Badania radiograficzne - dawniej, obecnie i co może być jutro

KRAJOWA KONFERENCJA BADAŃ RADIOGRAFICZNYCH - „Stary Młyn 2012”
27 - 29 sierpnia 2012 r.
Badania radiograficzne
- dawniej, obecnie i co może być jutro
Marek Dobrowolski
Warszawa
Skrót
Przemysłowe badania materiałów, półfabrykatów i wyrobów były początkowo
badaniami połączonymi ze zniszczeniem próbki. Nieinwazyjne metody kontroli nie były
nawet zwane badaniami, takie jak np.: „oględziny zewnętrzne”, sprawdzanie młotkiem osi
wagonów kolejowych, czy też metoda „nafta-kreda”.
W badaniach przemysłowych, termin „nieniszczące” powstał
po odkryciu i
rozpowszechnieniu promieniowania rentgenowskiego, a następnie po zastosowaniu innych
zjawisk fizycznych do penetracji materiałów bez ich uszkadzania. W medycynie, badania
diagnostyczne, ze względów oczywistych, nigdy nie podzielono na „niszczące” i
„nieniszczące”.
Dawniej w przemyśle, każdy pracownik zajmujący się badaniami nieniszczącymi
musiał prezentować cechy „mistrza”; musiał umieć zaplanować badania, uzgodnić je z
klientem, dobrać technikę badania, wykonać badania i zinterpretować ich wyniki oraz podjąć
ostateczną decyzję o przydatności wyrobu.
Obecnie, po wprowadzeniu stopni kwalifikacji i certyfikacji, tylko pracownik 3-go
stopnia może być upoważniony do wykonania wszystkich tych czynności.
Przyjęta klasyfikacja kompetencji w badaniach nieniszczących, odróżnia je od wielu innych
specjalności technicznych objętych, np.
hierarchią stopni akademickich, gdzie od
pracowników wyższego szczebla nie wymaga się zachowania umiejętności osobistego
wykonywania określonych badań materiałowych. Pracownicy badań nieniszczących
wszystkich stopni (również 3-go) są zobowiązani utrzymywać praktyczną umiejętność
wykonywania badań.
Coraz większa specjalizacja w badaniach nieniszczących doprowadziła do ich
podziału na;
- „ocenę wyrobów” (evaluation),
- diagnostykę eksploatacyjną (In-Service Inspection, Condition Monitoring) i - charakteryzację materiałów (material characterisation).
W dwu pierwszych kategoriach badań nieniszczących istnieją już oddzielne, specjalistyczne
normy badań jak też oddzielne systemy certyfikacji personelu (np. w USA, w Wk. Brytanii).
„Rozmnażanie się” systemów certyfikacji personelu wynika nie tylko z różnic pomiędzy
badaniami odbiorczymi, eksploatacyjnych i strukturalnymi, ale również, a może przede
1
KRAJOWA KONFERENCJA BADAŃ RADIOGRAFICZNYCH - „Stary Młyn 2012”
27 - 29 sierpnia 2012 r.
wszystkim, z odrębności i pewnej niezależności dużych dziedzin przemysłu (np. lotnictwo,
przemysł hutniczy, produkcja rur itp.).
Obecnie nie wystarcza już podział badań nieniszczących na metody, stopnie i
sektory przemysłowe. Coraz częściej certyfikacja dotyczy określonej branży.
Jakie może być jutro badań radiograficznych?
Zmiany wynikać będą prawdopodobnie z rozwijającej się cyfryzacji badań. Bogate
możliwości cyfrowej rejestracji i przesyłu obrazów radiograficznych powodują odchodzenie
od stałych nośników obrazu jak błona, ksero czy papier. Ocena wyników badania, analizy
technologiczne, np. spawania i decyzje dotyczące zarządzania spawaczami, operatorami i
sprzętem spawalniczym mogą być praktycznie dowolnie oddalone od miejsca wykonywania
badań radiograficznych.
Dokonywane „na odległość” harmonizacja procesu oceny, szkolenie oceniających, niezbędna
modyfikacja kryteriów, dopuszczanie do ruchu wyrobów „niezgodnych z wymaganiami ale
zdatnych do użytku”, stosowanie coraz szerzej występujących w przepisach zasad mechaniki
pękania, wszystko to będzie się prawdopodobnie upowszechniać w miarę rozwoju cyfryzacji
radiografii.
Istnieje jednak pewne ograniczenie wynikające, paradoksalnie, z podstawowego atutu
radiografii cyfrowej. To znaczy, z możliwości przesyłania, obróbki i dokonywania niemal
dowolnych zmian w obrazie cyfrowym. Będzie prawdopodobnie wymagany przez przepisy
niezawodny system fiksacji cyfrowego dokumentu kontroli. Bowiem stały rozwój cyfrowych
metod ulepszania obrazu radiograficznego (enhancement) pozwala powracać, po pewnym
czasie, do zarejestrowanego obrazu i wyeksponować niedoskonałości wyrobu
(imperfections), które, na przykład, nie były uwidocznione w momencie kontroli.
W starych normach radiografii odlewów, ze względu na różnorodność ich kształtu,
wprowadzony był przepis, że wytwórcę, kontrolera i odbiorcę odlewu poddanego badaniom
radiograficznym obowiązuje ustalony wspólnie program i schemat kontroli. Wykrycie
niedopuszczalnych nieciągłości drogą dodatkowych, poza ustalonymi, ekspozycji lub drogą
zmiany ustalonych parametrów, zwłaszcza geometrii badania, nie powinno być powodem
roszczeń żadnej ze stron.
Ustalanie, w przepisach, zasad współpracy i odpowiedzialności stron stosujących
radiografię cyfrową w zakresie obróbki obrazu radiograficznego, będzie
prawdopodobnie podstawowym warunkiem jej rozpowszechnienia.
Uwaga ta dotyczy również cyfrowej rejestracji obrazu wskazań uzyskiwanych metodami
powierzchniowymi (badania wizualne, penetracyjne, magnetyczne, itp.).
2