rynek zbóż

MINISTERSTWO ROLNICTWA I ROZWOJU WSI
ZINTEGROWANY SYSTEM ROLNICZEJ INFORMACJI RYNKOWEJ
(podstawa prawna: ustawa o rolniczych badaniach rynkowych z dnia 30 marca 2001 r.)
RYNEK ZBÓŻ
NR 25/2007
21 czerwca 2007 r.
NOTOWANIA Z OKRESU 11 – 17 czerwca 2007r. (24 tydz.)
1. CENY NA TARGOWISKACH
Daty podane w tabeli oznaczają ostatni dzień analizowanego tygodnia (poniedziałek - piątek).
Ceny w POLSCE
Cena min.
Cena max.
Cena śr.
Cena min.
Cena max.
Cena śr.
Cena min.
Cena max.
Cena śr.
Cena min.
Cena max.
Cena śr.
Cena min.
Cena max.
Cena śr.
Cena min.
Cena max.
Cena śr.
Cena [zł/tona]
Tygodniowa
zmiana [%]
2007-06-15
2007-06-08
PSZENICA
450
555
-18,9
850
800
6,3
699
710
-1,6
ŻYTO
400
430
-7,0
750
737
1,8
603
602
0,1
JĘCZMIEŃ
500
500
0,0
800
800
0,0
683
684
-0,2
KUKURYDZA
560
555
0,9
1000
1000
0,0
802
785
2,2
OWIES
420
420
0,0
800
800
0,0
632
630
0,2
PSZENŻYTO
510
500
2,0
730
760
-3,9
647
650
-0,4
Wykorzystanie możliwe wyłącznie z dokładnym podaniem źródła.
1
Średnie ceny na targowiskach wg WOJEWÓDZTW.
WOJEWÓDZTWO
Dolnośląskie
Kujawsko-Pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Warmińsko-Mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
PSZENICA
Cena [zł/tona]
Tygodniowa
2007-06- 2007-06- zmiana ceny
15
08
[%]
660
660
0,0
717 --658
652
0,9
700
700
0,0
716
706
1,4
724
739
-2,0
720
735
-2,0
733
695
5,5
709
720
-1,5
650
700
-7,1
779
764
2,0
660
673
-2,0
500
750
-33,3
660
681
-3,0
605
610
-0,8
ŻYTO
JĘCZMIEŃ
Cena [zł/tona]
Tygodniowa
Cena [zł/tona]
Tygodniowa
2007-06- 2007-06- zmiana ceny 2007-06- 2007-06- zmiana ceny
15
08
15
08
[%]
[%]
540
540
0,0
620
620
0,0
600 --700 --633 --653
637
2,5
---700
600
16,7
617
613
0,7
692
682
1,4
725
737
-1,6
727
730
-0,5
608
613
-0,9
726
738
-1,6
605
600
0,8
654
653
0,2
555
586
-5,3
683
692
-1,2
---600
600
0,0
600
600
0,0
713
704
1,2
670
650
3,1
662
678
-2,4
---600
600
0,0
596
590
1,1
674
670
0,6
430
430
0,0
530
520 --
KUKURYDZA
OWIES
PSZENŻYTO
Tygodniowa
Cena [zł/tona]
Tygodniowa
Cena [zł/tona]
Tygodniowa
Cena [zł/tona]
2007-06- 2007-06- zmiana ceny 2007-06- 2007-06- zmiana ceny 2007-06- 2007-06- zmiana ceny
15
08
15
08
15
08
[%]
[%]
[%]
Dolnośląskie
710
710
0,0
540
540
0,0
540
615
-12,2
Kujawsko-Pomorskie ---700 --685 --Lubelskie
---600
610
-1,6
660
700
-5,7
Lubuskie
---600
600
0,0
700
700
0,0
Łódzkie
800
760
5,3
663
630
5,2
671
666
0,8
Małopolskie
750
847
-11,4
708
772
-8,2
723 --Mazowieckie
842
821
2,5
656
678
-3,2
657
675
-2,7
Podkarpackie
820
675
21,5
581
547
6,3
608
600
1,3
Podlaskie
---591
608
-2,8
615
651
-5,6
Pomorskie
---600
600
0,0
580
600
-3,3
Śląskie
819
823
-0,6
721
738
-2,3
700
704
-0,6
Świętokrzyskie
758
758
0,0
683
650
5,1
641
650
-1,5
Warmińsko-Mazurskie ---420
420
0,0
650
575
13,0
Wielkopolskie
680
678
0,4
600
600
0,0
633
620
2,2
Zachodniopomorskie
---420
420 -510
510 -WOJEWÓDZTWO
Uwaga! Dane szczegółowe z poszczególnych targowisk znajdują się w pliku excela.
zł/tona
Średnie ceny zbóż na targowiskach
850
800
750
700
650
600
07-04- 07-0527
04
07-05- 07-0511
18
pszenica
kukurydza
07-05- 07-06- 07-06- 07-0625
01
08
15
żyto
owies
jęczmień
pszenżyto
Wykorzystanie możliwe wyłącznie z dokładnym podaniem źródła.
2
2. Średnie ceny (bez VAT) w przedsiębiorstwach prowadzących:
ZAKUPY ZBÓŻ
Daty podane w tabeli oznaczają ostatni dzień analizowanego tygodnia (poniedziałek - niedziela).
POLSKA
TOWAR
Rodzaj ZIARNA
Tygodn.
zmiana
ceny [%]
Cena [zł/tona]
2007-06-17 2007-06-10
Pszenica
Żyto
Jęczmień
Kukurydza
Owies
Pszenżyto
zł/tona
konsumpcyjne
paszowe
konsumpcyjne
paszowe
konsumpcyjne
paszowe
browarniane
paszowe
konsumpcyjne
paszowe
paszowe
nld
nld
603
586
575
559 nld
515
567
665
589
nld
nld
528
Strukt. obrot. [%]
2007-06-17 2007-06-10
615
594
598
-2,1
-1,3
-3,9
--
600
575
616
590
-14,2
-1,4
8,0
-0,2
---
586
-9,9
46,1
24,1
2,3
0,3
0,5
3,9
2,3
19,2
0,0
0,0
1,3
43,5
24,8
4,7
0,2
0,4
1,3
1,6
22,4
0,0
0,0
0,9
Średnie ceny zbóż KONSUMPCYJNYCH
w przedsiębiorstwach
750
700
650
600
550
500
9
6
3
0
7
3
0
7
4-2
5-0
5-1
5-2
5-2
6-0
6-1
6-1
0
0
0
0
0
0
0
0
07
07
07
07
07
07
07
07
20
20
20
20
20
20
20
20
Pszenica
Jęczmień
Żyto
Jęczmień brow arny
Wykorzystanie możliwe wyłącznie z dokładnym podaniem źródła.
3
Średnie ceny zbóż PASZOWYCH
w przedsiębiorstwach
zł/tona
625
600
575
550
525
500
9
6
3
0
7
3
0
7
4-2
5-0
5-1
5-2
5-2
6-0
6-1
6-1
0
0
0
0
0
0
0
0
07
07
07
07
07
07
07
07
20
20
20
20
20
20
20
20
Żyto
Pszenżyto
Pszenica
Kukurydza
TOWAR
2007-06-17 2007-06-10
Pszenica
Żyto
Jęczmień
Kukurydza
Owies
Pszenżyto
konsumpcyjne
paszowe
konsumpcyjne
paszowe
konsumpcyjne
paszowe
browarniane
paszowe
konsumpcyjne
paszowe
paszowe
MAKROREGION
Południowy
Tygodn.
Cena [zł/tona]
zmiana
ceny [%]
Centralno-Wschodni
Tygodn.
Cena [zł/tona]
zmiana
ceny [%]
Rodzaj ZIARNA
610
602
594
-nld
591
nld
--625
-602
-nld
nld
2007-06-17 2007-06-10
623
600
607
-nld
-2,1
0,4
-2,2 nld
---5,4 --
-611
-nld
nld
Jęczmień
----
2007-06-17 2007-06-10
612
558
nld
----
561
543
-1,4
----
599
533
-2,2
-4,4
-----
560
553
----
Północno-Zachodni
Tygodn.
Cena [zł/tona]
zmiana
ceny [%]
0,2
-1,9
----
nld
--
607
593
554
559 nld
518
559
746
589
nld
-527
616
597
566
-1,4
-0,7
-2,1
--
603
560
720
592
-14,1
-0,2
3,6
-0,5
---
587
-10,2
nld - niewystarczająca liczba danych do prezentacji.
Zestawienie średnich cen ziarna importowanego z krajów Unii Europejskiej:
pszenica konsumpcyjna
pszenica paszowa
kukurydza paszowa
611,0 zł/tona;
596,3 zł/tona;
521,9 zł/tona;
MAKROREGIONY
Nazwa makroregionu
Województwa wchodzące w skład makroregionu
centralno-wschodni
lubelskie, łódzkie, mazowieckie, podlaskie, warmińsko-mazurskie.
południowy
dolnośląskie, małopolskie, opolskie, podkarpackie, śląskie, świętokrzyskie.
północno-zachodni
kujawsko-pomorskie, lubuskie, pomorskie, wielkopolskie, zachodnio-pomorskie.
2a. Porównanie średnich cen ziarna w Polsce i UE: 4 – 10 czerwca 2007 r.
Wykorzystanie możliwe wyłącznie z dokładnym podaniem źródła.
4
(opracowano na podstawie danych Komisji Europejskiej)
Kurs EUR =
3,8282
PLN
Pszenica konsumpcyjna
Kraj
Belgia
Bułgaria
Czechy
Niemcy
Grecja
Hiszpania
Francja
Włochy
Litwa
Węgry
Polska
Słowenia
Słowacja
Finlandia
UK
UE
Pszenica paszowa
[PLN/tona] [EUR/tona]
624
563
555
604
641
701
648
712
486
516
163
147
145
158
168
183
169
186
127
135
615
161
546
565
477
651
143
148
125
170
594
155
Kraj
[PLN/tona] [EUR/tona]
Belgia
Bułgaria
Czechy
Niemcy
Irlandia
Litwa
Węgry
Niderlandy
Polska
Portugalia
Słowacja
UK
UE
624
515
450
578
650
544
504
652
163
135
117
151
170
142
132
170
594
155
689
468
592
180
122
155
572
149
Jęczmień paszowy
Kukurydza paszowa
Kraj
[PLN/tona] [EUR/tona]
Belgia
590
154
Niemcy
538
140
Grecja
660
172
Hiszpania
657
172
Francja
645
169
Irlandia
650
170
Litwa
524
137
Węgry
520
136
Niderlandy
659
172
Austria
547
143
Kraj
Belgia
Bułgaria
Czechy
Niemcy
Grecja
Hiszpania
Francja
Włochy
Węgry
Austria
Polska
575
150 Polska
Słowacja
Finlandia
UK
436
461
567
114
120
148
UE
574
150 UE
Portugalia
Słowenia
Słowacja
[PLN/tona] [EUR/tona]
666
590
554
636
625
699
698
642
500
509
174
154
145
166
163
183
182
168
131
133
590
154
689
563
528
180
147
138
606
158
Ceny PSZENICY KONSUMPCYJNEJ
Średnie ceny PSZENICY KONSUMPCYJNEJ
w okresie 04 -10.06.2007
[PLN/tona]
750
Włochy
Hiszpania
700
650
600
550
500
Francja
Niemcy
Czechy
Belgia
UK
Polska
UE
Węgry
Litwa
450
400
350
Wykorzystanie możliwe wyłącznie z dokładnym podaniem źródła.
5
Średnie ceny PSZENICY KONSUMPCYJNEJ
w wybranych krajach
[PLN/tona]
700
650
600
550
500
450
22
29
06
13
20
27
03
10
445555660
0
0
0
0
0
0
0
07
07
07
07
07
07
07
07
20
20
20
20
20
20
20
20
Czechy
Niemcy
Węgry
Polska
Francja
Ceny KUKURYDZY PASZOWEJ
Średnie ceny KUKURYDZY PASZOWEJ
w okresie 28.05 - 03.06.2007
[PLN/tona]
750
700 Belgia
Włochy
Niemcy
650
600
Hiszpania
Portugalia
Francja
UE
Polska
Czechy
550
500
Słowacja
Słowenia
Węgry
Austria
450
400
350
300
Średnie ceny KUKURYDZY PASZOWEJ
w wybranych krajach
[PLN/tona]
750
700
650
600
550
500
450
15
22
29
06
13
20
27
03
44455556-0
-0
-0
-0
-0
-0
-0
-0
7
7
7
7
7
7
7
7
0
0
0
0
0
0
0
0
20
20
20
20
20
20
20
20
Czechy
Niemcy
Węgry
Polska
Francja
Wykorzystanie możliwe wyłącznie z dokładnym podaniem źródła.
6
3. Średnie ceny (bez VAT) w przedsiębiorstwach prowadzących:
SPRZEDAŻ MĄKI
Daty podane w tabeli oznaczają ostatni dzień analizowanego tygodnia (poniedziałek - niedziela).
(najważniejsze typy i rodzaje mąk)
POLSKA
MĄKA
TYP
MĄKI
Cena
[zł/tona]
Cena
[zł/tona]
Tygodn.
Strukt.
Strukt.
zmiana
obrot. [%] obrot. [%]
ceny [%]
2007-06-17 2007-06-10
PSZENNA detaliczna
(1kg) wg rodzaju:
450
tortowa
500
wrocławska
500
poznańska
450/500
krupczatka
550
luksusowa
Ogółem
PSZENNA
detaliczna
(paczkowana 1kg)
PSZENNA
piekarnicza
(w workach)
PSZENNA
piekarnicza
(luzem)
ŻYTNIA
piekarnicza
(w workach)
ŻYTNIA
piekarnicza
(luzem)
OGÓŁEM
450
500
550
650
Ogółem 450
500
550
650
750
850
Ogółem -
1 191
1 111
1 139
1 265
1 082
1 128
1 216
1 026
891
953
882
887
853
806
788
580
720
2000
Ogółem -
933
923
947
-
5,6
0,9
1,4
-1,5
-1,4
54,3
17,7
15,4
2,0
10,6
100,0
5,0
3,5
1,0
2,0
11,5
0,4
21,2
4,8
3,6
23,4
2,7
56,1
-0,3
-0,4
-1,0
-3,0
-0,7
-3,7
1,8
2,8
5,7
2,4
7,7
0,9
21,2
2,0
3,5
6,7
2,6
8,1
0,7
23,7
-0,9
-0,3
0,8
0,8
5,8
0,2
6,8
1,1
5,3
0,3
6,7
0,2
1,4
0,1 -1,7
100,0
0,1
1,9
5,6
-1,5
-2,7
2,8
972
886
905
869
811
793
-1,9
-0,4
-2,0
-1,8
-0,7
-0,6
-
873
871
892
875
781
834
-
942
925
940
-
-
nld
--
883
52,6
14,3
21,3
2,3
9,5
100,0
5,4
4,3
1,3
1,1
12,1
0,6
20,6
5,3
3,4
25,6
2,7
58,2
-
871
867
884
850
775
803
580 nld
720
2000 nld
Ogółem -
1 128
1 101
1 123
1 284
1 097
1 068
1 235
1 054
866
-
450
500
550
650
750
850
Ogółem -
2007-06-17 2007-06-10
912
-3,2
--
--
-
-
Wykorzystanie możliwe wyłącznie z dokładnym podaniem źródła.
2,0
100,0
7
MĄKA
Centralno-Wschodni
Tygodn.
Cena
Cena
zmiana
[zł/tona] [zł/tona]
ceny [%]
TYP
MĄKI
2007-06-17 2007-06-10
PSZENNA detaliczna
(1kg) wg rodzaju:
450
tortowa
500
wrocławska
500
poznańska
450/500
krupczatka
550
luksusowa
PSZENNA
450
detaliczna
500
(paczkowana 1kg)
550
650
450
500
550
650
750
850
450
500
550
650
750
850
580
720
2000
580
720
2000
PSZENNA
piekarnicza
(w workach)
PSZENNA
piekarnicza
(luzem)
ŻYTNIA
piekarnicza
(w workach)
ŻYTNIA
piekarnicza
(luzem)
1 399
1 275
1 201
1 257
1 147
1275
1370
989
nld
1019
920
938
869
802
790
nld
--
872
887
895
783
792
930
919
888
nld
874
891
972
793
796
951
916
893
nld
--
891
nld
-7,5
-0,6
-1,7
-20,1 nld
-7,4
-2,3
-7,0
-3,6
--
1108
903
918
853
800
786
--
2007-06-17 2007-06-10
1 512
1 283
1 221
1 573
1 239
1305
1472
1026
nld
MAKROREGION
Południowy
Tygodn.
Cena
Cena
zmiana
[zł/tona] [zł/tona]
ceny [%]
916
--
--
8,8
-1,9
-2,1
-1,8
-0,2
-0,4 ---0,3 --0,4 --7,9 nld
-1,2
-0,6
-2,1
0,3
-0,6 nld
--2,7 ---
1 160
1 166
1 154
2007-06-17 2007-06-10
1 099
1 133
1 110
nld
1 096
1160
1163
1096
927
1000
867
904
867
813
5,5
2,9
4,0
--
1 104
1099
1129
1104
916
1020
869
912
875
827
----nld
772
804 -912
900
nld
----
Północno-Zachodni
Tygodn.
Cena
Cena
zmiana
[zł/tona] [zł/tona]
ceny [%]
-0,7
5,5
3,0
-0,7
1,1
-1,9
-0,2
-0,9
-0,9
-1,6
------
776
-0,6
--
926
900
-1,5
0,0
-----
---
1 201
1 051
1 057
1 263
1 021
1038 nld
1079
1011 nld
881 nld
930
882
868
831
800
798
871
863
883
806
772
840
956
931
947
-880
--
1 118
1 062
1 064
1 249
1 019
7,4
-1,1
-0,6
1,1
0,2
--
1060
1,8
---
949
885
882
839
801
835
875
868
893
826
776
920
947
939
942
-2,0
-0,4
-1,6
-1,0
-0,1
-4,5
-0,5
-0,6
-1,1
-2,5
-0,5
-8,7
1,0
-0,8
0,6
--
911
-3,5
--
Średnie ceny pszenicy i mąki w przedsiębiorstwach
zł/tona
950
850
750
650
550
-0
07
20
29
4-
07
20
-05
06
13
20
27
03
10
17
5556667 -0
7 -0
7 -0
7 -0
7 -0
7 -0
0
0
0
0
0
0
20
20
20
20
20
20
Pszenica konsumpcyjna (cena zakupu)
pszenna piekarnicza (worki) T500 (cena sprzedaży)
pszenna piekarnicza (worki) T750 (cena sprzedaży)
MAKROREGIONY
Nazwa m akroregionu
Województwa wchodzące w skład m akroregionu
centralno-wschodni
lubelskie, łódzkie, mazowieckie, podlaskie, warm ińsko-mazurskie.
południow y
dolnośląskie, m ałopolskie, opolskie, podkarpackie, śląskie, świętokrzyskie.
północno-zachodni
kujawsko-pomorskie, lubuskie, pom orskie, wielkopolskie, zachodnio-pom orskie.
Wykorzystanie możliwe wyłącznie z dokładnym podaniem źródła.
8
4. Średnie ceny (bez VAT) w przedsiębiorstwach prowadzących:
SPRZEDAŻ ŚRUTY i OTRĄB
Daty podane w tabeli oznaczają ostatni dzień analizowanego tygodnia (poniedziałek - niedziela).
POLSKA
TOWAR
Rodzaj
Tygodn.
Strukt.
Strukt.
zmiana
obrot. [%] obrot. [%]
ceny [%]
Cena [zł/tona]
2007-06-17 2007-06-10
w WORKACH
Otręby
żytnie
Otręby
pszenne
Śruta
żytnia
Śruta
pszenna
LUZEM
Otręby
żytnie
Otręby
pszenne
Śruta
żytnia
Śruta
pszenna
TOWAR
nld
500
545
443
484
459
491
--
nld
2007-06-17 2007-06-10
456
566
--433
472
--
--449
470
nld
584
-613
4,5
33,9
0,1
0,2
3,5
34,5
0,0
0,0
-3,5
-1,2
6,2
54,5
0,0
0,6
100,0
6,5
55,0
0,1
0,4
100,0
-584
-1,4
Ogółem
MAKROREGION
Południowy
Tygodn.
Cena [zł/tona]
zmiana
ceny [%]
2007-06-17 2007-06-10
454
551
---
-1,2
0,0
---
576
Centralno-Wschodni
Tygodn.
Cena [zł/tona]
zmiana
ceny [%]
Rodzaj
w WORKACH
Otręby
żytnie
Otręby
pszenne
Śruta
żytnia
Śruta
pszenna
LUZEM
Otręby
żytnie
Otręby
pszenne
Śruta
żytnia
Śruta
pszenna
494
545
500 nld
nld
2007-06-17 2007-06-10
0,3 nld
2,7
---
nld
542
-3,6 nld
0,4 nld
--4,8 --
Północno-Zachodni
Tygodn.
Cena [zł/tona]
zmiana
ceny [%]
2007-06-17 2007-06-10
-548
-1,1
---
---
nld
nld
---
-----
nld
506
538
500 nld
nld
495
537
440
488
461
502
-nld
-nld
2,1
0,3
---4,5
-2,9
---
nld - niewystarczająca liczba danych do prezentacji.
MAKROREGIONY
Nazwa makroregionu
Województwa wchodzące w skład makroregionu
centralno-wschodni
lubelskie, łódzkie, mazowieckie, podlaskie, warmińsko-mazurskie.
południowy
dolnośląskie, małopolskie, opolskie, podkarpackie, śląskie, świętokrzyskie.
północno-zachodni
kujawsko-pomorskie, lubuskie, pomorskie, wielkopolskie, zachodnio-pomorskie.
Wykorzystanie możliwe wyłącznie z dokładnym podaniem źródła.
9
5. Porównanie aktualnych cen wybranych towarów w przedsiębiorstwach
z cenami w analogicznym okresie roku 2005 i 2006.
[zł/tona]
POLSKA
TOWAR
Rodzaj TOWARU
2007-06-17
2006-06-18
2005-06-19
Zmiana ceny [%] w
2007r. w stos. do lat:
2006r.
Pszenica
konsumpcyjna
paszowa
Żyto
konsumpcyjne
paszowe
Kukurydza
paszowa
Mąka pszenna Typ 450 (paczkowana)
detaliczna
Typ 500 (paczkowana)
Mąka pszenna Typ 500 (worki)
piekarnicza
Typ 750 (worki)
Mąka żytnia
Typ 580 (worki)
piekarnicza
Typ 720 (worki)
603
586
575
559
589
1128
1216
882
806
933
923
436
429
351
369
444
886
1066
661
582
708
676
376
360
341
282
411
924
963
636
562
561
532
38,3
36,5
63,9
51,5
32,6
27,3
14,1
33,4
38,5
31,7
36,5
2005r.
60,4
62,7
68,7
98,2
43,4
22,0
26,3
38,7
43,3
66,4
73,4
Metodyka badań cen na TARGOWISKACH
Notowania cen realizowane są na reprezentatywnych targowiskach w każdym województwie.
Pod pojęciem targowisko rozumiany jest zorganizowany rynek lokalny, którego dominującymi uczestnikami są okoliczni
producenci rolni.
Prezentowane poziomy cen to ceny średnie obliczane jako średnia arytmetyczna wszystkich cen konkretnego towaru
rolnego o określonych parametrach jakościowych, zanotowanych w dniu ich obserwacji na danym targowisku.
Zestawienie cen dotyczy ostatniego tygodnia, natomiast na poszczególnych targowiskach badania cen dokonywane są raz
w tygodniu (w zwyczajowo przyjęty dzień targowy lub w jeden z kilku dni targowych). Obroty na tych rynkach mają
charakter lokalny. W przypadku zbóż: ogólna wielkość zawieranych transakcji na poszczególnych targowiskach jest
bardzo zróżnicowana i kształtuje się od kilkunastu do kilkudziesięciu ton dziennie w okresach największego nasilenia
handlu. Wielkość poszczególnych transakcji waha się od 100 kg do kilkunastu ton.
Notowań cen na targowiskach dokonują pracownicy Ośrodków Doradztwa Rolniczego
Biuletyn „Rynek zbóż” ukazuje się w każdy czwartek o godz. 1300.
Wydawca: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi,
Departament Rynków Rolnych
ul. Wspólna 30; 00-930 Warszawa
Internet: strona ZSRIR ; E-mail: [email protected]
Autor:
Anna Budziszewska, tel./fax (022)623-16-05; E-mail: [email protected]
Wykorzystanie możliwe wyłącznie z dokładnym podaniem źródła.
10