1. Wprowadzenie

 1. Wprowadzenie
Coraz częściej podkreśla się, że o ile wiek XX był „wiekiem ropy”, to obecne
stulecie będzie „wiekiem wody”. Według Banku Światowego, 80 krajów świata,
reprezentujących 40% ludności, już dziś odczuwa poważny brak wody, a ONZ
ostrzega, że w 2015 roku dwie trzecie mieszkańców Ziemi będzie doświadczać
tego dramatu [1, 2].
Regularny dostęp do wody do spożycia jest jedną z podstawowych potrzeb
człowieka, a podczas kryzysów humanitarnych staje się warunkiem przeżycia
i jest niezbędnym czynnikiem walki z ubóstwem. Bez zaspokojenia tej potrzeby
sprawowanie opieki zdrowotnej jest niemożliwe. Dziś uważa się, że ograniczenie dostępu do wody to podstawowy czynnik rozwarstwienia pomiędzy krajami
bogatej Północy i biednego Południa. Problematykę tą w skali globalnej dostrzega ONZ, którego Zgromadzenie Ogólne ogłosiło rok 2008 Międzynarodowym
Rokiem Higieny, lata 2005-2015 Międzynarodową Dekadą Działania „Woda
dla życia”, a 22 marca każdego roku jest Światowym Dniem Wody [3].
1.1. Ocena światowych zasobów wód
Ponad 70% powierzchni Ziemi pokrywają wody, a całkowita jej objętość
wynosi ok. 1,4 mld km3, z czego ponad 97% stanowią wody słone o zawartości soli powyżej 1 g/l. Spośród pozostałych ok. 2,5% zasobów wód na Ziemi,
69% stanowią wody związane w lodowcach i wiecznej zmarzlinie, a tylko <1%
całkowitych zasobów wód słodkich i 0,01% całkowitej ilości wody na Ziemi
to dostępne zasoby, możliwe do wykorzystania przez człowieka i ekosystemy
(rys. 1.1) [2]. Oprócz oczywistego braku wystarczającej ilości wody słodkiej,
która może być wykorzystana przez ludzi do celów spożywczych, bardzo istotnym zagrożeniem dla rozwoju społeczeństw jest jej nierównomierne rozmieszczenie na kuli ziemskiej oraz pogarszająca się jej jakość. Woda jest surowcem,
10
1. Wprowadzenie
a jej zasoby są ograniczone, ale odnawialne. Odnowa zasobów wodnych jest
jednak spowolniona lub ograniczona przez czynniki antropogeniczne.
Woda słodka
2,5%
Woda słona
97,5%
Woda powierzchniowa
0,3%
Rzeki
1%
Woda gruntowa
30,8%
Jeziora
87%
Lodowce
68,9%
Bagna
11%
Rys. 1.1. Bilans zasobów wody na Ziemi
Do zasadniczych przyczyn ograniczonego dostępu do czystej wody należy
zaliczyć [1]:
–– zanieczyszczenie środowiska (w tym wód naturalnych) przez przemysł i rolnictwo oraz brak kanalizacji w niektórych rejonach zamieszkałych przez ludzi,
–– rosnącą lokalnie i globalnie liczbę ludności oraz podnoszenie przez nich
standardów życia,
–– zmianę klimatu na pewnych obszarach, co wywołuje zmniejszenie ilości
dostępnej wody,
–– rywalizację pomiędzy krajami wykorzystującymi to samo źródło zaopatrzenia w wodę.
Konkurencja w dostępie do wody może być głównym źródłem napięć, a nawet konfliktów zbrojnych w niektórych częściach rozwijającego się świata. Kraje,
które nie mają na swoim terytorium rzek od źródeł do ujścia, stają się uzależnione od sąsiadów z górnego ich biegu. Wrażliwość zasobów wodnych ciągle
wzrasta z powodu zwiększonej ich eksploatacji, zanieczyszczenia i degradacji
środowiska. Powoduje to społeczną i polityczną niestabilność w wielu regionach
świata, a terytorialne problemy z wodą wywołują na tym tle tzw. „konflikty
wodne” [3]. „Konflikt wodny” (ang. water conflict), to termin dotyczący sytuacji,
w której potrzebna jest interwencja o różnorodnym charakterze (ekonomicznym,
prawnym, politycznym) dla jego rozwiązania. Woda w konfliktach zbrojnych
występuje jako [4]:
–– narzędzie wojenne (np. zniszczenie zapory jest przyczyną zalania terenów,
na których przebywa wróg),
–– cel działań (np. dysponowanie zasobami wodnymi jest niezbędne do życia
i rozwoju społeczności, a ich zatrucie dezorganizuje życie),
–– element środowiska (np. naturalne przeszkody wodne stanowią element
obronny).