D - Sąd Okręgowy w Białymstoku

Sygn. akt II Ca 1038/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 stycznia 2013 r.
Sąd Okręgowy w Białymstoku II Wydział Cywilny Odwoławczy
w składzie:
Przewodniczący:
SSO Urszula Wynimko
Sędziowie:
SSO Barbara Puchalska
SSR del. Bożena Sztomber (spr.)
Protokolant:
st. sekr. sąd. Zofia Szczęsnowicz
po rozpoznaniu w dniu 11 stycznia 2013 r. w Białymstoku
na rozprawie
sprawy z powództwa M. B.
przeciwko J. B.
o podwyższenie alimentów
na skutek apelacji pozwanego
od wyroku Sądu Rejonowego w Białymstoku
z dnia 1 października 2012 r. sygn. akt IV RC 227/12
I. zmienia zaskarżony wyrok w punkcie III w ten sposób, że wynagrodzenie należne kuratorowi
podwyższa o kwotę podatku VAT w wysokości 13,80 złotych;
II. oddala apelację w pozostałym zakresie;
III. nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego
w Białymstoku) na rzecz adwokata T. O. kwotę 73,80 złotych, w tym 13,80 złotych podatku VAT,
tytułem wynagrodzenia kuratora pozwanego w postępowaniu odwoławczym.
UZASADNIENIE
E. B., działająca jako ustawowa przedstawicielka małoletniego powoda M. B., wniosła o
podwyższenie alimentów zasądzonych od J. B. z kwoty 300 złotych miesięcznie do kwoty po
550 złotych miesięcznie, wskazując, iż po wydaniu wyroku zasądzającego alimenty na rzecz
małoletniego wzrosły jego potrzeby i wydatki związane z jego utrzymaniem.
Miejsce pobytu pozwanego J. B. nie było znane. W jego imieniu działał kurator ustanowiony
dla nieznanego z miejsca pobytu – adw. T. O., który uznał powództwo do kwoty po 350 złotych
miesięcznie.
Wyrokiem z dnia 1 października 2012 roku Sąd Rejonowy w Białymstoku w punkcie I alimenty
podwyższone wyrokiem Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 1 marca 2010 roku w sprawie
IV RC 863/09 od pozwanego J. B. na rzecz małoletniego powoda M. B. do kwoty po 300 złotych
miesięcznie podwyższył z dniem 23 marca 2012 roku do kwoty po 500 złotych miesięcznie,
płatne do dnia 10-tego każdego miesiąca do rąk matki E. B. jako ustawowej przedstawicielki
małoletniego powoda, z odsetkami w wysokości 13 % w stosunku rocznym w razie zwłoki w
płatności poszczególnych rat, w punkcie II oddalił powództwo w pozostałym zakresie, w punkcie
III przyznał kuratorowi nieznanego miejsca pobytu pozwanego J. B. – adw. T. O. wynagrodzenie
w kwocie 60 złotych, które nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa – Kasa Sądu Rejonowego w
Białymstoku, w punkcie V odstąpił od obciążania stron kosztami procesu, którymi obciążył Skarb
Państwa i w punkcie VI wyrokowi w punkcie I nadał rygor natychmiastowej wykonalności.
Sąd Rejonowy ustalił, że małoletni M. B. urodził się 13 grudnia 1998 roku. Pochodzi ze związku
małżeńskiego E. B. i pozwanego J. B.. Związek małżeński rodziców powoda został rozwiązany przez
rozwód. Ojciec małoletniego nie utrzymuje z nim kontaktów i miejsce jego pobytu nie jest znane.
Sąd Rejonowy wskazał, że ostatnim orzeczeniem ustalającym wysokość obowiązku
alimentacyjnego na rzecz małoletniego powoda był wyrok Sądu Rejonowego w Białymstoku z
dnia 1 marca 2010 roku, w sprawie IV RC 863/09. Sąd orzeczeniem tym podwyższył alimenty
od pozwanego J. B. na rzecz małoletniego powoda M. B. z kwoty po 150 zł do kwoty po 300 zł
miesięcznie, płatne do dnia 10 każdego miesiąca do rąk matki E. B. jako ustawowej przedstawicielki
małoletniego.
Sąd I instancji ustalił, że małoletni powód M. B. miał wówczas 11 lat, był uczniem V klasy szkoły podstawowej. Nie
uczęszczał na płatne zajęcia pozalekcyjne. Podręczniki niezbędne małoletniemu kosztowały 300 zł. Był dzieckiem
zdrowym. Ustawowa przedstawicielka miesięczny koszt utrzymania małoletniego określała na kwotę około 600 zł
miesięcznie. E. B. miała wówczas 41 lat. Jej zawód to kucharz. Była osobą bezrobotną, poszukiwała pracy. Mieszkała w
mieszkaniu spółdzielczym lokatorskim, za które opłacała czynsz w wysokości 430 zł. Na jej utrzymaniu oprócz syna M.
B. pozostawały dzieci: K. lat 4, M. lat 18 oraz J. lat 19. J. B. miał w dacie poprzedniego orzekania o wysokości alimentów
46 lat. Z zawodu był elektronikiem. Jego miejsce pobytu nie było znane. Przedstawicielka ustawowa małoletniego
twierdziła wówczas, iż pozwany przebywa za granicą, prawdopodobnie w Hiszpanii, nie miała wiedzy czy pozwany
posiadał majątek.
Sąd Rejonowy ustalił aktualną sytuację małoletniego powoda i jego rodziców. M. B. ma 14 lat, jest uczniem II klasy
gimnazjum. Podręczniki małoletniego w tym roku szkolnym kosztowały 600 zł, wyprawka 550 zł. Małoletni powód
uczęszcza na zajęcia ze strzelectwa, które kosztują 25 zł za semestr oraz na zajęcia z języka angielskiego, płatne 25 zł
miesięcznie. Trenuje boks, co kosztuje 120 zł rocznie. M. B. jest dzieckiem zdrowym. Jego wyżywienie kosztuje około
10 zł dziennie, a ubranie 100 zł miesięcznie.
Matka powoda E. B. ma obecnie 44 lata. Z zawodu jest technikiem kucharzem. Pracuje jako osoba
sprzątająca w firmie (...), zarabia 1150 zł netto. Jest właścicielką mieszkania o powierzchni 52
m2, w którym zamieszkuje z trzema synami. Opłaca czynsz za mieszkanie w wysokości 650 zł,
energię elektryczną 120zł, Internet 54 zł. Spłaca raty za meble w kwocie po 80 zł. Na jej utrzymaniu
pozostaje małoletni K. S., który ma zasądzone alimenty od ojca w kwocie po 300 zł miesięcznie. E.
B. pobiera zasiłek rodzinny na rzecz powoda w kwocie 100 zł miesięcznie.
Pozwany J. B. ma obecnie 49 lat. Jego dokładna sytuacja finansowa, materialna i zdrowotna nie jest znana. Z zeznań
E. B. wynika, iż pracuje on dorywczo, bez umowy o pracę, ma długi, często zmienia miejsce zamieszkania, pracuje przy
wykańczaniu mieszkań. Prawdopodobnie zarabia 2000 – 3000 zł miesięcznie.
W ocenie Sądu I instancji doszło do istotnej zmiany stosunków uzasadniającej podwyższenie alimentów w myśl art.
138 kro, co skutkowało uwzględnieniem powództwa, jednak w mniejszym zakresie, niż żądała tego przedstawicielka
ustawowa. Od daty poprzedniego orzeczenia w przedmiocie wysokości obowiązku alimentacyjnego minęły 2 lata.
W tym czasie powód ukończył szkołę podstawową i obecnie uczęszcza do gimnazjum. Wiąże się to z zakupem
droższych podręczników, przyborów szkolnych (1150 zł rocznie). Małoletni jest uczniem klasy sportowej, gdzie
uczęszcza na dodatkowe zajęcia: trening bokserski, zajęcia ze strzelectwa (kosztujące łącznie 170 zł rocznie). Uczy
się języka angielskiego, co kosztuje 25 zł miesięcznie. Dodatkowo potrzebuje większej ilości odzieży oraz stosownej
do wieku i stopnia rozwoju rozrywki. Sąd Rejonowy uznał, że koszt utrzymania małoletniego powoda wynosi około
820 zł miesięcznie. Oprócz kosztów związanych z realizacją obowiązku szkolnego i zajęciami dodatkowymi, matka
powoda ponosi wydatki związane z zakupem żywności, ubrań i środków czystości. Sąd przyjął, że koszty wyżywienia
małoletniego sięgają kwoty 300 zł miesięcznie, zakupu ubrań 100 zł miesięcznie. Udział małoletniego w kosztach
utrzymania mieszkania wynosi około 200 zł miesięcznie.
Sąd Rejonowy uznał, że udział finansowy ojca w zaspokajaniu usprawiedliwionych potrzeb syna powinien być większy
niż matki, gdyż to na niej ciąży obowiązek sprawowania osobistej pieczy nad małoletnim. Kwota 500 zł alimentów
na rzecz małoletniego syna, zdaniem Sądu, mieści się w zakresie możliwości zarobkowych i majątkowych pozwanego.
Sąd dał wiarę zeznaniom matki powoda, iż pozwany pracuje i zarabia 2000 do 3000 zł, a umowy o pracę nie zawiera,
bowiem ciążą na nim liczne długi i w ten sposób uniemożliwia ich egzekucję. W pozostałym zakresie powództwo
zostało oddalone jako zawyżone.
O wynagrodzeniu należnym kuratorowi ustanowionemu dla nieznanego z miejsca pobytu
pozwanego Sąd I instancji orzekł na podstawie § 3 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 28 sierpnia 1982 roku w sprawie stawek, warunków przyznawania i wypłaty ryczałtu
przysługującego sędziom i pracownikom sądowym za dokonanie oględzin oraz stawek należności
kuratorów (Dz. U. z 1982r, nr 27, poz. 197), z uwzględnieniem § 7 ust. 1 pkt 11 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie
oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu
(Dz. U. z 2002r., nr 163, poz.1348 z późn. zm.), przyznając je ze Skarbu Państwa w kwocie 60 zł.
O kosztach sądowych Sąd Rejonowy rozstrzygnął stosownie do art. 102 kpc, zgodnie z którym w
wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część
kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Rygor natychmiastowej wykonalności w punkcie
I wyroku Sąd nadał na mocy art. 333 § 1 pkt 1 kpc.
Apelację od tego wyroku wniósł pozwany, reprezentowany przez kuratora dla nieznanego z
miejsca pobytu. Zaskarżył wyrok w części uwzględniającej powództwo ponad kwotę uznaną przez
stronę pozwaną, zarzucając mu:
- naruszenie art. 135 § 1 krio oraz art. 138 krio przez przyjęcie, że usprawiedliwione potrzeby
uprawnionego oraz zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego, przy przyjęciu zmiany
stosunków uzasadniają uwzględnienie powództwa i podwyższenie alimentów z kwoty po 300 zł do
kwoty po 500 zł miesięcznie,
- naruszenie § 7 ust. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 roku w sprawie
opłat za czynności adwokackie … (Dz. U. z 2002r., nr 165, poz.1348 z późn. zm.) przez jego
nieuwzględnienie przy orzekaniu o kosztach i zasądzeniu kuratorowi wynagrodzenia tak jakby
reprezentował stronę powodową a nie pozwaną.
Wskazując na powyższe wniósł:
- o zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie powództwa do kwoty po 350 zł miesięcznie
tytułem alimentów na rzecz małoletniego M. B.,
- o zmianę orzeczenia o kosztach zawartego w punkcie III wyroku i zasądzenie wynagrodzenia w
kwocie 600 zł powiększonej o wartość podatku VAT,
- o zasądzenie wynagrodzenia za II instancję z tytułu zastępowania nieznanego z miejsca pobytu
pozwanego przez ustanowionego w sprawie kuratora.
SĄD OKRĘGOWY USTALIŁ I ZWAŻYŁ, CO NASTĘPUJE:
Apelacja zasługuje na uwzględnienie jedynie w części dotyczącej braku podwyższenia
wynagrodzenia przyznanego kuratorowi ustanowionemu dla nieznanego z miejsca pobytu
pozwanego o należną stawkę podatku od towarów i usług. W pozostałym zakresie apelacja jest
niezasadna.
Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne i wszechstronnie rozważył zgromadzony
materiał dowodowy. Dokonał właściwej oceny prawnej powództwa i trafnie uznał, że od daty
poprzedniego orzekania o wysokości alimentów nastąpiła zmiana stosunków w rozumieniu art.
138 kro. Sąd I instancji należycie, z zachowaniem zasad doświadczenia życiowego, wyważył
zarówno usprawiedliwione potrzeby małoletniego powoda uprawnionego do alimentacji, jak też
możliwości ich zaspokojenia przez jego rodziców i prawidłowo określił obecny zakres obowiązku
alimentacyjnego pozwanego w stosunku do małoletniego syna M. B.. Wbrew zarzutowi skarżącego
Sąd I instancji nie dopuścił się naruszenia przepisu art. 135 § 1 kro oraz art. 138 kro podwyższając
dotychczasowe alimenty zasądzone od pozwanego na rzecz małoletniego powoda do kwoty po 500
zł miesięcznie.
Przewidziany w art. 133§1 kro obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka, które nie jest w
stanie utrzymać się samodzielnie, stanowi uszczegółowienie wynikającego z art. 96 kro ogólnego
obowiązku wychowania dziecka oraz troski o jego fizyczny i duchowy rozwój. Fundamentalną
zasadą jest, że oboje rodzice - w zależności od swych możliwości - są zobowiązani zapewnić dziecku
środki do zaspokojenia jego potrzeb fizycznych, czyli dotyczących wyżywienia, mieszkania,
odzieży, środków higieny, leczenia w razie choroby, jak też potrzeb duchowych, a także środki
wychowania. Za Sądem Rejonowym wskazać należy, że przepis art. 135 § 1 kro uzależnia zakres
świadczeń alimentacyjnych z jednej strony od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, z
drugiej od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego do alimentacji. W razie
zmiany stosunków, a więc przykładowo istotnego zwiększenia, czy też zmniejszenia lub ustania
możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanych do alimentacji albo istotnych zmian w
zakresie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionych, przepis art. 138 kro daje stronom możliwość
ubiegania się o zmianę dotychczasowego rozstrzygnięcia co do obowiązku alimentacyjnego.
Określenie wysokości alimentów powinno stanowić zatem wypadkową majątkowych i
zarobkowych możliwości rodziców oraz usprawiedliwionych potrzeb dzieci, przy uwzględnieniu
osobistych starań rodziców o ich utrzymanie i wychowanie. Podkreślić przy tym należy, że
przez pojęcie „możliwości zarobkowe i majątkowe” rozumieć należy nie tylko zarobki i dochody
rzeczywiście uzyskiwane ze swojego majątku, lecz te zarobki i te dochody, które osoba zobowiązana
może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności, stosownie do swych sił
umysłowych i fizycznych. Przy ocenie zaś, które z potrzeb uprawnionego powinny być uznane za
usprawiedliwione, oczywiście pomijając takie, które są związane z zapewnieniem podstawowych
warunków egzystencji i ochrony zdrowia, należy mieć na uwadze możliwości zobowiązanego
do ich zaspokojenia. Wymiar świadczeń alimentacyjnych w obowiązującym porządku prawnym
wyznacza zasada równej stopy życiowej dzieci z rodzicami, którzy obowiązani są podzielić się z
dziećmi choćby ograniczonymi dochodami i zapewnić im jak najlepsze warunki materialne, przy
czym nawet szczupłość posiadanych środków nie zwalnia rodziców z obowiązku alimentacyjnego.
Sąd Rejonowy prawidłowo uznał, że obowiązek utrzymania powoda spoczywa na obojgu rodzicach i właściwie określił
jego rozkład między nimi. Ustalając wysokość alimentów wnikliwie rozważył zarówno niezbędne potrzeby powoda,
jak też możliwości zarobkowe pozwanego, adekwatnie do jego wieku i kwalifikacji zawodowych, zgodnie z wymogami
art. 135 § 1 kro. Przyjęte przez Sąd Rejonowy miesięczne koszty utrzymania małoletniego powoda na poziomie
820 zł nie zostały zawyżone, lecz obejmują konieczne wydatki, służące zaspokojeniu usprawiedliwionych potrzeb
dziecka, stosownie do wieku i etapu edukacji. Sąd Okręgowy nie podziela stanowiska skarżącego, iż koszty te powinny
być przyjęte w kwocie 525 zł miesięcznie jako suma kwot: 300 zł – wyżywienie, 100 zł – ubrania, 25 zł – nauka
języka angielskiego oraz 100 zł jako miesięczna średnia rocznych wydatków na podręczniki (600 zł), wyprawkę (550
zł), zajęcia ze strzelectwa (50 zł), treningi z boksu (120 zł). W wyliczeniach tych pozwany nie uwzględnił bowiem
partycypacji małoletniego w kosztach utrzymania mieszkania w kwocie około 200 zł miesięcznie ani wydatków na
zakup środków czystości i higieny, jak też na stosowną do wieku i stopnia rozwoju powoda rozrywkę.
W konsekwencji błędnego, zaniżonego, określenia przez skarżącego kosztów utrzymania powoda
nietrafny jest zarzut obciążenia pozwanego prawie całością kosztów utrzymania małoletniego
syna. Sąd Rejonowy prawidłowo uznał, że E. B. w znacznej mierze swój obowiązek wobec syna
realizuje poprzez osobiste starania o jego utrzymanie i wychowanie (art. 135 § 2 kro), zatem
zasadne jest włożenie na pozwanego, w odpowiednio większym zakresie – w kwocie 500 zł
miesięcznie, obowiązku finansowego partycypowania w kosztach utrzymania dziecka.
Niezasadny jest również zarzut naruszenia § 7 ust. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002
roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. nr 163, poz.1348 z późn. zm.) poprzez jego nieuwzględnienie przy orzekaniu
o wynagrodzeniu należnym kuratorowi. Sąd Rejonowy prawidłowo przyjął, że powołany przepis nie ma w sprawie
zastosowania, a podstawę do określenia wynagrodzenia kuratora będącego adwokatem w kwocie 60 zł stanowi § 7 ust.
1 pkt 11 cyt. rozporządzenia, przewidujący w sprawach o alimenty stawkę minimalną, będącą podstawą zasądzenia
opłaty za czynności z tytułu zastępstwa prawnego, o której mowa w § 2 ust. 1 i 2 rozporządzenia. Stosownie natomiast
do wskazanego przez skarżącego § 7 ust. 4 rozporządzenia, opłaty, o których mowa w ust. 1 pkt 11, ustala się od wartości
przedmiotu sprawy, jeżeli obowiązek zwrotu kosztów obciąża osobę zobowiązaną do alimentów. Przepis ten daje więc
podstawę do przyznania uprawnionemu do alimentów zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w wyższej stawce,
odniesionej do wartości przedmiotu sprawy, jeżeli wygrywa sprawę i pozwanego (osobę zobowiązaną do alimentów)
obciąża obowiązek zwrotu na jego rzecz poniesionych kosztów.
Stawka wynagrodzenia kuratora w kwocie 60 zł została ustalona przez Sąd Rejonowy zgodnie z obowiązującymi
przepisami, przy uwzględnieniu rodzaju sprawy, stopnia jej zawiłości oraz włożonego przez kuratora nakładu pracy,
stosownie do treści § 3 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 sierpnia 1982 roku w sprawie
[…] oraz stawek należności kuratorów (Dz. U. nr 27, poz. 197). Zauważyć należy, że wysokość wynagrodzenia
kuratorów będących adwokatami nie może przekraczać stawek zasadniczego wynagrodzenia (stawek minimalnych),
przewidzianych przepisami określającymi wysokość opłat za czynności adwokackie.
Zasadny jest natomiast zarzut, iż wynagrodzenie przyznane kuratorowi ustanowionemu dla nieznanego z miejsca
pobytu pozwanego powinno być podwyższone o stawkę podatku VAT. Sąd Okręgowy podziela w tym przedmiocie
stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z dnia 21.05.2009 roku (V CNP 1/09, OSNC 2010/3/44),
które wprawdzie dotyczyło kuratora będącego adwokatem, ustanowionego w postępowaniu egzekucyjnym, tym
niemniej odnieść je należy również do adwokatów, będących kuratorami procesowymi w postępowaniu sądowym.
Ustanowienie zastępstwa adwokackiego z urzędu, również zastępstwa adwokata – kuratora, uznać należy za
świadczenie pomocy prawnej następujące w ramach stosunku publicznoprawnego, do którego odnosi się treść § 2
ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie
oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. nr 163,
poz.1348 z późn. zm.). Z tego też względu należy przyjąć, że ustanowiona z urzędu pomoc prawna wykonywana
przez adwokata – kuratora w postępowaniu o zmianę zakresu obowiązku alimentacyjnego jest objęta wskazanym
przepisem i wynagrodzenie kuratora będącego adwokatem sąd obowiązany jest podwyższyć o należną stawkę podatku
od towarów i usług.
Powyższe skutkowało zmianą zaskarżonego wyroku w punkcie III w ten sposób, że wynagrodzenie należne kuratorowi
zostało podwyższone o kwotę podatku VAT w wysokości 13,80 zł.
Z tych względów w części uwzględniającej apelację orzeczono na mocy art. 386§1 kpc, w pozostałym
zakresie apelacja jako pozbawiona uzasadnionych podstaw podlegała oddaleniu na mocy art. 385
kpc.
O wynagrodzeniu kuratora w postępowaniu odwoławczym orzeczono na podstawie § 3 ust.
2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 sierpnia 1982 roku w sprawie stawek,
warunków przyznawania i wypłaty ryczałtu przysługującego sędziom i pracownikom sądowym
za dokonanie oględzin oraz stawek należności kuratorów (Dz. U. nr 27, poz. 197) w związku z §
2 ust. 3, § 13 ust.1 pkt 1 w zw. z § 7 ust. 1 pkt 11 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
28.09.2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. nr 163, poz.1348 z późn. zm.).