docKatalog zinwentaryzowanych umiejętności zawodowych
download 
Reklamacja Transkrypt
Katalog zinwentaryzowanych umiejętności zawodowych
2 Spis treści WSTĘP5 1. WYKORZYSTANA W RAPORCIE TERMINOLOGIA 6 2. KATALOG UMIEJĘTNOŚCI ZAWODOWYCH NIEZBĘDNYCH DO WYKONYWANIA ZAWODU 9 4. DIAGNOZA FUNKCJONOWANIA SYSTEMU KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO W POLSCE 59 4.1. Obszar I - potrzeby lokalnego rynku pracy 60 4.2. Obszar II - oczekiwania pracodawców wobec przyszłych pracowników 63 4.3. Obszar III - współpraca szkół z pracodawcami/ przedsiębiorcami 65 5. NAJWAŻNIEJSZE ZADANIA INTERESARIUSZY SYSTEMU KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO 74 5.1. Zadania dla szkoły 74 5.2. Zadania dla pracodawcy 75 5.3. Zadania dla jednostek samorządu terytorialnego 76 5.4. Zadania dla instytucji rynku pracy 77 5.5. Zadania dla instytucji otoczenia biznesu (stowarzyszeń i organizacji pozarządowych) 77 5.6. Zadania dla wyższych uczelni 78 6. WYBRANE PROPOZYCJE PROCEDUR WYMIANY INFORMACJI I WSPÓŁPRACY SZKÓŁ ZAWODOWYCH Z PRACODAWCAMI ORAZ INNOWACYJNYCH ROZWIĄZAŃ SŁUŻĄCYCH MODERNIZACJI OFERTY KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO SZKÓŁ ZAWODOWYCH/PLACÓWEK KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO W POWIĄZANIU Z PRACODAWCAMI 79 6.1. Lokalne partnerstwa w obszarze edukacji dla rynku pracy 79 6.2. Rady programowe szkół 80 6.3. Monitoring zapotrzebowania młodzieży na kierunki kształcenia 80 6.4. Monitoring losów absolwentów (Szkolna Internetowa Baza Absolwentów) 81 6.5. Certyfikacja dodatkowych kwalifikacji i umiejętności zawodowych 81 6.6. Innowacje pedagogiczne jako element oferty edukacyjnej szkoły 83 BIBLIOGRAFIA85 Warszawa, 2012 r. 3 4 WSTĘP Najważniejszym celem projektu „Koordynacja 3.0” jest zapewnienie innowacyjnego, stabilnego i trwałego mechanizmu koordynacji kształcenia zawodowego z potrzebami mazowieckiego rynku pracy oraz aktywne zaangażowanie pracodawców a także wszystkich najważniejszych interesariuszy tego procesu (należą do nich przedsiębiorcy, pracodawcy, instytucje rynku pracy, dyrektorzy szkół kształcących w zawodzie i placówek kształcenia zawodowego, uczniowie szkół zawodowych, słuchacze placówek kształcenia zawodowego, przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego, przedstawiciele wyższych uczelni, eksperci). Zaproponowane przez autorów projektu innowacyjne rozwiązania służące modernizacji oferty kształcenia zawodowego w powiązaniu z pracodawcami będą próbą realizacji tego celu. Ogólnie można wnioskować o dużej bezwładności systemu szkolnictwa zawodowego w stosunku do potrzeb rynku pracy (zwłaszcza w kontekście jego zmienności). Współpraca szkół zawodowych/placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami i instytucjami badającymi rynek pracy ma charakter bardziej doraźny niż strategiczny i długofalowy – wskazane byłoby więc systemowe opracowanie zasad, zakresu i przedmiotu tej współpracy (między szkołami, urzędami pracy i pracodawcami). Mając świadomość istniejącego rozdźwięku między kwalifikacjami nabywanymi w szkole zawodowej a wymaganiami pracodawców, należy ten rozdźwięk minimalizować i traktować pracodawców jako kluczowe źródło informacji o potrzebach rynku pracy oraz wymaganiach wobec przyszłych pracowników, w tym dotyczących ich umiejętności zawodowych. Właśnie w ten kontekst wpisuje się projekt Koordynacja 3.0 Dla przypomnienia uwzględnia on trzy wymiary innowacyjności produktu: yy poszerza grono uczestników procesu dopasowywania kształcenia zawodowego z potrzebami rynku pracy do przedstawicieli potencjalnie wszystkich grup interesariuszy z obszaru rynku pracy, edukacji, kształcenia ustawicznego i obszaru gospodarki. yy daje nowe narzędzie i możliwości do rozwiązania problemu powiązania kształcenia zawodowego z potrzebami rynku pracy – Internetowy Portal Koordynacja 3.0. yy daje nowe formy wsparcia dla uczniów – Innowacyjny Pakiet Indywidualnego Planera Kariery (IP IPK) Portal Koordynacja 3.0 jest próbą poszukiwania rozwiązań i narzędzi, które w sposób ciągły monitorować będą oczekiwania pracodawców i sytuację na RP, a jednocześnie przetwarzać uzyskane dane w sposób dostępny i zrozumiały dla poszczególnych grup interesariuszy tego procesu (szkoły, nauczyciele, uczniowie, pracodawcy, instytucje rynku pracy). Najważniejszym efektem wdrożenia Portalu Koordynacja 3.0 będzie uzyskanie przepływu szerokiego strumienia informacji pomiędzy wszystkimi interesariuszami i ustanowienie stałego dialogu i współpracy pomiędzy nimi. Jak wskazują doświadczenia wielu krajów świata jedynie ciągły dialog i negocjacje pomiędzy wszystkimi interesariuszami pozwalają na efektywne dopasowywanie oferty szkół zawodowych do potrzeb rynku pracy. Poniższy raport ma na celu dokonanie inwentaryzacji umiejętności zawodowych w 5 branżach (ekonomicznej, logistyczno-spedycyjnej, telekomunikacyjnej, mechatroniczno-elektronicznej, , turystycznej) oraz zaproponowanie procedur wymiany informacji i współpracy szkół zawodowych i pracodawców. Autorzy raportu zestawili umiejętności zawodowe niezbędne do wykonywania zawodu przypisanego do danej branży, uwzględniając istniejące Krajowe Standardy Kwalifikacji Zawodowych oraz Podstawy Programowe Kształcenia w Zawodzie. Wynika to z faktu, że w Polsce funkcjonują obok siebie Klasyfikacja Zawodów i Specjalności dla Potrzeb Rynku Pracy oraz Klasyfikacja Zawodów Szkolnictwa Zawodowego. W przyszłości, kiedy zakończą się prace nad Polską Ramą Kwalifikacji i kiedy powstanie Krajowy Rejestr Kwalifikacji, można będzie liczyć na pełną spójność i integrację obu klasyfikacji. Dziś istnieją pomiędzy nimi różnice. 5 Na początku raportu zostanie przedstawiona terminologia. W dalszej kolejności zostanie zaprezentowany katalog umiejętności zawodowych niezbędnych do wykonywania zawodu przypisanego do branży. Umiejętności zawodowe wynikające z podstawy programowej kształcenia w zawodzie zostały w ramach poszczególnych branż porangowane, w oparciu o badania przeprowadzone wśród pracodawców i przedsiębiorców1. Badania te przeprowadzili eksperci zatrudnieni w projekcie do wypracowania materiałów stanowiących produkty innowacyjne. Aby zaproponować rekomendacje dotyczące procedur wymiany informacji i współpracy szkół zawodowych oraz pracodawców, autorzy postanowili zaprezentować w raporcie „aktualną” diagnozę funkcjonowania systemu kształcenia zawodowego w Polsce2 . Diagnoza ta została dokonana z punktu widzenia jego najważniejszych interesariuszy tego systemu. Uwzględnia takie obszary jak: potrzeby lokalnego rynku pracy, oczekiwania pracodawców wobec przyszłych pracowników, współpraca szkół z przedsiębiorcami/ pracodawcami. Jest podstawą do określenia najważniejszych zadań dla każdej z zaproponowanych kategorii interesariuszy. Na końcu raportu zostaną zaproponowane wybrane innowacyjne rozwiązania służące modernizacji oferty kształcenia zawodowego w powiązaniu z pracodawcami. 1 Diagnoza umiejętności zawodowych prowadzona w ramach projektu „Portal Koordynacja 3.0 – stabilny mechanizm powiązania kształcenia zawodowego z potrzebami mazowieckiego rynku pracy”, Raport z badań, ECORYS Polska, 2012 2 Badania GFK Polonia dotyczące „Funkcjonowania systemu kształcenia zawodowego w Polsce”, Warszawa 2011 6 1. WYKORZYSTANA W RAPORCIE TERMINOLOGIA Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych3 wykorzystuje następujące definicje istotnych z punktu widzenia raportu pojęć: ZAWÓD - zbiór zadań zawodowych wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wymagających od pracownika odpowiednich kwalifikacji zawodowych. ZADANIE ZAWODOWE - logiczny wycinek lub etap pracy w ramach zawodu o wyraźnie określonym początku i końcu. Układ czynności zawodowych powiązany jednym celem działania, kończący się określonym wytworem, usługą lub istotną decyzją. CZYNNOŚCI ZAWODOWE - działania podejmowane w ramach zadania zawodowego i dające efekt w postaci realizacji celu przewidzianego w zadaniu zawodowym. Czynności mogą mieć charakter motoryczny lub intelektualny. UMIEJĘTNOŚĆ ZAWODOWA - zdolność do wykonania czynności prowadzących do zrealizowania zadania zawodowego. KWALIFIKACJE ZAWODOWE - układ umiejętności, wiadomości i cech psychofizycznych niezbędnych do wykonywania zestawu zadań zawodowych. STANDARD KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH - akceptowana przez przedstawicieli pracodawców, pracobiorców i innych kluczowych partnerów społecznych partycypujących w gospodarce i rynku pracy norma minimalnych wymagań kwalifikacyjnych, w układzie pięciu poziomów kwalifikacji, z podziałem na: kwalifikacje związane z typowymi stanowiskami pracy lub zadaniami zawodowymi, kwalifikacje ponadzawodowe, ogólnozawodowe, podstawowe i specjalistyczne dla zawodu opisujące zbiory niezbędnych umiejętności, wiadomości i cech psychofizycznych odpowiadających zadaniom zawodowym i kwalifikacjom wyodrębnionym w zawodzie i gwarantujących jakość wykonywania zawodu. Inne ważne definicje związane z umiejętnościami zawodowymi zawarte zostały w wydanym przez Instytut Badań Edukacyjnych „Słowniku kluczowych pojęć związanych z Krajowym Systemem Kwalifikacji”4. UMIEJĘTNOŚCI (definicja przyjęta przez Komitet Sterujący KRK w 2011 r.) - oznaczają zdolność do stosowania wiedzy i korzystania z know-how w celu wykonywania zadań i rozwiązywania problemów. Definicja ta nawiązuje bezpośrednio do definicji umiejętności podanej w Zaleceniu Parlament Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 roku. W Europejskiej Ramie Kwalifikacji umiejętności określa się jako kognitywne (obejmujące myślenie logiczne, intuicyjne i kreatywne) oraz praktyczne (obejmujące sprawność i korzystanie z metod, materiałów, narzędzi i instrumentów). Deskryptory w ramie kwalifikacji (Europejskiej Ramie Kwalifikacji i Polskiej Ramie Kwalifikacji) opisują efekty uczenia się w trzech kategoriach. Jedna z nich obok wiedzy i kompetencji są umiejętności. W kontekście zawodowym umiejętność to zdolność do wykonania czynności prowadzących do zrealizowania zadania zawodowego. Umiejętności można zdobywać w różnych sposób (formalny, nieformalny, pozaformalny). Doskonalenie umiejętności wymaga systematycznego ćwiczenia. Ważne życiowo umiejętności można opanować w różnych sytuacjach zarówno podczas wykonywania obowiązków w miejscu pracy, jak i w czasie wolnym. Europejskie Ramy Kwalifikacji koncentrują się na efektach uczenia się w formie wiedzy, umiejętności i kompetencji i te elementy są postrzegane niezależnie od programów edukacyjnych lub kontekstów zawodowych. KWALIFIKACJA - to określony zestaw efektów uczenia się, zgodnych z ustalonymi standardami, których osiągnięcie zostało formalnie potwierdzone przez upoważniona instytucję stosownym świadectwem, certyfikatem, dyplomem. Kwalifikacja jest tylko taki zestaw efektów uczenia się (kompetencji), który jest wpisany do krajowego rejestru kwalifikacji i tym samym przyporządkowany do odpowiedniego poziomu 3 Sektorowy Program Operacyjny Zasobów Ludzkich, projekt „Opracowanie i upowszechnienie krajowych standardów kwalifikacji zawodowych”, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy 4 Słownik kluczowych pojęć związanych z Krajowym Systemem Kwalifikacji, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2011 7 Polskiej Ramy Kwalifikacji. Formalne potwierdzenie osiągniętych kompetencji polega na wydaniu przez uprawnioną instytucję odpowiedniego dokumentu (dyplomu, świadectwa, certyfikatu itp.) po dokonaniu oceny efektów uczenia się i stwierdzeniu, że odpowiadają one wymaganiom dla danej kwalifikacji. Podane definicja kwalifikacji nawiązuje do definicji podanej w Zaleceniu Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 roku. Zgodnie z tą definicją kwalifikacje można uzyskać tylko po sprawdzeniu, że osoba ucząca się uzyskała efekty uczenia się zgodne z wymaganiami dla danej kwalifikacji. W polskim systemie kwalifikacji wyróżnia się kwalifikacje pełne, kwalifikacje cząstkowe, kwalifikacje złożone oraz kwalifikacje składowe. EFEKTY UCZENIA SIĘ - są tym, co osoba ucząca się wie, rozumie i potrafi wykonać w wyniku uczenia się, ujęte w kategoriach wiedzy, umiejętności oraz kompetencji społecznych. Definicja nawiązuje do definicji zawartej w Zaleceniu Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji. Również w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym (kwiecień 2011) analogicznie zdefiniowano efekty kształcenia jako „zasób wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych uzyskanych w procesie kształcenia przez osobę uczącą się”. KOMPETENCJE SPOŁECZNE - to udowodniona (w pracy, nauce oraz w rozwoju osobistym) zdolność stosowania posiadanej wiedzy i umiejętności z uwzględnieniem zinternalizowanego systemu wartości. Kompetencje społeczne określa się bazując na kategoriach odpowiedzialności i autonomii. Definicja ta jest spójna z definicją podaną w Zaleceniu Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. W Zaleceniu dla oznaczenia trzeciej kategorii efektów uczenia się (obok wiedzy i umiejętności) używany jest wyraz competence (w liczbie pojedynczej). Ponieważ w języku polskim „wiedza” i „umiejętności” to także kompetencje więc dla lepszego uchwycenia sensu tej kategorii efektów uczenia się, przyjęto termin kompetencje społeczne. WIEDZA - to zbiór uzasadnionych sądów (opisów faktów, teorii oraz zasad postępowania) będących wynikiem poznawczej działalności człowieka. Wiedza jest przyswajana w procesie uczenia się. Wiedza podstawą działań w obszarze pracy i organizacji społeczeństwa. Definicja ta jest modyfikacją definicji podanej w Zaleceniu Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. oraz definicji podanej w opracowaniu CEDEFOP. Deskryptory w ramie kwalifikacji (Europejskiej Ramie Kwalifikacji i Polskiej Ramie Kwalifikacji) opisują efekty uczenia się w trzech kategoriach. Jedną z nich jest wiedza. 8 2. KATALOG UMIEJĘTNOŚCI ZAWODOWYCH NIEZBĘDNYCH DO WYKONYWANIA ZAWODU Zanim przedstawimy inwentaryzację umiejętności zawodowych w wybranych zawodach, ciekawym wydają się w świetle przeprowadzonych badań, zaprezentowanie oczekiwań pracodawców wobec przyszłych pracowników5 . Wyniki badań na temat opinii i preferencji pracodawców w obszarze oczekiwanych kompetencji społecznych absolwentów szkół zawodowych wskazują, że wymagają oni od absolwentów szkół zawodowych skutecznego komunikowania się, umiejętności pracy zespołowej, dostrzegania i rozwiązywania problemów oraz samokształcenia. Niezależnie od stopnia złożoności pracy wykonywanej na różnych stanowiskach, pracodawcy oczekują od pracowników przede wszystkim rzetelności i dokładności. Według pracodawców w kształceniu zawodowym uczniów ważne są nie tylko umiejętności zawodowe, ale i umiejętności, które wskazują na zaangażowanie pracowników w rozwój jego firmy. Za najbardziej pożądaną cechę przyszłego pracownika pracodawcy uważają doświadczenie zawodowe, któremu towarzyszy znajomość branży, operatywność, dyspozycyjność i samodzielność. Ważne są również ich zdaniem umiejętności zawodowe i wykształcenie, które powinno być zgodne ze zgłaszanym przez pracodawców zapotrzebowaniem. Zdaniem ekspertów przygotowanie absolwentów do pracy i funkcjonowania na zmieniającym się rynku pracy wymaga kształtowania u uczniów umiejętności uniwersalnych, ponadzawodowych, zwanych umiejętnościami kluczowymi. Pojęcie to wiąże się z nowymi wymaganiami wobec pracownika, od którego oczekuje się nie tylko umiejętności rozwiązywania zadań typowych dla danego zawodu, ale jednocześnie wykonywania trzech różnych zakresów czynności: planowania, realizacji i kontroli wyników swoich działań. Najczęściej wymieniane przez ekspertów umiejętności kluczowe mające wpływ na treści i metody kształcenia zawodowego, to: yy umiejętność komunikowania się, yy umiejętność pracy w grupie, yy umiejętność samodzielnego podejmowania decyzji, yy umiejętność korzystania ze swoich praw, yy umiejętność samokształcenia, yy umiejętność rozwiązywania problemów w sposób twórczy, yy umiejętność posługiwania się komputerem, yy umiejętność „poruszania się” (mobilności) na zmieniającym się rynku pracy, yy umiejętność organizowania własnego stanowiska pracy. Zdaniem wszystkich badanych grup interesariuszy (przedsiębiorcy, dyrektorzy szkół kształcących w zawodzie i CKP, przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego, uczniowie szkół zawodowych/ placówek kształcenia zawodowego, eksperci), zmiany w gospodarce, rozwój nowoczesnych technologii, ukierunkowanie strategii przedsiębiorstw na wiedzę i pozyskiwanie coraz lepiej wykształconych, kompetentnych i elastycznych pracowników, to jeden z wielu czynników sprawiających, że większe szanse na pracę i rozwijanie kariery zawodowej mają osoby nastawione na chęć doskonalenia się, podejmowania nowych wyzwań i uczenia się przez całe życie. 5 Badania GFK Polonia dotyczące „Funkcjonowania systemu kształcenia zawodowego w Polsce”, Warszawa 2011 9 W raporcie analizowano w ramach poszczególnych branż, następujące zawody szkolne6: Branża ekonomiczna yy technik ekonomista [331403]. yy technik handlowiec [522305]. yy technik prac biurowych [411004]. yy technik usług pocztowych i finansowych [421108]. yy technik administracji [334306]. yy technik rachunkowości [431103]. yy technik agrobiznesu [331402]. Branża logistyczno-spedycyjna yy technik logistyk [333107]. yy technik eksploatacji portów i terminali [333106]. yy technik spedytor [333108]. Branża mechatroniczno-elektroniczna yy mechanik automatyki przemysłowej i urządzeń precyzyjnych [731102]. yy mechanik pojazdów samochodowych [723103]. yy mechanik precyzyjny [731103]. yy mechanik-monter maszyn i urządzeń [723310]. yy monter mechatronik [742114]. yy operator obrabiarek skrawających [722307]. yy ślusarz [ 722204]. yy elektromechanik [741201]. yy elektromechanik pojazdów samochodowych [741203]. yy elektryk [ 741103]. yy monter elektronik [742102]. yy monter sieci i urządzeń telekomunikacyjnych [742202]. yy technik elektronik [311408]. yy technik elektryk [311303]. yy technik mechanik [311504]. yy technik mechanik lotniczy [315317]. yy technik mechatronik [311410]. yy technik telekomunikacji [ 352203]. yy technik teleinformatyk [351103]. yy technik elektroniki i informatyki medycznej [311411]. Branża telekomunikacyjna yy technik realizacji nagrań i nagłośnień [352122]. yy technik telekomunikacji [352203]. yy technik realizacji dźwięku [352120]. yy monter sieci i urządzeń telekomunikacyjnych [742202]. yy technik teleinformatyk [351103]. yy technik informatyk [351203]. yy technik tyfloinformatyk [351204]. 6 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2011 r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego 10 yy technik elektronik [311408]. yy monter elektronik [742102]. yy technik mechatronik [311410]. yy monter mechatronik [742114]. Branża turystyczna yy technik obsługi turystycznej [422103]. yy technik hotelarstwa [422402]. yy Kucharz [512001]. yy kelner [513101]. yy technik turystyki wiejskiej [515203]. yy pracownik pomocniczy obsługi hotelowej [911205]. yy technik żywienia i usług gastronomicznych [343404]. 11 Zestawienie: Inwentaryzacja umiejętności zawodowych w 5 branżach (katalog umiejętności zawodowych) technik ekonomista Branża ekonomiczna Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność czuwania nad efektywnością i prawidłowością wydawania pieniędzy w podmiocie gospodarczym działającym na rynku yy umiejętność planowania i prowadzenia działalności gospodarczej yy umiejętność analizowania sprawozdań finansowych yy umiejętność tworzenia planu finansowego firmy yy umiejętność obliczania podatków yy umiejętność prowadzenia działalności firmy zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami prawno-gospodarczymi yy umiejętność prowadzenia spraw kadrowo-płacowych yy umiejętność prowadzenia rachunków finansowych firmy yy umiejętność prowadzenia rachunkowości yy umiejętność sporządzania sprawozdań ze swojej działalności yy umiejętność analizowania procesów wytwarzania dóbr, zasad podziału tych dóbr, ich konsumpcji i wymiany pomiędzy ludźmi yy umiejętność czuwania nad właściwym przebiegiem procesu gospodarczego w organizacji, która go zatrudnia 12 Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność wykonywania analiz i sporządzania sprawozdań z działalności podmiotów prowadzących działalność gospodarczą Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność organizowania komórki handlowej w przedsiębiorstwie produkcyjno-usługowym lub zespołu pracowniczego w firmie handlowej yy umiejętność organizowania własnego stanowiska pracy zgodnie z zasadami ergonomii, bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej yy umiejętność analizowania rynku pod względem oczekiwań i potrzeb klientów oraz ich zachowań rynkowych yy umiejętność badania możliwości wzrostu udziału firmy na rynku oraz wejścia na nowe rynki, w tym zagraniczne, rozpoznawania barier rozwoju oraz określania sposobów ich pokonywania yy umiejętność prowadzenia działań marketingowych technik handlowiec Branża ekonomiczna yy umiejętność prowadzenia negocjacji z dostawcami i odbiorcami wyrobów gotowych, towarów, usług, surowców i materiałów, przygotowania oraz zawierania umów handlowych, opracowywania oferty handlowej yy umiejętność zamawiania, przyjmowania oraz wydawania wyrobów gotowych, towarów, surowców i materiałów, dokonywania ich odbioru ilościowego i jakościowego, zgłaszania reklamacji do dostawców Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność organizowania prac w zakresie przyjmowania dostaw oraz przygotowywania towarów do sprzedaży yy umiejętność wykonywania prac związanych z obsługą klientów oraz realizacją transakcji kupna i sprzedaży yy umiejętność prowadzenia działań reklamowych i marketingowych yy umiejętność organizowania i prowadzenia działalności handlowej yy zarządzania działalnością handlową przedsiębiorstwa yy umiejętność stosowania zróżnicowanych form i technik sprzedaży na poszczególnych szczeblach obrotu towarowego: w zbycie, skupie, hurcie i detalu yy umiejętność dokumentowania sprzedaży, prowadzenia rozliczeń handlowych, kontroli należności, załatwiania reklamacji odbiorców yy umiejętność kierowania zespołem pracowniczym yy umiejętność współpracy z przełożonymi, innymi komórkami organizacyjnymi przedsiębiorstwa oraz podmiotami jego otoczenia zewnętrznego yy umiejętność badania poprawności stosowanych w handlu procedur oraz prowadzonej dokumentacji handlowej yy umiiejętność kontrolowania jakości pracy w działalności handlowej 13 Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność organizowania pracy własnej zgodnie z zasadami ergonomii, bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska yy umiejętność organizowania biura oraz wykonywania prac biurowo-administracyjnych yy umiejętność przyjmowania i obsługiwania interesantów yy umiejętność przygotowywania narad, zebrań, konferencji oraz spotkań służbowych technik prac biurowych Branża ekonomiczna yy umiejętność organizowania spotkań z kontrahentami, pracownikami i klientami oraz innych prac związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa yy umiejętność zapewniania przepływu informacji i dokumentów wewnątrz i na zewnątrz organizacji yy umiejętność redagowania korespondencji biurowej w języku polskim i obcym yy umiejętność prowadzenia dokumentacji prawnej i spraw kancelaryjno-biurowych organizacji zgodnie z przyjętym systemem kancelaryjnym yy umiejętność gromadzenia, rejestrowania oraz przetwarzania informacji yy umiejętność sporządzania, przechowywania i archiwizowania dokumentów związanych z funkcjonowaniem jednostki organizacyjnej yy umiejętność sporządzania umów, dokumentacji spraw kancelaryjno-biurowych, pracowniczej oraz finansowej związanej yy umiejętność obsługiwania z działalnością jednostki gospodarczej sprzętu biurowego yy umiejętność przechowywania i archiwizowania informacji, dokumentów oraz akt spraw yy umiejętność tworzenia i prowadzenia bazy danych kontrahentów yy umiejętność kierowania zespołem pracowników administracyjno-biurowych yy umiejętność dokonywania samooceny jakości wykonywanych zadań zawodowych 14 Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność przyjmowania i wydawania/doręczania przesyłek pocztowych krajowych i zagranicznych (przesyłki listowe, listy wartościowe, paczki, przesyłki kurierskie) yy umiejętność realizacji usługi ,,przekaz pocztowy” (wpłaty i wypłaty/doręczanie przekazów pocztowych, przekazów ze świadczeniami emerytalno-rentowymi) yy umiejętność obsługi masowych płatności (wpłaty na rachunki bankowe, opłaty RTV, rachunki telefoniczne i inne) technik usług pocztowych i finansowych Branża ekonomiczna yy umiejętność świadczenia usług umownych na rzecz banków komercyjnych (obsługa obrotu oszczędnościowo-czekowego) oraz Banku Pocztowego S.A. (obsługa konta giro, kredyty, lokaty i inne) yy umiejętność sprzedaży znaczków pocztowych, sprzedaży i skupu walut, sprzedaży kart drogowych i innych walorów, przyjmowania przedpłat na prenumeratę oraz zamawiania i utrzymania zapasu znaczków, druków płatnych i walorów filatelistycznych Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność przyjmowania, przewozu, doręczania i wydawania przesyłek pocztowych i kurierskich yy umiejętność prowadzenia promocji i aktywnej sprzedaży towarów i usług świadczonych przez operatora yy umiejętność wykonywania czynności rozdzielczoekspedycyjnych oraz prowadzenia dokumentacji yy umiejętność prowadzenia obrotu pieniężnego i usług bankowych yy umiejętność świadczenia innych usług (usługi biuro-faksowe, przyjmowanie telegramów) yy umiejętność rozliczenia z przyjętych i wydanych/doręczonych przesyłek oraz sporządzania dokumentów eksploatacyjnych związanych z przyjmowaniem i wydawaniem przesyłek pocztowych yy umiejętność prowadzenia dokumentów związanych z usługami finansowymi i ich rozliczaniem yy umiejętność informowania o usługach i promowania oferowanych usług pocztowych yy umiejętność identyfikowania potrzeb klienta oraz obsługi klienta zgodnie z zasadami kultury i etyki zawodowej yy umiejętność przestrzegania procedur świadczenia usług pocztowych, finansowych i innych yy umiejętność przestrzegania tajemnicy korespondencji i tajemnicy służbowej yy umiejętność przestrzegania przepisów BHP 15 Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność organizowania pracy i zarządzania w jednostce organizacyjnej yy umiejętność organizowania pracy własnej na stanowisku technika administracji, usprawniania pracy oraz doskonalenia osobistych kompetencji yy umiejętność organizowania spotkań służbowych technik administracji Branża ekonomiczna yy umiejętność obsługiwania interesantów yy umiejętność wykonywania prac administracyjnych związanych z ogólną działalnością jednostki organizacyjnej yy umiejętność sporządzania dokumentacji prawnej oraz dokumentacji spraw pracowniczych związanej z działalnością jednostki organizacyjnej yy umiejętność przygotowywania i udostępniania dokumentacji do kontroli yy umiejętność gromadzenia i wykorzystywania informacji ekonomicznych i statystycznych w pracy pracownika administracyjnego yy umiejętność stosowania przepisów prawa w pracy zawodowej yy umiejętność wykonywania prac biurowych yy umiejętność współpracy z innymi komórkami organizacyjnymi jednostki yy umiejętność współpracy z otoczeniem zewnętrznym jednostki organizacyjnej yy umiejętność oceniania jakości i efektywności własnych działań zawodowych 16 Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność wykonywania prac biurowych w jednostce organizacyjnej yy umiejętność sporządzania dokumentów dotyczących spraw administracyjnych yy umiejętność prowadzenia postępowania administracyjnego Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność organizowania własnego stanowiska pracy zgodnie z zasadami ergonomii, bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej technik rachunkowości Branża ekonomiczna yy umiejętność obsługi komputera i wykonywania podstawowych czynności biurowych yy umiejętność prowadzenia uproszczonych form ewidencji dla celów podatkowych yy umiejętność prowadzenia ksiąg rachunkowych yy umiejętność księgowania operacji gospodarczych na podstawie zadekretowanych dokumentów księgowych w księgach rachunkowych Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność prowadzenia rachunkowości yy umiejętność rozliczania danin publicznych yy umiejętność rozliczania wynagrodzeń yy umiejętność rozliczania składek pobieranych przez ZUS yy umiejętność prowadzania analizy finansowej yy umiejętność prowadzenia rozrachunków i dokonywania rozliczeń finansowych yy umiejętność sporządzania podstawowych planów i analiz finansowych yy umiejętność współpracy w zespole komórki księgowości yy umiejętność współpracy z pracodawcą i kierownikiem komórki księgowości yy umiejętność przechowywania i bieżącego sprawdzania poprawności dokumentacji księgowej yy umiejętność realizacji czynności związanych z produkcją rolną, organizowaniem dystrybucji i sprzedaży produktów rolnych, yy umiejętność organizowania i wykonywania prac związanych z produkcją roślinną i zwierzęcą yy umiejętność realizacji czynności związanych z promocją i reklamą produktów rolnych, oceną jakości i opłacalności tychże produktów, doboru właściwego sprzętu i materiałów eksploatacyjnych yy umiejętność obsługi pojazdów, maszyn i urządzeń stosowanych w produkcji roślinnej i zwierzęcej technik agrobiznesu Branża ekonomiczna yy umiejętność organizowania, koordynowania i samodzielnego prowadzenia działalności gospodarczej w agrobiznesie yy umiejętność organizowania i wykonywania prac związanych z przetwórstwem spożywczym, usługami i handlem yy umiejętność prowadzenia marketingu i sprzedaży produktów rolniczych i spożywczych yy umiejętność prowadzenia dokumentacji przedsiębiorstwa w agrobiznesie 17 Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność przygotowywania procesu logistycznego yy umiejętność przygotowywania taryf przewozowych, spedycyjnych i ustalania należności za usługi logistyczne yy umiejętność prowadzenia rozliczeń i rachunków ze spedytorami, klientami krajowymi i zagranicznymi technik logistyk Branża logistyczno-spedycyjna yy umiejętność sporządzania dokumentów logistycznych oraz zawierania umów sprzedaży usług logistycznych w co najmniej dwóch językach obcych yy umiejętność analizowania kosztów dostawy i magazynowania oraz podstawowych parametrów wydajności procesów magazynowych yy umiejętność organizowania pracy własnej na stanowisku logistycznym zgodnie z zasadami ergonomii, bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska yy umiejętność organizowania przyjęcia i wydania towarów z magazynu yy umiejętność organizowania logistyki miejskiej yy umiejętność organizowania recyklingu i utylizacji odpadów w działalności logistycznej yy umiejętność zarządzania zespołami ludzi w działalności logistycznej yy umiejętność zarządzania zapasami i ustalania planu dostaw w działalności logistycznej yy umiejętność podejmowania działalności marketingowej na rynku usług logistycznych yy umiejętność oceniania jakości świadczonych usług logistycznych i efektywności podejmowanych działań 18 Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność planowania i organizowania prac związanych z procesem logistycznym w łańcuchach dostaw yy umiejętność zarządzania zapasami yy umiejętność organizowania prac związanych z gospodarką magazynową yy umiejętność zarządzania gospodarką odpadami yy umiejętność planowania i organizowania prac związanych z procesem logistycznym w jednostkach gospodarczych i administracyjnych Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność prowadzenia poradnictwa spedycyjnego yy umiejętność organizowania przewozów zbiorowych i konsolidowanych w odniesieniu do przesyłek drobnicowych yy umiejętność opracowywania koncepcji logistycznej przewozu ładunków typowych i nietypowych yy umiejętność monitorowania procesu przewozowego technik spedytor Branża logistyczno-spedycyjna yy umiejętność sporządzania i kompletowania dokumentów przewozowych Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność planowania i organizowania prac związanych z przewozem ładunków yy umiejętność prowadzenia dokumentacji związanej z realizacją zadań transportowo-spedycyjnych yy umiejętność monitorowania przepływu należności z tytułu wykonanych usług spedytorskich yy umiejętność prowadzenia dokumentacji dotyczącej rozliczeń z klientami i kontrahentami krajowymi oraz zagranicznymi yy umiejętność organizowania własnego stanowiska pracy spedytora zgodnie z zasadami i przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ergonomii, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska yy umiejętność wykonywania prac związanych z monitorowaniem przebiegu procesu transportowego yy umiejętność sporządzania i kompletowania dokumentacji szkód powstałych w procesie przewozowym yy umiejętność współpracy z klientami, przewoźnikami i podwykonawcami usług spedytorskich yy umiejętność współpracy z krajowymi i międzynarodowymi organizacjami spedytorskimi yy umiejętność kierowania pracami podwykonawców usług spedytorskich yy umiejętność kontrolowania jakości procesów przewozowych i załadowczych yy umiejętność samokontroli i doskonalenia umiejętności zawodowych spedytora 19 Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych dla zawodu nie opracowano 20 technik eksploatacji portów i terminali Branża logistyczno-spedycyjna Krajowego Standardu Kwalifikacji Zawodowych Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność planowania i wykonywania prac związanych z eksploatacją portów i terminali yy umiejętność organizowania prac związanych z eksploatacją środków transportu i obsługą podróżnych w portach i terminalach yy umiejętność organizowania prac związanych z magazynowaniem, składowaniem oraz przeładunkiem towarów i ładunków w portach i terminalach yy umiejętność prowadzenia dokumentacji dotyczącej transportu, magazynowania i przeładunku towarów oraz ładunków w portach i terminalach mechanik automatyki przemysłowej i urządzeń precyzyjnych Branża mechatroniczno-elektroniczna Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność produkcji, obsługi, naprawy i konserwacji urządzeń i przyrządów precyzyjnych - przede wszystkim aparatury pomiarowo-kontrolnej i automatyki sterująco-regulującej yy umiejętność montowania yy umiejętność wytwarzania, konserwowania i naprawy urządzeń i przyrządów yy umiejętność montowania yy umiejętność konserwacji aparatury kontrolno-pomiarowej i sterującej, zapewnienia sprawnego funkcjonowania precyzyjnych mechanizmów urządzeń pomiarowych i sterowniczych yy umiejętność uruchamiania yy umiejętność naprawy lub wymiany niesprawnych (wadliwych) części urządzeń yy umiejętność obsługiwania yy umiejętność dokonywania obowiązkowych przeglądów aparatury kontrolno-pomiarowej i sterującej układów automatyki przemysłowej urządzeń precyzyjnych układów automatyki przemysłowej oraz urządzeń precyzyjnych układów automatyki przemysłowej oraz urządzeń precyzyjnych yy umiejętność sprawdzania i regulacji urządzeń i aparatury yy umiejętność posługiwania się narzędziami konserwatorskimi i specjalistycznymi przyrządami pomiarowo-kontrolnymi 21 Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność przyjmowania pojazdów samochodowych do naprawy yy umiejętność użytkowania yy umiejętność obsługiwania urządzeń kontrolno-pomiarowych dla pojazdów samochodowych yy umiejętność diagnozowania pojazdów samochodowych yy umiejętność ustalania przyczyn uszkodzeń poszczególnych podzespołów pojazdu samochodowego yy umiejętność naprawiania mechanik pojazdów samochodowych Branża mechatroniczno-elektroniczna yy umiejętność organizowania oraz utrzymywania w czystości stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami: ergonomii, bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska yy umiejętność dobierania narzędzi i przyrządów do wykonania czynności obsługowo-naprawczych pojazdów samochodowych yy umiejętność wykonywania czynności obsługowo-naprawczych silnika pojazdu samochodowego yy umiejętność wykonywania czynności obsługowo-naprawczych podzespołów układu napędowego pojazdów samochodowych yy umiejętność wykonywania czynności obsługowo-naprawczych układu hamulcowego pojazdów samochodowych yy umiejętność wykonywania czynności obsługowo-naprawczych układu kierowniczego pojazdów samochodowych yy umiejętność wykonywania czynności obsługowo-naprawczych zawieszenia pojazdów samochodowych yy umiejętność wykonywania czynności obsługowo-naprawczych kół jezdnych i ogumienia pojazdów samochodowych yy umiejętność wymieniania elementów bezpieczeństwa biernego pojazdów samochodowych yy umiejętność sprawdzania jakości wykonywanych prac obsługowo-naprawczych pojazdów samochodowych yy umiejętność organizowania własnego stanowiska pracy mechanika pojazdów samochodowych zgodnie z zasadami i przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ergonomii, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska yy umiejętność współpracy w zespole mechaników pojazdów samochodowych yy umiejętność wykonywania rozliczeń kosztów usług obsługowonaprawczych pojazdów samochodowych 22 Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie pojazdów samochodowych pojazdów samochodowych mechanik precyzyjny mechanik-monter maszyn i urządzeń Branża mechatroniczno-elektroniczna Branża mechatroniczno-elektroniczna Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych dla zawodu nie opracowano Krajowego Standardu Kwalifikacji Zawodowych Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność montowania i naprawiania mechanizmów maszyn i urządzeń precyzyjnych yy umiejętność montowania, naprawianie i konserwowania przyrządów pomiarowych yy umiejętność montowania i naprawiania napędów pneumatycznych, hydraulicznych i elektrycznych yy umiejętność łączenia (zespalania) części lub podzespołów w dalsze zespoły lub gotowy wyrób yy umiejętność dokonywania montażu maszyn i urządzeń yy umiejętność montażu, naprawy i konserwacji maszyn i urządzeń yy umiejętność obsługiwania i konserwowania maszyn i urządzeń yy umiejętność rozpoznawania i usuwania wadliwych części podczas montażu yy umiejętność demontażu maszyny lub urządzenia, oczyszczenia i konserwacji, posegregowania części według stopnia ich zużycia yy umiejętność pobrania z magazynu części podlegających wymianie lub dorobienia elementów maszyny lub urządzenia yy umiejętność instalowania i uruchamiania maszyn i urządzeń yy umiejętność sprawdzenia przyrządami pomiarowymi stanu części i podzespołów yy umiejętność próbnego rozruchu urządzenia, jego regulacji, konserwacji powłokami antykorozyjnymi i dekoracyjnymi yy umiejętność posługiwania się narzędziami montażowymi i konserwatorskimi oraz specjalistycznymi przyrządami pomiarowo-kontrolnymi 23 Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność organizowania własnego stanowiska pracy zgodnie z zasadami ergonomii, bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska yy umiejętność montowania yy umiejętność zabezpieczania materiałów, elementów i podzespołów niezbędnych do wykonywania montażu, napraw i konserwacji urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność wykonywania rozruchu urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność ustalania zakresu prac montażowych oraz czasu ich trwania yy umiejętność wykonywania montażu elementów, urządzeń i podzespołów elektrycznych w urządzeniach i systemach mechatronicznych monter mechatronik Branża mechatroniczno-elektroniczna yy umiejętność ustalania zakresu napraw i prac konserwatorskich oraz czasu ich trwania yy umiejętność wykonywania montażu elementów, urządzeń i podzespołów pneumatycznych w urządzeniach i systemach mechatronicznych yy umiejętność wykonywania montażu elementów, urządzeń i podzespołów hydraulicznych w urządzeniach i systemach mechatronicznych yy umiejętność wykonywania montażu elementów konstrukcyjnych w urządzeniach i systemach mechatronicznych yy umiejętność wykonywania montażu elementów, podzespołów i urządzeń elektronicznych w urządzeniach i systemach mechatronicznych yy umiejętność uruchamiania urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność wykonywania napraw, konserwacji oraz regulacji urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność współpracy z przełożonymi oraz z innymi komórkami organizacyjnymi w zakresie realizacji zadań zawodowych yy umiejętność monitorowania pracy urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność oceniania jakości wykonywanych prac z zakresu montażu oraz napraw i konserwacji urządzeń i systemów mechatronicznych 24 Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność wykonywania konserwacji urządzeń i systemów mechatronicznych Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych operator obrabiarek skrawających Branża mechatroniczno-elektroniczna dla zawodu nie opracowano Krajowego Standardu Kwalifikacji Zawodowych Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność przygotowywania obrabiarek skrawających konwencjonalnych i sterowanych numerycznie do planowanej obróbki yy umiejętność wykonywania obróbki na konwencjonalnych obrabiarkach skrawających zgodnie z wymaganiami dokumentacji technologicznej yy umiejętność wykonywania programu obróbki technologicznej na obrabiarkach sterowanych numerycznie zgodnie z wymaganiami dokumentacji technologicznej 25 Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność szkicowania części maszyn i elementów konstrukcji oraz ich wykonywania, umiejętność wykonywania podstawowych obliczeń warsztatowych niezbędnych do wykonania określonego wyrobu. yy umiejętność wykonywania prac montażowych z zastosowaniem typowych technologii łączenia materiałów i elementów maszyn. yy umiejętność wykonywania typowych prac ślusarskich na podstawie rysunków wykonawczych lub szkiców. yy umiejętność wykonywania połączeń yy umiejętność wykonywania prac ślusarskich z wykorzystaniem maszyn i urządzeń technologicznych (wiertarki, gwinciarki itp.). yy umiejętność konserwowania elementów maszyn, urządzeń i narzędzi yy umiejętność organizowania własnego stanowiska pracy zgodnie z zasadami ergonomii, normami i przepisami bhp. umiejętność przestrzegania przepisów bhp i ppoż. podczas wykonywania powierzonych zadań zawodowych. ślusarz Branża mechatroniczno-elektroniczna yy umiejętność wykonywania elementów maszyn i urządzeń yy umiejętność naprawiania elementów maszyn, urządzeń i narzędzi yy umiejętność dobierania niezbędnych narzędzi, przyrządów, uchwytów oraz parametrów obróbkowych na podstawie dokumentacji technologicznej, umiejętność wykonywania zabezpieczeń antykorozyjnych na wykonanych wyrobach. yy umiejętność wypełniania dokumentacji warsztatowej wykonywanych prac, umiejętność dobierania materiałów na podstawie dokumentacji technologicznej. yy umiejętność wykorzystywania techniki komputerowej w pracy ślusarza. yy umiejętność szacowania, kalkulowania i obliczania kosztów związanych ze zużyciem potrzebnych materiałów, narzędzi oraz kosztów wykonywania zadań zawodowych, operacji, usług itp. yy umiejętność gospodarowania materiałami i odpadami poprodukcyjnymi zgodnie z przyjętymi normami. yy umiejętność współpracy w zespole, organizacji pracy własnej i zespołu. yy umiejętność wprowadzania innowacji na stanowisku pracy stosownie do potrzeb i zgodnie przyjętymi normami, umiejętność podnoszenia kwalifikacji zawodowych zgodnie z wymaganiami miejsca pracy. yy umiejętność oceniania stanu technicznego maszyn i urządzeń zgodnie z dokumentacją techniczno-ruchową oraz bieżącego usuwania drobnych usterek. yy umiejętność obsługiwania przyrządów i aparatury pomiarowej do sprawdzania jakości wykonanego zadania technologicznego, zgodnie z dokumentacją technologiczną. 26 Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność wykonywania urządzeń elektrycznych stosowanych we wszystkich dziedzinach techniki i w gospodarstwie domowym oraz dokonywania ich remontów yy umiejętność wykonywania instalacji przyłączających urządzeń elektrycznych pod napięcie oraz montażu układów sterujących ich pracą elektromechanik Branża mechatroniczno-elektroniczna Zawód yy umiejętność dokonywania przeglądów technicznych i konserwacji urządzeń elektrycznych yy umiejętność montażu elektrycznej aparatury pomiarowej oraz dokonywania jej pomiarów i odpowiednich regulacji yy umiejętność wykonywania wszelkich połączeń elektrycznych zgodnie z dokumentacją technologiczną yy umiejętność naprawy sprzętu AGD yy umiejętność montażu, konserwacji i naprawy urządzeń chłodniczych Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność montowania i uruchamiania maszyn i urządzeń elektrycznych na podstawie dokumentacji technicznej yy umiejętność oceniania stanu technicznego maszyn i urządzeń elektrycznych po montażu na podstawie pomiarów yy umiejętność montowania układów sterowania, regulacji i zabezpieczeń maszyn i urządzeń elektrycznych na podstawie dokumentacji technicznej yy umiejętność posługiwania się specjalistycznym sprzętem monterskim i urządzeniami 27 Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność ustalania metodami diagnostycznymi rodzaju niesprawności w układach elektrycznych i elektronicznych pojazdów samochodowych yy umiejętność usuwania uszkodzeń w instalacji elektrycznej pojazdów samochodowych elektromechanik pojazdów samochodowych Branża mechatroniczno-elektroniczna yy umiejętność demontowania zespołu, weryfikacji, wymiany lub naprawy części yy umiejętność montowania części i podzespołów instalacji elektrycznej, wyposażenia elektrycznego i elektronicznego pojazdów samochodowych yy umiejętność kontrolowania i regulowania układów i podzespołów elektrycznych pojazdów samochodowych yy umiejętność konserwacji urządzeń elektrycznych i dokonania przeglądów okresowych instalacji elektrycznej i jej zespołów w pojeździe samochodowym yy umiejętność przyjmowania pojazdów samochodowych lub zespołów samochodowych do naprawy i sporządzania protokołu przyjęcia yy umiejętność dokonywania rozliczeń kosztów materiałów i robocizny usług naprawczych yy umiejętność przeprowadzania badań diagnostycznych i usuwania usterek układów warunkujących dopuszczenie pojazdu do ruchu yy umiejętność stosowania przepisów ruchu drogowego i kierowania pojazdami samochodowymi na potrzeby zadań zawodowych yy umiejętność organizowania stanowiska pracy elektromechanika pojazdów samochodowych z uwzględnieniem przepisów prawa pracy, bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska yy umiejętność współpracy z przełożonymi w zakresie realizacji zadań usługowo-naprawczych yy umiejętność sprawdzania stanu technicznego zespołów i elementów instalacji elektrycznej pojazdów samochodowych z wykorzystaniem komputerowych urządzeń diagnostycznych 28 Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność oceniania stanu technicznego układów elektrycznych i elektronicznych pojazdów samochodowych yy umiejętność naprawiania układów elektrycznych i elektronicznych pojazdów samochodowych yy umiejętność prowadzenia pojazdów samochodowych Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność organizowania własnego stanowiska pracy z uwzględnieniem przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowiska oraz zasad ergonomii yy umiejętność eliminowania zagrożeń porażeniowych yy umiejętność wykonywania lub przebudowywania istniejących instalacji elektrycznych yy umiejętność przebudowywania istniejącej instalacji elektrycznej w celu dostosowania przekroju przewodów do zmienionych warunków poboru mocy przez odbiorniki lub instalowanie nowych punktów odbioru energii elektrycznej yy umiejętność instalowania maszyn i urządzeń elektrycznych z zapewnieniem właściwych warunków eksploatacji yy umiejętność instalowania, konserwowania lub remontowania opraw oświetleniowych stosowanych w pomieszczeniach zamkniętych i na wolnym powietrzu elektryk Branża mechatroniczno-elektroniczna yy umiejętność konserwowania, diagnozowania, wykrywania i usuwania uszkodzeń instalacji elektrycznych yy umiejętność diagnozowania, wyszukiwania i usuwania uszkodzeń w obrębie typowych instalacji przemysłowych yy umiejętność diagnozowania stanu technicznego silników elektrycznych oraz wykonywania prostych zabiegów konserwacyjnych i napraw yy umiejętność montowania zabezpieczeń przeciwzwarciowych i przeciążeniowych oraz przeprowadzania ewentualnych remontów tablic rozdzielczych Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność montowania i uruchamiania maszyn i urządzeń elektrycznych na podstawie dokumentacji technicznej yy umiejętność wykonywania i uruchamiania instalacji elektrycznych na podstawie dokumentacji technicznej yy umiejętność oceniania stanu technicznego maszyn, urządzeń i instalacji elektrycznych po montażu na podstawie pomiarów yy umiejętność montowania układów sterowania, regulacji i zabezpieczeń maszyn i urządzeń elektrycznych na podstawie dokumentacji technicznej yy umiejętność montowania i sprawdzania działania środków ochrony przeciwporażeniowej na podstawie dokumentacji technicznej yy umiejętność wykonywania pomiarów instalacji elektrycznej i piorunochronnej oraz zabiegów mających na celu zmniejszenie rezystancji obwodów ochronnych yy umiejętność wykonywania drobnych prac montersko-ślusarskich, związanych z naprawą sprzętu elektrycznego yy umiejętność montowania i demontowania elektrycznych urządzeń technicznych yy umiejętność współpracy z innymi pracownikami podczas realizacji zadań zawodowych yy umiejętność kontrolowania jakości wykonywanej przez siebie pracy 29 Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność montowania elementów i układów elektronicznych na płytkach drukowanych yy umiejętność montowania i testowania poszczególnych modułów yy umiejętność montowania urządzeń elektronicznych podzespołów i układów yy umiejętność dokonywania typowych pomiarów wielkości elektronicznych elektrycznych i nieelektrycznych w układach i urządzeniach w urządzeniach elektronicznych yy umiejętność posługiwania się dokumentacją techniczną do wykonywania i użytkowania układów oraz urządzeń elektronicznych yy umiejętność wykonywania na podstawie dokumentacji technicznej prostych układów elektronicznych yy umiejętność instalowania urządzeń elektronicznych monter elektronik Branża mechatroniczno-elektroniczna yy umiejętność lokalizowania usterek oraz dokonywania napraw elementów i układów urządzeń elektronicznych yy umiejętność sprawdzania działania i współdziałania mechanizmów i podzespołów w urządzeniach elektronicznych, dokonywania zabiegów konserwacyjnych yy umiejętność organizowania własnego stanowiska pracy montera elektronika zgodnie z zasadami i przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ergonomii, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska yy umiejętność prowadzenia punktu serwisu sprzętu elektronicznego yy umiejętność współpracy z innymi pracownikami podczas realizacji zadań zawodowych montera elektronika yy umiejętność przeprowadzania kontroli technicznej wyrobów elektronicznych w produkcji, eksploatacji i usługach yy umiejętność montażu i naprawy komputerów yy umiejętność montażu i naprawy urządzeń do nagrywania, odtwarzania i przesyłania dźwięków i obrazów yy umiejętność montażu i naprawy elektronicznych instrumentów muzycznych yy umiejętność montażu i naprawy elektronicznego sprzętu medycznego yy umiejętność montażu i naprawy elektronicznych systemów sygnalizacyjnych 30 yy umiejętność instalowania i konserwowania urządzeń elektronicznych monter sieci i urządzeń telekomunikacyjnych Branża mechatroniczno-elektroniczna Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność budowania i konserwacji kanalizacji teletechnicznej, yy umiejętność montowania i utrzymania linii rurociągów kablowych, linii napowietrznych (budowy studni telekomunikacyjnych; kablowych, układania rur przewodowych, budowy obiektów ochronnych, montażu rurociągów i zasobników, montażu słupów yy umiejętność montowania i osprzętu) i uruchamiania urządzeń sieci telekomunikacyjnych yy umiejętność budowania i konserwacji telekomunikacyjnych linii kablowych ziemnych, kanałowych i napowietrznych (układania yy umiejętność konfigurowania kabli, wciągania kabli do rurociągów i kanalizacji, montażu kabli i utrzymania urządzeń sieci napowietrznych), umiejętność montowania złączy kablowych telekomunikacyjnych i elementów zakończeń kabli (montażu złączy kablowych yy umiejętność testowania na kablach miedzianych, montażu głowic, łączówek, puszek, urządzeń sieci skrzynek, szaf kablowych i innych elementów biernych sieci telekomunikacyjnych kablowych) yy umiejętność montowania i konserwacji przełącznic i elementów okablowania urządzeń telekomunikacyjnych (montażu konstrukcji przełącznic, montażu bloków połączeniowych, montażu zabezpieczeń, montażu okablowania stacyjnego urządzeń telekomunikacyjnych) yy umiejętność wykonywania i konserwacji instalacji wewnętrznych telekomunikacyjnych i teleinformatycznych w budynkach yy umiejętność wykonywania i konserwacji instalacji antenowych, systemów radiowych i telewizyjnych, umiejętność montowania siłowni i akumulatorów zasilających urządzenia telekomunikacyjne, budowy instalacji zasilających dla urządzeń telekomunikacyjnych yy umiejętność montowania i konserwacji urządzeń i elementów aktywnych sieci telekomunikacyjnej (montowania aparatów, centralek abonenckich, modemów, terminali sieciowych i radiowych itp.) yy umiejętność sporządzania raportów dla służb eksploatacyjnych i obsługi klienta (wywiad techniczny, wykazy zmian itp.) yy umiejętność współdziałania przy budowie linii z geodetami i przedstawicielami innych użytkowników infrastruktury (energetyka, gaz, wodociągi, itp.) oraz z właścicielami (zarządcami) instalacji budynkowych, w celu zapewnienia odpowiedniego usytuowania sieci i instalacji teletechnicznych yy umiejętność analizowania dokumentacji projektowej i eksploatacyjnej w celu przygotowania odpowiednich materiałów i narzędzi, doboru trasy i wyboru rozwiązań technologicznych, umiejętność organizowania stanowiska pracy zgodnie z wymogami bhp, w szczególności oznaczania i zabezpieczania stanowiska pracy przez stosowanie znaków, zapór i zastaw, w celu zmniejszenia ryzyka zawodowego na stanowisku pracy 31 Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność tworzenia i posługiwania się dokumentacją techniczną w konstruowaniu i użytkowaniu układów i urządzeń elektronicznych yy umiejętność instalowania oraz konserwowania urządzeń elektronicznych yy umiejętność projektowania i diagnozowania układów i urządzeń elektronicznych z wykorzystaniem techniki komputerowej yy umiejętność użytkowania urządzeń elektronicznych yy umiejętność wykonywania i uruchamiania modeli oraz prototypów układów i urządzeń elektronicznych yy umiejętność naprawy urządzeń elektronicznych yy umiejętność dokonywania pomiarów wielkości elektrycznych i nieelektrycznych w układach i urządzeniach elektronicznych yy umiejętność diagnozowania stanu technicznego elementów, układów i urządzeń elektronicznych technik elektronik Branża mechatroniczno-elektroniczna yy umiejętność montowania, uruchamiania i testowania urządzeń elektronicznych z wykorzystaniem dokumentacji technicznokonstrukcyjnej yy umiejętność naprawiania podstawowych zespołów i modułów w układach i urządzeniach elektronicznych yy umiejętność organizowania własnego stanowiska pracy z uwzględnieniem przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ergonomii, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska yy umiejętność organizowania i nadzorowania przebiegu prac montażowych i demontażowych układów i urządzeń elektronicznych yy umiejętność sporządzania kalkulacji robót dotyczących układów i urządzeń elektronicznych, na stanowiskach wytwórczych, diagnostycznych, instalacyjnych i w serwisie yy umiejętność prowadzenia dokumentacji planistycznej, ewidencyjnej, sprawozdawczej i innej związanej z konstruowaniem i eksploatowaniem układów i urządzeń elektronicznych yy umiejętność współpracy z przełożonymi, specjalistami, członkami zespołów i klientami podczas konstruowania i eksploatowania układów i urządzeń elektronicznych yy umiejętność organizowania zaopatrzenia, zbytu i współpracy z przedstawicielami branży elektronicznej yy umiejętność przeprowadzania kontroli technicznej wyrobów elektronicznych w produkcji, eksploatacji i usługach 32 Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność organizowania własnego stanowiska pracy z uwzględnieniem przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowiska oraz zasad ergonomii yy umiejętność projektowania i diagnozowania układów i urządzeń elektrycznych z wykorzystaniem techniki komputerowej yy umiejętność dobierania, montowania, demontowania, instalowania i obsługiwania maszyn, instalacji i urządzeń elektrycznych technik elektryk Branża mechatroniczno-elektroniczna yy umiejętność przestrzegania zasad bhp podczas pracy przy urządzeniach elektrycznych i pomiarach elektrycznych yy umiejętność instalowania, użytkowania i obsługiwania układów energoelektronicznych yy umiejętność stosowania skutecznej ochrony urządzeń elektrycznych przed skutkami zwarć, przeciążeń i przepięć oraz ochrony odgromowej obiektów budowlanych yy umiejętność dobierania, instalowania i sprawdzania środków ochrony przeciwporażeniowej yy umiejętność planowania i nadzorowania ruchu sieci elektroenergetycznej yy umiejętność współpracy z innymi pracownikami podczas realizacji zadań zawodowych yy umiejętność wykonywania badań i kontroli urządzeń elektrycznych w procesie produkcji oraz eksploatacji yy umiejętność diagnozowania stanu elementów, układów i urządzeń elektrycznych Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność montowania i uruchamiania maszyn, urządzeń elektrycznych na podstawie dokumentacji technicznej yy umiejętność wykonywania i uruchamiania instalacji elektrycznych na podstawie dokumentacji technicznej yy umiejętność lokalizowania i usuwania uszkodzeń maszyn, urządzeń i instalacji elektrycznych yy umiejętność oceniania stanu technicznego maszyn, urządzeń i instalacji elektrycznych po montażu i naprawie yy umiejętność montowania i naprawiania układów sterowania, regulacji i zabezpieczeń maszyn i urządzeń elektrycznych yy umiejętność dobierania, montowania i sprawdzania działania środków ochrony przeciwporażeniowej 33 Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność przeprowadzania kontroli jakości wykonania wyrobów i usług yy umiejętność badania części i zespołów oraz maszyn i urządzeń (próby wytrzymałościowe i trwałościowe) yy umiejętność instalowania i uruchamiania obiektów mechanicznych wprowadzanych do eksploatacji yy umiejętność dozorowania pracy maszyn i urządzeń oraz rozpoznawania ich stanu technicznego yy umiejętność sporządzania protokołów z uszkodzeń i awarii yy umiejętność projektowania prostych obiektów mechanicznych wraz ze sporządzaniem ich dokumentacji konstrukcyjnej technik mechanik Branża mechatroniczno-elektroniczna yy umiejętność kwalifikowania obiektów do naprawy i kasacji yy umiejętność projektowania podstawowych procesów obróbki i montażu wraz ze sporządzeniem ich dokumentacji technologicznej yy umiejętność sporządzania uproszczonych kalkulacji wytwarzania i naprawiania maszyn i urządzeń yy umiejętność organizowania i nadzorowania przebiegu procesów wytwarzania maszyn i urządzeń, ze szczególnym uwzględnieniem doboru materiałów, oprzyrządowania i parametrów technologicznych procesu – zgodnie z dokumentacją yy umiejętność organizowania i nadzorowania wykonania zabiegów profilaktycznych i konserwacyjnych yy umiejętność prowadzenia dokumentacji planistycznej, ewidencyjnej, sprawozdawczej i innej związanej z wykonywaną pracą yy umiejętność organizowania zaopatrzenia i zbytu 34 Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność montowania urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność eksploatowania urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność projektowania urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność programowania urządzeń i systemów mechatronicznych Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność budowy sprzętu lotniczego i związanego z tym procesu technologicznego, montażowego i obróbkowomontażowego technik mechanik lotniczy Branża mechatroniczno-elektroniczna Zawód Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność wykonywania ocen technicznych statków powietrznych yy umiejętność montażu, regulacji i konserwacji zespołów i instalacji yy umiejętność wykonywania obsługi liniowej statków płatowca (mechanik płatowców) powietrznych yy umiejętność montażu, regulacji i konserwacji silników lotniczych (mechanik silników lotniczych) yy umiejętność montażu, regulacji i konserwacji przyrządów pokładowych, wyposażenia elektrycznego i radiowego (mechanik wyposażenia lotniczego statków powietrznych) yy umiejętność bieżącego dokumentowania i rejestrowania czynności zawodowych yy umiejętność prawidłowego montażu sprzętu lotniczego yy umiejętność wykonywania obsługi hangarowej statków powietrznych yy umiejętność wykonywania napraw zespołów i wyposażenia statków powietrznych 35 Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność pozyskiwania, oceniania i tworzenia informacji technicznej potrzebnej przy konstruowaniu i użytkowaniu urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność montowania urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność dobierania materiałów i ośrodków roboczych do układów, urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność eksploatowania urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność projektowania podstawowych układów, urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność wykonywania obróbki mechanicznej detalu na obrabiarce sterowanej numerycznie yy umiejętność dobierania elementów oprzyrządowania układów elektrycznych, pneumatycznych i hydraulicznych w urządzeniach i systemach mechatronicznych technik mechatronik Branża mechatroniczno-elektroniczna yy umiejętność montowania i demontowania elementów mechanicznych urządzeń i układów mechatronicznych yy umiejętność instalowania i testowania sprzętu i oprogramowania informatycznego yy umiejętność dokonywania pomiaru wielkości elektrycznych i nieelektrycznych w urządzeniach i układach mechatronicznych yy umiejętność montowania i demontowania układów elektrycznych, pneumatycznych i hydraulicznych w urządzeniach i systemach mechatronicznych yy umiejętność badania funkcji i nastawiania parametrów w układach mechatronicznych yy umiejętność programowania układów, urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność uruchamiania, obsługiwania i nadzorowania pracy urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność prowadzenia diagnostyki zapobiegawczej, wyszukiwania błędów, usuwania awarii w urządzeniach i systemach mechatronicznych yy umiejętność naprawiania podstawowych elementów, układów i modułów urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność organizowania i nadzorowania przebiegu prac montażowych i demontażowych układów, urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność planowania zakupu elementów i podzespołów do prac naprawczych i montażowych urządzeń i systemów mechatronicznych 36 Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność projektowania urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność programowania urządzeń i systemów mechatronicznych Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność budowania linii kablowych ziemnych, kanałowych i napowietrznych yy umiejętność montowania złączy kablowych, przełącznic i elementów okablowania urządzeń telekomunikacyjnych yy umiejętność montowania instalacji telekomunikacyjnych i teleinformatycznych wewnętrznych (w budynkach) yy umiejętność montowania i demontowania urządzeń telekomunikacyjnych yy umiejętność obsługiwania i konserwowania instalacji i sieci telekomunikacyjnych technik telekomunikacji Branża mechatroniczno-elektroniczna yy umiejętność obsługiwania, regulowania i konserwowania urządzeń telekomunikacyjnych yy umiejętność naprawiania urządzeń telekomunikacyjnych yy umiejętność naprawiania urządzeń teleinformatycznych Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność montowania i uruchamiania urządzeń sieci telekomunikacyjnych oraz urządzeń sieci transmisyjnych yy umiejętność uruchamiania i utrzymania linii i urządzeń transmisji cyfrowej yy umiejętność konfigurowania i utrzymania urządzeń sieci telekomunikacyjnych oraz urządzeń sieci transmisyjnych yy umiejętność testowania urządzeń sieci telekomunikacyjnych oraz urządzeń sieci transmisyjnych yy umiejętność organizowania miejsca pracy i planowania działań yy umiejętność monitorowania projektowych, konstruktorskich, montażowych, eksploatacyjnych pracy urządzeń oraz urządzeń i systemów telekomunikacyjnych natężenia ruchu w sieciach transmisji cyfrowej yy umiejętność organizowania i prowadzenia własnej działalności produkcyjno-usługowej w zakresie urządzeń i sieci telekomunikacyjnych yy umiejętność sporządzania raportów i analiz, prowadzenia dokumentacji techniczno-eksploatacyjnej yy umiejętność organizowania i nadzorowania procesów konstruowania, wytwarzania, konserwacji i naprawy urządzeń i systemów telekomunikacyjnych realizowanych przez podległych pracowników yy umiejętność organizowania zaopatrzenia i zbytu elementów, układów, urządzeń i systemów telekomunikacyjnych yy umiejętność kontrolowania technicznego urządzeń telekomunikacyjnych w fazie projektowo-konstruktorskiej, wytwórczej i eksploatacyjnej yy umiejętność Kontrolowania technicznego sieci i instalacji telekomunikacyjnych w fazie projektowo-konstruktorskiej, wytwórczej i eksploatacyjnej oraz wykonywania badań i pomiarów jakości usług telekomunikacyjnych 37 Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność montowania i uruchamiania zestawów komputerowych oraz instalowania oprogramowania teleinformatycznego yy umiejętność uruchamiania i utrzymania terminali i przyłączy abonenckich yy umiejętność diagnozowania stanu technicznego komputerów oraz konserwacji i naprawy sprzętu komputerowego, teletransmisyjnego i teleinformatycznego, umiejętność projektowania, budowania i uruchamiania lokalnych sieci komputerowych LAN yy umiejętność projektowania i wykonywania lokalnych sieci komputerowych yy umiejętność eksploatowania rozległych sieci komputerowych WAN technik teleinformatyk Branża mechatroniczno-elektroniczna yy umiejętność instalowania i eksploatowania oprogramowania sieciowego yy umiejętność zabezpieczenia komputerów oraz teletransmisyjnych i teleinformatycznych sieci przed zawirusowaniem i niekontrolowanym przepływem informacji oraz utratą danych yy umiejętność montowania, eksploatacji i konserwacji urządzeń sieciowych w sieciach teletransmisyjnych i teleinformatycznych yy umiejętność administrowania i nadzorowania pracy sieci teleinformatycznej, umiejętność diagnozowania stanu technicznego, eksploatowania i naprawy sieci teletransmisyjnej yy umiejętność prowadzenia sprzedaży podzespołów, urządzeń komputerowych oraz urządzeń i usług teleinformatycznych yy umiejętność organizowania i prowadzenia własnej działalności produkcyjno-usługowej w zakresie sprzedaży komputerów, urządzeń teleinformatycznych i budowy sieci teleinformatycznych. yy umiejętność podejmowania współpracy z siecią odbiorców usług teleinformatycznych, umiejętność organizowania i nadzorowania procesów konstruowania, wytwarzania, konserwacji i napraw urządzeń oraz systemów teleinformatycznych realizowanych przez podległych pracowników yy umiejętność weryfikowania poszczególnych kategorii produktów i usług pod względem systemu oceny zgodności i spełniania przewidzianych prawem wymagań yy umiejętność kontrolowania urządzeń komputerowych, teletransmisyjnych i telekomunikacyjnych oraz sieci teleinformatycznych w fazie wytwórczej i eksploatacyjnej, umiejętność instalowania teleinformatycznych okablowań sieciowych i urządzeń transmisji bezprzewodowej yy umiejętność organizowania własnego miejsca pracy oraz podległych pracowników zgodnie z zasadami i przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ergonomii, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska 38 Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność montowania i eksploatacji systemów transmisyjnych yy umiejętność instalowania i eksploatacji systemów komutacyjnych yy umiejętność administrowania sieciami teleinformatycznymi Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych Zawód yy umiejętność obsługi elektronicznych urządzeń medycznych yy umiejętność nadzoru nad elektronicznymi urządzeniami medycznymi technik elektroniki i informatyki medycznej Branża mechatroniczno-elektroniczna yy umiejętność wykonywania napraw wyposażenia elektronicznych urządzeń medycznych yy umiejętność prowadzenia konserwacji elektronicznych urządzeń medycznych yy umiejętność obsługi elektronicznych medycznych baz danych yy umiejętność obsługi pomocniczego oprogramowania elektronicznych urządzeń medycznych yy umiejętność organizowania własnego stanowiska pracy zgodnie z zasadami i przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ergonomii, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska yy umiejętność współpracy z zespołami obsługującymi elektroniczne urządzenia medyczne yy umiejętność kierowania zespołami obsługującymi elektroniczne urządzenia medyczne yy umiejętność kontrolowania sprawności technicznej elektronicznych urządzeń medycznych yy umiejętność implementacji i realizacji systemów jakości w eksploatacji elektronicznych urządzeń medycznych yy Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność instalowania i uruchamiania elektronicznej aparatury medycznej yy umiejętność współdziałania w zespołach diagnostycznoterapeutycznych w czasie badań i zabiegów yy umiejętność nadzorowania i kontrolowania pracy sprzętu i elektronicznej aparatury stosowanej do badań i zabiegów yy umiejętność wykonywania pomiarów i testowania elektronicznej aparatury medycznej przed dopuszczeniem do użytku yy umiejętność oceniania stanu technicznego elektronicznej aparatury medycznej yy umiejętność obsługiwania urządzeń elektroniki i informatyki medycznej wykorzystywanych w sieciach komputerowych technik realizacji nagrań i nagłośnień Branża telekomunikacyjna yy umiejętność posługiwania się typowym oprogramowaniem Systemu Informacji Medycznej dla zawodu nie opracowano Krajowego Standardu Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność realizowania nagrań we współpracy z realizatorem dźwięku yy umiejętność obsługiwania systemu MIDI yy umiejętność realizowania nagłośnień we współpracy z realizatorem dźwięku yy umiejętność rejestrowania materiału dźwiękowego yy umiejętność montowania, przetwarzania i archiwizowania materiału dźwiękowego 39 Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność budowania linii kablowych ziemnych, kanałowych i napowietrznych yy umiejętność montowania złączy kablowych, przełącznic i elementów okablowania urządzeń telekomunikacyjnych yy umiejętność montowania instalacji telekomunikacyjnych i teleinformatycznych wewnętrznych (w budynkach) yy umiejętność montowania i demontowania urządzeń telekomunikacyjnych yy umiejętność obsługiwania, regulowania i konserwowania urządzeń telekomunikacyjnych yy umiejętność naprawiania urządzeń telekomunikacyjnych technik telekomunikacji Branża telekomunikacyjna yy umiejętność obsługiwania i konserwowania instalacji i sieci telekomunikacyjnych yy umiejętność naprawiania urządzeń teleinformatycznych yy umiejętność montowania i uruchamiania urządzeń sieci telekomunikacyjnych oraz urządzeń sieci transmisyjnych yy umiejętność uruchamiania i utrzymania linii i urządzeń transmisji cyfrowej yy umiejętność konfigurowania i utrzymania urządzeń sieci telekomunikacyjnych oraz urządzeń sieci transmisyjnych yy umiejętność testowania urządzeń sieci telekomunikacyjnych oraz urządzeń sieci transmisyjnych yy umiejętność organizowania miejsca pracy i planowania działań yy umiejętność monitorowania projektowych, konstruktorskich, montażowych, eksploatacyjnych pracy urządzeń oraz urządzeń i systemów telekomunikacyjnych natężenia ruchu w sieciach transmisji cyfrowej yy umiejętność organizowania i prowadzenia własnej działalności produkcyjno-usługowej w zakresie urządzeń i sieci telekomunikacyjnych yy umiejętność sporządzania raportów i analiz, prowadzenia dokumentacji techniczno-eksploatacyjnej yy umiejętność organizowania i nadzorowania procesów konstruowania, wytwarzania, konserwacji i naprawy urządzeń i systemów telekomunikacyjnych realizowanych przez podległych pracowników yy umiejętność organizowania zaopatrzenia i zbytu elementów, układów, urządzeń i systemów telekomunikacyjnych yy umiejętność kontrolowania technicznego urządzeń telekomunikacyjnych w fazie projektowo-konstruktorskiej, wytwórczej i eksploatacyjnej yy umiejętność Kontrolowania technicznego sieci i instalacji telekomunikacyjnych w fazie projektowo-konstruktorskiej, wytwórczej i eksploatacyjnej oraz wykonywania badań i pomiarów jakości usług telekomunikacyjnych 40 Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność technicznej i artystycznej realizacji dźwięku w procesie powstawania dzieła filmowego, programu telewizyjnego i radiowego yy umiejętność analizowania scenariusza oraz konspektu realizowanego programu technik realizacji dźwięku Branża telekomunikacyjna yy umiejętność przygotowania tzw. dźwiękopisu dzieła filmowego lub telewizyjnego yy umiejętność doboru sprzętu i środków potrzebnych do realizacji programu yy umiejętność realizacji oraz rejestracji nagrań słownych i muzycznych, naturalnych efektów dźwiękowych yy umiejętność obsługi stołu mikserskiego Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność rejestrowania materiału dźwiękowego yy umiejętność obsługiwania urządzeń i programów systemu MIDI yy umiejętność wykonywania montażu, konwersji i archiwizacji materiału dźwiękowego yy umiejętność wykonywania miksowania i przetwarzania materiału dźwiękowego yy umiejętność przygotowania i montażu wszelkiego rodzaju specjalnych efektów dźwiękowych yy umiejętność wykorzystania w pracy dostępnych zasobów taśmoteki yy umiejętność organizowania prób kamerowych i mikrofonowych yy umiejętność rejestracji programu i jego emisji yy umiejętność właściwego ustawienia mikrofonów i działania magnetowidów yy umiejętność kierowania pracą podległych mu osób realizujących od strony technicznej i artystycznej program yy umiejętność realizacji i obróbki dźwiękowej materiału filmowego, telewizyjnego i radiowego 41 monter sieci i urządzeń telekomunikacyjnych Branża telekomunikacyjna Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność budowania i konserwacji kanalizacji teletechnicznej, yy umiejętność montowania i utrzymania linii rurociągów kablowych, linii napowietrznych (budowy studni telekomunikacyjnych kablowych, układania rur przewodowych, budowy obiektów ochronnych, montażu rurociągów i zasobników, montażu słupów yy umiejętność montowania i osprzętu) i uruchamiania urządzeń sieci telekomunikacyjnych yy umiejętność budowania i konserwacji telekomunikacyjnych linii kablowych ziemnych, kanałowych i napowietrznych (układania yy umiejętność konfigurowania kabli, wciągania kabli do rurociągów i kanalizacji, montażu kabli i utrzymania urządzeń sieci napowietrznych), umiejętność montowania złączy kablowych telekomunikacyjnych i elementów zakończeń kabli (montażu złączy kablowych yy umiejętność testowania na kablach miedzianych, montażu głowic, łączówek, puszek, urządzeń sieci skrzynek, szaf kablowych i innych elementów biernych sieci telekomunikacyjnych kablowych) yy umiejętność montowania i konserwacji przełącznic i elementów okablowania urządzeń telekomunikacyjnych (montażu konstrukcji przełącznic, montażu bloków połączeniowych, montażu zabezpieczeń, montażu okablowania stacyjnego urządzeń telekomunikacyjnych) yy umiejętność montowania i konserwacji urządzeń i elementów aktywnych sieci telekomunikacyjnej (montowania aparatów, centralek abonenckich, modemów, terminali sieciowych i radiowych itp.), umiejętność analizowania dokumentacji projektowej i eksploatacyjnej w celu przygotowania odpowiednich materiałów i narzędzi, doboru trasy i wyboru rozwiązań technologicznych, umiejętność organizowania stanowiska pracy zgodnie z wymogami bhp, w szczególności oznaczania i zabezpieczania stanowiska pracy przez stosowanie znaków, zapór i zastaw, w celu zmniejszenia ryzyka zawodowego na stanowisku pracy yy umiejętność sporządzania raportów dla służb eksploatacyjnych i obsługi klienta (wywiad techniczny, wykazy zmian itp.) yy umiejętność współdziałania przy budowie linii z geodetami i przedstawicielami innych użytkowników infrastruktury (energetyka, gaz, wodociągi, itp.) oraz z właścicielami (zarządcami) instalacji budynkowych, w celu zapewnienia odpowiedniego usytuowania sieci i instalacji teletechnicznych yy umiejętność wykonywania i konserwacji instalacji wewnętrznych telekomunikacyjnych i teleinformatycznych w budynkach, umiejętność wykonywania i konserwacji instalacji antenowych, systemów radiowych i telewizyjnych, umiejętność montowania siłowni i akumulatorów zasilających urządzenia telekomunikacyjne, budowy instalacji zasilających dla urządzeń telekomunikacyjnych 42 Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność montowania i uruchamiania zestawów komputerowych oraz instalowania oprogramowania teleinformatycznego yy umiejętność uruchamiania i utrzymania terminali i przyłączy abonenckich yy umiejętność diagnozowania stanu technicznego komputerów oraz konserwacji i naprawy sprzętu komputerowego, teletransmisyjnego i teleinformatycznego yy umiejętność projektowania i wykonywania lokalnych sieci komputerowych yy umiejętność projektowania lokalnych sieci komputerowych LAN, umiejętność budowania i uruchamiania sieci komputerowych LAN, umiejętność eksploatowania rozległych sieci komputerowych WAN yy umiejętność montowania i eksploatacji systemów transmisyjnych technik teleinformatyk yy umiejętność instalowania i eksploatowania oprogramowania sieciowego Branża telekomunikacyjna Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność zabezpieczenia komputerów oraz teletransmisyjnych i teleinformatycznych sieci przed zawirusowaniem i niekontrolowanym przepływem informacji oraz utratą danych yy umiejętność instalowania i eksploatacji systemów komutacyjnych yy umiejętność administrowania sieciami teleinformatycznymi yy umiejętność montowania, eksploatacji i konserwacji urządzeń sieciowych w sieciach teletransmisyjnych i teleinformatycznych yy umiejętność administrowania i nadzorowania pracy sieci teleinformatycznej, umiejętność diagnozowania stanu technicznego, eksploatowania i naprawy sieci teletransmisyjnej yy umiejętność prowadzenia sprzedaży podzespołów, urządzeń komputerowych oraz urządzeń i usług teleinformatycznych yy umiejętność organizowania i prowadzenia własnej działalności produkcyjno-usługowej w zakresie sprzedaży komputerów, urządzeń teleinformatycznych i budowy sieci teleinformatycznych. yy umiejętność podejmowania współpracy z siecią odbiorców usług teleinformatycznych, umiejętność organizowania i nadzorowania procesów konstruowania, wytwarzania, konserwacji i napraw urządzeń oraz systemów teleinformatycznych realizowanych przez podległych pracowników yy umiejętność weryfikowania poszczególnych kategorii produktów i usług pod względem systemu oceny zgodności i spełniania przewidzianych prawem wymagań, umiejętność kontrolowania urządzeń komputerowych, teletransmisyjnych i telekomunikacyjnych oraz sieci teleinformatycznych w fazie wytwórczej i eksploatacyjnej yy umiejętność instalowania teleinformatycznych okablowań sieciowych i urządzeń transmisji bezprzewodowej yy umiejętność organizowania własnego miejsca pracy oraz podległych pracowników zgodnie z zasadami i przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ergonomii, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska 43 Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność nadzorowania prawidłowej eksploatacji sprzętu komputerowego yy umiejętność nadzorowania pracy sieci komputerowej yy umiejętność eksploatowania oprogramowania (biurowego, graficznego, prototypowego) technik informatyk Branża telekomunikacyjna yy umiejętność dobierania konfiguracji sprzętu komputerowego i oprogramowania do realizowanych zadań yy umiejętność montowania oraz eksploatacji komputera i urządzeń peryferyjnych yy umiejętność projektowania i wykonywania lokalnych sieci komputerowych, administrowania tymi sieciami yy umiejętność programowania w wybranych stosownie do potrzeb yy umiejętność projektowania językach programowania baz danych i administrowania yy umiejętność administrowania bazą danych bazami danych yy umiejętność posługiwania się dokumentacją techniczną sprzętu yy umiejętność tworzenia komputerowego w celu ustalenia konfiguracji, dokonania stron www i aplikacji naprawy lub modernizacji internetowych, yy umiejętność posługiwania się dokumentacją techniczną administrowania tymi oprogramowania w celu jego instalacji i użytkowania stronami i aplikacjami yy umiejętność organizowania własnego i innych użytkowników stanowiska pracy systemu komputerowego zgodnie z wymogami bezpieczeństwa danych i procesów przetwarzania informacji oraz zgodnie z wymogami bezpieczeństwa i higieny pracy yy umiejętność kontrolowania dostępu użytkowników do korzystania z zasobów systemu komputerowego yy umiejętność podejmowania współpracy z siecią odbiorców usług informatycznych yy umiejętność posługiwania się testami diagnostycznymi do sprawdzania sprzętu komputerowego yy umiejętność zapewniania prawidłowego funkcjonowania bazy danych yy umiejętność posługiwania się oprogramowaniem zapewniającym bezpieczeństwo pracy systemu komputerowego yy umiejętność zapewniania bezpieczeństwa eksploatacji oprogramowania 44 Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych technik tyfloinformatyk Branża telekomunikacyjna dla zawodu nie opracowano Krajowego Standardu Kwalifikacji Zawodowych Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność projektowania stanowiska komputerowego dla użytkownika z niepełnosprawnością wzrokową yy umiejętność konfigurowania i obsługi urządzeń i oprogramowania technologii wspomagającej yy umiejętność prowadzenia instruktażu dotyczącego obsługi urządzeń i oprogramowania technologii wspomagającej w trakcie pracy z systemem operacyjnym i programami użytkowymi 45 Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność tworzenia i posługiwania się dokumentacją techniczną w konstruowaniu i użytkowaniu układów i urządzeń elektronicznych yy umiejętność instalowania oraz yy umiejętność projektowania i diagnozowania układów i urządzeń elektronicznych z wykorzystaniem techniki komputerowej yy umiejętność użytkowania yy umiejętność wykonywania i uruchamiania modeli oraz prototypów układów i urządzeń elektronicznych yy umiejętność naprawy urządzeń yy umiejętność montowania, uruchamiania i testowania urządzeń elektronicznych z wykorzystaniem dokumentacji technicznokonstrukcyjnej yy umiejętność diagnozowania stanu technicznego elementów, układów i urządzeń elektronicznych technik elektronik Branża telekomunikacyjna yy umiejętność dokonywania pomiarów wielkości elektrycznych i nieelektrycznych w układach i urządzeniach elektronicznych yy umiejętność naprawiania podstawowych zespołów i modułów w układach i urządzeniach elektronicznych yy umiejętność organizowania własnego stanowiska pracy z uwzględnieniem przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ergonomii, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska yy umiejętność organizowania i nadzorowania przebiegu prac montażowych i demontażowych układów i urządzeń elektronicznych yy umiejętność sporządzania kalkulacji robót dotyczących układów i urządzeń elektronicznych, na stanowiskach wytwórczych, diagnostycznych, instalacyjnych i w serwisie yy umiejętność prowadzenia dokumentacji planistycznej, ewidencyjnej, sprawozdawczej i innej związanej z konstruowaniem i eksploatowaniem układów i urządzeń elektronicznych yy umiejętność współpracy z przełożonymi, specjalistami, członkami zespołów i klientami podczas konstruowania i eksploatowania układów i urządzeń elektronicznych yy umiejętność organizowania zaopatrzenia, zbytu i współpracy z przedstawicielami branży elektronicznej yy umiejętność przeprowadzania kontroli technicznej wyrobów elektronicznych w produkcji, eksploatacji i usługach 46 Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie konserwowania urządzeń elektronicznych urządzeń elektronicznych elektronicznych Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność montowania elementów i układów elektronicznych na płytkach drukowanych yy umiejętność montowania i testowania poszczególnych modułów yy umiejętność montowania urządzeń elektronicznych podzespołów i układów yy umiejętność dokonywania typowych pomiarów wielkości elektronicznych elektrycznych i nieelektrycznych w układach i urządzeniach w urządzeniach elektronicznych yy umiejętność posługiwania się dokumentacją techniczną do wykonywania i użytkowania układów oraz urządzeń elektronicznych yy umiejętność lokalizowania usterek oraz dokonywania napraw elementów i układów urządzeń elektronicznych yy umiejętność wykonywania na podstawie dokumentacji technicznej prostych układów elektronicznych yy umiejętność instalowania i konserwowania urządzeń elektronicznych monter elektronik Branża telekomunikacyjna yy umiejętność instalowania urządzeń elektronicznych yy umiejętność sprawdzania działania i współdziałania mechanizmów i podzespołów w urządzeniach elektronicznych, dokonywania zabiegów konserwacyjnych yy umiejętność organizowania własnego stanowiska pracy montera elektronika zgodnie z zasadami i przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ergonomii, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska yy umiejętność prowadzenia punktu serwisu sprzętu elektronicznego yy umiejętność współpracy z innymi pracownikami podczas realizacji zadań zawodowych montera elektronika yy umiejętność przeprowadzania kontroli technicznej wyrobów elektronicznych w produkcji, eksploatacji i usługach yy umiejętność montażu i naprawy komputerów yy umiejętność montażu i naprawy urządzeń do nagrywania, odtwarzania i przesyłania dźwięków i obrazów yy umiejętność montażu i naprawy elektronicznych instrumentów muzycznych yy umiejętność montażu i naprawy elektronicznego sprzętu medycznego yy umiejętność montażu i naprawy elektronicznych systemów sygnalizacyjnych 47 Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność pozyskiwania, oceniania i tworzenia informacji technicznej potrzebnej przy konstruowaniu i użytkowaniu urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność montowania urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność dobierania materiałów i ośrodków roboczych do układów, urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność eksploatowania urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność projektowania podstawowych układów, urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność wykonywania obróbki mechanicznej detalu na obrabiarce sterowanej numerycznie yy umiejętność montowania i demontowania elementów mechanicznych urządzeń i układów mechatronicznych technik mechatronik Branża telekomunikacyjna yy umiejętność dobierania elementów oprzyrządowania układów elektrycznych, pneumatycznych i hydraulicznych w urządzeniach i systemach mechatronicznych yy umiejętność instalowania i testowania sprzętu i oprogramowania informatycznego yy umiejętność dokonywania pomiaru wielkości elektrycznych i nieelektrycznych w urządzeniach i układach mechatronicznych yy umiejętność montowania i demontowania układów elektrycznych, pneumatycznych i hydraulicznych w urządzeniach i systemach mechatronicznych yy umiejętność badania funkcji i nastawiania parametrów w układach mechatronicznych yy umiejętność programowania układów, urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność uruchamiania, obsługiwania i nadzorowania pracy urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność prowadzenia diagnostyki zapobiegawczej, wyszukiwania błędów, usuwania awarii w urządzeniach i systemach mechatronicznych yy umiejętność naprawiania podstawowych elementów, układów i modułów urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność organizowania i nadzorowania przebiegu prac montażowych i demontażowych układów, urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność planowania zakupu elementów i podzespołów do prac naprawczych i montażowych urządzeń i systemów mechatronicznych 48 Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność projektowania urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność programowania urządzeń i systemów mechatronicznych Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność organizowania własnego stanowiska pracy zgodnie z zasadami ergonomii, bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska yy umiejętność montowania urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność zabezpieczania materiałów, elementów i podzespołów niezbędnych do wykonywania montażu, napraw i konserwacji urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność wykonywania rozruchu urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność ustalania zakresu prac montażowych oraz czasu ich trwania yy umiejętność ustalania zakresu napraw i prac konserwatorskich oraz czasu ich trwania monter mechatronik yy umiejętność wykonywania montażu elementów, urządzeń i podzespołów elektrycznych w urządzeniach i systemach mechatronicznych Branża telekomunikacyjna Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność wykonywania konserwacji urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność wykonywania montażu elementów, urządzeń i podzespołów pneumatycznych w urządzeniach i systemach mechatronicznych yy umiejętność wykonywania montażu elementów, urządzeń i podzespołów hydraulicznych w urządzeniach i systemach mechatronicznych yy umiejętność wykonywania montażu elementów konstrukcyjnych w urządzeniach i systemach mechatronicznych yy umiejętność wykonywania montażu elementów, podzespołów i urządzeń elektronicznych w urządzeniach i systemach mechatronicznych yy umiejętność uruchamiania urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność wykonywania napraw, konserwacji oraz regulacji urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność współpracy z przełożonymi oraz z innymi komórkami organizacyjnymi w zakresie realizacji zadań zawodowych yy umiejętność monitorowania pracy urządzeń i systemów mechatronicznych yy umiejętność oceniania jakości wykonywanych prac z zakresu montażu oraz napraw i konserwacji urządzeń i systemów mechatronicznych 49 Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność badania rynku konsumentów i usługodawców oraz określania cech produktu turystycznego Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność organizowania działalności turystycznej technik obsługi turystycznej Branża turystyczna yy umiejętność wybierania kontrahentów, negocjowania warunków yy umiejętność organizowania imprez i usług turystycznych i podpisywania umów z kontrahentami yy umiejętność przygotowywania produktu do sprzedaży wraz z opracowaniem pełnej dokumentacji (umowy, kalkulacje, programy) yy umiejętność obsługiwania klientów korzystających z usług turystycznych yy umiejętność opracowywania programów i kosztorysów imprezy yy umiejętność rozliczania imprez i usług turystycznych yy umiejętność sprzedawania produktu turystycznego klientowi yy umiejętność rozliczania i podsumowywania imprezy i usługi turystycznej yy umiejętność analizowania trendów w turystyce oraz ofert kontrahentów i usługodawców yy umiejętność organizowania i koordynowania prac biura podróży yy umiejętność kontrolowania etapów przygotowania, sprzedaży i realizacji produktu turystycznego yy umiejętność oceniania efektywności sprzedawanych produktów. yy umiejętność merytorycznego kontrolowania dokumentacji finansowo-księgowej, dotyczącej prawidłowości rozrachunków z kontrahentami i klientami 50 Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność zarządzania i organizacji pracy w zakładzie yy umiejętność organizacji pracy w zakładzie zgodnie z zasadami Prawa Pracy i BHP yy umiejętność zapewniania sprawnego funkcjonowania zakładu poprzez dbałość o wyposażenie w sprzęt, zaopatrzenie w art. spożywcze, racjonalną gospodarkę magazynową technik hotelarstwa Branża turystyczna yy umiejętność zarządzania personelem i nadzorowania dokumentacji kadrowo-księgowej yy umiejętność przestrzegania procedur zarządzania jakością wg obowiązujących w zakładzie standardów i procedur wewnętrznych Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność prowadzenia działalności promocyjnej oraz sprzedaż usług hotelarskich yy umiejętność rezerwowania usług hotelarskich yy umiejętność wykonywania prac związanych z obsługą gości w recepcji yy umiejętność przygotowywania jednostek mieszkalnych do przyjęcia gości yy umiejętność prowadzenia i archiwizacji dokumentów związanych yy umiejętność z prowadzeniem działalności hotelarskiej/gastronomicznej przygotowywania yy umiejętność kierowania zespołem podległych pracowników oraz i podawania śniadań nadzorowania i kontrolowania pracy działu kadr w obiekcie świadczącym yy umiejętność kontroli zgodności sposobu wykonania zadań usługi hotelarskie z przyjętymi w zakładzie standardami i procedurami yy umiejętność przyjmowania yy umiejętność oceny pracy podległych pracowników i realizacji zamówień na yy umiejętność zarządzania sprzedażą i raportowania hotelarskie usługi dodatkowe yy umiejętność administrowania podległymi nieruchomościami yy umiejętność kontroli nad poprawnością rozliczeń księgowych i rozliczeń z kontrahentami yy umiejętność reprezentowania zakładu w sprawach dotyczących jego funkcjonowania yy umiejętność współpracy z kontrahentami, budowania pozytywnych relacji 51 Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność organizowania, porządkowania i utrzymywania w stałej czystości stanowiska pracy zgodnie z zasadami ergonomii, bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej yy umiejętność sporządzania potraw i napojów yy umiejętność organizowania i planowania procesów technologicznych zgodnie z wymaganiami sanitarnohigienicznymi i zasadami bhp yy umiejętność wykonywania czynności związanych z ekspedycją potraw i napojów yy umiejętność przechowywania, magazynowania i zabezpieczania przed zepsuciem surowców, półproduktów oraz wyrobów kulinarnych Kucharz Branża turystyczna yy umiejętność pobierania surowców i półproduktów do produkcji kulinarnej yy umiejętność dobierania i posługiwania się narzędziami, maszynami i urządzeniami do produkcji potraw i napojów oraz bieżącej konserwacja tych urządzeń yy umiejętność samodzielnego sporządzania, różnymi technikami i metodami, potraw, napojów i wyrobów garmażeryjnych z różnych grup surowców z zachowaniem wartości odżywczej yy umiejętność porcjowania, dekorowania i ekspedycji wyrobów kulinarnych yy umiejętność planowania posiłków i układania menu yy umiejętność kierowania pracą pracowników w dziale produkcyjnym yy umiejętność współpracy z klientami i dostawcami yy umiejętność współpracy z kierownictwem zakładu yy umiejętność odbierania jakościowego i ilościowego surowców, półproduktów i gotowych wyrobów yy umiejętność kontrolowania zgodności czynności produkcyjnych z wymaganiami systemu GMP i GHP yy umiejętność monitorowania procesu produkcyjnego pod kątem występowania czynników zagrażających życiu i zdrowiu człowieka zgodnie z procedurami systemu HACCP 52 Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność przechowywania żywności Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność planowania posiłków i układania prostego menu yy umiejętność organizowania przyjęcia okolicznościowego i cateringu yy umiejętność przygotowania sali konsumenckiej dla gości yy umiejętność doradzania i udzielania konsumentowi informacji dotyczących jadłospisów, wartości odżywczych potraw oraz technologii ich przyrządzania yy umiejętność inkasowania należności, rozliczania się z pobranych potraw i napojów oraz dziennego utargu kelner Branża turystyczna yy umiejętność przyjmowania i rejestrowania zamówienia klienta Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność przygotowywania sal konsumpcyjnych do obsługi gości yy umiejętność wykonywania czynności związanych z obsługą gości yy umiejętność rozliczania usług kelnerskich yy umiejętność serwowania potraw i napojów w zakładzie gastronomicznym i na przyjęciach yy umiejętność obsługi gości hotelowych w restauracji i pokoju hotelowym yy umiejętność sporządzania lub kończenia przyrządzania potraw w obecności gościa yy umiejętność organizowania i porządkowania stanowiska pracy zgodnie z zasadami ergonomii, bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska yy umiejętność współpracy w grupie (z kelnerami, kucharzami i pionem hotelowym) yy umiejętność zarządzania zespołem kelnerów podczas obsługi kelnerskiej i oceny ich pracy technik turystyki wiejskiej Branża turystyczna yy umiejętność oceniania wielkości, świeżości, dekoracji oraz estetyki potraw i napojów pobieranych z kuchni i bufetów przed podaniem ich konsumentowi dla zawodu nie opracowano Krajowego Standardu Kwalifikacji Zawodowych yy umiejętność organizowania i prowadzenia działalności turystycznej na obszarach wiejskich yy umiejętność planowania, organizowania i wykonywania prac w gospodarstwie rolnym yy umiejętność planowania i organizowania działalności agroturystycznej yy umiejętność obsługiwania klienta w gospodarstwie agroturystycznym 53 Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych 54 pracownik pomocniczy obsługi hotelowej Branża turystyczna dla zawodu nie opracowano Krajowego Standardu Kwalifikacji Zawodowych Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność wykonywania prac związanych z przygotowaniem jednostki mieszkalnej do przyjęcia gości yy umiejętność wykonywania prac pomocniczych w części gastronomicznej obiektu świadczącego usługi hotelarskie yy umiejętność wykonywania prac pomocniczych związanych z obsługą gości yy umiejętność wykonywania prac porządkowych na terenie obiektu świadczącego usługi hotelarskie yy umiejętność wykonywania prac pomocniczych związanych z utrzymaniem w należytym stanie terenów zieleni i urządzeń rekreacyjnych znajdujących się w otoczeniu obiektu technik żywienia i usług gastronomicznych Branża turystyczna Zawód Krajowy Standard Kwalifikacji Zawodowych Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie yy umiejętność organizowania, kierowania i nadzorowania pracy podległego personelu w zakładzie żywienia zbiorowego lub bezpośrednio produkcją potraw yy umiejętność oceniania jakości żywności oraz jej przechowywania yy umiejętność uwzględniania w praktyce procesów technologicznych i zmian zachodzących w produktach żywnościowych w czasie przetwarzania ich na potrawy yy umiejętność sporządzania i ekspedycji potraw i napojów yy umiejętność bezpośredniego przygotowywania potraw zgodnie z obowiązującymi zasadami, aktualną wiedzą i możliwościami technicznymi yy umiejętność przeprowadzania kalkulacji potraw yy umiejętność nadzorowania pracy placówki gastronomicznej lub grupy osób yy umiejętność planowania i oceny żywienia yy umiejętność organizowania produkcji gastronomicznej yy umiejętność planowania i realizacji usług gastronomicznych yy umiejętność przestrzegania podstawowych norm surowcowych określonych dla poszczególnych rodzajów potraw, a także właściwego posługiwania się sprzętem gastronomicznym yy umiejętność obsługi maszyn i urządzeń gastronomicznych oraz nadzorowania ich eksploatacji yy umiejętność odbioru jakościowego surowców i towarów yy umiejętność nadzorowania i organizacji całego przebiegu procesu produkcyjnego potraw i ich ekspedycji yy umiejętność organizacji i nadzorowania obsługi klientów yy umiejętność dbania o zgodność przygotowywanych w zakładach żywienia zbiorowego potraw i posiłków z przyjętymi normami dietetycznymi yy umiejętność przygotowywania jadłospisów i zestawów dań yy umiejętność ustalania sposobów przyrządzania potraw yy umiejętność kierowania całym zakładem żywienia zbiorowego, odpowiadania za jakość posiłków i pracę ludzi, organizowania pracy z uwzględnieniem zasad higieny i wymagań sanitarnych yy umiejętność organizacji zaopatrzenia materiałowego i surowcowego, ustalania asortymentu produkcji i sprzedaży yy umiejętność prowadzenia dokumentacji, kalkulacji potraw, rozliczeń, księgowości, kalkulacji cen sprzedaży 55 3. DIAGNOZA UMIEJĘTNOŚCI ZAWODOWYCH Diagnoza umiejętności zawodowych jest efektem badań przeprowadzonych przez ekspertów zatrudnionych w projekcie celem wypracowania materiałów stanowiących produkty innowacyjne. Badania przeprowadzono w I kwartale 2012 wśród przedstawicieli przedsiębiorstw z województwa mazowieckiego7. Badanie przeprowadzono metodą CATI (Computer Assisted Telephone Interview). Dodatkowo ankieta w wersji elektronicznej została zamieszczona na stronie internetowej projektu (www.koordynacja3.ecorys.pl). Celem badania było przeprowadzenie ankiety z przedsiębiorcami bądź osobami pracującymi w branżach takich jak: ekonomiczna, logistyczno – spedycyjna, mechatroniczno – elektryczna, telekomunikacyjna oraz turystyczna. Listę podmiotów badanych stworzono na podstawie ogólnodostępnych baz. W celu znalezienia dodatkowych kontaktów weryfikowano także strony internetowe dużych przedsiębiorstw stacjonujących na terenie województwa mazowieckiego. W realizacji badania brali udział eksperci, którzy przed przystąpieniem do badania zostali przeszkoleni w zakresie obejmującym badanie. Badanie realizowane było w trybie dziennym. Przeprowadzone ankiety były całkowicie anonimowe. Przed przystąpieniem do realizacji badania stworzony został kwestionariusz pozwalający na uzyskanie odpowiedzi na wszystkie zagadnienia oraz obszary badawcze. W kwestionariuszu znajdowały się zarówno pytania o charakterze zamkniętym jak i pytania otwarte. Pytania znajdujące się w arkuszu były zarówno jedno- jak i wielokrotnego wyboru. W trakcie badania przedsiębiorcy bądź osoby pracujące w branżach, mieli za zadanie m.in. dokonać w ramach poszczególnych branż rangowania umiejętności zawodowych wynikających z podstawy programowej kształcenia w zawodzie8 (poproszono ich o ustosunkowanie się wobec umiejętności zawodowych najbardziej popularnych w ich branżach i na podstawie ich odpowiedzi opracowano zestawienie umiejętności zawodowych uszeregowanych w kolejności od najwyżej ocenionych). Poniżej w tabelach zamieszczono wyniki tego rangowania. RANGA BRANŻA EKONOMICZNA umiejętność gromadzenia, rejestrowania oraz przetwarzania informacji 1 2 umiejętność prowadzenia obrotu pieniężnego i usług bankowych umiejętność prowadzenia promocji i aktywnej sprzedaży towarów i usług świadczonych operatora przez umiejętność wykonywania analiz i sporządzania sprawozdań z działalności podmiotów prowadzących działalność gospodarczą 4 5 6 7 7 8 umiejętność zarządzania działalnością handlową przedsiębiorstwa umiejętność prowadzenia działań reklamowych i marketingowych umiejętność obliczania podatków umiejętność prowadzenia rachunkowości umiejętność obsługiwania sprzętu biurowego umiejętność wykonywania prac związanych z obsługą klientów oraz realizacja transakcji i sprzedaży umiejętność organizowania biura oraz wykonywania prac biurowo-administracyjnych 3 kupna 9 10 7 Diagnoza umiejętności zawodowych prowadzona w ramach projektu „Portal Koordynacja 3.0 – stabilny mechanizm powiązania kształcenia zawodowego z potrzebami mazowieckiego rynku pracy”, Raport z badań, ECORYS Polska, 2012 8 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach 56 BRANŻA LOGISTYCZNO-SPEDYCYJNA RANGA umiejętność organizowania prac związanych z eksploatacją środków transportu i obsługą podróżnych w portach i terminalach 1 umiejętność prowadzenia dokumentacji dotyczącej transportu, magazynowania i przeładunku towarów oraz ładunków w portach i terminalach 2 umiejętność organizowania prac związanych z magazynowaniem, składowaniem oraz przeładunkiem towarów i ładunków w portach i terminalach 3 umiejętność prowadzenia dokumentacji dotyczącej rozliczeń z klientami i kontrahentami krajowymi oraz zagranicznymi 4 umiejętność wykonywania prac związanych z monitorowaniem przebiegu procesu transportowego 4 umiejętność zarządzania gospodarką odpadami 5 umiejętność prowadzenia dokumentacji związanej z realizacją zadań transportowospedycyjnych 6 umiejętność organizowania prac związanych z gospodarką magazynową 7 umiejętność planowania i organizowania prac związanych z procesem logistycznym w jednostkach gospodarczych i administracyjnych 7 umiejętność planowania i wykonywania prac związanych z eksploatacją portów i terminali umiejętność zarządzania zapasami umiejętność planowania i organizowania prac związanych z przewozem ładunków BRANŻA MECHATRONICZNO-ELEKTRONICZNA 8 9 10 RANGA umiejętność przygotowywania obrabiarek skrawających konwencjonalnych i sterowanych numerycznie do planowanej obróbki 1 umiejętność instalowania oraz konserwowania urządzeń elektronicznych 2 umiejętność dobierania, montowania i sprawdzania działania środków ochrony przeciwporażeniowej 3 umiejętność montowania urządzeń i systemów mechatronicznych umiejętność montowania elementów i układów elektronicznych na płytkach drukowanych umiejętność wykonywania ocen technicznych statków powietrznych umiejętność montowania i naprawiania mechanizmów maszyn i urządzeń precyzyjnych umiejętność montowania i uruchamiania urządzeń sieci telekomunikacyjnych umiejętność dokonywania montażu maszyn i urządzeń umiejętność instalowania i konserwowania urządzeń elektronicznych BRANŻA TELEKOMUNIKACYJNA umiejętność naprawy urządzeń elektronicznych umiejętność uruchamiania i utrzymania terminali i przyłączy abonenckich umiejętność uruchamiania i utrzymania linii i urządzeń transmisji cyfrowej umiejętność instalowania i konserwowania urządzeń elektronicznych umiejętność projektowania stanowiska komputerowego dla użytkownika z niepełnosprawnością wzrokową umiejętność projektowania baz danych i administrowania bazami danych umiejętność projektowania i wykonywania lokalnych sieci komputerowych, administrowania tymi sieciami umiejętność instalowania oraz konserwowania urządzeń elektronicznych umiejętność montowania urządzeń i systemów mechatronicznych umiejętność montowania i uruchamiania urządzeń sieci telekomunikacyjnych oraz urządzeń sieci transmisyjnych 4 5 6 7 8 9 10 RANGA 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 57 BRANŻA TURYSTYCZNA umiejętność wykonywania prac pomocniczych związanych z obsługą gości umiejętność obsługiwania klientów korzystających z usług turystycznych umiejętność przyjmowania i realizacji zamówień na hotelarskie usługi dodatkowe umiejętność rozliczania imprez i usług turystycznych umiejętność organizowania imprez i usług turystycznych umiejętność prowadzenia działalności promocyjnej oraz sprzedaż usług hotelarskich umiejętność wykonywania czynności związanych z obsługą gości umiejętność rezerwowania usług hotelarskich umiejętność rozliczania usług kelnerskich umiejętność organizowania działalności turystycznej 58 RANGA 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 4. DIAGNOZA FUNKCJONOWANIA SYSTEMU KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO W POLSCE Kształcenie zawodowe należy do tych obszarów edukacji, które w sposób bezpośredni są powiązane z rynkiem pracy. Dlatego też wpływ pracodawców na proces kształcenia zawodowego powinien być wkomponowany w jego planowanie, organizowanie, realizację oraz ewaluację po to, aby do minimum zniwelować rozdźwięk, jaki występuje w relacji edukacja – rynek pracy. Z tej perspektywy potrzebne jest wzmocnienie relacji i współpracy szkół ze środowiskiem pracy pod kątem zapewnienia możliwości kształcenia praktycznego i praktyk zawodowych, inwestowania w nauczycieli – praktyków, doposażenia techno-dydaktycznego szkół i placówek, promowania przykładów dobrych praktyk, czy też poszukiwania mechanizmów motywacyjnych aktywizujących włączanie się osób ze środowiska pracy do edukacji. Wciąż mało satysfakcjonująca współpraca szkół i placówek prowadzących kształcenie zawodowe z pracodawcami jest podkreślana w przeprowadzanych na potrzeby rynku pracy analizach, raportach z badań i innych opracowaniach, a także poruszana przez środowiska rządowe, samorządowe, organizacje gospodarcze i zawodowe. Problem dotyczy głównie realizacji praktycznej nauki zawodu w rzeczywistym środowisku pracy, udziału pracodawców w procesie kształcenia i egzaminowania oraz odpowiedniego do potrzeb pracodawców inwestowania w rozwój bazy techno-dydaktycznej szkół. Priorytetowym działaniem w zakresie dobrego przygotowania młodzieży do wejścia na rynek pracy jest prowadzenie kształcenia zawodowego, a w szczególności kształcenia praktycznego, w porozumieniu z pracodawcami. Szkoła i zakład pracy są uzupełniającymi się nawzajem miejscami zdobywania wiedzy. Dzięki praktyce młodzi ludzie mogą zdobywać umiejętności i doświadczenie potrzebne do funkcjonowania w przedsiębiorstwie. Dając im pierwszy kontakt ze światem produkcji na etapie nauki, daje im się zarazem ważne atuty udanego wejścia na rynek pracy. Wymaga to jednak skutecznego zachęcenia pracodawców do współpracy ze szkołami. Jednym z najbardziej aktualnych i kompleksowych badań systemu kształcenia zawodowego w Polsce są zrealizowane na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej w ramach projektu systemowego „Szkoła zawodowa szkołą pozytywnego wyboru” badania GFK Polonia dotyczące „Funkcjonowania systemu kształcenia zawodowego w Polsce”. Wyniki tych badań mogą posłużyć jako kontekst do zaproponowania innowacyjnych rozwiązań służących modernizacji oferty kształcenia zawodowego w powiązaniu z pracodawcami oraz opracowanie procedur wymiany informacji (współpracy) szkół zawodowych i pracodawców. Przeprowadzone przez GFK Polonia badania, miały służyć uzyskaniu odpowiedzi na kilka istotnych kwestii, dotyczących współpracy szkół/placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami. Dotyczyły więc m.in.: yy obszarów, zakresu i form tej współpracy (słowem czego dotyczy ta współpraca), yy najważniejszych jej uwarunkowań, yy oczekiwanych i faktycznych korzyści dla każdej ze stron, yy barier oraz zagrożeń utrudniających nawiązanie (a także utrzymanie) tej współpracy, yy szans i możliwości sprzyjających rozwojowi tej współpracy, yy innych interesariuszy istotnych dla tej współpracy(ich roli i typowych zadań), yy sugerowanych przez strony korzystnych dla tej współpracy zmian organizacyjnych, legislacyjnych oraz finansowych. W ramach badania przygotowano następujące raporty: yy Raport z badania wśród przedsiębiorstw metodą wywiadów telefonicznych CATI (Warszawa, grudzień 2010) yy Raport z badania jakościowego wśród przedsiębiorców współpracujących ze szkołami (Warszawa, styczeń 2011) 59 yy Raport z badania wśród dyrektorów szkół kształcących w zawodzie i CKP metodą wywiadów wspomaganych komputerowo CAWI lub CAPI (Warszawa, styczeń 2011) yy Raport z badania wśród przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego 2010) (Warszawa, grudzień yy Raport z badania wśród uczniów szkół zawodowych metodą wywiadów wspomaganych komputerowo (Warszawa, marzec 2011) yy Raport z badania danych wtórnych (desk research) (Warszawa, grudzień 2010) yy Raport z badania jakościowego wśród ekspertów (Warszawa, luty 2011) yy Raport końcowy (Warszawa, luty 2011) Na potrzeby niniejszego raportu przeanalizowano informacje uzyskane dzięki tym badaniom, dotyczące następujących 3 obszarów: yy potrzeby lokalnego rynku pracy yy oczekiwania pracodawców wobec przyszłych pracowników yy współpraca szkół z pracodawcami/przedsiębiorcami 4.1. Obszar I - potrzeby lokalnego rynku pracy Przeważająca większość powiatów prowadzących szkoły zawodowe w obszarze ich oferty i jakości kształcenia poszukuje konstruktywnych rozwiązań poprzez analizy potrzeb rynku pracy, promowanie programów unijnych wśród szkół, uruchamianie zróżnicowanych kierunków kształcenia. Kształtowanie przez przedstawicieli JST oferty edukacyjnej szkół zawodowych jest ściśle powiązane z potrzebami lokalnego rynku pracy, ale uwzględnia także zainteresowania młodzieży. Przedstawiciele JST są otwarci na otwieranie nowych kierunków kształcenia, jednak w ostatecznej decyzji poszukują wyraźnego uzasadnienia potrzeby jego uruchomienia, uwzględniają także realne możliwości szkoły do realizacji kształcenia w tym kierunku oraz konsultują się w tym zakresie z powiatowymi radami zatrudnienia. Również przedsiębiorcy współpracujący ze szkołami starają się brać pod uwagę potrzeby rynku pracy w zakresie kształcenia zawodowego. Badania wskazują, że w skali całego kraju przedsiębiorcy najczęściej poszukują lub planują pozyskiwać pracowników w następujących obszarach zawodowych: ekonomocznofinansowo-biurowy, budownictwo, drogownictwo i instalacje budowlane, transport i gospodarka magazynowa. Co piąte badane przedsiębiorstwo kontaktowało się z własnej inicjatywy z dyrektorem szkoły, kuratorium oświaty, starostwem powiatowym, bądź urzędem pracy w celu uruchomienia kształcenia w konkretnym, interesującym dla niego zawodzie. Wszyscy interesariusze, a zwłaszcza przedstawiciele szkół przyznają, że dążą do tego, by oferta edukacyjna szkół odpowiadała potrzebom rynku pracy (zwłaszcza lokalnego, choć nie brakuje głosów, aby uwzględniać rynek ogólnopolski, a nawet europejski i uczyć młodzież mobilności życiowej). W praktyce jest to jednak strategia trudna do skutecznego wdrożenia, a rezultaty działania szkół stawiają ich deklaracje w tym zakresie pod znakiem zapytania. I tak przedstawiciele pracodawców mają często poczucie niedostosowania oferty szkół zawodowych do potrzeb lokalnego rynku pracy. Z kolei uczniowie mają poczucie dobrego dopasowania nabytych kwalifikacji do oczekiwań pracodawców na rynku. Kształtowanie oferty edukacyjnej szkół według potrzeb rynku pracy, napotyka na wiele trudności. Można stwierdzić, że kierowanie się potrzebami, sygnałami z rynku pracy (zwłaszcza lokalnego) w kształtowaniu oferty edukacyjnej szkół jest ograniczone trzema podstawowymi czynnikami: yy czynnik 1 - brak pełnego obrazu aktualnego rynku pracy oraz miarodajnych prognoz jego rozwoju 60 zarówno wśród kadry zarządzającej szkołami, jak również w JST lub urzędach pracy yy czynnik 2 - brak współdziałania jednostek samorządu terytorialnego w zakresie tworzenia spójnej wizji roli i celów szkolnictwa zawodowego (niekonkurującego ze szkołami ogólnokształcącymi), a w efekcie: brak kooperacji w finansowaniu potrzeb szkół kształcących w zawodach oraz zbędne podnoszenie kosztów kształcenia zawodowego. yy czynnik 3 - indywidualna strategia zarządzania szkołą (jej ofertą edukacyjną) przez dyrektorów szkół, którzy dążą do zdobywania jak największej liczby uczniów (i w efekcie większej subwencji) i jednocześnie do utrzymania etatów obecnych nauczycieli. Należy mieć świadomość, że bardzo często dyrektorzy szkół/placówek kształcenia zawodowego są zmuszeni łączyć zewnętrzne wymagania rynku z wewnętrznymi interesami szkoły. Zdarza się, że dominuje ten drugi aspekt i otwierają oni takie kierunki kształcenia, na które istnieje zapotrzebowanie ze strony młodzieży, nawet jeśli mają świadomość, iż dla absolwentów nie będzie miejsca na rynku pracy (chodzi o problem nadwyżek w kształceniu w popularnych kierunkach, których absolwentów rynek nie jest już w stanie wchłonąć). Ma to związek z ogólnymi postawami kadry zarządzającej szkołami. Te ogólne postawy kadry zarządzającej szkołami zawodowymi wydają się bardzo ważne. I tak dyrektorzy tych szkół oraz organy zarządzające nimi prezentują często dwa odmienne poglądy (bardziej i mniej partykularne): yy pogląd 1 – jest z nim związana większa akceptacja wielozawodowości (prowadzenie oddziałów wielozawodowych), jako właściwego rozwiązania dla pozyskiwania uczniów, utrzymania dotychczasowych nauczycieli – postawa bardziej partykularna (priorytetem jest własny obszar działalności szkoły, własne kadry); yy pogląd 2 – jest z nim z kolei związana większa akceptacja profilowania oferty poszczególnych szkół w regionie – różnicowanie kierunków, tak, by nie powielały się między miastami w województwie, aby nie kształciły nadwyżek kadr – postawa mniej partykularna, bardziej otwarta, świadoma konieczności zmian w obecnym systemie kształcenia zawodowego. Bardzo ważna wydaje się być użyteczność dostępnych informacji o rynku pracy. Jak się wydaje kluczowym i, niestety, niewystarczającym źródłem informacji o potrzebach na rynku pracy (dla szkół, JST) są instytucje rynku pracy (powiatowe i wojewódzkie urzędy pracy). Problematyczne są tutaj następujące kwestie: yy kwestia 1 - otrzymywane informacje z rynku pracy (np. o zawodach deficytowych i nadwyżkowych) są fragmentaryczne, np. z uwagi na brak uzyskiwania pełnych danych o zapotrzebowaniu na zawody od pracodawców (pracodawcy nie mają obowiązku zgłaszać wszystkich swoich potrzeb kadrowych do urzędów pracy; dominującym kanałem przepływu informacji jest internet i firmy pośredniczące w rekrutacji pracowników). Szacuje się, że dane z PUP obejmują około 20-30% rynku (przedstawiciele urzędów pracy przyznają, że pełna diagnoza potrzeb rynku pracy jest dla nich bardzo trudnym zadaniem). Dlatego brak pełnej informacji o rzeczywistym zapotrzebowaniu na zawody (nie tylko na rynku lokalnym, ale także krajowym) jest dotkliwy, zarówno dla JST jak i dyrektorów szkół, w polityce kształtowania oferty edukacyjnej powiatu jak i konkretnej szkoły; yy kwestia 2 - brak wyjścia poza aktualny obraz rynku w kierunku prognozowania rozwoju rynku pracy (oczekiwane prognozy na kolejne 4-5 lat są w zasadzie nieosiągalne, a jest to minimalny okres czasu z punktu widzenia szkoły, potrzebnego do wykształcenia specjalistów w danym zawodzie). Trudność ta jest większa w województwach posiadających przewagę małych i średnich firm, które nie są w stanie przewidzieć swojego rozwoju w perspektywie najbliższych kilku lat (duża niestabilność takich rynków pracy); yy kwestia 3 - brak informacji o specjalnościach i specyficznych kwalifikacjach zawodowych oczekiwanych przez pracodawców. Oczywiście w skali kraju pojawiają się pozytywne przykłady analiz przygotowywanych na potrzeby lokalnego rynku pracy dotyczące charakterystyki zasobów ludzkich w kontekście zachodzących procesów demograficznych. 61 Należy też wspomnieć o dodatkowych uwarunkowaniach adekwatnego powiązania (dopasowania) oferty i jakości kształcenia zawodowego z potrzebami lokalnego rynku pracy. yy uwarunkowanie 1 - dodatkowym, najbliższym czasowo i namacalnym zagrożeniem jest otwarcie się rynku krajów UE na polskich pracowników (zwłaszcza kadry wykwalifikowanej) i polskich uczniów (przede wszystkim gwarancja wysokiego wynagrodzenia dla ucznia-praktykanta poza rynkiem polskim, nauka w bardzo wysokiej klasy ośrodkach kształcenia zawodowego, np. w Niemczech). Problem ten nieco bardziej akcentują województwa zachodnie. Zjawisko to budzi obawy dyrektorów szkół o utratę uczniów. yy uwarunkowanie 2 - kwestia dopasowania oferty edukacyjnej szkół do potrzeb rynku pracy jest problematyczna i wielowymiarowa (jest zdeterminowana postawami dyrektorów szkół wobec kształtowania oferty edukacyjnej w swoich szkołach, jakością danych o rynku pracy i zewnętrznymi czynnikami wpływającymi na rynek pracy, np. otwarcie się rynków UE dla polskich uczniów, pracowników). yy uwarunkowanie 3 - oceny dopasowania zależą od podmiotów, które je wypowiadają. Uczniowie i część dyrektorów są zadowoleni z oferty edukacyjnej, a dla pracodawców nie jest ona satysfakcjonująca. yy uwarunkowanie 4 - podstawą decyzji o kształtowaniu oferty edukacyjnej, o otwieraniu nowych kierunków jest pełna informacja o rynku pracy (w perspektywie teraźniejszej i przyszłej). Niestety użyteczność analiz PUP (WUP) o potrzebach rynku pracy jest ograniczona z uwagi na ich niski walor prognostyczny. Pomijając ogólną trudną przewidywalność procesów gospodarczych (czynnik niezależny), można poprawić jakość analiz obrazujących dane na temat całego rynku. Jest to związane z informacjami przekazywanymi do urzędów przez pracodawców (im dane te będą pełniejsze, tym użyteczniejsze będą analizy urzędów pracy). Ogólnie można wnioskować o zbyt dużej bezwładności systemu szkolnictwa zawodowego w stosunku do potrzeb rynku (zwłaszcza w kontekście jego zmienności). Współpraca z instytucjami badającymi rynek ma charakter bardziej doraźny niż strategiczny i długofalowy – wskazane byłoby systemowe opracowanie zasad, zakresu i przedmiotu tej współpracy (między szkołami, urzędami pracy i pracodawcami). Jak się wydaje, w oparciu o wyniki przeprowadzonych badań, zwiększenie efektywności kształcenia w kontekście potrzeb i wymagań rynku pracy (głównie lokalnego) może zachodzić poprzez: yy rekomendacja 1 - koordynację przez władze regionalne współpracy organów prowadzących w zakresie tworzenia krótko- i średniookresowych strategii dostosowywania szkolnictwa zawodowego do wymogów lokalnego rynku pracy. yy rekomendacja 2 - stworzenie szybkiej ścieżki dla otwierania nowych kwalifikacji (zawodów), na które jest zapotrzebowanie na rynku pracy. yy rekomendacja 3 - zwiększenie nacisku na prognozy w analizach rynku pracy (nie tylko analizy bieżące), być może przez poszerzenie współpracy urzędów pracy z innymi podmiotami, np. instytucjami naukowymi, statystycznymi (np. wsparcie działalnością takich inicjatyw jak Wojewódzkie Obserwatorium Rynku Pracy). Prognostyczny walor takich analiz jest szczególnie potrzebny dyrektorom szkół, którzy planują otworzyć nowy kierunek kształcenia (muszą posiadać wiarygodne argumenty, a jednym z nich jest uzasadnienie płynące z analiz rynku pracy). Sugeruje się stworzenie ogólnodostępnej bazy lokalnych pracodawców (i ich potrzeb kadrowych) oraz bieżących analiz rynku pracy. yy rekomendacja 4 - stworzenie wspólnej, dostępnej bazy regionalnych pracodawców oraz raportów PUP, WUP i innych analiz rynku pracy. yy rekomendacja 5 - większy nacisk ze strony władz regionalnych na kształtowanie oferty edukacyjnej szkół według zapotrzebowania rynkowego, a nie popularności (mody) wśród młodzieży lub zasobów kadrowych w szkole. 62 Ciekawe, w kontekście powiązania kształcenia z potrzebami i wymaganiami rynku pracy, wydają się dane dotyczące samych uczniów szkół/placówek kształcenia zawodowego. Większość uczniów tj. trzy czwarte badanej populacji w trakcie kształcenia pracowała. Najbardziej popularną formą była praca zarobkowa całkowicie niezgodna z kierunkiem kształcenia – w ten sposób dorabiała jedna trzecia ogółu badanych. Tylko co czwarty uczeń pracował zarobkowo zgodnie z kierunkiem kształcenia. Pracujący uczniowie na ogół uważają, że mają szansę kontynuowania zatrudnienia u swojego pracodawcy po zakończeniu nauki. Na postrzeganą przez uczniów jakość przygotowania do zawodu największy wpływ w niemal w równej mierze mają jakość kształcenia zawodowego oraz wyposażenie dydaktyczne/merytoryczne szkoły. Mniejsze znaczenie ma stan infrastruktury oraz dopasowanie oferty kształcenia do potrzeb rynku pracy. W najmniejszym stopniu na kwestię tę oddziałuje ponadobowiązkowy rozwój uczniów, kompetencje nauczycieli oraz informatyzacja szkoły. Większość uczniów twierdzi, że przygotowanie do zawodu nabyte w szkole raczej w dużym stopniu odpowiada potrzebom pracodawców na rynku. Większość również chce pracować w wyuczonym zawodzie lub częściowo zgodnie z wykształceniem. Dosyć pozytywnie oceniają przy tym swoje szanse na zdobycie pracy po szkole. Dla jej zdobycia zgodnie z zawodem dwie trzecie uczniów zmieniłoby miejsce zamieszkania, ale w obrębie województwa, natomiast jedna druga wyjechałaby z województwa, a nawet z kraju. Niemal połowa spośród wszystkich uczniów szkół zawodowych planuje, że po ukończeniu obecnej szkoły podejmie pracę zawodową, ale jednocześnie będzie kontynuowała naukę. Kontynuację nauki (bez podejmowania pracy zawodowej) planuje nieco częściej niż co czwarty uczeń. Uczniowie planujący jedynie podjęcie pracy zawodowej stanowią piątą część badanej grupy. Ponad połowa uczniów, którzy myślą o podjęciu dalszej nauki, chce ją kontynuować w tym samym kierunku co obecnie. Spośród uczniów, którzy planują podjąć pracę albo pracować i uczyć się jednocześnie, ale nie w tym samym kierunku co obecnie, nieco częściej niż co czwarty planuje dokształcać się w wyuczonym zawodzie. 4.2. Obszar II - oczekiwania pracodawców wobec przyszłych pracowników Wśród ogółu ankietowanych przedsiębiorców dominują opinie pozytywne na temat przygotowania absolwentów szkół zawodowych do pracy. Ponad połowa pracodawców uważa, że posiadają oni kompetencje do pracy w wybranym przez siebie zawodzie i/lub wystarczającą wiedzę teoretyczną. Nieco mniejszy odsetek sądzi, że znają najnowsze narzędzia i metody pracy. Tylko w przypadku oceny praktycznego przygotowania absolwentów szkół zawodowych odnotowujemy więcej opinii negatywnych niż pozytywnych. Warto dodać, że opinie o absolwentach szkół zawodowych są jeszcze lepsze wśród przedsiębiorców obecnie współpracujących ze szkołami lub centrami kształcenia praktycznego. Znakomita większość przedsiębiorców (ponad 70%) poszukując specjalisty zatrudniłaby absolwenta szkoły zawodowej. Taki sam odsetek przedsiębiorców jest skłonny polecić osobie poszukującej pracownika zatrudnienie absolwenta szkoły zawodowej. Jednocześnie aż trzy czwarte przedsiębiorców ma trudności ze znalezieniem dobrze wykwalifikowanego absolwenta szkoły zawodowej, dwie trzecie dostrzega brak absolwentów szkół zawodowych na rynku pracy i tylko nieco mniejszy odsetek ma problemy ze znalezieniem pracownika w poszukiwanym zawodzie. Przedsiębiorcy najrzadziej podzielają opinie świadczące o łatwości znalezienia potencjalnego pracownika na lokalnym rynku pracy oraz o dostosowaniu oferty szkół zawodowych do potrzeb lokalnego rynku pracy. W opinii pracodawców absolwenci szkół zawodowych częściej niż uczniowie szkół ogólnokształcących są postrzegani jako pracowici (gotowi do ciężkiej pracy), dobrze przygotowani do pracy w wybranym przez siebie zawodzie, posiadający potencjał i stanowiący materiał na dobrych pracowników. Słowem 63 absolwenci szkół zawodowych wypadają korzystnie na tle swoich rówieśników ze szkół ogólnokształcących. Większość przedsiębiorców wolałaby zatrudnić absolwenta szkoły zawodowej niż szkoły ogólnokształcącej. Jednocześnie przedsiębiorcy dostrzegają brak absolwentów szkół zawodowych na rynku pracy. Ponad dwie trzecie przedsiębiorców wolałoby zatrudnić absolwenta szkoły zawodowej niż szkoły ogólnokształcącej. Odnotowujemy wyraźną preferencję wobec osób z ukierunkowanym wykształceniem zawodowym nad kandydatami z szeroką wiedzą ogólną. W opinii większości przedsiębiorców zarówno jedni jak i drudzy mają wygórowane oczekiwania finansowe, a ich praca wymaga stałej kontroli. Pracodawcy zwracali uwagę na czasami nierealistyczne oczekiwania uczniów związane z zawodem. Niemal 80% przedstawicieli firm woli wyszkolić pracownika niż zatrudnić osobę gotową do pracy. Co trzeci przedsiębiorca woli zatrudnić osobę, która odbyła praktyki w jego firmie niż osobę z doświadczeniem zdobytym w innym przedsiębiorstwie. Pracodawcy największą wagę przypisują doświadczeniu zawodowemu kandydata do pracy. Na drugim miejscu w rankingu znajduje się dyspozycyjność czasowa, ukończenie szkoły zawodowej na trzecim, zaś ukończenie szkoły ogólnokształcącej na ostatnim. Rekomendacje i wymagania finansowe kandydatów ubiegających się o pracę zajmują miejsca pośrednie. Opinie przedsiębiorców na temat przygotowania absolwentów szkół zawodowych do pracy są pozytywne, zwłaszcza wśród firm obecnie współpracujących ze szkołami zawodowymi/CKP. Znakomita większość przedsiębiorców wyraża chęć zatrudnienia w swojej firmie lub polecenia absolwenta szkoły zawodowej. Ogólna ocena ze strony pracodawców przygotowania uczniów do wykonywania zawodu jest raczej pozytywna. Pracodawcy zdają sobie sprawę, że uczeń ma przygotowanie przede wszystkim teoretyczne. Ich zastrzeżenia pracodawców budzi często program nauczania. Uznawany jest za zbyt teoretyczny, oderwany od praktyki. Poważne zarzuty są formułowane przez pracodawców wobec jakości kształcenia. Za poważną wadę kształcenia zawodowego pracodawcy uważają rozdźwięk między tym, czego uczy szkoła a tym, co pracownik powinien umieć. Zwiększenie wymiaru zajęć praktycznych jest jednym z głównych ich postulatów, jeśli chodzi o przygotowanie do zawodu. Według pracodawców im bardziej konkretnych / praktycznych umiejętności wymaga dany zawód, tym większe jest ich rozczarowanie tym, czego uczy uczniów szkoła. Pracodawcy zarzucają nauczycielom zawodu niechęć do dbania o własny rozwój, bycia na bieżąco z nowymi technologiami, trendami, etc. Badania wskazują na pozytywne opinie pracodawców na temat modelu kształcenia zawodowego sprzed 1989 roku, uznawanego niekiedy za nastawiony bardziej na praktykę w porównaniu z systemem obecnym. Pojawiają się również często sugestie pracodawców dotyczące powrotu do dawniejszego schematu praktyk, jako bloku zajęć u pracodawcy, cyklu obejmującego dni, a nie godziny praktyk. Chodziłoby o umożliwienie młodzieży pobytu w firmie w ciągu całego dnia roboczego (lub kilku dni pod rząd) i niedzielenie tego czasu na zajęcia w szkole i zajęcia w zakładzie pracy. W opinii pracodawców, zajęcia całodzienne sprawiają, że wiedza uczniów staje się lepiej ugruntowana. Ciekawe wydają się w świetle przeprowadzonych badań, oczekiwania pracodawców wobec przyszłych pracowników. Wyniki badań na temat opinii i preferencji pracodawców w obszarze oczekiwanych kompetencji społecznych absolwentów szkół zawodowych wskazują, że wymagają oni od absolwentów szkół zawodowych skutecznego komunikowania się, umiejętności pracy zespołowej, dostrzegania i rozwiązywania problemów oraz samokształcenia. Niezależnie od stopnia złożoności pracy wykonywanej na różnych stanowiskach, pracodawcy oczekują od pracowników przede wszystkim rzetelności i dokładności. Według pracodawców w kształceniu zawodowym uczniów ważne są nie tylko umiejętności zawodowe, ale i umiejętności, które wskazują na zaangażowanie pracowników w rozwój jego firmy. Za najbardziej pożądaną cechę przyszłego pracownika pracodawcy uważają doświadczenie zawodowe, któremu towarzyszy znajomość branży, operatywność, dyspozycyjność i samodzielność. Ważne są również ich zdaniem umiejętności zawodowe i wykształcenie, które powinno być zgodne ze zgłaszanym przez pracodawców zapotrzebowaniem. 64 Zdaniem ekspertów przygotowanie absolwentów do pracy i funkcjonowania na zmieniającym się rynku pracy wymaga kształtowania u uczniów umiejętności uniwersalnych, ponad zawodowych, zwanych umiejętnościami kluczowymi. Pojęcie to wiąże się z nowymi wymaganiami wobec pracownika, od którego oczekuje się nie tylko umiejętności rozwiązywania zadań typowych dla danego zawodu, ale jednocześnie wykonywania trzech różnych zakresów czynności: planowania, realizacji i kontroli wyników swoich działań. Najczęściej wymieniane przez ekspertów umiejętności kluczowe mające wpływ na treści i metody kształcenia zawodowego, to: yy umiejętność komunikowania się, yy umiejętność pracy w grupie, yy umiejętność samodzielnego podejmowania decyzji, yy umiejętność korzystania ze swoich praw, yy umiejętność samokształcenia, yy umiejętność rozwiązywania problemów w sposób twórczy, yy umiejętność posługiwania się komputerem, yy umiejętność „poruszania się” (mobilności) na zmieniającym się rynku pracy, yy umiejętność organizowania własnego stanowiska pracy. Zdaniem wszystkich badanych grup interesariuszy, zmiany w gospodarce, rozwój nowoczesnych technologii, ukierunkowanie strategii przedsiębiorstw na wiedzę i pozyskiwanie coraz lepiej wykształconych, kompetentnych i elastycznych pracowników, to jeden z wielu czynników sprawiających, że większe szanse na pracę i rozwijanie kariery zawodowej mają osoby nastawione na chęć doskonalenia się, podejmowania nowych wyzwań i uczenia się przez całe życie. 4.3. Obszar III - współpraca szkół z pracodawcami/ przedsiębiorcami Zdaniem wielu przedstawicieli JST, główne źródło finansowania ponadgimnazjalnego szkolnictwa zawodowego w Polsce, jakim jest subwencja oświatowa - jest źródłem niewystarczającym (inne dodatkowe źródła finansowania to dochody własne powiatu lub środki z funduszy unijnych). W zdecydowanie zbyt małym stopniu są to środki pochodzące od pracodawców. Istnieje popularna opinia wśród przedstawicieli JST, że koszty kształcenia zawodowego w relacji do jego efektywności (w porównaniu do kształcenia ogólnego) są wysokie. Zdaniem przedstawicieli JST organizacja procesu dydaktycznego w szkołach i placówkach kształcenia zawodowego jest ograniczona występowaniem różnorodnych problemów, takich jak: yy zmienność potrzeb na rynku pracy i nienadążanie za nimi, yy brak rzeczywistego doradztwa zawodowego w gimnazjach, yy brak mechanizmów wymiany pokoleniowej wśród nauczycieli przedmiotów zawodowych, yy negatywny wizerunek szkolnictwa zawodowego wśród rodziców i młodzieży (w tym stereotypy dotyczące szkół zawodowych i ich uczniów), yy niedostateczne dofinansowanie potrzeb szkół. 65 Analiza efektów kształcenia zawodowego w JST jest dokonywana głównie za pomocą zdawalności egzaminów zawodowych oraz maturalnych (uzupełnia ją często ocena bazy techno-dydaktycznej szkół i ocena kwalifikacji zawodowych nauczycieli). JST rzadko w analizie efektów kształcenia zawodowego uwzględnia śledzenie losów absolwentów lub diagnozę kompetencji uczniów. Najczęściej wskazywane przez JST metody podnoszenia efektywności kształcenia szkół zawodowych to: yy organizowanie dla uczniów dodatkowych zajęć w zawodzie finansowanych głównie z PO KL yy większe finansowe wsparcie bazy techno-dydaktycznej yy organizowanie kształcenia praktycznego bezpośrednio u pracodawców yy kursy doszkalające dla nauczycieli Zdaniem JST dyrektorzy szkół (oczywiście za zgodą JST, które nie odgrywają w tej kwestii decydującej roli) sami inicjują udział swoich placówek w programach edukacyjnych, w projektach rozwojowych szkół finansowanych ze środków UE oraz w zakresie współpracy z pracodawcami. Samorządy zdają sobie sprawę z istnienia poważnego problemu, jakim jest pozyskanie i utrzymanie dobrze wyszkolonej kadry kształcącej w zawodzie oraz przewaga nauczycieli w zaawansowanym wieku. Problem niedoboru właściwie wykwalifikowanej kadry dydaktycznej jest postrzegany jako narastający i zagrażający właściwemu rozwojowi kształcenia zawodowego. Kształtowanie przez przedstawicieli JST oferty edukacyjnej szkół zawodowych jest w zasadzie ściśle powiązane z potrzebami lokalnego rynku pracy. Przedstawiciele JST otwierając nowe kierunki kształcenia poszukują wyraźnego uzasadnienia potrzeby jego uruchomienia, konsultują się w tej kwestii z powiatowymi radami zatrudnienia. Oczywiście uwzględniają realne możliwości szkoły do realizacji kształcenia w danym kierunku i zainteresowania młodzieży. Do najważniejszych trudności w organizacji procesu dydaktycznego występujące w szkołach kształcących z zawodzie, zdaniem JST należą m.in. yy trudność 1 - zmienność potrzeb na rynku pracy i nienadążanie za nimi przez szkoły (placówki kształcenia zawodowego) yy trudność 2 - brak rzeczywistego doradztwa zawodowego w gimnazjach (brak właściwego, zgodnego z zainteresowaniami oraz z wymogami rynku pracy ukierunkowania młodzieży), stąd często brak świadomości młodzieży odnośnie poszczególnych zawodów (na czym polegają, jaką mają przyszłość, jakie mogą przynieść osobiste korzyści) yy trudność 3 - brak mechanizmów wymiany pokoleniowej wśród nauczycieli przedmiotów zawodowych (trudność pozyskania młodszej kadry zawodowej, zaawansowany wiek obecnej kadry zawodowej), stąd często brak/niedobór wykwalifikowanej kadry nauczycieli (przedmiotów zawodowych) yy trudność 4 - negatywny wizerunek szkolnictwa zawodowego wśród rodziców i młodzieży (stereotypy dotyczące szkół zawodowych i ich uczniów), stąd często brak zainteresowania młodzieży nauką w szkołach zawodowych, brak pozytywnej kampanii społecznej w zakresie wizerunku szkolnictwa zawodowego (w efekcie na wybory młodzieży i rodziców ma wpływ rodzinna tradycja lub stereotypowe myślenie o „lepszym wykształceniu po ogólniaku niż zawodówce”), brak aktywnego marketingu szkolnictwa zawodowego yy trudność 5 - brak środków na sfinansowanie potrzeb szkoły w zakresie wszystkich kosztów ponadgimnazjalnego kształcenia zawodowego yy trudność 6 - niedostosowanie do potrzeb rynkowych stanowisk do nauki praktycznej zawodu w szkołach (ich przestarzała baza techno-dydaktyczna) 66 yy trudność 7 - nieprzewidywalność zainteresowań zawodowych młodzieży (częste zjawisko mody wśród młodzieży na dany zawód, nie zawsze przystające do potrzeb rynku pracy), brak jest mechanizmów monitorowania zainteresowania młodzieży kierunkami kształcenia, co powoduje nadwyżki lub niedobory na obleganych lub niszowych kierunkach kształcenia zawodowego yy trudność 8 - wysoka absencja uczniów podczas zajęć Najczęściej wymienianymi przez przedstawicieli JST barierami dla sprawnego i efektywnego funkcjonowania systemu kształcenia zawodowego na szczeblu lokalnym są: yy brak środków finansowych na polepszenie oferty szkolnictwa zawodowego yy przestarzałe metody nauczania i baza techno-dydaktyczna yy brak zainteresowania współpracą ze strony pracodawców yy niedostosowanie oferty kształcenia do potrzeb rynku pracy yy brak nauczycieli przedmiotów zawodowych yy negatywny wizerunek szkolnictwa zawodowego wśród społeczeństwa yy częsta niechęć młodzieży do nauki w szkołach zawodowych Proponowane przez przedstawicieli JST rozwiązania na szczeblu lokalnym, których celem ma być poprawa sprawności i efektywności systemu kształcenia zawodowego, obejmują: yy zwiększenie środków finansowych na szkolnictwo zawodowe yy uruchomienie efektywnych mechanizmów współpracy z pracodawcami yy unowocześnienie bazy, programów nauczania yy pozyskanie młodej, dobrze przygotowanej kadry nauczycielskiej yy przeprowadzenie kampanii promocyjnych kształcenia zawodowego yy dostosowanie oferty kształcenia do potrzeb rynku pracy yy rozbudowanie doradztwa zawodowego w szkołach (szczególnie w szkołach gimnazjalnych, gdzie powinno ono być obligatoryjne) yy wprowadzenie progów punktowych do szkół ponadgimnazjalnych Dyrektorzy szkół kształcących w zawodzie i CKP wskazują na istotny problem współpracy szkół/placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami, jakim jest pozyskiwanie do pracy w szkole przedstawicieli pracodawców (nie są oni nauczycielami ale są specjalistami w konkretnych zawodach). Daje się zauważyć w skali kraju silne zróżnicowanie tego działania ze względu na kierunek kształcenia. Jednocześnie można stwierdzić, że CKP częściej niż szkoły korzystają z zasobów personalnych przedsiębiorstw. Współpraca z pracodawcami i/lub organizacjami pracodawców obejmuje często dostosowanie posiadanych przez szkoły/CKP pracowni i warsztatów szkolnych do wymogów kształcenia praktycznego oraz potencjału i możliwości przedsiębiorstw (dotyczy ona przede wszystkim praktycznej nauki zawodu realizowanej w formie praktyk zawodowych oraz zajęć praktycznych). Tu też daje się zauważyć fakt, że CKP współpracują z przedsiębiorstwami w szerszym niż szkoły zakresie (współpraca ta obejmuje bardziej różnorodne formy kooperacji). Zdaniem dyrektorów szkoły/CKP uzyskują ze strony pracodawców i przedsiębiorstw wsparcie przede wszystkim w zakresie: yy zakres wsparcia 1 - organizacja kształcenia praktycznego, yy zakres wsparcia 2 - możliwość odbywania przez uczniów praktyk zawodowych, yy zakres wsparcia 3 - możliwość odbywania przez uczniów zajęć praktycznych, yy zakres wsparcia 4 - możliwość pozyskiwania materiałów i surowców do celów szkoleniowych, yy zakres wsparcia 5 - możliwość organizowania u pracodawcy staży, kursów i szkoleń dla uczniów oraz nauczycieli, możliwości udostępniania i wyposażania placówek w nowe technologie, yy zakres wsparcia 6 - możliwość fundowania uczniom stypendiów przez pracodawców 67 Badania potwierdzają, że współpraca ta jest silnie uzależniona od aktywności dyrektorów szkół i ich indywidualnych relacji z pracodawcami. Umowa partnerska jako najczęściej deklarowana forma organizacyjna tej współpracy (w tym barter). Najczęściej deklarowane przez dyrektorów szkół/placówek kształcenia zawodowego efekty tej współpracy w zakresie kształcenia praktycznego to: yy efekt 1 - zatrudnianie przez przedsiębiorstwa tych absolwentów, którzy praktycznie uczą się w nich zawodu yy efekt 2 - opracowanie we współpracy z pracodawcami programu nauczania zajęć praktycznych (programu nauczania w zawodzie) z treściami dotyczącymi zajęć praktycznych są korelowane treści zajęć teoretycznych yy efekt 3 - wsparcie pracodawcy w modyfikacji programu nauczania praktycznego oraz realizację programu nauczania teoretycznego yy efekt 4 - inicjatywy współpracy w zakresie kształcenia i modyfikacji programów nauczania wychodzą głównie ze szkół yy efekt 5 - realizacja we współpracy z pracodawcami programu nauczania praktycznego i teoretycznego w zawodzie yy efekt 6 - współpraca w organizacji doskonalenia instruktorów praktycznej nauki zawodu yy efekt 7 - współpraca w organizacji praktycznej nauki zawodu w naturalnym środowisku pracy yy efekt 8 - współpraca w zakresie podnoszenia jakości nauczania yy efekt 9 - współpraca w zakresie stwarzania nauczycielom możliwości doskonalenia (podnoszenia kwalifikacji) w przedsiębiorstwach yy efekt 10 - współpraca pozwala dostosować oczekiwania szkół/CKP dotyczące nauki zawodu do potencjału, potrzeb i możliwości przedsiębiorstw Najczęściej wymieniane dostrzegane przez dyrektorów przeszkody dla aktualnie realizowanej współpracy oraz bariery uniemożliwiające jej nawiązanie, to: yy negatywne doświadczenia z przeszłości zarówno szkół jak i pracodawców yy nikły wpływ szkoły na organizację i przebieg praktycznej nauki zawodu u pracodawcy yy brak zainteresowania ze strony szkoły lub przedsiębiorstw taką współpracą yy brak w regionie przedsiębiorstw zatrudniających w zawodach, których kształcenie odbywa się w szkołach yy problemy pracodawcy z uczniami natury wychowawczej yy brak zachęt oraz rozwiązań prawnych i finansowych dotyczących tej współpracy yy przeszkody prawne oraz nieznajomość prawa oświatowego przez pracodawców Słowem pracodawcom musi się wymiernie opłacać angażować w proces kształcenia (np. mogą pozyskać w przyszłości pracowników spełniających ich oczekiwania, mogą liczyć na korzyści finansowe wynikające z tej współpracy). Dyrektorzy potwierdzają, że podstawą zachęcania pracodawców do współpracy ze szkołami/CKP są ich prywatne kontakty osobiste oraz kontakty innych nauczycieli (to dyrektorzy wykorzystując swoje osobiste kontakty są najczęściej inicjatorami bezpośrednich kontaktów z przedstawicielami przedsiębiorstw). Ciekawe wydają się ujawnione w badaniach oceny współpracy szkoły/placówki z pracodawcami w zakresie zapewnienia warunków do realizacji kształcenia praktycznego, dokonane przez uczniów szkół zawodowych. Ponad połowa badanej populacji uczniów uczęszcza na zajęcia praktyczne organizowane w szkole. Również ponad połowa uczniów bierze udział w zajęciach praktycznych organizowanych u pracodawcy lub w indywidualnym gospodarstwie rolnym. Mniej niż jedna piąta badanych uczniów uczęszcza na zajęcia w centrum kształcenia praktycznego. 68 Praktyki zawodowe uczniowie najczęściej odbywają u pracodawcy lub w indywidualnym gospodarstwie rolnym - w takich praktykach brało udział blisko dwie trzecie uczniów techników, techników uzupełniających lub szkół policealnych. Bardzo popularne są również uczniowskie praktyki zawodowe organizowane w szkole. Praktyki zawodowe w centrum kształcenia praktycznego są znacznie rzadsze. Połowa spośród badanych uczniów miała praktyki zorganizowane przez szkołę, część uczniów praktyki zawodowe organizowała sobie we własnym zakresie. Ci uczniowie, którzy nie uczestniczyli w praktykach zawodowych u pracodawcy, najczęściej tłumaczą to tym, że szkoła nie dawała im takiej możliwości. Na ogół uczniowie wyrażają zadowolenie z organizacji praktycznej nauki zawodu u pracodawcy. Wyposażenie pracowni do praktycznej nauki zawodu w szkole oceniane jest przez uczniów na ogół korzystnie. Podczas praktycznej nauki zawodu w szkole wykorzystuje się większość dostępnych tam urządzeń (wyposażenie centrum kształcenia praktycznego oceniane jest nieznacznie lepiej niż wyposażenie sal w szkole). Badani przedsiębiorcy współpracujący ze szkołami podają, że w ich przypadku ścisła, systematyczna współpraca (w zależności od wielości i stopnia złożoności struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa) dotyczy zazwyczaj dwóch, trzech szkół i często ma wieloletni charakter. Ważny jest dla pracodawców organizujących u siebie praktyczną naukę zawodu cel tej współpracy, a jest nim praktyczne poznanie przez uczniów przyszłego zawodu. Pracodawcy, którzy współpracują ze szkołami, starają się w ramach praktycznej nauki zawodu organizować uczniom zadania w taki sposób aby rzeczywiście uczyły one zawodu (uczniowie otrzymywali obowiązki zbliżone do tego, co zazwyczaj wykonują pracownicy, aktywnie pomagali pracownikom w ich codziennych zadaniach, zajmowali się wykonywaniem praktycznych zadań). Pracodawcy w ramach praktycznej nauki zawodu przyjmują tylu uczniów, ilu realnie mogłoby wykonywać konkretne prace. Zwracają oni uwagę, że nakłady, jakie firma ponosi w ramach praktycznej nauki zawodu obejmują m.in. czas potrzebny na wytłumaczenie uczniowi zasad bezpieczeństwa pracy, sposobu wykonania danego zadania, konieczność wyznaczenia pracownika do opieki nad uczniami i wykonywanymi przez nich zadaniami. Potwierdzają w swoich wypowiedziach, że z reguły, stroną inicjującą kontakt jest szkoła, do rzadkości należą przypadki, gdy inicjatywa jest po stronie przedsiębiorcy. Wśród pracodawców panuje przekonanie, że szkoły o nich wiedzą i same ich znajdą w razie potrzeby. Pracodawcy potwierdzają również, że relacje dyrektor szkoły – pracodawca są niejednokrotnie relacjami nieformalnymi, niemal towarzyskimi (z reguły jest to traktowane przez nich jako ułatwienie). Oczywiście są przedsiębiorcy nie podejmujący bezpośredniej i formalnej współpracy ze szkołami (alternatywą mogą być dla nich np. Cechy Rzemiosł Różnych, w których pracodawcy zgłaszają swoją gotowość organizowania uczniom zajęć praktycznych, praktycznej nauki zawodu - cech jest pośrednikiem między pracodawcami gotowymi do przyjęcia uczniów, a uczniami samodzielnie poszukującymi miejsca do praktycznej nauki zawodu, mogą to być również Ochotnicze Hufce Pracy). Sytuacja gdy sami uczniowie zgłaszają się do pracodawców w celu organizacji dla nich praktycznej nauki zawodu jest często w ich odczuciu źródłem negatywnej oceny szkoły, jej profesjonalizmu (uczeń pozostawiony przez szkołę sam sobie). Pracodawcy zdecydowanie łatwiej i sprawniej załatwia się formalności i organizację praktycznej nauki zawodu uczniów przy jednorazowym zapytaniu szkoły, niż zbierając pojedyncze zgłoszenia uczniów. Najpopularniejszą formą współpracy pracodawców ze szkołami jest: yy przyjmowanie uczniów na praktyki zawodowe yy przyjmowanie uczniów na zajęcia praktyczne (na oznaczenie obu tych form realizacji kształcenia praktycznego uczniów częste posługiwanie się przez pracodawców terminem praktyczna nauka zawodu). Zdaniem pracodawców dobra współpraca, to taka, która nie powoduje problemów. Przyjmowanie uczniów na zajęcia praktyczne postrzegane jest przez nich jako korzystne zarówno dla nich samych (np. możliwość 69 zatrudnienia uczniów przy wykonaniu prostych, ale niezbędnych czynności, ich dodatkowa pomoc), jak i dla szkoły oraz ucznia (zaliczenie przez nich praktycznej nauki zawodu, zdobycie praktycznych umiejętności). Potwierdza się, że najczęściej ma miejsce inicjatywa szkoły w kontakcie z potencjalnym pracodawcą – wysyłane oficjalne pismo z prośbą o przyjęcie uczniów na praktyczną naukę zawodu (po podpisaniu umowy, dość często kontakt pracodawcy ze szkołą się kończył). Pracodawcy bardzo dobrze postrzegają zaangażowanie szkoły oraz aktywną postawę nauczyciela/opiekuna praktyk monitorującego jej przebieg (np. pytania, czy nie pojawiły się problemy z uczniami, prośba o wyrażenie opinii na temat przebiegu praktyk, zachowania uczniów, postępów w praktycznej nauce zawodu, etc.). Tego im często jednak ze strony szkoły brakuje. Częste są stwierdzenia pracodawców o braku zaangażowania i zainteresowania szkół (wyznaczonych przez nie szkolnych opiekunów praktyk zawodowych) losem uczniów podczas takich praktyk. Inne deklarowane przez pracodawców formy współpracy ze szkołami, to: yy fundowanie nagród w konkursach tematycznych yy organizowanie pokazów yy wspólny udział w targach branżowych yy przekazywanie pomocy naukowych, narzędzi do pracy w szkolnych pracowniach yy przekazywanie materiałów/surowców do pracy w szkolnych pracowniach yy fundowanie uczniom stypendiów yy zaangażowanie przedstawicieli firm w proces kształcenia (prowadzenie zajęć dydaktycznych z uczniami) yy tworzenie klas patronackich yy organizowanie wycieczek dydaktycznych dla uczniów i nauczycieli Stosunkowo częsty zarzut pracodawców dotyczący braku aktywności szkół w pozyskiwaniu partnerów oraz ustalaniu/modyfikacji zakresu współpracy. W ramach tej współpracy organizacja praktycznej nauki zawodu u pracodawcy najczęściej odbywa się na stanowiskach odpowiednio przygotowanych i wyposażonych do prowadzenia praktycznej nauki zawodu (zazwyczaj są to typowe dla danego zakładu stanowiska pracy), stanowi konkretną pomoc pracownikom w ich bieżących zadaniach zawodowych, codzienne obowiązki uczniów są zbliżone do obowiązków pracowników, uczniowie aktywnie pomagają pracownikom etatowym w codziennych czynnościach, poznając specyfikę zawodu i jednocześnie ucząc się procedur oraz standardów charakterystycznych dla danego pracodawcy Pracodawcy stwierdzają, że nie są zainteresowani możliwością przekazywania szkołom sprzętu lub innych nowych rozwiązań technologicznych: przeważa wśród nich opinia, że tego typu rozwiązania (urządzenia, maszyny, programy) są zbyt drogie. Akceptują pośrednie rozwiązanie za jakie uznają organizowanie wycieczek / pokazów, w trakcie których uczniowie oraz nauczyciele mogą zobaczyć i poznać dane urządzenie. Należy w tym miejscu zauważyć, że pracodawcom i ich przedstawicielom brakuje często informacji o tym, jakim wyposażeniem warsztatów dysponują obecnie szkoły zawodowe. Jednocześnie w opinii pracodawców szkoły często nie zwracają się do nich z prośbą o przekazanie im dla celów dydaktycznych narzędzi, urządzeń, materiałów. Pracodawcy zauważają też, że nauczyciele zawodu nie dysponują często dostatecznym rozeznaniem, w jakich warunkach odbywa się praktyczna nauka zawodu u pracodawców. W badaniu potwierdza się duża rozbieżność opinii pracodawców na temat dostosowania oferty kształcenia szkół do ich potrzeb (im bardziej konkretna / fizyczna była praca, tym większy był postrzegany rozdźwięk między oczekiwaniami pracodawców, a tym, jak kształci szkoła). Zauważane są przez nich nierealistyczne oczekiwania uczniów związane z zawodem, czego następstwem jest m.in. rozczarowanie ucznia, niechęć do pracy w danym zawodzie, do zaangażowania w praktykę u pracodawcy. Ogólna ocena ze strony pracodawców przygotowania uczniów do wykonywania zawodu jest raczej pozytywna (pracodawcy zdają sobie sprawę, że uczeń ma przygotowanie przede wszystkim teoretyczne), 70 poważne zarzuty pracodawcy formułują często wobec jakości kształcenia, ich zastrzeżenia budzą programy nauczania zawodu (uznawane są za zbyt teoretyczne, oderwane od praktyki). Za poważną wadę kształcenia zawodowego pracodawcy uważają rozdźwięk między tym, czego uczy szkoła a tym, co pracownik powinien umieć, według wielu pracodawców szkolnictwo zawodowe nie zmienia się na korzyść – programy nauczania nie nadążają za zmianami. Pracodawcy postulują zwiększenie wymiaru zajęć praktycznych aby uczniowie byli lepiej przygotowani do zawodu. Według ich opinii, im bardziej konkretnych / praktycznych umiejętności wymaga dany zawód, tym większe jest ich rozczarowanie tym, czego uczy uczniów szkoła. Pracodawcy zarzucają jednocześnie nauczycielom niechęć do dbania o własny rozwój, bycia na bieżąco z nowymi technologiami, trendami. Według opinii pracodawców uczniowie często przypadkowo wybierają zawód, kierując się błahymi kryteriami (brak jest w szkołach prowadzonego w sposób planowy doradztwa edukacyjno-zawodowego). Współpraca ze szkołami oceniana jest przez pracodawców zazwyczaj dobrze, chociaż wydaje się, że nie są z nią związane zbyt duże wymagania/oczekiwania (dobra współpraca zdaniem pracodawców, to taka, która nie powoduje problemów). Pracodawcy dobrze oceniają sytuację jeśli postawa nauczyciela/opiekuna praktyk jest aktywna, jest połączona z monitorowaniem przebiegu praktyk (pytania, czy nie pojawiły się problemy z uczniami, prośba o wyrażenie opinii na temat przebiegu praktyk). Dla pracodawców ważna jest kontrola szkoły nad udziałem uczniów w praktycznej nauce zawodu (poczucie, że szkoła również interesuje się uczniem). Ważne dla nich byłyby również działania szkół motywujące uczniów do pracy oraz uświadamiające im, czym jest praca (uczniowie nie zawsze odpowiednio poważnie traktują wykonywane działania). Główne korzyści ze współpracy ze szkołami są z punktu widzenia pracodawcy dwie: yy korzyść 1 - pomoc w bieżącej pracy yy korzyść 2 - możliwość znalezienia potencjalnego pracownika (poznanie czy kandydat posiada pewne praktyczne umiejętności) Do barier utrudniających nawiązanie współpracy ze szkołami pracodawcy zaliczają: yy bariera 1 - „moce przerobowe firmy”, tj. to, czy firma dysponuje wystarczającą ilością miejsca i czy ma na tyle dużo pracowników, by któryś z nich mógł zająć się uczniami, yy bariera 2 - wielkość firmy, yy bariera 3 - tendencja w rozwoju firmy, yy bariera 4 - zastrzeżenia dotyczące postawy i wiedzy nauczycieli (brak z ich strony zainteresowania przebiegiem praktycznej nauki zawodu – sporadyczne kontakty, na początku i końcu tej nauki, fakt, że często nie są na bieżąco z nowymi technologiami, nie śledzą trendów, nie są zainteresowani uzupełnianiem wiedzy) Do barier zgłaszanych przez pracodawców zaliczyć można również: yy bariera 5 - niedostosowanie programu kształcenia praktycznego do faktycznych możliwości pracodawcy (programy te są opracowywane przez szkoły, a ich zakres jest określony wymaganiami podstawy programowej kształcenia w danym zawodzie. W praktyce trudno było czasem spełnić te oczekiwania, z różnych powodów – technologicznych, organizacyjnych czy nawet ludzkich) yy bariera 6 - bariery obejmują sferę zachowań społecznych, dostosowania osób do wykonywania danego zawodu, zaangażowania, dyscypliny, predyspozycji zawodowych (według wielu pracodawców młodzież jest ogólnie gorzej przygotowana do zawodu niż kiedyś), kwestii wychowawczych („wagary”, „obijanie się” – brak zaangażowania, brak zainteresowania ze strony uczniów praktyczną nauką zawodu, niska motywacja, będąca często konsekwencją niewłaściwego wyboru szkoły i/lub zawodu przez ucznia) Współpraca ze szkołą bywa traktowana przez pracodawców czasami jako swego rodzaju działalność społeczna na rzecz lokalnej społeczności. 71 W większości pracodawcy pragną utrzymać zakres współpracy ze szkołą na obecnym poziomie, licząc się zarówno z własną sytuacją w dobie kryzysu oraz stale zmniejszającą się populację uczniów / trudności szkół z naborem. Oczekiwane przez pracodawców zmiany umożliwiające rozwój współpracy ze szkołami (wielu pracodawców ma problem z ich sformułowaniem): yy oczekiwana zmiana 1 – dotycząca kwestii finansowych (np. wprowadzenie odpłatności praktyk – część pracodawców z własnej inicjatywy wynagradza pracujących u nich uczniów, uważając że uczniowie ci rzeczywiście pracują, a praca powinna być wynagradzana - jest to według pracodawców czynnik motywacyjny oraz wychowawczy), refundacja kosztów przyjęcia uczniów na praktykę yy oczekiwana zmiana 2 - generalnie oczekują oni większego zaangażowania ze strony szkoły – ich zdaniem, to ona powinna być inicjatorem potencjalnych wspólnych działań. yy oczekiwana zmiana 3 - pozytywnie odnoszą się do pomysłów konsultacji programów praktyk, przeprowadzania prezentacji / pokazów / lekcji zawodowych przez pracowników firmy (jako sposób przedstawiania nowoczesnych technologii, trendów, technik, etc.) yy oczekiwana zmiana 4 - oczekują także większego zaangażowania nauczycieli – ciągłego kształcenia się, bycia na bieżąco, śledzenia trendów, uczestniczenia w pokazach, targach branżowych, konferencjach, etc. yy oczekiwana zmiana 5 - dobrze widziane przez nich są wszelkie ulgi finansowe, odpisy podatkowe, także refundacja, z zastrzeżeniem uproszczenia procedur jej towarzyszących, darowizny na szkołę całkowicie zwolniona od podatku VAT yy oczekiwana zmiana 6 - uważają, że doskonalenie współpracy szkół z pracodawcami powinno się odbywać przede wszystkim przez zwiększenie zainteresowania szkół przebiegiem praktycznej nauki zawodu uczniów u pracodawców oraz przez dostosowanie oferowanych zawodów i programu szkół do potrzeb rynku pracy yy oczekiwana zmiana 7 - oczekują stosownych rozwiązań legislacyjnych w kontekście współpracy ze szkołami dotyczących m.in. aktualizacji programów nauczania oraz wiedzy i umiejętności nauczycieli przedmiotów zawodowych, dostosowania programów nauczania do faktycznych możliwości pracodawców (technologicznych, organizacyjnych, ludzkich), zwiększenia wymiaru zajęć praktycznych (szczególnie w technikach), wprowadzenia wynagrodzeń dla uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu u pracodawców, ulg finansowych, odpisów podatkowych, a także uproszczenia procedur towarzyszących refundacji wynagrodzeń wypłacanych młodocianym pracownikom (oraz towarzyszących im składek na ubezpieczenie społeczne) W badaniach uwzględniono też opinie ekspertów dotyczące współpracy szkół/placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami. Zdaniem ekspertów współpraca ta ma kluczowe znaczenie dla właściwego rozwoju kształcenia zawodowego, jest obszarem wysoce problematycznym, generuje najwięcej uwag krytycznych dotyczących jakości kształcenia praktycznego, koniecznie wymaga wprowadzenia nowych uregulowań. Uważają, że wciąż obserwujemy zbyt mały udział pracodawców w całym procesie kształcenia zawodowego. Zdarzają się oczywiście nieliczne pozytywne przykłady tej współpracy, która wynika raczej z relacji indywidualnych i osobistych ustaleń niż z systemowych rozwiązań. Właściwy i wart propagowania ich zdaniem wydaje się patronat organizacji zrzeszających pracodawców nad szkołami lub klasami. Wskazana byłaby również współpraca przy opracowywaniu realizowanych programów kształcenia (praktyk zawodowych). Oczekiwania ze strony ekspertów, by współpraca ta dotyczyła głównie praktycznej nauki zawodu i jej atrakcyjności. 72 Zdaniem ekspertów szereg utrudnień dla tej współpracy: yy trudność 1 - w firmach i przedsiębiorstwach brakuje konsekwentnie prowadzonego procesu dydaktycznego w zakresie praktycznej nauki zawodu yy trudność 2 - ograniczony dostęp uczniów do technologii (nowoczesnych technologii) wykorzystywanych u pracodawcy yy trudność 3 - przedsiębiorcy niechętnie przekazują szkołom sprzęt, który pozwoliłby im prowadzić kształcenie praktyczne w oparciu o technologie wykorzystywane u pracodawcy yy trudność 4 - pracodawcy swój częsty brak zainteresowania organizowaniem praktycznej nauki zawodu (praktyki, zajęcia praktyczne, nauczanie przedmiotów zawodowych) uzasadniają brakiem korzystnych dla nich rozwiązań systemowych, w tym brakiem ulg podatkowych, ułatwień prawnych i finansowych (np. brakiem refundacji środków wydatkowanych przez nich na kształcenie w zawodzie uczniów techników i zasadniczych szkół zawodowych) yy trudność 5 - oddelegowanie i dodatkowe opłacenie pracownika do opieki nad uczniami to koszt i strata dla firmy, stąd brak zainteresowania pracodawców organizowaniem praktycznej nauki zawodu Według ekspertów, dla poprawy i zwiększenia efektywności współpracy szkół/placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami, należy: yy rekomendacja 1 - docenić w ramach systemu motywacyjnego duże znaczenie dla nawiązania tej współpracy indywidualnych działań dyrektorów szkół/CKP, ich powiązań z lokalnym rynkiem pracy i ich osobistej determinacji yy rekomendacja 2 - zmienić uregulowania prawne o charakterze systemowym (m.in. te dotyczące standardów kształcenia) na bardziej korzystne i sprzyjające organizacji praktycznej nauki zawodu (kształcenia praktycznego) u pracodawców yy rekomendacja 3 - ważne wydaje się podejmowanie przez szkołę (z jej inicjatywy) działań służących wzmocnieniu motywacji pracodawców do współtworzenia programów nauczania, opracowywania programów praktycznej nauki zawodu i standardów egzaminacyjnych yy rekomendacja 4 - ważne wydaje się zdecydowanie większe zaangażowanie jednostek samorządu terytorialnego w tworzenie powiązań między szkołami a pracodawcami yy rekomendacja 5 – minimalizować istniejący rozdźwięk między kwalifikacjami nabywanymi w szkole zawodowej a wymaganiami pracodawców (należy traktować pracodawców jako kluczowe źródło informacji o potrzebach rynku pracy oraz wymaganiach wobec przyszłych pracowników) yy rekomendacja 6 -konieczność zdecydowanie większego powiązania pracodawców z systemem oświaty, włączenia ich w odpowiedzialność za jakość kształcenia zawodowego w Polsce (bezpośredni udział ich przedstawicieli w opracowywaniu i zmianach programów kształcenia zawodowego, programów praktycznej nauki zawodu, programów praktyk zawodowych, wymogów egzaminacyjnych) yy rekomendacja 7 - w zakresie zachęt finansowych dla pracodawców rekomendowanie ułatwień w uzyskiwaniu refundacji wynagrodzeń wypłacanych młodocianym pracownikom oraz składek na ubezpieczenie społeczne od refundowanych wynagrodzeń (objęcie tym dofinansowaniem uczniów, którzy ukończyli 18 lat), wprowadzenia systemu ulg podatkowych, obniżenia podatku dochodowego, umożliwienia w zakresie odpisywania od podatku kosztów prowadzenia praktycznej nauki zawodu, zniesienia podatku od darowizny (w przypadku, gdy pracodawca przekazuje szkole sprzęt), wprowadzenia ubezpieczenia pracodawcy od ryzyka zniszczenia sprzętu przez uczniów, którego koszt będzie ponosiła szkoła yy rekomendacja 8 - w zakresie organizacji praktycznej nauki zawodu rekomendowanie podpisywania umów o współpracy przez szkołę i pracodawcę oraz faktyczne egzekwowanie jej postanowień (celem uniknięcia sytuacji, w której uczniowie przyjęci na naukę zawodu są oddelegowywani do zajęć niezwiązanych z tą nauką), działań związanych z opracowaniem standardów współpracy pomiędzy szkołami i pracodawcami w zakresie praktycznej nauki zawodu (osobista determinacja 73 i kontakty dyrektorów szkół są niewystarczające), wzmocnienia nadzoru nad praktyczną nauką zawodu ze strony szkoły (może to być związane z poszerzeniem, ponownym zdefiniowaniem roli aktualnych opiekunów praktyk w szkołach, czyli kierowników praktyki, nauczycieli przedmiotów zawodowych), obecnie bowiem funkcja ta jest niedostatecznie realizowana (osoba ze strony szkoły często nie ma rzeczywistego wglądu i wpływu na jakość praktycznej nauki zawodu u pracodawcy), poprawa jakości i atrakcyjności zajęć praktycznych w szkołach poprzez stworzenie warunków finansowych dla zatrudniania specjalistów z firm, realizacja przysposobienia zawodowego uczniów na różnych stanowiskach pracy (ważne wydaje się stworzenie uczniom możliwości zdobycia umiejętności we wszystkich obszarach, w których zatrudniani są absolwenci szkół zawodowych), przeprowadzania obowiązkowych kursów BHP wśród uczniów przed podjęciem praktycznej nauki zawodu u pracodawcy (przejęcie tego obowiązku od pracodawcy przez szkoły) 5. NAJWAŻNIEJSZE ZADANIA INTERESARIUSZY SYSTEMU KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO Skuteczne funkcjonowanie systemu kształcenia zawodowego, powiązanego z potrzebami pracodawców i rynku pracy, wymaga od interesariuszy tego systemu realizacji wielu zadań. Poniższe zestawienie stanowi próbę ich uporządkowania. 5.1. Zadania dla szkoły Zadania dla szkoły: yy inicjowanie działań, mających na celu zachęcenie pracodawców i przedsiębiorców do podjęcia systematycznej współpracy w zakresie kształcenia zawodowego (podpisanie stosownego aktu prawnego - umowy, porozumienia, przedstawienie możliwych form współpracy, zaprezentowanie potencjalnych korzyści dla stron porozumienia, pokazanie sposobów wspierania takich działań ze strony szkoły) yy przygotowanie przy współpracy z pracodawcami i przedsiębiorcami oferty edukacyjnej uwzględniającej potrzeby rynku pracy przez dostosowanie programów nauczania w zawodzie do rzeczywistych potrzeb przedsiębiorstw działających na lokalnym/regionalnym rynku pracy, efektywne dopasowanie treści kształcenia praktycznego do posiadanej przez szkołę/placówkę kształcenia zawodowego bazy techno-dydaktycznej oraz potrzeb pracodawców, wspólne opracowanie programów nauczania (w tym programów kwalifikacyjnych kursów zawodowych) zgodnych z potrzebami pracodawców, umożliwienie zdobywania uczniom dodatkowych kwalifikacji zawodowych potwierdzonych stosownym świadectwem, dyplomem, certyfikatem yy prowadzenie ścisłego nadzoru pedagogicznego nad zajęciami praktycznymi i praktykami zawodowymi poprzez m.in. systematyczne monitorowanie w/w zajęć przez wyznaczonego przedstawiciela szkoły, szybkie i skuteczne rozwiązywanie problemów natury wychowawczej (m.in. brak dyscypliny wśród uczniów: niewykonywanie poleceń, nieobecności, spóźnienia, itp.), udział wyznaczonego przedstawiciela szkoły w ocenie zajęć praktycznych/ praktyk zawodowych yy udostępnienie pracodawcom i przedsiębiorcom swojej bazy techno-dydaktycznej dla potrzeb prowadzenia doskonalenia zawodowego ich pracowników (dotyczy to szczególnie tych pracodawców i przedsiębiorców, którzy inwestują swoje środki w modernizację tej bazy yy wspólne przygotowywanie projektów z pracodawcami i przedsiębiorcami współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, których celem jest doposażenie bazy techno-dydaktycznej, jej 74 modernizacja oraz podnoszenie kwalifikacji kadry dydaktycznej (projekty takie powinny uwzględniać potrzeby kształcenia w nowych zawodach zgłaszanych przez pracodawców i przedsiębiorców) yy promowanie przy różnych okazjach i w różny sposób tych pracodawców i przedsiębiorców, którzy aktywnie i systematycznie współpracują ze szkołą/placówką kształcenia zawodowego w zakresie kształcenia zawodowego yy włączania poprzez innowacje pedagogiczne do procesu kształcenia zawodowego nowych technologii stosowanych w praktyce gospodarczej yy współpraca z pracodawcami i przedsiębiorcami mająca na celu przygotowanie planów doskonalenia nauczycieli przedmiotów zawodowych, ze szczególnym uwzględnieniem ich staży, praktyk, kursów zawodowych w przedsiębiorstwach, uwzględniających stosowanie nowych technologii, maszyn i urządzeń yy organizowanie konkursów i olimpiad zawodowych, których celem będzie wyłonienie i promocja wyróżniających się pod względem praktycznych umiejętności zawodowych uczniów yy opracowanie z pracodawcami i przedsiębiorcami wspólnych działań marketingowych mających na celu promocję kształcenia zawodowego oraz wybranych zawodów na lokalnym rynku pracy 5.2. Zadania dla pracodawcy Zadania dla pracodawcy: yy podejmowanie wspólnych ze szkołą/placówkę kształcenia zawodowego działań modernizacyjnych i podnoszących jakość kształcenia zawodowego, a zwłaszcza przekazywanie lub udostępnianie przez pracodawców swoich zasobów (wyposażenia, urządzeń, narzędzi, materiałów lub surowców), pomoc (materialna, finansowa, inna) w modernizacji/adaptacji pomieszczeń dydaktycznych w szkole/placówce kształcenia zawodowego, które będą wykorzystywane w procesie kształcenia zawodowego, w tym także ich częściowe lub, całkowite wyposażenie, organizowanie kształcenia praktycznego lub wybranych jego elementów na stanowiskach pracy istniejących u pracodawcy, uczestniczenie w pracach nad zmianami lub modyfikacjami programów nauczania (w tym praktyk zawodowych i zajęć praktycznych) pod kątem większego ich powiązania z potrzebami pracodawców i rynkiem pracy yy umożliwienie nauczycielom prowadzącym kształcenie zawodowe odbywania staży i praktyk w przedsiębiorstwach yy otwieranie wspólnie ze szkołami klas patronackich yy umożliwienie specjalistom zatrudnionym w przedsiębiorstwie podejmowanie dodatkowego zatrudnienia w szkołach/placówkach kształcenia zawodowego w przypadku niedoboru wykwalifikowanej kadry dydaktycznej yy umożliwienie odbywania wycieczek dydaktycznych przez uczniów i nauczycieli, w celu poznania specyfiki przedsiębiorstwa, jego struktury i organizacji, wykorzystywanych technologii, urządzeń oraz procesów technologicznych, poznanie kultury organizacyjnej przedsiębiorstwa yy uczestniczenie i pomoc w organizacji konkursów i olimpiad zawodowych, w tym także sponsorowanie nagród i wyróżnień, stypendiów dla najlepszych uczestników yy aktywna współpraca ze szkołą/placówką kształcenia zawodowego w zakresie pozyskiwania nowych pracowników (m.in. wdrażanie i realizowanie specjalnych programów stypendialnych) yy realizowanie wspólnych projektów w ramach funduszy unijnych ze szkołami/placówkami w zakresie kształcenia zawodowego, których celem jest uzyskanie efektu synergii efektów yy organizowanie przy lub w przedsiębiorstwie ośrodków egzaminacyjnych, w których przeprowadzane byłyby egzaminy potwierdzające kwalifikacje zawodowe 75 5.3. Zadania dla jednostek samorządu terytorialnego Zadania dla jednostek samorządu terytorialnego (w tym organów prowadzących szkoły/placówki kształcenia zawodowego) yy aktywna promocja kształcenia zawodowego, której celem jest zwiększenie zainteresowania młodzieży gimnazjalnej szkołami zawodowymi przy wyborze dalszej ścieżki kariery zawodowoedukacyjnej yy poprawa warunków do realizacji kształcenia praktycznego, w tym modernizacja bazy technodydaktycznej szkół/placówek kształcenia zawodowego (szczególnie tych, które osiągają wysoką jakość kształcenia zawodowego oraz są cenione przez pracodawców i przedsiębiorców yy zwiększenie zasobów edukacyjnych w szkołach/placówkach kształcenia zawodowego w zakresie nowoczesnych pomocy dydaktycznych np: podręczniki, książki, poradniki, programy komputerowe, filmy instruktażowe i szkoleniowe, programy multimedialne, itp. yy pomoc w realizacji programów rozwojowych szkół/placówek kształcenia zawodowego współfinansowanych ze środków UE, a zwłaszcza zabezpieczenie w budżecie JST niezbędnych środków na wymagany tzw. wkład własny szkoły/placówki kształcenia zawodowego yy motywowanie i wspieranie dyrektorów szkół/placówek kształcenia zawodowego do pozyskiwania pracodawców, sponsorów, innych w celu dodatkowej pomocy materialno-finansowej na rozwój bazy techno dydaktycznej oraz uatrakcyjnienia form, metod i kierunków kształcenia, szczególnie w zawodach prognozowanych jako zawody przyszłości yy koordynowanie udziału szkół/placówek kształcenia zawodowego w programach współpracy międzynarodowej (programy wymiany, staży i praktyk zawodowych) yy udzielanie szkołom/placówkom kształcenia zawodowego wszechstronnej pomocy przy wdrażaniu innowacji pedagogicznych w zakresie kształcenia yy kreowanie lokalnej polityki oświatowej w zakresie kształcenia zawodowego yy promowanie tych pracodawców i przedsiębiorstw, działających na lokalnym lub regionalnym rynku pracy, które aktywnie współpracują ze szkołami/placówkami kształcenia zawodowego w zakresie realizacji kształcenia zawodowego (w tym udzielanie im możliwych ulg podatkowych lub innych zachęt finansowych) yy umożliwienie młodzieży w sposób planowy dostępu do doradców zawodowych, dzięki którym prawidłowo zostanie przeprowadzona ocena poziomu umiejętności i kompetencji zawodowych uczniów do wybranego zawodu (szczególnie dotyczy to uczniów gimnazjów) yy wspieranie organizacji konkursów, turniejów i olimpiad zawodowych dla uczniów szkół kształcących w zawodach yy stałe monitorowanie efektów kształcenia zawodowego w szkołach/placówkach kształcenia zawodowego poprzez systematyczne prowadzenie stosownych analiz wyników egzaminów zawodowych, losów absolwentów oraz konkursów, turniejów i olimpiad (w tym prowadzić analizy przyczyn braku chęci zdawania przez uczniów egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe) yy finansowanie kształcenia praktycznego, w tym także opracowanie i wdrożenie rozwiązań organizacyjno – finansowych w zakresie doskonalenia nauczycieli kształcenia zawodowego (staże i praktyki w przedsiębiorstwach) yy inicjowanie lokalnych partnerstw oraz partnerstw publiczno-prywatnych na rzecz wsparcia lokalnej przedsiębiorczości oraz edukacji dla rynku pracy yy pozyskiwanie danych demograficznych służących strategii budowania sieci szkół, zatrudniania pracowników oraz stymulowanie kierunków kształcenia zawodowego w szkołach/placówkach kształcenia zawodowego dla potrzeb pracodawców i rynku pracy yy monitorowanie zainteresowania młodzieży (w tym szczególnie gimnazjalnej) kierunkami kształcenia. 76 5.4. Zadania dla instytucji rynku pracy Zadania dla instytucji rynku pracy yy prowadzenie aktywnych działań w zakresie doradztwa edukacyjno – zawodowego i informacji zawodowej dla młodzieży i osób dorosłych yy współtworzenie lokalnych krótko– i średnioterminowych strategii dostosowywania kierunków kształcenia zawodowego do potrzeb lokalnego rynku pracy oraz prognozowanie rozwoju lokalnego rynku pracy, w szczególności zapotrzebowania na zawody w okresie minimum kolejnych 4-5 lat yy współdziałanie w zakresie wzajemnego komunikowania zapotrzebowania na określone zawody i kwalifikacje yy prowadzenie systematycznych badań diagnostycznych w zakresie oczekiwań pracodawców i potrzeb lokalnego oraz regionalnego rynku pracy yy monitorowanie zainteresowania młodzieży kierunkami kształcenia 5.5. Zadania dla instytucji otoczenia biznesu (stowarzyszeń i organizacji pozarządowych) Zadania dla instytucji otoczenia biznesu (stowarzyszeń i organizacji pozarządowych): yy organizowanie specjalistycznych kursów i szkoleń dających uprawnienia i potwierdzających posiadanie kwalifikacji zawodowych yy organizowanie i realizacja projektów szkoleniowych ukierunkowanych na podniesienie lub zdobycie nowych kwalifikacji zawodowych potwierdzonych stosownym świadectwem, dyplomem, certyfikatem yy promocja kształcenia zawodowego poprzez m.in. organizację konkursów, forów, konferencji i imprez naukowo-technicznych, seminariów, warsztatów, szkoleń, staży dla nauczycieli yy pomoc absolwentom szkół/placówek kształcenia zawodowego w podnoszeniu kwalifikacji i znalezieniu zatrudnienia yy wsparcie świadczenia usług doradztwa zawodowego i informacji zawodowej dla młodzieży yy promocja idei uczenia się przez całe życie i kształcenia ustawicznego (systematycznej aktualizacji wiedzy, przekwalifikowywania się i uzyskiwania uprawnień) yy współpraca w lokalnych partnerstwach na rzecz edukacji dla rynku pracy yy wsparcie eksperckie dla szkół/placówek kształcenia zawodowego yy prowadzenie analiz, studiów i badań w zakresie zagadnień rynku pracy, zatrudnienia (wsparcie naukowo-badawcze) yy transfer najnowszej wiedzy dotyczącej technik i technologii wytwarzania oraz współpraca w inicjowaniu i popieraniu twórczości naukowej i technicznej, ułatwianie dostępu do aktualnej informacji naukowo-technicznej yy rekomendowanie szkół/ placówek kształcenia zawodowego w ich kontaktach z przedsiębiorstwami yy wsparcie dla działań w obszarze doskonalenia kwalifikacji zawodowych oraz kształtowania branżowej etyki zawodowej yy wsparcie dla działań, których celem jest zmiana lub modyfikacja treści programów kształcenia w wybranym zawodzie, form i metod nauczania 77 5.6. Zadania dla wyższych uczelni Zadania dla wyższych uczelni yy organizacja wspólnych przedsięwzięć ze szkołami/placówkami kształcenia zawodowego obejmujących m.in. projekty szkoleniowe adresowane do studentów i uczniów dające możliwość certyfikowania posiadanych kwalifikacji i umiejętności zawodowych, kursy dla bezrobotnych absolwentów szkół i uczelni zarejestrowanych w urzędzie pracy yy organizacja praktyk pedagogicznych dla studentów yy organizacja wspólnie ze szkołami/placówkami kształcenia zawodowego konkursów dla uczniów o charakterze praktycznym i teoretycznym z zakresu danego zawodu yy promocja matematyki i fizyki jako podstawy dla kandydatów do uczelni technicznych yy prowadzenie wspólnie ze szkołami/placówkami kształcenia zawodowego komercyjnych kursów przygotowujących do egzaminów certyfikacyjnych yy organizowanie dla uczniów szkół/placówek kształcenia zawodowego pokazów obejmujących nowinki techniczne i technologiczne yy organizacja dla uczniów lekcji prowadzonych na uczelni yy organizowanie wspólnych przedsięwzięć pozwalających promować wykształcenie techniczne wśród uczniów Gimnazjum yy wsparcie dla szkół w zakresie świadczenia usług doradztwa zawodowego i informacji zawodowej ze strony akademickich Biur Karier yy umożliwienie dostępu do bazy techno-dydaktycznej posiadanej przez partnerów na zasadzie wzajemności yy wspólne działania marketingowo-promocyjne w zakresie propagowania zawodów szkolnictwa zawodowego i wyższego wykształcenia technicznego (inżynierskiego) yy wspólne promowanie oferty edukacyjnej uczelni i szkół/placówek kształcenia zawodowego yy podpisanie oficjalnego porozumienia o wzajemnej współpracy uczelni i szkoły/placówki kształcenia zawodowego połączone z medialnym nagłośnieniem tego faktu. 78 6. WYBRANE PROPOZYCJE PROCEDUR WYMIANY INFORMACJI I WSPÓŁPRACY SZKÓŁ ZAWODOWYCH Z PRACODAWCAMI ORAZ INNOWACYJNYCH ROZWIĄZAŃ SŁUŻĄCYCH MODERNIZACJI OFERTY KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO SZKÓŁ ZAWODOWYCH/ PLACÓWEK KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO W POWIĄZANIU Z PRACODAWCAMI Przedstawione i omówione zostaną następujące propozycje: yy Lokalne partnerstwa w obszarze Edukacji dla rynku pracy yy Rady Programowe Szkół yy Monitoring zapotrzebowania młodzieży na kierunki kształcenia yy Monitoring losów absolwentów (Szkolna Internetowa Baza Absolwentów) yy Certyfikacja dodatkowych kwalifikacji i umiejetności zawodowych yy Innowacje pedagogiczne jako element oferty edukacyjnej szkoły 6.1. Lokalne partnerstwa w obszarze edukacji dla rynku pracy Zaangażowania szkół/placówek kształcenia zawodowego oraz pracodawców i przedsiębiorców w tworzenie lokalnych partnerstw na rzecz edukacji (dosłownie „Edukacji dla Rynku Pracy) wynika z kilku przesłanek. Po pierwsze, z przekonania, że o wiele łatwiej jest szukać i zjednywać sobie lokalnych sojuszników, z którymi możemy wspólnie „lobbować” za korzystnymi naszym zdaniem rozwiązaniami. Po drugie, ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy9 zapewnia środki na funkcjonowanie partnerstw lokalnych (organizacja spotkań, konferencji, szkoleń). Po trzecie, partnerstwa są okazją do spotkań z ludźmi, a jak wiemy to ludzie a nie instytucje kreują zmiany (mam na myśli ludzi, którzy mają świadomość wspólnych celów do realizacji) Po czwarte, dużo się mówi o braku współpracy szkół/placówek kształcenia zawodowego z instytucjami rynku pracy (w tym publicznymi służbami zatrudnienia), pracodawcami, branżowymi stowarzyszeniami naukowotechnicznymi. Partnerstwo lokalne jest doskonałą formą dla tej współpracy. Po piąte, wielu partnerów społecznych jest zainteresowanych przystąpieniem do takich partnerstw, nie chcą być jednak ich inicjatorem. Krajowe regulacje prawne dotyczące partnerstwa lokalnego zawarte zostały w Rozdziale 8 Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Dotyczą więc one głównie lokalnych partnerstw prorozwojowych działających w obszarze rynku pracy. Z zapisów ustawowych wynika, że polityka rynku pracy realizowana przez władze publiczne opiera się na dialogu i współpracy z partnerami społecznymi, w szczególności w ramach: yy działalności rad zatrudnienia yy partnerstwa lokalnego yy uzupełniania i rozszerzania oferty usług publicznych służb zatrudnienia przez partnerów społecznych i agencje zatrudnienia 9 Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 79 Ponadto przepisy ustawowe mówią, że instytucje partnerstwa lokalnego realizują zadania określone w ustawie, takie jak m.in. promocja zatrudnienia, aktywizacja zawodowa bezrobotnych i poszukujących pracy. Ustawa wskazuje, iż instytucje partnerstwa lokalnego wspierane są przez organy samorządu terytorialnego. Wśród wyróżnionych obszarów, w których z powodzeniem mogą funkcjonować partnerstwa lokalne wymienia się10: yy gospodarkę, yy rynek pracy, yy innowacje, yy kulturę, yy zdrowie i opiekę społeczną, yy edukację. Do korzyści dla działań partnerstw lokalnych możemy zaliczyć przede wszystkim ustawowo zagwarantowane wsparcie ze strony samorządu terytorialnego oraz możliwość dofinansowania działań partnerstwa ze środków Funduszu Pracy. Partnerstwo, chcące korzystać z ustawowych form wsparcia, powinno posiadać sformalizowaną strukturę, zaś współpraca partnerów powinna przebiegać według ściśle określonego i wypracowanego regulaminu współpracy. W przypadku partnerstw korzystających z ustawowych form wsparcia to jednostka samorządowa lub jej wyspecjalizowana agenda (np. Powiatowy Urząd Pracy) pełni rolę jego lidera. Partnerstwo lokalne w obszarze Edukacji dla rynku pracy może być z pewnością propozycją wymiany informacji i współpracy dla wielu interesariuszy zainteresowanych efektywnie działającym systemem kształcenia zawodowego. 6.2. Rady programowe szkół Mogą być one powoływane nieobligatoryjnie jako nieformalne ciała doradcze wspierające szkołę/placówkę kształcenia w jej działaniach. W skład takiej Rady Programowej mogą wchodzić m.in. przedstawiciele lokalnych pracodawców, przedsiębiorców, instytucji rynku pracy, wyższych uczelni, organizacji pozarządowych działających w obszarze biznesu, zatrudnienia i rynku pracy, branżowych organizacji naukowo-technicznych. Rada taka, jako ciało doradcze, również stanowi doskonałą propozycję wymiany informacji i współpracy dla wielu interesariuszy związanych z systemem kształcenia zawodowego. Może być okazją do wymiany wspólnych oczekiwań stron, kreowaniem rozwiązań służących modernizacji oferty kształcenia zawodowego szkół zawodowych/placówek kształcenia zawodowego, okazją do pokonywania barier na jakie natrafia szkolnictwo zawodowe. 6.3. Monitoring zapotrzebowania młodzieży na kierunki kształcenia Należy stwierdzić, że brak jest mechanizmów monitorowania zainteresowania młodzieży kierunkami kształcenia (szczególnie kluczowe wydaje się to działanie w grupie uczniów szkół gimnazjalnych). Diagnozowanie zapotrzebowania uczniów na kierunki kształcenia wynika m.in. z nieprzewidywalności zainteresowań zawodowych młodzieży. Wśród młodzieży częstego występuje zjawiska mody na dany zawód, nie zawsze przystające do potrzeb rynku pracy. Wszystko to powoduje nadwyżki lub niedobory na obleganych lub niszowych kierunkach kształcenia zawodowego. Nakłada się na to jeszcze często brak 10 Przez współpracę do sukcesu. Partnerstwo lokalne na rynku pracy, Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy, Warszawa 2007 80 profesjonalnie świadczonych w szkołach usług doradztwa i informacji zawodowej. Monitoring tego typu może być zwrotnie powiązany z informacją od pracodawców dotyczącą oczekiwanych od pracowników kwalifikacji i umiejętności zawodowych. 6.4. Monitoring losów absolwentów (Szkolna Internetowa Baza Absolwentów) Monitoring taki może przyjąć formę Szkolnej Internetowej Bazy Absolwentów dostępnej na stronie www szkoły/placówki kształcenia zawodowego. Dostęp do Bazy jest możliwy po uprzednim zalogowaniu się. Posiadają go pracodawcy współpracujący ze szkołą. Uwzględniając obowiązujące prawo dotyczące ochrony danych osobowych, tylko chętni absolwenci, po wypełnieniu stosownego kwestionariusza, mogą zostać wpisani do bazy. Głównym celem udostępnienia internetowej bazy absolwentów jest stworzenie narzędzia stanowiącego element pośrednictwa pracy realizowanego przez szkołę/placówkę kształcenia zawodowego. Należy przy okazji pamiętać, że ta usługa rynku pracy, nie jest w zakresie standardowych zadań i działań realizowanych przez szkoły i placówki. Inspiracją do stworzenia takiej bazy są często sugestie samych pracodawców, chcących w ten sposób mieć możliwość kontaktu z wybranymi absolwentami szkoły posiadającymi stosowną wiedzę, umiejętności oraz kompetencje społeczne i osobiste (kwalifikacje i umiejętności zawodowe, w tym te dodatkowe nie ujęte w podstawie programowej kształcenia w zawodzie, potwierdzone stosownymi świadectwami, dyplomami, certyfikatami). (zobacz: http://lcez.lublin.pl/ absolwenci/). 6.5. Certyfikacja dodatkowych kwalifikacji i umiejętności zawodowych Prowadzone badania funkcjonowania systemu kształcenia zawodowego w Polsce11 wyraźnie wskazują, że uczniowie szkół zawodowych/placówek kształcenia zawodowego oczekują możliwości zdobywania dodatkowych nie ujętych w podstawie programowej kształcenia w zawodzie uprawnień, kwalifikacji i umiejętności zawodowych potwierdzonych stosownym świadectwem, dyplomem, certyfikatem. To oczekiwanie jest zgodne z potrzebami i oczekiwaniami samych pracodawców. Już dziś wiele szkół zawodowych/placówek kształcenia zawodowego oferuje w swojej ofercie edukacyjnej m.in. Europejski Certyfikat Umiejętności Komputerowych ECDL, uprawnienia operatora obrabiarek CNC, uprawnienia w zakresie obsługi programów komputerowych związanych z modelowaniem CAD 2D i 3D, uprawnienia SEP do 1kV, uprawnienia do spawania (metodami: 111 - spawanie elektryczne, 311 - spawanie gazowe, 135 spawanie w osłonie CO2 - MAG, 141 - spawanie w osłonie argonu - TIG). W tym miejscu warta przeniesienia na grunt polski jest dobra praktyka, jaką jest w Wielkiej Brytanii działalność współpracującej ze szkołami zawodowymi/placówkami kształcenia zawodowego instytucji City And Guilds12. City And Guilds jest wiodącą brytyjską instytucją kwalifikującą, która obsługuje ponad 50% procesów certyfikacji i nauki prowadzących do uzyskania państwowych uprawnień czeladniczych NVQ. Tradycje instytucji sięgają 150 lat historii nadawania certyfikatów czeladniczych w różnych dziedzinach przemysłu. Zaufanie do City And Guilds jest budowane na podstawie wysokich standardów jakości kursów, które są marką rozpoznawaną wśród uczniów, pracodawców i szkół oraz instytucji prowadzących szkolenia. Starannie przygotowany proces nadawania kwalifikacji zawodowych jest uzupełniany wsparciem ekspertów w formie konsultacji oraz specjalnego serwisu z dodatkowymi materiałami dla uczniów i nauczycieli13. Procedury tworzenia centrum partnerskiego zostały skrócone do niezbędnego minimum i pozawalają stać się jednostką City And Guilds nawet w 30 dni. 11 Badania GFK Polonia dotyczące „Funkcjonowania systemu kształcenia zawodowego w Polsce”, Warszawa 2011 12 http://www.cityandguilds.com 13 http://www.smartscreen.co.uk 81 City And Guilds oferuje ponad 500 ram kwalifikacji w 22 sektorach branżowych. W każdym z nich wyróżnione są kolejne poziomy kwalifikacji począwszy od poziomów przedwstępnych do zaawansowanych. Ponad 80% egzaminów jest przeprowadzanych formie testów zdalnych online, co pozwala zaoszczędzić czas oraz środki na przeprowadzanie egzaminów i sprawia, że dostęp do kwalifikacji staje się jeszcze szerszy. Opracowane systemy odnoszą się do bardzo zróżnicowanej grupy kwalifikacji wymienionych poniżej. Jest to lista dotycząca terenu Wielkiej Brytanii, jednak staje się ona punktem wyjścia w procesie opracowywania ram kwalifikacji w kolejnych krajach, w których City And Guilds rozpoczyna swoją działalność. A oto lista branż zawodowych objętych przez City And Guilds systemem certyfikacji kwalifikacji: yy doradztwo, informacja, poradnictwo (w tym poradnictwo zawodowe, szkolne, informacja w służbie zdrowia oraz wyższe stopnie poradnictwa dla biznesu) yy wsparcie umiejętności biznesowych (w tym m. in. administracja, sprzedaż, obsługa klienta, finanse i rachunkowość, ubezpieczenia) yy opieka nad dziećmi i osobami starszymi (w tym m.in. opieka nad dziećmi, resocjalizacja, animacja zabaw , opieka nad osobami starszymi) yy służby porządkowe (w tym m.in. organizacja prac porządkowych, kompetencje obywatelskie) yy prace społeczne (w tym m.in. postawy obywatelskie, gospodarstwo domowe, leczenie uzależnień) yy budownictwo (w tym m.in. kompetencje budowlane, elektryczne, gazownicze, hydrauliczne, naprawa sprzętu AGD) yy przemysł kreatywny (w tym m.in. dekoracja wnętrz, krawiectwo, techniki wizualne, techniki produkcji 3D, kwiaciarstwo) yy edukacja i szkolenia (w tym m.in. nauczycielstwo, bibliotekoznawstwo) yy inżynieria i transport (w tym m.in. górnictwo surowców, aeronautyka, motoryzacja, logistyka, transport morski, produkcja i utrzymanie ruchu) yy wiedza ogólna (w tym m.in. kompetencje kluczowe, przysposobienie do zatrudnienia) yy fryzjerstwo, zabiegi upiększające, manicure i pedicure, zabiegi dodatkowe (w tym. m.in. aromaterapia, refleksologia, masaż) yy służby medyczne (w tym m.in. opieka zdrowotna, paliatywna, opieka zaburzeń psychicznych, dysfunkcje uczenia się) yy nauki i techniki medyczne (w tym m.in. techniki farmaceutyczne, laboratoryjne, wsparcie medyczne) yy obsługa ruchu turystycznego i catering (w tym m.in. kwalifikacje kucharskie, z zakresu obsługi ruchu turystycznego, kursy barmańskie) yy techniki informacyjne (w tym m.in. zastosowania technik IT, wsparcie IT, obsługa komputera, kompetencje obsługi systemów social media dla biznesu) yy instytucje nadzoru i prawa (w tym m.in. kontrola drogowa, kompetencje policji, przestępczość młodzieży, opieka więzienna) yy rolnictwo (w tym m.in. weterynaria, florystyka, uprawa, ogrodnictwo, kowalstwo, leśnictwo) yy zarządzanie (w tym prowadzone za pośrednictwem LMI m.in. coaching i mentoring, kwalifikacje asesorskie) yy fotografia i media (w tym m.in. kompetencje muzyczne, wiedza o mediach, fotografia) yy poligrafia i komunikacja wizualna (w tym m.in. drukarstwo, DTP, komunikacja wizualna), yy przemysł wytwórczy (w tym m.in. emisja energii, produkcja spożywcza, metalurgiczna, tekstylna, drzewna, górnictwo surowców) yy sprzedaż, dystrybucja, osobowy transport drogowy (w tym m.in. logistyka, sprzedaż, spedycja, przewóz osób) yy ochrona (w tym m.in. ochrona osobista, ochrona społeczna, systemy alarmowe) yy sport, rekreacja i animacja czasu wonnego (w tym m.in. gry i zabawy na wolnym powietrzu, 82 instruktarz fitness, trenerstwo, animacja czasu wolnego, obsługa wydarzeń) yy telekomunikacja (w tym m.in. systemy teleinformatyczne, obsługa infrastruktury komunikacyjnej) yy turystyka, podróże i lotnictwo cywilne (w tym m.in. obsługa lotniska, kurs krupiera, certyfikat w zakresie turystyki dla pilotów wycieczek, managerów biur turystycznych itp.) City And Guilds jest obecne w 81 krajach na świecie i w ostatnim roku zarejestrowało przeszło 2 mln osób biorących udział w swoich kursach. Nadawane kwalifikacje są rozpoznawane przez 99% brytyjskich pracodawców oraz szeroko rozpoznawane przez koncerny międzynarodowe. City And Guilds rozbudowuje swoje usługi o także o inne jednostki związane z rynkiem pracy. The Institute of Leadership and Management (ILM) jest wiodącą organizacją certyfikującą umiejętności managerskie wyższego szczebla. NPTC zajmuje się szeroko pojętymi kwalifikacjami w rolnictwie i ogrodnictwie. W wymiarze globalnym, CSD zajmuje się poprawą polityki i praktyk związanych z edukacja w miejscu pracy. Ciekawą inicjatywa jest również Program Millnion Extra, który zrzesza instytucie rynku pracy, szkoły i pracodawców, aby osiągnąć wspólny cel uruchomienia 1 mln praktyk dla osób poszukujących zatrudnienia lub osób pragnących podnieść swoje kwalifikacje zawodowe. City And Guilds jako nastawiona jest na współpracę uczeń – pracodawca – szkoła – jednostka egzaminacyjna. Z punktu widzenia ucznia, pozwala w przystępny sposób podjąć decyzję o zmianie lub nabyciu kwalifikacji zawodowych. Po odbyciu wybranego kursu na odpowiednim poziomie, osoba jest rozpoznawana na rynku pracy jako wykwalifikowany pracownik. W trakcie nauki, uczestnik kursu może liczyć na fachowe wsparcie, ponieważ szkoła lub jednostka przeprowadzająca szkolenie podlega stałemu monitoringowi jakości. Dobra reputacja centrów kształcenia firmowanych przez City And Guilds jest zachętą dla szkół i instytucji kształcących o ubieganie się o licencję. Zwiększa to prawdopodobieństwo sukcesów absolwentów na rynku pracy, a co za tym idzie zainteresowanie klientów szkoleń i kursów zawodowych. Współpraca z City And Guilds jest dla centrów kształcenia korzystna z punktu widzenia organizacji kursów, przeprowadzania egzaminów i nadawania uprawnień, ponieważ istnieją silne formy wsparcia podczas całego procesu dydaktycznego. Są to m.in. materiały do nauki, konsultacje i przygotowane procesy egzaminacyjne, które zapewniają równy poziom wszystkich rodzajów kursów. Z uwagi na formalne podejście do jakości kursów reprezentowane przez ośrodki kształcenia City And Guilds oraz na dobrą opinię o pracownikach odbywających kursy zawodowe, pracodawcy chętnie decydują się na podnoszenie kwalifikacji swojej kadry w tym systemie. Ramy kwalifikacji są tworzone na podstawie doświadczeń pracodawców i ich potrzeb formułowanych przez stowarzyszenia branżowe. W związku z tym, że ramy kwalifikacji odpowiadają potrzebom konkretnych miejsc pracy, a centra szkoleniowe pracują na ujednoliconych materiałach dydaktycznych, proces kształcenia zawodowego staje się dla pracodawcy wartościowy co przekłada się na zainteresowanie tą formą podnoszenia kwalifikacji wśród swojej kadry oraz wzrost zatrudnienia absolwentów kursów. Mając to wszystko na uwadze, stworzenie w szkołach podobnych centrów kursowych wzbogacających ofertę edukacyjną szkoły zawodowej/placówki kształcenia zawodowego, a tym samym stworzenie możliwości przeprowadzania dodatkowych, dających gwarancję jakości, zgodnych z potrzebami pracodawców szkoleń i ich certyfikacji, wydaje się na gruncie polskim możliwa do zrealizowania i konieczna. 6.6. Innowacje pedagogiczne jako element oferty edukacyjnej szkoły Innowacje pedagogiczne są realizowane przez szkoły zawodowe/placówki kształcenia zawodowego. Wprowadza się je dążąc do wyposażenia absolwentów w aktualną wiedzę, umiejętności i kompetencje (kwalifikacje, uprawnienia) adekwatne do poziomu rozwoju technologicznego firm i zgodne z wymaganiami rynku pracy. Często innowacje takie polegają na wprowadzeniu modyfikacji programów nauczania w zawodzie i wprowadzeniu do nich treści zgodnych z nowoczesnymi technologiami stosowanymi 83 w przemyśle. Innowacje pedagogiczne są często odpowiedzią szkół zawodowych/placówek kształcenia zawodowego na zgłaszane przez pracodawców i przedsiębiorców potrzeby kadrowe oraz oczekiwania dotyczące kwalifikacji posiadanych przez pracowników. Innowacje pedagogiczne tak rozumiane można powiązać ze zdobyciem przez uczniów potwierdzonych stosownym świadectwem, dyplomem, certyfikatem dodatkowych uprawnień, kwalifikacji i umiejętności zawodowych. Realizacja w ofercie edukacyjnej szkół zawodowych/placówek kształcenia zawodowego innowacji pedagogicznych wzmacnia ofertę edukacyjną szkoły oraz jej pozycje na rynku usług edukacyjnych i szkoleń zgodnych z potrzebami pracodawców i przedsiębiorców. Zarówno certyfikacja dodatkowych kwalifikacji i umiejętności zawodowych uczniów, jak i innowacje pedagogiczne realizowane przez szkoły zawodowe/placówki kształcenia zawodowego, to istotny temat dla Rad Programowych Szkół oraz Lokalnych Partnerstw w obszarze Edukacji dla rynku pracy. To doskonała okazja do planowania i koordynowania działań, produktów i efektów, zgodnie z oczekiwaniami i potrzebami wszystkich najważniejszych interesariuszy systemu kształcenia zawodowego. 84 BIBLIOGRAFIA Antoni Sobolewski (redaktor naczelny), Romana Krzewicka, Grażyna Och, Jadwiga Olszowska-Urban, Jarema Piekutowski, Grzegorz Podławiak, Tomasz Sobolewski, Przez współpracę do sukcesu. Partnerstwo lokalne na rynku pracy, Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy, Warszawa 2007 Diagnoza umiejętności zawodowych prowadzona w ramach projektu „Portal Koordynacja 3.0 – stabilny mechanizm powiązania kształcenia zawodowego z potrzebami mazowieckiego rynku pracy”, Raport z badań, ECORYS Polska, 2012 Raporty z badań GFK Polonia dotyczących „Funkcjonowania systemu kształcenia zawodowego w Polsce”, Warszawa 2011: Raport z badania wśród przedsiębiorstw metodą wywiadów telefonicznych CATI (Warszawa, grudzień 2010) Raport z badania jakościowego wśród przedsiębiorców współpracujących ze szkołami (Warszawa, styczeń 2011) Raport z badania wśród dyrektorów szkół kształcących w zawodzie i CKP metodą wywiadów wspomaganych komputerowo CAWI lub CAPI (Warszawa, styczeń 2011) Raport z badania wśród przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego (Warszawa, grudzień 2010) Raport z badania wśród uczniów szkół zawodowych metodą wywiadów wspomaganych komputerowo (Warszawa, marzec 2011) Raport z badania danych wtórnych (desk research) (Warszawa, grudzień 2010) Raport z badania jakościowego wśród ekspertów (Warszawa, luty 2011) Raport końcowy (Warszawa, luty 2011) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2011 r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach Sektorowy Program Operacyjny Zasobów Ludzkich, projekt „Opracowanie i upowszechnienie krajowych standardów kwalifikacji zawodowych”, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy Słownik kluczowych pojęć związanych z Krajowym Systemem Kwalifikacji, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2011 Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy http://www.cityandguilds.com http://www.smartscreen.co.uk 85 86
