motywy literackie

MOTYWY LITERACKIE
Motyw – podstawowa jednostka konstrukcyjna świata przedstawionego. Motywem może być
jakieś wydarzenia, sytuacja, rzecz, myśl, uczucie lub wrażenie. M., wchodząc ze sobą w różne
związki (funkcjonalne, czasowe, przestrzenne itp.), tworzą większe zespoły znaczeniowe np.
watek, temat, postać literacka. Wyodrębniamy: spoiste, luźne (epizody), dynamiczne,
statyczne, obiegowe (wędrowne).
Janusz Sławiński definiuje motyw następująco: "motyw to elementarna, dająca się analitycznie
wyodrębnić jednostka konstrukcyjna świata przedstawionego w utworze, jego składnik
pierwiastkowy: zdarzenie, przedmiot, sytuacja, przeżycie." (2) Granica między motywem a zdaniem
jest płynna i nie da się jej abstrakcyjnie i sztywno zarysować. O tym, czy jakieś zdanie (czasem nawet
słowo) samodzielnie stanowi motyw, czy też stanowi go wespół z innymi słowami i zdaniami
decyduje ostatecznie kontekst całej wypowiedzi. Zatem, choć ogólnie przyjmuje się motyw jako
najmniejszą całostkę kompozycyjną, nie należy sądzić, iż nie da go się podzielić. Mniejsze od niego
cząstki nie mają już jednak charakteru jednostek kompozycyjnych: są to po prostu drobiny
znaczeniowe niesione przez określone "pozycje" wypowiedzi (np. słowa, zdania). Pomiędzy motywem
jako całością, a jego cząstkami składowymi przebiega, jak już wspominałam, granica oddzielająca
poziom świata przedstawionego od językowo-semantycznego poziomu wypowiedzi.
Motywy obiegowe (wędrowne) – powtarzają się w podobnej funkcji w wielu dziełach
literackich, pojawiają się też innych dziedzinach sztuki.
Najczęściej wymieniane motywy to:
1. miłości
2. śmierci
3. kobiety
4. arkadii
5. cierpienia
6. tańca
7. rewolucji
8. zbrodni
9. przemijania
Oczywiście motywów jest dużo, dużo więcej. Dlaczego motywy? W każdej powieści
motywów znajdziemy „cały ogrom”. Problem polega na tym, czy umiemy go odnaleźć i
wykorzystać: jeśli temat wypracowania maturalnego dotyczy roli buntu w „Tangu”, to jako
kontekst literacki można wykorzystać inne utwory np. „Buszujący w zbożu”, „Mury”,
„Proces”, „Ferdydurke” lub „Zdążyć przed Panem Bogiem”.
Przykład motywu przemijania:
Motyw ten jest obecny w wielu utworach m.in. „Biblia”, „Wielki Testament”, „Hamlet”, „Faust”,
„Pan Tadeusz”, wiele utworów poetyckich epoki baroku, współczesnej (Naborowski, Szarzyński,
Twardowski).
Ludzie od wieków interesują się przemijaniem. Dotyczy każdego już od urodzenia: przemija
nie tylko uroda, bogactwo, młodość, czas, ale przede wszystkim życie. Czy da się ten proces
zatrzymać? Niestety nie. Co zrobić? Umartwiać się i rozpaczać lub znaleźć pocieszenie,
alternatywę itp.
Jan z Czarnolasu mówił, że to co materialne nie jest ważne, ponieważ przemija. Na świecie
nie ma nic pewnego, a Fortuna śmieje się z ludzi zabiegających o dobra doczesne.
Adam Mickiewicz w „Panu Tadeuszu” wraca pamięcią do ”kraju lat dziecinnych”, którego
już nie ma. Idealizuje ją, podkreślając równocześnie jej brak.
Ch. Baudelaire w „Padlinie” przeciwstawia młodość i piękno towarzyszki spaceru –
brzydocie i rozkładowi martwego ciała. Opisuje bardzo dokładnie rozkładające się ciało,
toczone przez czerwie, aby zwrócić się do swej młodej przyjaciółki ze stwierdzeniem „Taką
będziesz kiedyś, o wdzięku królowo...”. Pojawia się tu stwierdzenie, że Zycie ludzkie jest
kruche, a los ludzi nieuchronny.
Zadania:
1. Wybierz co najmniej 3 motywy i opisz je na przykładzie wybranych utworów
literackich.
2. Do listy motywów dopisz 5 kolejnych (można je opisać*).
3. Wybierz epokę literacką (z poznanych na lekcjach), wypisz najczęściej pojawiające
się w czasie jej trwania motywy i przykłady.
4. W dowolnie wybranej powieści znajdź klika motywów. Opisz je (powieść może być
spoza materiału*).