RYNEK ZBÓŻ
Transkrypt
RYNEK ZBÓŻ
MINISTERSTWO ROLNICTWA I ROZWOJU WSI ZINTEGROWANY SYSTEM ROLNICZEJ INFORMACJI RYNKOWEJ (podstawa prawna: ustawa o rolniczych badaniach rynkowych z dnia 30 marca 2001 r.) RYNEK ZBÓŻ NR 27/2007 5 lipca 2007 r. NOTOWANIA Z OKRESU 25 czerwca – 1 lipca 2007r. (26 tydz.) 1. CENY NA TARGOWISKACH Daty podane w tabeli oznaczają ostatni dzień analizowanego tygodnia (poniedziałek - piątek). Ceny w POLSCE Cena min. Cena max. Cena śr. Cena min. Cena max. Cena śr. Cena min. Cena max. Cena śr. Cena min. Cena max. Cena śr. Cena min. Cena max. Cena śr. Cena min. Cena max. Cena śr. Cena [zł/tona] Tygodniowa zmiana [%] 2007-06-29 2007-06-22 PSZENICA 538 500 7,6 890 950 -6,3 693 694 -0,2 ŻYTO 425 425 0,0 750 750 0,0 596 602 -1,1 JĘCZMIEŃ 500 510 -2,0 800 800 0,0 670 672 -0,3 KUKURYDZA 550 688 -20,0 1000 1000 0,0 775 811 -4,5 OWIES 400 420 -4,8 800 800 0,0 610 626 -2,5 PSZENŻYTO 490 417 17,5 800 700 14,3 640 637 0,6 Wykorzystanie możliwe wyłącznie z dokładnym podaniem źródła. 1 Średnie ceny na targowiskach wg WOJEWÓDZTW. WOJEWÓDZTWO Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie PSZENICA Cena [zł/tona] Tygodniowa 2007-06- 2007-06- zmiana ceny 29 22 [%] 605 605 0,0 680 643 5,7 656 651 0,8 700 700 0,0 713 703 1,4 693 673 2,8 697 719 -3,1 733 731 0,3 675 708 -4,7 700 667 5,0 781 796 -1,9 660 663 -0,4 625 600 4,2 694 687 1,1 618 590 4,7 ŻYTO JĘCZMIEŃ Cena [zł/tona] Tygodniowa Cena [zł/tona] Tygodniowa 2007-06- 2007-06- zmiana ceny 2007-06- 2007-06- zmiana ceny 29 22 29 22 [%] [%] 540 540 0,0 620 620 0,0 600 600 0,0 667 640 4,2 580 625 -7,2 630 658 -4,4 ---550 600 -8,3 583 622 -6,2 680 681 -0,2 750 650 15,4 698 666 4,7 587 612 -4,1 693 718 -3,5 580 605 -4,1 650 654 -0,6 579 583 -0,6 663 680 -2,6 -500 -630 600 5,0 -600 -728 704 3,4 617 605 1,9 641 646 -0,9 ---700 700 0,0 678 631 7,3 700 663 5,5 425 425 0,0 530 530 -- KUKURYDZA OWIES PSZENŻYTO Tygodniowa Cena [zł/tona] Tygodniowa Cena [zł/tona] Tygodniowa Cena [zł/tona] 2007-06- 2007-06- zmiana ceny 2007-06- 2007-06- zmiana ceny 2007-06- 2007-06- zmiana ceny 29 22 29 22 29 22 [%] [%] [%] Dolnośląskie 700 710 -1,4 600 600 0,0 620 610 1,6 Kujawsko-Pomorskie ---635 700 -9,3 670 640 4,7 Lubelskie 800 --578 600 -3,6 647 665 -2,7 Lubuskie ---500 500 0,0 550 600 -8,3 Łódzkie 800 800 0,0 628 633 -0,8 677 663 2,2 Małopolskie 700 700 0,0 705 675 4,4 740 --Mazowieckie 794 875 -9,2 630 680 -7,3 642 664 -3,2 Podkarpackie 725 815 -11,0 580 563 3,1 580 620 -6,5 Podlaskie ---588 600 -1,9 616 608 1,4 Pomorskie ---550 550 0,0 600 600 0,0 Śląskie 817 821 -0,5 700 751 -6,8 715 700 2,1 Świętokrzyskie 678 688 -1,4 589 558 5,7 665 559 19,1 Warmińsko-Mazurskie ---500 420 19,0 550 500 10,0 Wielkopolskie 800 800 0,0 650 650 0,0 661 648 2,0 Zachodniopomorskie ---410 420 -490 490 -WOJEWÓDZTWO Uwaga! Dane szczegółowe z poszczególnych targowisk znajdują się w pliku excela. zł/tona Średnie ceny zbóż na targowiskach 850 800 750 700 650 600 550 07-05- 07-0511 18 07-05- 07-0625 01 pszenica kukurydza 07-06- 07-06- 07-06- 07-0608 15 22 29 żyto owies jęczmień pszenżyto Wykorzystanie możliwe wyłącznie z dokładnym podaniem źródła. 2 2. Średnie ceny (bez VAT) w przedsiębiorstwach prowadzących: ZAKUPY ZBÓŻ Daty podane w tabeli oznaczają ostatni dzień analizowanego tygodnia (poniedziałek - niedziela). POLSKA TOWAR Rodzaj ZIARNA Tygodn. zmiana ceny [%] Cena [zł/tona] 2007-07-01 2007-06-24 Pszenica Żyto Jęczmień Kukurydza Owies Pszenżyto konsumpcyjne paszowe konsumpcyjne paszowe konsumpcyjne paszowe browarniane paszowe konsumpcyjne paszowe paszowe 597 555 565 520 492 548 607 577 548 nld 542 597 572 568 547 504 557 622 586 551 625 -564 Strukt. obrot. [%] 2007-07-01 2007-06-24 -0,1 -2,9 -0,5 -5,0 -2,5 -1,6 -2,4 -1,6 -0,5 -4,0 30,8 27,7 1,5 0,3 0,5 5,0 6,0 27,7 0,2 0,1 0,3 44,4 18,0 1,6 0,8 0,2 5,3 1,5 27,4 0,1 0,1 0,6 Średnie ceny zbóż KONSUMPCYJNYCH w przedsiębiorstwach zł/tona 725 675 625 575 525 475 3 0 7 3 0 7 4 1 5-1 5-2 5-2 6-0 6-1 6-1 6-2 7-0 0 0 0 0 0 0 0 0 07 07 07 07 07 07 07 07 20 20 20 20 20 20 20 20 Pszenica Jęczmień Żyto Jęczmień brow arny Wykorzystanie możliwe wyłącznie z dokładnym podaniem źródła. 3 Średnie ceny zbóż PASZOWYCH w przedsiębiorstwach zł/tona 625 600 575 550 525 500 -13 -20 - 27 -03 -10 -17 -24 - 01 -05 -05 -05 -06 -06 -06 -06 -07 7 7 7 7 7 7 7 7 0 0 0 0 0 0 0 0 20 20 20 20 20 20 20 20 Żyto Pszenżyto Pszenica Kukurydza TOWAR 2007-07-01 2007-06-24 Pszenica Żyto Jęczmień Kukurydza Owies Pszenżyto konsumpcyjne paszowe konsumpcyjne paszowe konsumpcyjne paszowe browarniane paszowe konsumpcyjne paszowe paszowe MAKROREGION Południowy Tygodn. Cena [zł/tona] zmiana ceny [%] Centralno-Wschodni Tygodn. Cena [zł/tona] zmiana ceny [%] Rodzaj ZIARNA 572 577 558 nld nld 535 nld --588 nld 574 nld -nld 2007-07-01 2007-06-24 595 587 586 -nld -3,9 -1,8 -4,8 nld ---9,1 -- -600 -nld nld Jęczmień nld -nld 2007-07-01 2007-06-24 599 543 nld --nld 581 556 -4,3 ---- 598 549 -0,1 1,1 601 549 569 521 492 550 606 nld 583 ----600 554 nld --- Północno-Zachodni Tygodn. Cena [zł/tona] zmiana ceny [%] -3,2 0,3 ---- nld nld nld 546 596 571 537 547 509 549 -584 488 --566 0,7 -3,8 6,0 -4,7 -3,2 0,1 -0,2 -3,6 nld - niewystarczająca liczba danych do prezentacji. Zestawienie średnich cen ziarna importowanego z krajów Unii Europejskiej: pszenica konsumpcyjna pszenica paszowa kukurydza paszowa 598,6 zł/tona; 557,4 zł/tona; 519,8 zł/tona; MAKROREGIONY Nazwa makroregionu Województwa wchodzące w skład makroregionu centralno-wschodni lubelskie, łódzkie, mazowieckie, podlaskie, warmińsko-mazurskie. południowy dolnośląskie, małopolskie, opolskie, podkarpackie, śląskie, świętokrzyskie. północno-zachodni kujawsko-pomorskie, lubuskie, pomorskie, wielkopolskie, zachodnio-pomorskie. Wykorzystanie możliwe wyłącznie z dokładnym podaniem źródła. 4 2a. Porównanie średnich cen ziarna w Polsce i UE: 18 – 24 czerwca 2007 r. (opracowano na podstawie danych Komisji Europejskiej) Kurs EUR = 3,7973 PLN Pszenica konsumpcyjna [PLN/tona] Kraj Belgia 630 Bułgaria 530 Czechy 555 Niemcy 608 Grecja 558 Hiszpania 697 Francja 662 Włochy 664 Litwa 560 Węgry 560 Polska 597 Pszenica paszowa ] Kraj 166 140 146 160 147 184 174 175 147 148 [PLN/tona] Belgia Bułgaria Czechy Niemcy Irlandia Litwa Węgry Niderlandy Polska Rumunia 157 Słowacja Rumunia Słowenia Słowacja UK 680 532 568 736 179 UK 140 UE 150 194 UE 609 160 ] Jęczmień paszowy Kraj [PLN/tona] Bułgaria 586 Czechy 444 Niemcy 562 Grecja 562 Hiszpania 631 Francja 628 Irlandia 671 Włochy 619 Litwa 511 Węgry 509 Niderlandy 669 630 505 463 590 687 511 543 673 166 133 122 155 181 135 143 177 572 151 610 489 161 129 619 163 Polska 151 Rumunia 574 Kukurydza paszowa [PLN/tona] [EUR/tona] Kraj Belgia 691 182 Bułgaria 576 152 Czechy 526 139 Niemcy 641 169 Grecja 620 163 Hiszpania 707 186 Francja 690 182 Włochy 635 167 Węgry 529 139 Austria 520 137 ] 154 117 148 148 166 166 177 163 135 134 176 Polska 557 147 Portugalia Słowacja UK 608 444 609 160 Rumunia 117 Słowenia 160 Słowacja UE 574 151 UE 586 154 720 678 554 504 190 178 146 133 612 161 Ceny PSZENICY KONSUMPCYJNEJ Średnie ceny PSZENICY KONSUMPCYJNEJ w okresie 18 -24.06.2007 [PLN/tona] UK 750 700 650 600 Hiszpania Francja Niemcy Czechy Belgia UE Polska Węgry 550 500 450 400 350 Wykorzystanie możliwe wyłącznie z dokładnym podaniem źródła. 5 Średnie ceny PSZENICY KONSUMPCYJNEJ w wybranych krajach [PLN/tona] 700 650 600 550 500 450 06 13 20 27 03 10 17 24 555566660 0 0 0 0 0 0 0 07 07 07 07 07 07 07 07 20 20 20 20 20 20 20 20 Czechy Niemcy Węgry Polska Francja Ceny KUKURYDZY PASZOWEJ Średnie ceny KUKURYDZY PASZOWEJ w okresie 18 - 24.06.2007 [PLN/tona] Portugalia Hiszpania 750 Belgia Francja 700 Włochy Niemcy UE 650 Polska 600 Słowenia Węgry Czechy Słowacja Austria 550 500 450 400 350 300 Średnie ceny KUKURYDZY PASZOWEJ w wybranych krajach [PLN/tona] 750 700 650 600 550 500 450 06 13 20 27 03 10 17 24 555566660 0 0 0 0 0 0 0 07 07 07 07 07 07 07 07 20 20 20 20 20 20 20 20 Czechy Niemcy Węgry Polska Francja Wykorzystanie możliwe wyłącznie z dokładnym podaniem źródła. 6 3. Średnie ceny (bez VAT) w przedsiębiorstwach prowadzących: SPRZEDAŻ MĄKI Daty podane w tabeli oznaczają ostatni dzień analizowanego tygodnia (poniedziałek - niedziela). (najważniejsze typy i rodzaje mąk) POLSKA MĄKA TYP MĄKI Cena [zł/tona] Cena [zł/tona] Tygodn. Strukt. Strukt. zmiana obrot. [%] obrot. [%] ceny [%] 2007-07-01 2007-06-24 PSZENNA detaliczna (1kg) wg rodzaju: 450 tortowa 500 wrocławska 500 poznańska 450/500 krupczatka 550 luksusowa Ogółem PSZENNA detaliczna (paczkowana 1kg) PSZENNA piekarnicza (w workach) PSZENNA piekarnicza (luzem) ŻYTNIA piekarnicza (w workach) ŻYTNIA piekarnicza (luzem) OGÓŁEM 450 500 550 650 Ogółem 450 500 550 650 750 850 Ogółem - 1 185 1 105 1 153 1 305 1 078 1 150 1 258 1 040 868 938 870 885 847 796 772 580 720 2000 Ogółem - 924 918 920 580 720 2000 -Ogółem - 890 892 2,1 2,7 1,4 1,3 -1,1 58,4 10,8 19,9 2,0 8,9 100,0 6,0 4,9 1,2 1,1 13,2 0,7 22,1 6,9 3,7 26,1 2,8 62,3 48,3 18,1 19,9 1,9 11,8 100,0 4,4 4,7 1,5 1,6 12,2 0,4 18,9 5,7 3,4 22,1 4,3 54,7 -1,0 1,7 -1,4 1,7 -1,7 -1,2 1,4 3,5 3,4 2,3 5,4 0,5 16,4 1,6 3,3 6,7 5,4 6,9 0,6 24,5 0,4 0,1 -4,7 1,0 5,4 0,3 6,6 1,5 5,1 0,5 7,0 -2,5 0,2 0,2 1,2 0,3 1,3 0,1 1,6 3,6 2,7 1,0 -0,9 - 940 877 882 853 793 825 - 847 866 870 859 761 793 - 1 161 1 075 1 137 1 288 1 090 1 110 1 225 1 030 876 - 450 500 550 650 750 850 Ogółem - 2007-07-01 2007-06-24 -0,3 -0,7 0,4 -0,8 0,3 -6,4 - 856 852 883 845 774 803 - 921 917 965 - 912 890 nld - -- - - -1,4 100,0 Wykorzystanie możliwe wyłącznie z dokładnym podaniem źródła. 100,0 7 MĄKA Centralno-Wschodni Tygodn. Cena Cena zmiana [zł/tona] [zł/tona] ceny [%] TYP MĄKI 2007-07-01 2007-06-24 PSZENNA detaliczna (1kg) wg rodzaju: 450 tortowa 500 wrocławska 500 poznańska 450/500 nld krupczatka 550 luksusowa PSZENNA 450 detaliczna 500 (paczkowana 1kg) 550 1 408 1 270 1 200 1 385 -1 148 1 178 1266 1255 1471 1396 1017 996 650 760 nld -450 1165 1105 500 901 916 550 897 887 837 840 650 750 788 790 850 771 771 450 ---500 887 865 550 878 891 931 847 650 750 762 783 850 759 776 580 916 945 720 918 916 2000 891 1005 580 nld 912 -720 888 905 --2000 -- PSZENNA piekarnicza (w workach) PSZENNA piekarnicza (luzem) ŻYTNIA piekarnicza (w workach) ŻYTNIA piekarnicza (luzem) 1 367 1 262 1 227 MAKROREGION Południowy Tygodn. Cena Cena zmiana [zł/tona] [zł/tona] ceny [%] 2007-07-01 2007-06-24 -2,9 -0,7 2,3 1 165 1 170 1 147 nld -2,6 0,8 5,3 2,1 5,4 -1,6 1,1 -0,3 -0,2 0,0 --2,6 --1,5 -9,9 nld -2,6 -2,2 nld -3,1 0,2 -11,4 nld --1,9 --- 1 124 1 092 1 135 -1 094 1124 1124 1094 922 997 858 892 869 789 880 ---nld ---nld -755 765 --911 883 907 884 nld -------- Północno-Zachodni Tygodn. Cena Cena zmiana [zł/tona] [zł/tona] ceny [%] 2007-07-01 2007-06-24 3,7 7,1 1,0 1 221 1 048 1 074 1 264 nld 1 053 1038 1055 1012 848 925 866 868 817 790 796 847 851 869 812 761 839 948 921 927 nld 1 073 1165 1159 1073 901 929 850 900 865 805 -1,9 3,7 3,0 -1,9 -2,2 -6,8 -0,9 0,9 -0,5 2,0 -1,3 3,2 2,6 nld -- 1 224 1 037 1 066 -1 024 1031 1044 996 857 920 874 875 828 797 811 856 843 879 827 771 838 923 925 938 915 -894 885 nld -- -0,2 1,1 0,8 2,8 0,6 1,0 1,7 -1,1 0,5 -0,9 -0,8 -1,3 -0,9 -1,9 -1,0 0,9 -1,2 -1,8 -1,3 0,1 2,8 -0,4 -1,1 1,0 Średnie ceny pszenicy i mąki w przedsiębiorstwach zł/tona 950 850 750 650 550 -13 -20 -27 -03 -10 -17 -24 -01 -05 -05 -05 -06 -06 -06 -06 -07 07 07 07 07 07 07 07 07 0 0 0 0 0 0 0 0 2 2 2 2 2 2 2 2 Pszenica konsumpcyjna (cena zakupu) pszenna piekarnicza (worki) T500 (cena sprzedaży) pszenna piekarnicza (worki) T750 (cena sprzedaży) MAKROREGIONY Nazwa m akroregionu Województwa wchodzące w skład m akroregionu centralno-wschodni lubelskie, łódzkie, mazowieckie, podlaskie, warm ińsko-mazurskie. południow y dolnośląskie, m ałopolskie, opolskie, podkarpackie, śląskie, świętokrzyskie. północno-zachodni kujawsko-pomorskie, lubuskie, pom orskie, wielkopolskie, zachodnio-pom orskie. Wykorzystanie możliwe wyłącznie z dokładnym podaniem źródła. 8 4. Średnie ceny (bez VAT) w przedsiębiorstwach prowadzących: SPRZEDAŻ ŚRUTY i OTRĄB Daty podane w tabeli oznaczają ostatni dzień analizowanego tygodnia (poniedziałek - niedziela). POLSKA TOWAR Rodzaj Tygodn. Strukt. Strukt. zmiana obrot. [%] obrot. [%] ceny [%] Cena [zł/tona] 2007-07-01 2007-06-24 w WORKACH Otręby żytnie Otręby pszenne Śruta żytnia Śruta pszenna LUZEM Otręby żytnie Otręby pszenne Śruta żytnia Śruta pszenna TOWAR 476 534 -nld nld nld nld 2007-07-01 2007-06-24 453 501 --437 456 nld nld 5,5 35,9 0,0 0,2 3,1 30,0 0,2 0,1 457 -5,7 488 -2,1 490 -572 -Ogółem 6,5 51,2 0,1 0,6 100,0 6,8 58,5 0,1 1,3 100,0 MAKROREGION Południowy Tygodn. Cena [zł/tona] zmiana ceny [%] 2007-07-01 2007-06-24 450 530 --- -3,7 -0,9 -587 -- 432 478 Centralno-Wschodni Tygodn. Cena [zł/tona] zmiana ceny [%] Rodzaj w WORKACH Otręby żytnie Otręby pszenne Śruta żytnia Śruta pszenna LUZEM Otręby żytnie Otręby pszenne Śruta żytnia Śruta pszenna 495 539 2007-07-01 2007-06-24 --- 0,8 -5,5 nld --- 450 477 490 -542 -- -2,9 nld -4,4 nld --- 540 Północno-Zachodni Tygodn. Cena [zł/tona] zmiana ceny [%] 2007-07-01 2007-06-24 540 0,0 nld --- ---- nld nld --- ----- 472 538 -nld 503 534 nld 441 492 --- -6,3 0,8 -587 -459 490 -nld -3,9 0,2 --- nld - niewystarczająca liczba danych do prezentacji. MAKROREGIONY Nazwa makroregionu Województwa wchodzące w skład makroregionu centralno-wschodni lubelskie, łódzkie, mazowieckie, podlaskie, warmińsko-mazurskie. południowy dolnośląskie, małopolskie, opolskie, podkarpackie, śląskie, świętokrzyskie. północno-zachodni kujawsko-pomorskie, lubuskie, pomorskie, wielkopolskie, zachodnio-pomorskie. Wykorzystanie możliwe wyłącznie z dokładnym podaniem źródła. 9 5. Porównanie aktualnych cen wybranych towarów w przedsiębiorstwach z cenami w analogicznym okresie roku 2005 i 2006. [zł/tona] POLSKA TOWAR Rodzaj TOWARU 2007-07-01 2006-07-02 2005-07-03 Zmiana ceny [%] w 2007r. w stos. do lat: 2006r. Pszenica konsumpcyjna paszowa Żyto konsumpcyjne paszowe Kukurydza paszowa Mąka pszenna Typ 450 (paczkowana) detaliczna Typ 500 (paczkowana) Mąka pszenna Typ 500 (worki) piekarnicza Typ 750 (worki) Mąka żytnia Typ 580 (worki) piekarnicza Typ 720 (worki) 597 555 565 520 577 1150 1258 870 796 924 918 439 427 347 365 452 963 1049 653 578 714 673 376 348 272 294 389 941 958 648 560 556 528 35,8 30,1 63,0 42,4 27,6 19,4 19,9 33,3 37,6 29,5 36,4 2005r. 58,8 59,8 107,5 76,6 48,3 22,3 31,2 34,2 42,2 66,4 74,0 Notowania cen na GIEŁDACH TOWAROWYCH w okresie: 25 czerwca - 1 lipca 2007r. ZESTAWIENIE TRANSAKCJI Towar kukurydza paszowa jęczmień paszowy jary jęczmień paszowy ozimy jęczmień paszowy jary kukurydza paszowa Parametry jakościowe Data zgodne z PN zgodne z PN zg z PN zb. 2007 zgodne z PN zgodne z PN 2007-06-25 2007-06-25 2007-06-25 2007-06-28 2007-06-28 Cena (zł/tona) I. ZBOŻA Rol-Petrol Łódź 550 Rol-Petrol Łódź 600 Rol-Petrol Łódź 485 Rol-Petrol Łódź 605 Rol-Petrol Łódź 540 Giełda Ilość (tona) 90 200 300 100 300 Lokalizacja Uwagi lc. opolskie z dostawą (świętokrzyskie) lc. opolskie z dostawą (świętokrzyskie) lc. dolnośląskie kraj kraj kraj kraj kraj Metodyka badań cen na TARGOWISKACH Notowania cen realizowane są na reprezentatywnych targowiskach w każdym województwie. Pod pojęciem targowisko rozumiany jest zorganizowany rynek lokalny, którego dominującymi uczestnikami są okoliczni producenci rolni. Prezentowane poziomy cen to ceny średnie obliczane jako średnia arytmetyczna wszystkich cen konkretnego towaru rolnego o określonych parametrach jakościowych, zanotowanych w dniu ich obserwacji na danym targowisku. Zestawienie cen dotyczy ostatniego tygodnia, natomiast na poszczególnych targowiskach badania cen dokonywane są raz w tygodniu (w zwyczajowo przyjęty dzień targowy lub w jeden z kilku dni targowych). Obroty na tych rynkach mają charakter lokalny. W przypadku zbóż: ogólna wielkość zawieranych transakcji na poszczególnych targowiskach jest bardzo zróżnicowana i kształtuje się od kilkunastu do kilkudziesięciu ton dziennie w okresach największego nasilenia handlu. Wielkość poszczególnych transakcji waha się od 100 kg do kilkunastu ton. Notowań cen na targowiskach dokonują pracownicy Ośrodków Doradztwa Rolniczego Biuletyn „Rynek zbóż” ukazuje się w każdy czwartek o godz. 1300. Wydawca: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Departament Rynków Rolnych ul. Wspólna 30; 00-930 Warszawa Internet: strona ZSRIR ; E-mail: [email protected] Autor: Anna Budziszewska, tel./fax (022)623-16-05; E-mail: [email protected] Wykorzystanie możliwe wyłącznie z dokładnym podaniem źródła. 10