Wychowanie i cele kształcenia

Wychowanie i cele kształcenia.
Rozwój dziecka od narodzin do dojrzałości dokonuje się zgodnie z
kolejnymi etapami, które pozostają ze sobą w ścisłym powiązaniu. O
wychowaniu mówimy wtedy, gdy wpływy i zmiany dotyczą sfery emocjonalnomotywacyjnej oraz systemu wartości. Mówi się o oddziaływaniu na osobowość,
która jest pewną całościową strukturą wyznaczającą cele jednostki i sposoby ich
realizacji. Nauczanie kształcące to takie nauczanie, dzięki któremu człowiek się
rozwija. Wchodzi więc w grę nauczanie, którego doraźny cel, jakim może być
przyswojenie określonych wiadomości lub umiejętności, jest podporządkowany
celowi bardziej ogólnemu, wyrażającemu się w osiągnięciach rozwojowych
jednostki. Związek nauczania z wychowaniem wyraża się w tym, że obydwa
rodzaje oddziaływań pedagogicznych mają wspólne cechy.
Teorii sprawnego, skutecznego działania wiele uwagi poświęcali
filozofowie. Zaowocowało to powstaniem w XIXw. odrębnej dziedzinie –
prakseologii, nauki o metodach wszelkiego celowego działania. Rozważania o
celach edukacyjnych wpisują się w tradycję. Konfucjusz pisał:
„Kto zna cel, może podjąć decyzję,
Kto podejmuje decyzje, odnajdzie spokój,
Kto odnajdzie spokój, poczuje się bezpiecznie,
Kto czuje się bezpiecznie może pomyśleć,
Kto myśli może ulepszać.”
Wyobrażenia o funkcjach systemu oświaty i zadaniach szkoły towarzyszy
pojecie celu. Mówimy o tym, iż szkoła powinna przyczyniać się do
wszechstronnego rozwoju ucznia, stwarzać warunki do wyrównywania szans,
przygotować do przyjmowania określonych ról społecznych, do życia
zawodowego. Bardzo ważne jest, abyśmy wiedzieli, po co buduje się szkoły i
wyposażamy je. Jest to istotne do tego stopnia, że wybierając szkołę dla
własnych dzieci, nie zadawalamy się już ogólnym stwierdzeniem, iż szkoła
przygotowuje do funkcjonowania w społeczeństwie lub w pracy. Chcemy
wiedzieć więcej: czy będzie to przygotowanie do społecznego partnerstwa, do
samodzielności, z prawem kształtowania i zmieniania zastanej rzeczywistości
czy raczej przygotowanie do posłuszeństwa, do akceptacji zastanych norm i
struktur.
Wiedza o celach kształcenia i wychowania jest potrzebna:
• bezpośrednim uczestnikom procesu nauczania – uczniom i nauczycielom
• projektodawcom i organizatorom systemu edukacji – kierownictwu szkół,
organom administracyjnym, instytucjom opracowującym założenia polityki
oświatowej
• pośrednim odbiorcom oferty edukacyjnej – rodzicom oraz przyszłym
pracodawcom.
Każdy z wymienionych podmiotów pyta o efekty z innego punktu widzenia i
zadawala się różnym stopniem szczegółowości odpowiedzi. Siły rządzące
chciałyby wiedzieć, czy istniejący system oświatowy zapewnia krajowi godziwe
miejsce wśród innych państw, czy dzięki uzyskanym umiejętnościom i wiedzy
obywatela będą bardziej mobilni, konkurencyjni, czy będą lepiej radzili sobie z
przeciwnościami losu, czy mają szansę na szczęście osobiste i rozwój. Rodzice
chcieliby, aby pobyt dziecka w szkole sprawiał ich dzieciom przyjemność i
satysfakcję oraz gwarantował dalszą karierę.
Świadomość celu ułatwia dokonywanie wyboru, niekiedy wręcz go
determinuje. Umożliwia odpowiedzenie sobie na pytanie, w jakim miejscu się
znajduję, co wiem i potrafię, dokąd chcę dotrzeć.
Zależnie od poziomu ogólności, wyróżnia się trzy rodzaje celów. Na
szczycie stawia się ideały. Z zapisem ideałów spotykamy się w oficjalnych
dokumentach państwowych, konstytucji, prawie o oświacie. Ideały cechuje
ponadczasowość, uniwersalność, trwałość. Niekwestionowaną popularnością
ciszą się takie ideały jak: kształtowanie twórczych i odpowiedzialnych
obywateli oraz ich wszechstronny rozwój, stosunek do dóbr kultury narodowej,
jak też ogólnoświatowego dziedzictwa. O ogólności ideałów świadczy fakt iż
nie wykazują one konkretnego wykonawcy ani nie opisują sposobów
osiągnięcia celów. Poniżej ideałów znajdują się zadania. Jest ich więcej, są
bardziej szczegółowe i konkretniejsze niż ideały. Odnoszą się do pewnych
typów szkół, etapów edukacji. Określają trwałe pożądane i oczekiwane
umiejętności jakie powinien uzyskać uczeń.
Na najniższym poziomie plasują się cele operacyjne. Są ich setki, prezentują
szczegółowe osiągnięcia uczniów, są stałym elementem programów nauczania,
poszczególnych jednostek metodycznych, konspektów czy scenariuszy zajęć.
Sposobom wyrażania celów od lat towarzyszy dyskusja o tym na ile powinny
być precyzyjne, jakich należy użyć czasowników, na ile dokładnie opisane
powinny zostać kryteria. W formułowaniu i doborze celów przydatna okazała
się taksonomia. Do najbardziej popularnych w Polsce należy taksonomia celów
opracowana przez profesora Bolesława Niemierkę. Wyróżnia on taksonomie
celów nauczania, którą dzieli się na poziomy, a te z kolei na kategorie.
I Poziom: wiadomości a w nich kategorie:
a) zapamiętanie
b) zrozumienie
II Poziom: umiejętności a w nich kategorie:
a) stosowanie wiadomości w sytuacjach trudnych
b) stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych.
W taksonomii celów wychowania Niemierko wyróżnił:
I Poziom: działania a w nich kategorie:
a) uczestnictwo w działaniu
b) podejmowanie działania
II Poziom: postawy a w nim kategorie:
a) nastawienie na działanie
b) system działań.
Weryfikując cele szczegółowe należy zastanowić się czy:
• cele szczegółowe pozwalają osiągnąć cel ogólny
• czy zachodzi związek między celami niższego i wyższego rzędu
• czy język celów jest jasny i zrozumiały także dla ucznia
• czy cele odpowiadają poziomowi rozwoju dziecka, jego zainteresowaniom i
problemom
• czy określone cele da się połączyć w ramach pewnego obszaru
• czy są aktualne.
Podczas projektowania sytuacji edukacyjnych nauczyciel powinien pamiętać o
tym, że:
1. Cel uczenia się jest celem wyznaczonym z zewnątrz. Oznacza to iż
osoba najbardziej zainteresowana jego realizacją na ogół nie
uczestniczy w procesie opracowywania i określania celów.
2. Cel uczenia się to określenie zachowań końcowych czyli jedynie
przedstawienie efektu opisem zwieńczenia procesu.
3. Cel uczenia się określa zachowania uczniów czyli prezentuje działania
ucznia.
4. Cel uczenia się określa zachowanie pożądane czyli pewien ideał, a
należy pamiętać, że różni uczniowie, z różnym skutkiem realizują cel.
5. Cel uczenia się opisuje możliwie jednoznacznie zachowania końcowe
czyli powinien być tak skonstruowany, aby opisywał nie tylko to, co
uczeń robi, ale też jak to robi i kiedy.
Dokonując operacjonalizacji celów nauczania nauczyciel powinien:
• napisać cel ogólny
• wyobrazić sobie uczniów, którzy ten cel osiągnęli
• zapisać sobie luźne określenia zachowań tych uczniów
• dokonać selekcji i klasyfikacji tych zapisów
• sformułować cele operacyjne
• sprawdzić ich operacyjność i trafność.
BIBLIOGRAFIA:
1. B. Niemierko, Miedzy oceną szkolną a dydaktyką, W-wa 1991r.
2. Materiały programu Nowa Szkoła CODN 1998r.
3. K. Denek, Wartości i cele edukacji szkolnej, Poznań-Toruń 1994r.
4. M. Debesse, Etapy wychowania, W-wa 1996r.
Przygotowała: mgr Regina Piszcz