Wypalenie zawodowe w modelu społecznej

Wypalenie zawodowe w modelu społecznej psychologii poznawczej - Helena Sęk
Helena Sęk (2004) definiuje wypalenie jako zespół objawów pojawiających się u osób
wykonujących zawody, w których bliski, pełen zaangażowania kontakt interpersonalny i cechy
osobowości profesjonalisty, stanowią podstawowe instrumenty czynności zawodowych,
decydujące o poziomie wykonania zawodu, o sukcesach i niepowodzeniach zawodowych.
Wywiązując się ze swoich obowiązków zawodowych, wykonuje się czynności, w których działa
przewlekłe specyficzny stres psychiczny, wynikający z natury danej profesji. Wskutek tego
stresu i dodatkowych trudności oraz w sytuacji odroczonej gratyfikacji może dojść do
wyczerpania psychofizycznego, zwłaszcza emocjonalnego, obronnego dystansowania się
zawodowego (depersonalizowania) i obniżonego zaangażowania oraz satysfakcji zawodowej.
Sęk przedstawia poznawczy model mechanizmów stresu i wypalenia. Wypalenie pojawia się w
sytuacji działania przewlekłego stresu charakterystycznego dla zawodów społecznych. Dla
różnych zawodów można wyodrębnić różne stresory i obszary obciążeń zawodowych oraz
obiektywne warunki wykonywania zawodu.
Stres pracy i organizacji wraz ze stresem makrospołecznym (wynikającym np. z przemian
ekonomiczno – politycznych) jest przez poszczególne osoby interpretowany i poddawany
ocenie pierwotnej jako wyzwanie, zagrożenie, strata. Szczególny typ stresu powstaje w
konfrontacji oczekiwań i wymagań zawodowych, a co za tym idzie powstaje też i utrzymuje się
na różnym poziomie napięcie psychiczne (subiektywny stan stresu). Z powstałym stanem stresu
i uczuciami rozczarowania, frustracji i poczucia braku sukcesu, a także zagrożenia i straty w
życiu zawodowym, podmiot próbuje sobie radzić wykorzystując w tym celu własne strategie.
Strategie te współwystępują z wykorzystaniem różnych źródeł wsparcia społecznego.
W toku radzenia sobie ze stresem zawodowym, ludzie doświadczają w różnym stopniu własnej
skuteczności. To poczucie ma wpływ, w toku powtórnych ocen sytuacji stresowej, na ocenę
własnych kompetencji i ocenę pierwotną. Powtarzające się doświadczenia skuteczności
zadaniowej, interpersonalnej, organizacyjnej i uogólnionej, powodują powstanie
zgeneralizowanych zasobów odpornościowych, odniesionych do wymagań zawodowych.
Natomiast powtarzanie braku skuteczności jest powodem powstania poczucia bezradności
zawodowej i uniemożliwia rozwój zasobów odpornościowych. Brak pomocy z zewnątrz, czyli
brak wsparcia i skutecznych sposobów radzenia sobie ze stresem, przyczynia się do szybkiego
rozwoju wypalenia.
Przyczyną wypalenia są czynniki środowiskowe tj. stres zawodowy i cechy podmiotu, a
zwłaszcza mechanizmy zmagania się ze stresem, gdzie głównym mediatorem jest poczucie
1/2
Wypalenie zawodowe w modelu społecznej psychologii poznawczej - Helena Sęk
własnej skuteczności zawodowej. Niski poziom kompetencji zaradczych wyzwala typową dla
wypalenia obronę, pod postacią depersonalizowania i obniżania zaangażowania zawodowego.
Konsekwencją takiego postępowania są pogarszające się efekty pracy zawodowej i dochodzi
do obniżenia poczucia osiągnięć osobistych w realizacji ważnych dla jednostki celów życiowych
(Sęk, 2004).
2/2