Świat fizycznych ekstremów - Świat przyrody

© ZamKor
Świat fizycznych ekstremów
T
wórcy programu nauczania przyrody dla humanistów chyba zasięgnęli porady
doświadczonych psychologów albo wykazali się znakomitą intuicją. Co nas
humanistów najbardziej pociąga? Sytuacje ekstremalne: w polityce, miłości, sztuce,
poglądach filozoficznych. Samo pojęcie ekstremum jest zapożyczone z matematyki.
Ekstrema w przebiegu funkcji to wartości najwyższa i najniższa, jakie ta funkcja
osiąga dla dowolnych argumentów funkcji, występujących w ramach zbioru określanego jako dziedzina tejże funkcji.
Dlaczego wstąpiłem na matematyczne poletko? Po pierwsze dlatego, że jestem
niepoprawnym amatorem dygresji (co już zdarzyło mi się deklarować i ukazać w praktyce). Po drugie, kończąc już misję zachęcania humanistów do pozytywnej postawy
wobec nauk przyrodniczych, pragnę przy okazji zachęcić do pilnego przyswajania
sobie pojęć matematycznych. Przyswojenie sobie pojęć jest dalece niewystarczające do rozwiązania najprostszego zadania, ale bardzo użyteczne w każdej dyskusji
z obszaru humanistyki. Czy nie mówimy,
że coś jest wprost (lub odwrotnie) proporcjonalne do czegoś, że dynamika jakiegoś
zagadnienia przybrała kształt sinusoidy, coś
jest funkcją czegoś, że to czy owo zmierza do
nieskończoności, że coś do czegoś zbliża się
aproksymatywnie, że coś z czymś ma elementy
wspólne (albo ich nie ma), że ktoś zrobił zwrot o sto
osiemdziesiąt stopni…?
Wśród tych pojęć znajduje się właśnie pojęcie ekstremum. Już wskazywałem, że człowiek jest ­umieszczony
48
Nauka
Nauka
wokół
i świat
nas
© ZamKor
j­akby w środku drogi między tym co największe
(kosmiczne odległości w przestrzeni, otchłań wieczności w czasie), a tym, co najmniejsze (cząstki elementarne w przestrzeni, nanosekundy trwania procesów w mikroświecie
w czasie). Sam człowiek jest zaś ekstremalnym maksimum skomplikowania: składają się na to niezwykle złożone funkcje organizmu i tym
bardziej wciąż tajemnicze działanie mózgu (przy założeniu, że duchowość
jest tylko atrybutem organizmu).
Już powoływałem się na Błażeja (Blaise'a) Pascala, który oprócz twierdzeń z hydrostatyki pozostawił nam swoje uwagi na temat miejsca człowieka w świecie. To
on stwierdził, że człowiek jest trzciną myślącą, a więc czymś kruchym, bezradnym
wobec wszechświata, czyli czegoś najbardziej ogromnego i trwałego. Jednak to
owa trzcina dysponuje najwspanialszą mocą, świadomością, która odwzorowuje
ów świat. To człowiek jest świadom tego, że największą prędkość osiąga fala elektromagnetyczna, że największe odległości są między galaktykami, a najmniejsze
– między cząstkami elementarnymi upakowanymi w jądrach gwiazd, gdzie panuje
niewyobrażalna grawitacja.
Zapoznajcie się więc ze światem ekstremów rozpoznanych przez fizykę, ale
jako humaniści pamiętajcie, że to człowiek jest miarą wszechrzeczy, że te wszystkie
szybkości i odległości, tak duże, jak i małe, mają znaczenie tylko z perspektywy
człowieka, gdyż przez niego są postrzegane i mierzone w jednostkach zdefiniowanych jego arbitralną decyzją.
Jerzy Pilikowski
Fizyka • Najmniejsze
Metoda naukowa
i największe i wyjaśnianie świata
49