Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej. Rozwój polskiego

Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej. Rozwój polskiego rolnictwa – kierunki
zmian
Podsekretarz Stanu Tadeusz Nalewajk
Wspólna Polityka Rolna jest historycznie pierwszą spośród wspólnych polityk społecznoekonomicznych Wspólnot Europejskich. Determinuje ona funkcjonowanie sektora rolnego i
sytuację obszarów wiejskich państw członkowskich Unii Europejskiej. Z jednej strony
polityka ta stanowi zabezpieczenie dla kontynuacji produkcji Ŝywności we Wspólnocie i jest
gwarancją jej wysokiej jakości, z drugiej zaś stanowi filar rozwoju społeczno-ekonomicznego
mieszkańców wsi, a takŜe ma znaczący wpływ na ochronę środowiska i krajobrazu.
Zmieniające się na przestrzeni kilku dziesięcioleci uwarunkowania zarówno wewnętrzne, jak i
zewnętrzne sprawiły, Ŝe Wspólna Polityka Rolna podlegała ciągłej ewolucji. Jej kolejne
reformy odzwierciedlały konieczność sprostania coraz to nowym wyzwaniom. Od lat 90. XX
wieku, WPR zmienia się w kierunku zmniejszenia regulacji rynków i wsparcia związanego z
ceną produktów rolnych, uznawanych na forum międzynarodowym za wsparcie zakłócające
handel. WPR staje się bardziej ukierunkowana na potrzeby rynku, co prowadzi do poprawy
konkurencyjności europejskich produktów rolnych. Jednocześnie większy nacisk kładzie się
na politykę rozwoju obszarów wiejskich, stanowiącą tzw. II filar WPR. Unikalna w swej
formie, łączy ona cele ekonomiczne, społeczne i środowiskowe, kreując spójny zbiór
instrumentów, z którego państwa członkowskie mogą stosunkowo swobodnie wybierać
kształtując własne programy rozwoju obszarów wiejskich.
Dzięki kolejnym, wykraczającym poza politykę sektorową reformom, Wspólna Polityka
Rolna stała się nowoczesnym instrumentem realizacji szeregu wspólnotowych celów, nie
tylko tych tradycyjnie związanych z produkcją Ŝywności. Szczególnym osiągnięciem tych
reform jest silne ukierunkowanie rozwoju rolnictwa europejskiego na potrzeby konsumentów
i oczekiwania społeczeństwa, przy jednoczesnym ułatwieniu jego przygotowania do globalnej
konkurencji.
Polska została objęta mechanizmami Wspólnej Polityki Rolnej wraz z przystąpieniem do Unii
Europejskiej w 2004 roku. Pomimo istniejących obaw, fakt ten był bodźcem generującym
wiele pozytywnych zmian w sferze rolnictwa i obszarów wiejskich. Proces akcesji w tej
dziedzinie okazał się sukcesem - Polska dostosowała swoje prawodawstwo do prawodawstwa
wspólnotowego, a takŜe zbudowała odpowiedni system instytucjonalny do wdraŜania
instrumentów WPR. Polscy rolnicy zostali objęci systemem płatności bezpośrednich oraz
1
wsparciem rynkowym, z kolei wszyscy mieszkańcy obszarów wiejskich korzystają ze wsparcia
udzielanego w ramach II filaru WPR.
Pięcioletni
okres
obecności
we
Wspólnocie
umoŜliwił
przyspieszenie
procesów
rozwojowych, modernizacyjnych oraz restrukturyzacyjnych w całym sektorze i na obszarach
wiejskich. Integracja przyczyniła się do oŜywienia produkcyjnego i inwestycyjnego oraz do
wyraźnego polepszenia sytuacji dochodowej rolników oraz gospodarstw rolnych. Ponadto w
trakcie realizacji wspólnotowych programów wspierających rolnictwo i rozwój wsi, Polska
potrafiła w pełni wykorzystać dostępne środki wspólnotowe. Ogółem w latach 2004-2008
wsparcie unijne dla polskiego rolnictwa i obszarów wiejskich wyniosło niemal 12 mld euro, a
przy uwzględnieniu środków krajowych suma ta wzrasta do 22,5 mld euro. Z kolei na
realizację określonych w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 (II filar WPR)
działań zostanie łącznie wydatkowanych do końca jego realizacji 17,2 mld euro, z czego
13,2 mld euro będzie pochodzić z budŜetu wspólnotowego.
Dzięki członkowstwu w Unii Europejskiej, Polska uzyskała wpływ na kształtowanie polityk
wspólnotowych, w tym współdecydowanie o reformach Wspólnej Polityki Rolnej. W
konsekwencji Polska uczestniczyła w reformach poszczególnych rynków rolnych: cukru w
2006 r., owoców i warzyw oraz wina w 2007 r., a takŜe w Przeglądzie WPR (Health-Check)
w latach 2007-2008. Przegląd WPR, pomimo tego, Ŝe nie zakładał przeprowadzenia
głębokich reform tej polityki, wytyczył kierunki przyszłych zmian, wskazując na potrzebę
dalszych dostosowań WPR do nowych długoterminowych wyzwań. Tzw. nowe wyzwania
WPR zdefiniowano w trakcie Przeglądu następująco: Zmiany klimatyczne, Energia
odnawialna, Gospodarka wodna, RóŜnorodność biologiczna, Działania towarzyszące w
sektorze mleczarskim, Innowacyjność w zakresie czterech pierwszych wyzwań. Kwestie te
będą z pewnością odgrywać istotną rolę w dalszej debacie na temat przyszłości WPR i
aktualizacji jej celów.
Zakończenie Przeglądu Wspólnej Polityki Rolnej zbiegło się w czasie z rozpoczęciem debaty
na temat kształtu WPR po 2013 r. Polska aktywnie uczestniczy w tej debacie, a w wielu
kwestiach jest wiodącym reprezentantem grupy nowych państw członkowskich. W opinii
Polski, Wspólna Polityka Rolna takŜe po 2013 r. będzie nadal odgrywać kluczową rolę w
zapewnieniu w UE: bezpieczeństwa Ŝywnościowego, zrównowaŜonego rozwoju rolnictwa i
obszarów wiejskich, równych warunków konkurencji na jednolitym rynku rolnym a takŜe
silnej pozycji konkurencyjnej UE na globalnym rynku rolnym. Aby zapewnić skuteczność i
efektywność WPR w realizacji powyŜszych zadań, w przyszłości kolejne zmiany tej polityki
powinny:
2
Po pierwsze – zachować w pełni jej wspólnotowy charakter, w szczególności w wymiarze
finansowym, zapewniając równe warunki konkurencji na jednolitym rynku UE;
Po drugie – powiązać poziom i dystrybucję wsparcia finansowego poszczególnych działań, w
tym w zakresie wsparcia bezpośredniego, z aktualnymi i przyszłymi celami;
Po trzecie – ograniczyć koszty wdroŜeniowe zarówno po stronie instytucji UE, państw
członkowskich jak i samych beneficjentów, co wymaga dalszego uproszenia tej polityki.
Polska podkreśla równieŜ konieczność zapewnienia odpowiedniego poziomu finansowania
wspólnotowego tej polityki po 2013 r. - co najmniej na obecnym poziomie. Biorąc pod uwagę
powyŜsze uwarunkowania, zdaniem Polski zasadne jest takŜe zachowanie dotychczasowej
struktury WPR, tj. wszystkich trzech elementów obecnej polityki: wspólnej organizacji
rynków, systemu płatności bezpośrednich oraz polityki rozwoju obszarów wiejskich.
Tocząca się obecnie dyskusja na temat przyszłości Wspólnej Polityki Rolnej przygotowuje
podstawy pod zaplanowany na kolejne lata proces legislacyjny, w którym zostaną
wypracowane ramy prawne przyszłej WPR. W lecie lub wczesną jesienią 2010 roku
przewidziana jest publikacja przez Komisję Europejską Komunikatu nt. przyszłości WPR po
2013 r. Oczekuje się, Ŝe będzie on zawierał pewne scenariusze moŜliwych zmian, które
zastaną następnie przedyskutowane na forum UE. W połowie 2011 r., KE ma przedstawić
oficjalne projekty legislacyjne w zakresie przyszłości WPR. Publikacja projektów
legislacyjnych w zakresie przyszłości WPR po 2013 r. zbiegnie się w czasie z objęciem
przewodnictwa przez Polskę w Radzie.
Na skutek ciągłej ewolucji instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej w kierunku większego
ukierunkowania rolnictwa na rynek, polityka ta podlega coraz silniej oddziaływaniu
warunków i tendencji globalnych. Globalizacja w sferze ekonomicznej spowodowała wzrost
zmienności cen surowców rolnych. W w latach 2006-2008 doszło do gwałtownego wzrostu
cen surowców rolnych do poziomów nienotowanych w historii, po czym w połowie 2008 r.
nastąpił ich nagłego spadku. Od tego czasu sektor rolno-spoŜywczy zmaga się z następstwami
kryzysu ogólnogospodarczego, w tym ze spadkiem popytu eksportowego czy ograniczeniem
w dostępie do kredytów. Omawiane uwarunkowania ekonomiczne funkcjonowania sektora
rolno-spoŜywczego, jakie ukształtowały się na przestrzeni ostatnich trzech lat, spowodowały
nagłe zmiany w poziomie dochodów i tym samym wzrost niepewności gospodarowania w
przyszłości zarówno w rolnictwie, jak i w przetwórstwie rolno-spoŜywczym. Pomimo obecnej
dekoniunktury w sektorze rolnym, prognozuje się jednak, Ŝe do roku 2050 naleŜy spodziewać
się dwukrotnego wzrostu światowego popytu na Ŝywność, wskutek wzrostu globalnej
3
populacji i przyspieszenia wzrostu gospodarczego. Unia Europejska, jako znaczący światowy
producent Ŝywności, będzie odgrywać istotną rolę w zaspokojeniu tego popytu.
W związku z tym naleŜy spodziewać się, Ŝe na pierwszy plan wysuwać się będą takie
problemy, jak właściwe uŜytkowanie gruntów czy zachowanie równowagi między dąŜeniem
do zwiększenia wydajności produkcji a ochroną środowiska. NaleŜy jednocześnie pamiętać o
rosnących wymaganiach europejskiego społeczeństwa w zakresie jakości Ŝywności.
Oczekiwać teŜ naleŜy, Ŝe coraz istotniejsze znaczenie dla rolnictwa będą miały kwestie
związane ze zmianami klimatycznymi. Z jednej strony rolnictwo i rolnicy będą musieli
przystosowywać się do nowych warunków. Z drugiej rolnictwo wskazywane jest jako sektor
mający duŜy potencjał dla przeciwdziałania niekorzystnym zmianom wpływającym na klimat.
Istotne jest, aby polityka rolna była skutecznym instrumentem wspierającym zarówno proces
dostosowań, jak i wykorzystanie moŜliwości istniejących w tym sektorze.
Rolnictwo, poza produkcją Ŝywności, która stanowi jego podstawową rolę, pełni takŜe wiele
innych funkcji o charakterze nierynkowym, często nierozerwalnie związanych z produkcją
rolną. Pozarynkowe funkcje rolnictwa mają charakter społeczny, kulturowy i przyrodniczy. W
przypadku nierozerwalnego związku między tymi funkcjami a produkcją rolną uzasadnione
jest wsparcie samej produkcji, w sposób zapewniający maksymalny efekt „wielofunkcyjny”,
co oznacza ciągłość działalności rolniczej, przy zachowaniu odpowiednich praktyk
produkcyjnych.
Ogromnym atutem obszarów wiejskich są ludzie, często od wielu pokoleń związani z ziemią,
cięŜką pracą i wartościami kulturowymi lokalnych społeczności. Unowocześnienie i
wzmacnianie wielofunkcyjności obszarów wiejskich powinny dokonywać się bez uszczerbku
dla przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych walorów obszarów wiejskich i z naleŜytą
troską o moŜliwości indywidualnego rozwoju człowieka i społeczności lokalnych, bez
potrzeby zmiany miejsca zamieszkania.
PoŜądane kierunki rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich w Polsce, obejmujące działania
słuŜące realizacji długofalowych celów strategicznych powinny obejmować przede
wszystkim:
−
Konkurencyjny
sektor
rolno-spoŜywczy
(modernizacja,
wspieranie
innowacyjności, integracja pionowa i pozioma sektora), uwzględniający zaspokajanie
potrzeb Ŝywnościowych.
4
−
Inwestowanie w kapitał ludzki i społeczny oraz wyrównywanie szans
edukacyjnych mieszkańców wsi.
−
Poprawę dostępności pracy, w tym elastycznych form zatrudnienia dla
mieszkańców obszarów wiejskich i zwiększenie mobilności zawodowej.
−
Ochronę,
pielęgnowanie
i
wykorzystanie
zasobów
przyrodniczych,
krajobrazowych i kulturowych obszarów wiejskich.
−
Wykorzystanie działalności rolniczej do przeciwdziałania zmianom klimatycznym
i lepszej adaptacji rolnictwa do skutków tych zmian.
−
Rozwój i poprawa lokalnej infrastruktury.
Pogodzenie tych celów prawdopodobnie będzie moŜliwe jedynie w ramach silnej Wspólnej
Polityki Rolnej, przy wsparciu ze strony nauki oraz innowacyjnych technologii produkcji.
5