Konsumpcja alkoholu i innych środków psychoaktywnych wśród

218
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(2): 218-221
Konsumpcja alkoholu i innych środków psychoaktywnych
wśród studentów poszczególnych kierunków uniwersyteckich
studiów medycznych. Cześć IV. Sceneria wokół konsumpcji
alkoholu
Consumption of alcohol and other psycho-active substances among the students of selected
medical university faculties. Part IV. Alcohol consumption-related behaviours
Aneta Klimberg 1/, Jerzy T. Marcinkowski 1/, Janusz Przybylski 2/
1/
2/
Zakład Higieny Katedry Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Studium Wychowania Fizycznego, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Wstęp i cel pracy. W poprzednich częściach pracy przedstawiono informacje
o konsumpcji alkoholu przez studentów, ze szczególnym zwróceniem uwagi
na pijących ryzykownie. Celem niniejszej jest natomiast: 1. przedstawienie
scenerii wokół wymykającej się spod kontroli konsumpcji alkoholu, jak:
gorszące zachowania, przemoc, zachowania ryzykowne – a po nich poczucie
winy i refleksje nad własnym stylem konsumpcji napojów alkoholowych oraz
2. ocena profilaktyki przeciwalkoholowej przez studentów.
Introduction and aim. Previous parts of the study presented the
information concerning alcohol consumption among students, with the
focus on those drinking hazardously. The aim of this article is: 1. the
presentation of risky drinking-related behaviours, such as: scandalous
and risky behaviours, violence – and, as an effect – feelings of guilt and
reflections about the style of alcohol consumption, and 2. the assessment
of alcohol consumption prevention among students.
Materiał i metoda. Zbadano studentów poszczególnych kierunków studiów
w Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu w okresie
rozpoczynania zajęć z wychowania fizycznego w roku akademickim
2004/2005. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety, który
został skonstruowany specjalnie dla potrzeb prowadzonych badań.
Material and methods. The study covered the students of different
faculties of the Poznan University of Medical Sciences, at the beginning
of the physical education classes in the academic year of 2004/2005.
The research tool was a questionnaire prepared specifically for the study
purpose.
Wyniki. Gorszące sytuacje w domach rodzinnych po konsumpcji
napojów alkoholowych wskazało 19,9% studentek i 15,9% studentów;
10,5% doświadczyło na sobie przemocy ze strony innych osób w stanie
nietrzeźwym. Studiujący przyznawali się do wielu zachowań ryzykownych
a nawet przestępstw pod wpływem alkoholu, ale u 2,6% nie wywołało
to nigdy poczucia winy ani żalu. Chwile refleksji nad własnym stylem
konsumpcji napojów alkoholowych miało 23,9% studentów; 53,1% nie
postrzegało w swoim dotychczasowym stylu konsumpcji alkoholu żadnych
niepokojących objawów, zaledwie 14,5% wyrażało chęć zachowania
abstynencji alkoholowej. Zdecydowana większość spotkała się w swoim
życiu z różnymi formami profilaktyki przeciwalkoholowej ale ocena jej
skuteczności była niska.
Results. Shameful situations in family homes after alcohol consumption
were indicated by 19.9% of female students and by 15.9% of male
students; 10.5% experienced violence from others in the state of
intoxication. The students confessed to numerous risky behaviours, even
criminal offences, under the influence of alcohol, yet 2.6% of the subjects
never experienced feelings of shame or regret. Moments of reflection about
their style of alcohol consumption reported 23.9% of the students, 53.1%
did not consider their style of alcohol consumption disturbing, only 14.5%
expressed the desire to abstain from alcohol. A significant majority had
contact with various forms of alcohol consumption prevention, however
their evaluation of its effectiveness was low.
Wniosek. Rozpoznana wśród studiujących nauki medyczne sceneria
wokół konsumpcji napojów alkoholowych wykazuje niepokojące symptomy,
bardziej w odniesieniu do kobiet. Poza tym sceneria ta jest zróżnicowana
na poszczególnych kierunkach studiów.
Słowa kluczowe: alkohol, konsumpcja alkoholu, studenci, studenci nauk
medycznych, zachowania ryzykowne, profilaktyka przeciwalkoholowa
Conclusions. The alcohol consumption-related behaviours identified
among the students of medical sciences manifest disturbing symptoms,
especially concerning women. Also, the behaviours are different at different
university faculties.
Key words: alcohol, alcohol consumption, students, students of medical
sciences, risky behaviours, alcohol consumption prevention
© Probl Hig Epidemiol 2009, 90(2): 218-221
Adres do korespondencji / Address for correspondence
www.phie.pl
Dr n. biol. Aneta Klimberg
Zakład Higieny UM
ul. Rokietnicka 5c, 60-806 Poznań
telefax (0-61) 854-73-90, e-mail: [email protected]
Nadesłano: 20.03.2008
Zakwalifikowano do druku: 28.06.2009
Klimberg A i wsp. Konsumpcja alkoholu i innych środków psychoaktywnych wśród studentów ...
Wprowadzenie
Z wymykającej się spod kontroli konsumpcji
alkoholu przez studentów, a taka jest opisywana
w piśmiennictwie wśród ponad 15% studiujących
nauki medyczne [1], wiążą się gorszące zachowania,
przemoc, zachowania ryzykowne – a po nich bywa poczucie winy i refleksje nad własnym stylem konsumpcji
napojów alkoholowych.
Cele pracy
1. Przedstawienie scenerii wokół wymykającej się
spod kontroli konsumpcji alkoholu, jak: gorszące
zachowania, przemoc, zachowania ryzykowne
– a po nich poczucie winy i refleksje nad własnym
stylem konsumpcji napojów alkoholowych.
2. Ocena profilaktyki przeciwalkoholowej przez
studentów.
Materiał i metoda
Zbadano studentów poszczególnych kierunków
studiów w Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu w okresie rozpoczynania
zajęć z wychowania fizycznego w roku akademickim
2004/2005. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety, który został skonstruowany specjalnie
dla potrzeb prowadzonych badań.
Wyniki badań i ich omówienie
Gorszące sytuacje po konsumpcji napojów
alkoholowych w domach rodzinnych
Gorszące – w opinii badanych – sytuacje w domach
rodzinnych po konsumpcji napojów alkoholowych
wskazało 19,9% studentek (najczęściej z I roku pielęgniarstwa – 27,5%, najrzadziej na I roku farmacji
– 13,9%) i 15,9% studentów (najczęściej z I roku
pielęgniarstwa – 33,3%, najrzadziej na I roku stomatologii – 11,1%). Komentując te wyniki należy
zauważyć zbieżność z innymi wynikami badań [np. 2]
wskazującymi, że styl konsumpcji alkoholu w domu
rodzinnym i jej wielkość stanowi czynnik ryzyka, że
będzie się kształtował podobnie wśród nastolatków
– późniejszych studentów.
Spośród tych ogółu gorszących sytuacji najczęściej
wskazywano awantury (61,2%) i kłótnie (78,8%)
w domu po konsumpcji napojów alkoholowych; istotnie częściej do zaistnienia takich sytuacji przyznawały
się studentki (odpowiednio: 62,7% i 79,5%) aniżeli
studenci (55,2% i 76,1%). Co piąty ankietowany
(19,4% studentek i 11,9% studentów) był ofiarą przemocy w takich sytuacjach, bądź nawet został pobity
(8,4% studentek i 3,0% studentów). Odnotowano
także nieliczne przypadki stania się ofiarami przemocy seksualnej (kobiety – 3,0%, mężczyźni – 2,7%),
co – jak się podkreśla [np. 3] – zagraża chorobami
219
przenoszonymi drogą płciową lub ciążą oraz zaburza
w przyszłości prawidłowe kształtowanie się relacji
z partnerem seksualnym [4].
Studenci jako ofiary przemocy ze strony innych
osób w stanie nietrzeźwym
Spośród ogółu ankietowanych 10,5% doświadczyło na sobie przemocy ze strony innych osób w stanie
nietrzeźwym; istotnie częściej do tego faktu przyznawali się studenci (20,1%) aniżeli studentki (7,4%).
Odnotowywane różnice we wskazaniach studentek z poszczególnych wydziałów (kierunków)
nie były istotne statystycznie, jednak należy zwrócić
uwagę, że studentki z II roku analityki medycznej,
I roku farmacji i II roku stomatologii nieco rzadziej
aniżeli studentki z innych lat i kierunków odczuły na
sobie przemoc ze strony obcych osób będących pod
wpływem alkoholu. Podobnie było wśród studentów,
gdzie najniższe odsetki zanotowano wśród studentów
stomatologii I i II roku, I roku farmacji, a jedynie wśród
studentów na II roku analityki medycznej nie odnotowano żadnego takiego wskazania. Mogło się to wiązać
z odmiennymi warunkami mieszkaniowymi studentów – np. podawanymi w piśmiennictwie faktami, że
w wynajmowanych przez studentów mieszkaniach
konsumpcja alkoholu przybiera znaczniejsze rozmiary
niż w domach studenckich [5].
Zachowania ryzykowne pod wpływem alkoholu
Studiujący przyznawali się do wielu zachowań
ryzykownych – a nawet przestępstw pod wpływem
alkoholu; wśród tych zachowań ogół studiujących
wymieniał najczęściej:
–jazdę rowerem – 14,9% (studenci – 32,2%; studentki – 9,4%)
–jazdę z pijanym kierowcą – 13,4% (studenci
– 14,0%; studentki – 13,2%) 1/
–prowadzenie samochodu – 6,9% (studenci – 17,3%;
studentki – 3,6%)
–jazdę motocyklem – 0,5% (studenci – 1,9%; studentki – 0,0%)
–uczestnictwo w wypadku komunikacyjnym – 0,7%
(studenci – 0,9%; studentki – 0,6%).
Z powyższego wynika, że wielu studiujących,
a istotnie częściej mężczyźni, już w tak młodym wieku łamało podstawowe przepisy ruchu drogowego
– uczestnicząc w ruchu drogowym po spożyciu alkoholu i tym samym dopuszczając się przestępstwa w myśl
znowelizowanego Kodeksu karnego. Być może wynika
to z faktu podawanego przez innych autorów: znaczny
odsetek studentów konsumujących alkohol nie miało
z tego powodu jakichkolwiek problemów [8].
Studentki najczęściej przyznawały się do jazdy
samochodem z pijanym kierowcą. Nieco rzadziej przy-
znawały się do jazdy rowerem po pijanemu. Niepokoić
1/
Jeszcze wyższe odsetki takich zachowań ryzykownych opisano wśród
studentów USA: jazda z kierowcą, który przedtem pił alkohol (39,9%
w 1991 r.; 29,1% w 2007 r.), bądź pił w czasie kierowania pojazdem (16,7% w 1991 r.; 10,5% w 2007 r.) [6]. Bardziej podatne
na takie ryzykowne zachowania są osobowości ukierunkowane na
poszukiwanie w tym sensacji [7].
220
może fakt, iż już w tak młodym wieku (pojedyncze
wskazania) studentki uczestniczyły w wypadku drogowym, którego przyczyną był alkohol. Nieco odmiennie
sytuacja przedstawiała się wśród studentów. Na prawie
wszystkich wydziałach (kierunkach) studenci przyznawali się do jazdy po pijanemu na rowerze, znacznie
rzadziej (bo tylko studenci wydziału lekarskiego I i II
roku) uczestniczyli w wypadku drogowym z udziałem
alkoholu; wśród studentek takie wskazania dotyczyły aż 6 wydziałów (kierunków). Poza tym studenci
rzadziej aniżeli studentki przyznawali się do różnych
zachowań ryzykownych i przestępstw pod wpływem
alkoholu.
Poczucie winy po nadmiernej konsumpcji
napojów alkoholowych
Badacze spodziewali się, że konsumpcja nadmiernej ilości napojów alkoholowych wywoła poczucie
winy bądź żalu, a tymczasem takich odczuć (refleksji)
nie miało prawie 2/3 ankietowanych (62,6%) – i częściej nie było tego poczucia winy i żalu u studentek
(63,5%) aniżeli u studentów (59,7%), aczkolwiek
różnice te nie były istotne statystycznie.
Najrzadziej poczucie winy i żalu po nadmiernej
konsumpcji alkoholu miały studentki I roku stomatologii i analityki medycznej, gdzie te wskazania nie
przekroczyły 25%. Wśród studentów podobne wyniki
odnotowano wśród studentów drugich lat stomatologii, analityki medycznej i farmacji. Najczęstsze
natomiast wskazania – zbliżone do 50% – odnotowano
wśród studentek i studentów z I roku farmacji.
Refleksje nad konsumowaniem napojów
alkoholowych
Chwile refleksji nad konsumowaniem napojów
alkoholowych miało, niestety, niewielu studiujących,
bo zaledwie co piąty (23,9%), ale ten wynik pokrywa
się z obserwacjami innych autorów [np. 9]. Zaskakuje
przy tym fakt, że istotnie częściej nad swoim piciem
zastanawiali się studenci (33,2%) aniżeli studentki
(20,9%).
Wśród studentek, poza I rokiem analityki medycznej, do refleksji nad własną konsumpcją alkoholu
przyznało się ponad 15% badanych. Odmiennie było
wśród studentów, gdzie na I roku pielęgniarstwa nie
było żadnego takiego wskazania a tymczasem na II roku analityki medycznej było przeciwnie – odsetek ten
wyniósł 100%.
Postrzeganie konieczności zmian
w dotychczasowym stylu konsumpcji napojów
alkoholowych
Ponad połowa ogółu ankietowanych (53,1%)
nie postrzegała w swoim dotychczasowym stylu kon-
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(2): 218-221
sumpcji alkoholu żadnych niepokojących objawów;
istotnie częściej takiego zdania byli studenci (57,6%)
aniżeli studentki (51,7%). Tylko niespełna 4% ogółu
badanych uznało, że ich styl konsumpcji alkoholu powinien się diametralnie zmienić; doszli oni do wniosku
– istotnie częściej studentki (4,2%) aniżeli studenci
(1,9%) – że najlepiej będzie, jeśli w ogóle przestaną
pić alkohol.
Odnotowane różnice w tych wskazaniach studentek z poszczególnych wydziałów (kierunków)
były istotne statystycznie. Prawie w każdej badanej
grupie (za wyjątkiem studentek stomatologii III roku)
znalazły się studentki, które przestały w ogóle pić
alkohol; największy odsetek takich osób odnotowano
u studentek II roku analityki medycznej i I roku pielęgniarstwa. Nieco inaczej sytuacja przedstawiała się
wśród studentów. Studenci II roku analityki medycznej nie widzieli w tym niczego złego. Zbliżone opinie
w tym względzie mieli ich młodsi koledzy z tego kierunku, gdzie ponad 60% nie postrzegało niczego złego
w swoim piciu alkoholu, a pozostali odstawili jedynie
ten alkohol, który im w przeszłości zaszkodził.
Dążenie do zachowania abstynencji alkoholowej
Zaledwie 14,5% studiujących wyrażało chęć
zachowania abstynencji alkoholowej. Nieco częściej
taką chęć wyrażali studenci (14,9%) aniżeli studentki (14,4%). Zastanawiające, czy nawet ten niewielki
odsetek będzie umiał tak pokierować swoim piciem,
że przez rok utrzyma abstynencję – bo takie bywa
przyjmowane kryterium abstynencji. Jak już wspomniano powyżej dotychczas niespełna co trzeci z ogółu
ankietowanych przestał pić alkohol; pozostali nadal
piją. Jedynie czasami zastanawiają się nad własnym
piciem, mają z tego powodu poczucie winy i żalu,
jednak nic nie wskazuje na to, aby w przyszłości mogli
być abstynentami.
Wśród studentek najmniejsze odsetki deklarujących chęć bycia abstynentami odnotowano na
trzecich latach medycyny i somatologii oraz II roku
zdrowia publicznego. Wśród studentów były nawet
takie wydziały (kierunki), gdzie żaden ankietowany
nie chciałby zostać abstynentem (fizjoterapia II rok,
I rok położnictwa i pielęgniarstwa). Na pozostałych
wydziałach (kierunkach) – za wyjątkiem studentów lat
drugich stomatologii i zdrowia publicznego – odsetki
te przekraczały nawet 10%, a w przypadku studentów
lat drugich położnictwa i pielęgniarstwa nawet 20%.
Zetknięcie się z profilaktyką przeciwalkoholową
Zdecydowana większość ankietowanych spotkała
się w swoim życiu z różnymi formami profilaktyki
(kampanii) przeciwalkoholowej. Najczęściej ankietowani wymieniali:
Klimberg A i wsp. Konsumpcja alkoholu i innych środków psychoaktywnych wśród studentów ...
–krytykę picia – 66,7% (studenci – 72,0%; studentki
– 65,0%)
–plakat antyalkoholowy – 60,7% (studenci – 72,3%;
studentki – 57,0%)
–reklamę stylu życia bez alkoholu – 51,3% (studenci
– 62,3%; studentki – 47,7%)
–ulotkę antyalkoholową – 42,5% (studenci – 53,1%;
studentki – 39,1%).
Powyższe wyniki wskazują, że ogół badanych,
a istotnie częściej mężczyźni, spotykali się z różnego
rodzaju formami profilaktyki (kampanii) przeciwalkoholowej. Jednak – na co wskazują wyniki badań
własnych – należy się zastanowić czy prowadzona
w taki jak dotąd sposób kampania promująca styl życia
bez alkoholu czy tylko z niewielkim jego udziałem
dociera do młodych osób, czyli zmienia korzystnie ich
postawy.
221
Wśród studentek wskazania na jedną z form
profilaktyki (kampanii) przeciwalkoholowej jedynie
na kilku wydziałach (kierunkach) przekroczyły 60%.
Nieco inaczej jest wśród studentów, gdzie na kilku
wydziałach (kierunkach) takie wskazania osiągnęły
100%, a zdecydowana większość zbliżona była, czy
nawet przekroczyła 70%. Najbardziej kampania antyalkoholowa była zauważana przez studentów I roku
pielęgniarstwa (3 z 4 wskazań po 100%).
Wniosek
Rozpoznana wśród studiujących nauki medyczne
sceneria wokół konsumpcji napojów alkoholowych wykazuje niepokojące symptomy, bardziej w odniesieniu
do kobiet. Poza tym sceneria ta jest zróżnicowana na
poszczególnych kierunkach studiów.
Piśmiennictwo / References
1. Shah AA, Bazargan-Hejazi S, Lindstrom RW, Wolf KE.
Prevalence of at-risk drinking among a national sample of
medical students. Subst Abus 2009, 30(2): 141‑149.
2. Abar C, Abar B, Turrisi R: The impact of parental modeling
and permissibility on alcohol use and experienced negative
drinking consequences in college. Addict Behav 2009,
34(6‑7): 542-547.
3. Westwood J, Mullan B: Young people and sexual risk-taking
behaviour in Central England. Sex Health 2009, 6(2):
135‑138.
4. Pedersen ER, Lee CM, Larimer ME, Neighbors C. Gender and
dating relationship status moderate the association between
alcohol use and sex-related alcohol expectancies. Addict
Behav 2009, 34(9): 786-789.
5. Zamboanga RL, Olthuis JV, Horton NJ, McCollum EC, Lee JJ,
Shaw R. Where’s the house party? Hazardous drinking
behaviors and related risk factors. J Psychol 2009, 143(3):
228-244.
6. Jones SE, Shults RA. Trends and subgroup differences in
transportation-related injury risk and safety behaviors among
US high school students, 1991-2007. J Sch Health 2009,
79(4): 169-176.
7. Zakletskaia LI, Mundt MP, Balousek SL, Wilson EL,
Fleming MF. Alcohol-impaired driving behavior and
sensation-seeking disposition in a college population
receiving routine care at campus health services centers.
Accid Anal Prev 2009, 41(3): 380-386.
8. RayAE, Turrisi R, Abar B, Peters KE. Social-cognitive
correlates of protective drinking behaviors and alcoholrelated consequences in college students. Addict Behav 2009,
May 27, Epub ahead of print.
9. Caldeira KM, Kasperski SJ, Sharma E, Vincent KB, O’Grady
KE, Wish ED, Arria AM. College students rarely seek help
despite serious substance use problems. J Subst Abuse Treat
2009, 22.