Analiza prawo autorskie a niepełnosprawny twórca

Warszawa, dnia 18 czerwca 2008 roku
Stowarzyszenie Edukacyjno-Artystyczne „Oto ja”
Szanowni Państwo,
poniżej przedstawiam analizę kwestii praw autorskich osób niepełnosprawnych, przebywających w
Domach Pomocy Społecznej lub na Warsztatach Terapii Zajęciowej.
Podejmuję również próbę udzielenia odpowiedzi na sformułowane przez Państwo pytania związane
z przedmiotem niniejszej analizy:
(1)
Czy twórca niepełnosprawny może być podmiotem praw autorskich.
(2)
Czy dyrektorzy Domów Pomocy Społecznej („DPS”) czy Warsztatów Terapii Zajęciowej
(„WTZ”) mogą dysponować pracami twórców, traktując je jako produkt powstały na
warsztatach, wykonany z materiałów dostarczonych przez placówkę.
(3)
Jeden z „naszych” artystów otrzymał kiedyś nagrodę 1000 zł na konkursie malarskim.
Chciał za tę kwotę kupić sobie magnetofon, ale placówka – w której mieszka - przejęła
pieniądze i kupiła mu garnitur. Jak wytłumaczyć –wspierając się literą prawa - że takie
praktyki są niewłaściwie.
(4)
Czy pracownik DPS – będący jednocześnie opiekunem prawnym – artysty
ubezwłasnowolnionego może dysponować do woli pieniędzmi choćby z takich nagród jak
wskazana w pkt. (3)? Czym może wykonane prace przez jego podopiecznego przekazać w
imieniu artysty komukolwiek?
I.
(5)
Czasami zdarza się, że kolekcjonerzy przyjeżdżają do DPS i zamiast płacić artyście lub
placówce (czego oczywiście oficjalnie nie mogą robić) kupują, np. sprzęt komputerowy dla
DPS. W zamian DPS rewanżuje się „prezentem” w postaci nawet kilkunastu obrazów,
często bez wiedzy i zgody artysty. Jak wytłumaczyć, że jest to niedopuszczalne.
(6)
Czy skuteczny jest zapis w regulaminie plenerów malarskich lub konkursów, że część prac
powstałych na plenerze lub konkursie przechodzi na własność kolekcji OTO JA.
Prawa autorskie do utworu stworzonego przez osobę niepełnosprawną.
Na wstępie należy wskazać, że utwór jest dobrem o charakterze niematerialnym – rezultatem
wysiłku artystycznego artysty. Jest więc dobrem odrębnym od nośnika materialnego na którym jest
on utrwalony.
Zgodnie z art. 8 ust 1 ustawy z dnia 4 lutego o prawie autorskim i prawach pokrewnych1 prawo
autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej. Podobne uregulowanie zawarte było
w nieobowiązujących już ustawach dotyczących prawa autorskiego jak również jest pewnym
standardem w międzynarodowym prawie autorskim. Postanowieniem tym objęte są zarówno
osobiste jak i majątkowe prawa autorskie. Mając na uwadze przytoczoną na początku regulację
należy stwierdzić, że wyjątki od zasady powstawania praw na rzecz twórcy mogą wynikać
wyłącznie z ustawy. Takimi wyjątkami są jedynie tzw. pracownicze programy komputerowe2 oraz
utwory zbiorowe, jak np. encyklopedia czy periodyk3. Należy zauważyć, że wskazane powyżej
wyjątki obejmują jedynie prawa majątkowe twórcy4, gdyż prawa osobiste do utworu zawsze
przysługują twórcy jako nierozerwalnie związana z Jego osobą więź z dziełem. W ustawie pr.aut.
występują również uregulowania, zgodnie z którymi na mocy umowy, prawa do dzieła nabywa
pracodawca, przez którego autor jest zatrudniony. Uregulowania te, podobnie zresztą jak wskazane
powyżej wyjątki z oczywistych przyczyn nie mają zastosowania do sytuacji faktycznych, które
obejmuje niniejsza analiza.
W doktrynie i orzecznictwie sądowym bezspornie przyjmuje się, że status twórcy to kwestia faktu ,
który nie podlega określeniu poprzez wolę stron jakiegokolwiek stosunku prawnego5. Twórcą jest
osoba, która wniosła twórczy wkład do utworu, a więc pewnego rezultatu wysiłku artystycznego.
Mając powyższe na uwadze, należy stwierdzić, że podmiotem praw autorskich do utworu,
chronionym na podstawie przepisów pr.aut. jest osoba, która utwór stworzyła.
Bezsprzecznie przyjmuję się również, że dla kwestii przyznania praw autorskich nie mają znaczenia
takie czynniki jak chociażby zdolność do czynności prawnych, wiek, zamiar stworzenia utworu czy
1
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst. jedn. Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz.
631 ze zm.) zwana dalej w skrócie pr.aut.
2
Wniosek taki wynika z lektury przepisu 74 ust 3 pr.aut.
3
Zob. art. 11 pr. aut.
4
Por. A.Nowicka w: System Prawa Prywatnego, tom 13 prawo autorskie, Warszawa 2003, s. 63., dalej w skrócie:
System
5
Zob. m.in. J.Barta, R.Markiewicz Prawo autorskie, Warszawa 2008 r., s. 34
2
stan psychiczny twórcy. Autorstwo nabywa się bowiem przez sam fakt stworzenia dzieła. Jeżeli
chodzi o wymieniony stan psychiczny to doktryna prawa przyjmuje jednoznaczne stanowisko,
wskazując, jak chociażby J.Barta i R.Markiewicz, że: „dla kwestii przyznania praw autorskich nie
mają znaczenia wszelkie okoliczności istotne dla skuteczności oświadczeń woli, np. anormalny stan
psychiczny wyłączający świadome lub swobodne powzięcie i wyrażenie woli. Pierwotnym
podmiotem prawa autorskiego może w związku z tym być każda osoba, w tym też taka, która ma
ograniczoną zdolność do czynności prawnych lub nawet jest jej pozbawiona (z powodu wieku,
ubezwłasnowolnienia).”6. To, że twórca nie musi mieć zdolności do czynności prawnych wynika w
sposób jednoznaczny z tego, że stworzenie utworu jest czynnością faktyczną, a nie prawną.7.
Podsumowując powyższy wywód należy stwierdzić, że bycie osobą niepełnosprawną
(ubezwłasnowolnioną) i to niezależnie od stopnia tej niepełnosprawności (ubezwłasnowolnienie
całkowite lub częściowe) nie powoduje, że osoba ta nie uzyskuje, bądź traci prawa autorskie do
stworzonych przez nią dzieł. Osoba taka jest w każdym przypadku uznawana za twórcę utworu, a
zarazem podmiotem chronionym na mocy przepisów pr.aut i jednocześnie podmiotem
uprawnionym z tytułu:
1. autorskich praw osobistych, wskazanych w art. 16 pr.aut., chroniących nieograniczoną
i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, obejmujących
w szczególności prawo do:
1) autorstwa utworu;
2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go
anonimowo;
3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
oraz
2. autorskich praw majątkowych, określonych w art. 17 pr.aut., kształtujących po stronie
twórcy wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach
eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Zgodnie z przyjętą w prawie
polskim koncepcją własnościową autorskich praw majątkowych twórcy przysługuje
monopol na wszelkie sposoby korzystania z utworu. W celu wskazania jakie uprawnienia
przysługują twórcy (i czego może on zabronić innym podmiotom) ustawa wymienia w art.
50, w sposób przykładowy, następujące pola eksploatacji utworu, dzieląc je przy tym na trzy
zakresy:
1) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu - wytwarzanie określoną techniką
egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz
techniką cyfrową;
2) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy;
6
Zob. J.Barta, R.Markiewicz w: Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych – Komentarz, Warszawa 2005 r., s.
177-178.
7
Por. A.Nowicka, System, s. 64.
3
3) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i
reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć
do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
II.
Dysponowanie prawami do utworu
Jeżeli twórca jest wyłącznym podmiotem praw autorskich to z uwagi na przedmiot niniejszej
analizy prawnej, należy przyjrzeć się kwestii związanych z możliwością dysponowania jego
prawami autorskimi. Na wstępie należy podkreślić, że autorskie prawa osobiste twórcy, chroniące
więź autora z dziełem nie mogą być przedmiotem obrotu, jako uprawnienia nierozerwalnie złączone
z osobą artysty. Jeżeli chodzi natomiast o autorskie prawa majątkowe to zgodnie z art. 41 ust 1
pkt.1 pr. aut.: „autorskie prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub
na podstawie umowy”. Takimi umowami są: umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych
oraz umowa licencyjna. Zgodnie z art. 41 ust 2 pr.aut powyższe umowy obejmują wyłącznie pola
eksploatacji w nich wymienione.
Należy także wskazać, że obrót egzemplarzami (nośnikami) na których utrwalono utwory jest
możliwy wyłącznie po uzyskaniu zgody twórcy lub Jego przedstawiciela ustawowego, na
korzystanie z utworu na polu eksploatacji określanym jako wprowadzanie do obrotu egzemplarzy
utworu (rozumianym jako przenoszenie własności egzemplarza).
Tutaj należy zauważyć, że osoby niepełnosprawne, których dotyczy niniejsza analiza często są
ograniczone lub pozbawione zdolności do czynności prawnych, a w związku z powyższym nie
mogą skutecznie zawrzeć umowy o przeniesienie praw autorskich lub umowy licencyjnej o
korzystanie z utworu.
Ogólne zawarte w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks Cywilny8 wskazują bowiem, że
umowa zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych zyskuje skuteczność
dopiero po zatwierdzeniu przez uprawnioną do tego osobę, a umowy zawierane przez osoby
pozbawione zdolności do czynności prawnych są z mocy prawa nieważne.
Mając to na uwadze istotne jest określenie kto i w jakim zakresie może takich czynności
dokonywać w imieniu twórcy. Jest to niezwykle ważne z uwagi na to, że czynność dokonana przez
osobę nieuprawnioną do reprezentacji twórcy będzie zawsze nieważna, a w związku z tym nie
dojdzie do rozporządzenia autorskimi prawami majątkowymi i twórca może wystąpić z
roszczeniami przeciwko osobie naruszającej jej prawa poprzez bezprawne korzystanie z Jego praw.
Słusznie bowiem zauważa S.Dmowski, że:
„Ubezwłasnowolnienie całkowite, o ile pozbawia daną osobę zdolności do czynności prawnych, o
tyle nie pociąga za sobą żadnych ograniczeń w działalności artystycznej, literackiej; w ogóle w
działalności twórczej. Ubezwłasnowolniony może być twórcą w każdej dziedzinie sztuki, z tym tylko
8
ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks Cywilny (Dz. U. Nr 43. poz. 296 ze zm.), dalej w skrócie KC.
4
zastrzeżeniem, że w czynnościach prawnych musi działać za pośrednictwem przedstawiciela
ustawowego”9.
III. Dokonywanie czynności w imieniu niepełnosprawnej.
Uregulowania zawarte w KC wskazują przedstawicielstwo ustawowe jako instytucję właściwą
z punktu widzenia reprezentacji osób będących ograniczonymi lub pozbawionymi zdolności do
czynności prawnej (odpowiednio ubezwłasnowolnionych częściowo i całkowicie). Zgodnie z art. 13
par 2 KC dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie ustanawia się opiekuna, natomiast zgodnie
z art. 16 ust 2 KC dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratora. Osoby te są
ustanawiane przez właściwy sąd. Przedstawiciele ustawowi, a więc kurator lub opiekun są jedynymi
osobami, które mogą dokonywać jakichkolwiek czynności prawnych w imieniu osoby ograniczonej
lub pozbawionej zdolności do czynności prawnych. Należy bowiem stwierdzić, że brak zdolności
do
czynności
prawnych
wyłącza
możliwość
udzielenia
pełnomocnictwa
przez
ubezwłasnowolnionego (za wyjątkiem sytuacji gdy pełnomocnictwa udzieli w imieniu
reprezentowanego jego przedstawiciel ustawowy). Dla niniejszej analizy najistotniejsze jest
wskazanie, iż instytucja przedstawicielstwa polega na działaniu w imieniu osoby reprezentowanej.
W związku z tym wszelkie korzyści płynące z dokonywanych w jego imieniu czynności prawnych,
wpływają bezpośredni do Jego majątku. Dokonując pewnego uproszczenia, można wskazać, że
pieniądze uzyskane z tytułu umowy o przeniesienie praw autorskich, w rozumieniu prawa trafiają
bezpośrednio do majątku twórcy, który jest jedynie zarządzany przez przedstawiciela ustawowego.
Instytucję te są dokładnie uregulowane w ustawie z dnia 25 lutego 1964 r.10 Kodeks Rodzinny i
Opiekuńczy. Z uwagi na charakter niniejszej analizy, należy w tym miejscu wskazać, że
zobowiązani są oni do wykonywani swoich czynności z należytą starannością, jak tego wymaga
dobro osoby którą reprezentują i interes społeczny (art. 154 KRO) oraz, że przed powzięciem
decyzji w poważniejszych sprawach (taką sprawą z pewnością jest dysponowanie autorskimi
prawami majątkowymi) powinni wysłuchać osoby pozostającej pod ich opieką oraz uwzględniać w
miarę możliwości jego rozsądne życzenia (158 KRO) oraz uzyskać zezwolenie sądu opiekuńczego
na dokonanie każdej ważniejszej czynności (156 KRO)11. Należy również wskazać, że zarówno
kurator jak i opiekun osoby ubezwłasnowolnionej pozostają pod nadzorem sądu opiekuńczego i
mogą być przez sąd ten zwolnieni ze swoich obowiązków.
IV. Pytania związane z przedmiotowym stanem faktycznym
Poprzednie trzy punkty (I, II i III) stanowiły wstęp do właściwej części analizy przedmiotowego
zagadnienia, a ich celem było pewne ogólne naświetlenie sytuacji prawnej twórcy
niepełnosprawnego (ubezwłasnowolnionego). W niniejszym punkcie zawarte są natomiast
odpowiedzi na pytania dotyczące przedmiotowego stanu faktycznego.
9
Zob. S.Dmowski, S.Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga pierwsza. Część ogólna, Warszawa 2007
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 ze zm.) dalej w skrócie
KRO
11
Zob. postanowienie SN z dnia 17 lutego 1981 roku (2 CR 11/91) zgodnie, z którym: „Ubezwłasnowolnienie leży w
interesie osoby ubezwłasnowolnionej także wtedy, gdy w jego wyniku stworzone zostaną korzystniejsze warunki do
uporządkowania stosunków majątkowych tej osoby. Prawa majątkowe osoby ubezwłasnowolnionej mogą być z
korzyścią dla niej reprezentowane przez opiekuna prawnego (art. 13 § 2 kc), który we wszystkich ważniejszych
sprawach dotyczących osoby i majątku podopiecznego musi uzyskiwać zgodę sądu opiekuńczego (art. 156 w związku
z art. 175 kro).”
10
5
(1) Czy twórca niepełnosprawny może być podmiotem praw autorskich.
i
(2) Czy dyrektorzy Domów Pomocy Społecznej („DPS”) czy Warsztatów Terapii Zajęciowej
(„WTZ”) mogą dysponować pracami twórców, traktując je jako produkt powstały na
warsztatach, wykonany z materiałów dostarczonych przez placówkę.
W tym przypadku bez wątpienia należy uznać, że twórca niepełnosprawny nie tylko może być ale
w istocie jest wyłącznym podmiotem praw autorskich do wszelkich stworzonych przez niego dzieł,
a także współtwórcą dzieł stworzonych wspólnie z innymi osobami, które tak jak on miały wkład
twórczy w ich powstanie – za taki wkład nie można w żadnym wypadku uznać np. dostarczenia
materiałów potrzebnych do stworzenia utworu i to nawet gdyby bez tych materiałów utwór w ogóle
nie mógł powstać. Utwór do którego prawa przysługują twórcy jest dobrem niematerialnym,
odrębnym od jakichkolwiek przedmiotów materialnych dostarczanych w związku z Jego
powstaniem. Przedmiot materialny może być co najwyżej nośnikiem, na którym utwór utrwalono,
a w związku z tym nie ma wpływu na prawa twórcy12.
Odpowiadając na pytanie czy dyrektorzy DPS lub WTZ w ogóle mogą dysponować prawami
autorskimi twórców niepełnosprawnych należy określić czy są oni reprezentantami osób
niepełnosprawnych, a więc czy mają status kuratora lub opiekuna takich osób. Jeżeli nie to nie
mogą oni w ogóle dokonywać żadnych czynności w imieniu twórcy.
Sytuacja przedstawia się inaczej gdy osoby te są przedstawicielami ustawowymi (opiekunami lub
kuratorami) ubezwłasnowolnionego twórcy. Wtedy mogą oni dokonywać czynności prawnych
w imieniu niepełnosprawnego twórcy, w szczególności zawierać umowy dotyczące jego praw
autorskich. Są oni jednak postępować zgodnie z przepisami KC oraz KRO, a więc informować
twórcę o zamiarze dokonania danej czynności prawnej i pytać się o Jego zdanie w tej kwestii, jak
również działać zgodnie z dobrem osoby nad którą sprawują opiekę. Osoba reprezentująca
niepełnosprawnego twórcę musi również uzyskiwać zgodę sądu opiekuńczego we wszelkich
„ważniejszych” sprawach - właśnie takich jak dysponowanie prawami autorskimi twórcy.
W tym miejscu pojawia się pytanie co z dysponowaniem egzemplarzami (nośnikami) na których
utwory zostały utrwalone. Należy stwierdzić, że takie dysponowanie, a wiec wprowadzanie tych
egzemplarzy do obrotu (ich sprzedaż, darowizna itd.) możliwe jest wyłącznie jeżeli wyrazi na to
zgodę twórca lub jego przedstawiciel ustawowy (zgoda taka w praktyce przyjmuje formę umowy
pomiędzy twórcą jako podmiotem uprawnionym z podmiotem zainteresowanym korzystaniem z
utworu).
(3) Jeden z „naszych” artystów otrzymał kiedyś nagrodę 1000 zł na konkursie malarskim.
Chciał za tę kwotę kupić sobie magnetofon, ale placówka – w której mieszka - przejęła
pieniądze i kupiła mu garnitur. Jak wytłumaczyć, że takie praktyki są niewłaściwie.
12
Wniosek ten potwierdza w szczególności treść art. 52 pr.aut.
6
W odpowiedzi na to pytanie, należy po pierwsze wskazać, że nawet twórca niepełnosprawny, mimo
braku zdolności do czynności prawnych (uniemożliwia mu to samodzielne dysponowanie prawami)
może być podmiotem praw. W tym przypadku nagroda powinna wpłynąć do majtku twórcy.
„Placówka” nie może dysponować prawami należącymi do twórcy (w tym także jego pieniędzmi),
dysponować natomiast jego majtkiem, jeżeli jest on ubezwłasnowolniony może natomiast kurator
lub opiekun, jednak także te osoby ograniczone są w swoich działaniach przez właściwe przepisy
prawne. W tym przypadku, nawet gdybyśmy założyli, że czynności w imieniu
ubezwłasnowolnionego dokonał umocowany do tego reprezentant możliwe byłoby uznanie, że
opieka/kuratela jest sprawowana w sposób nienależyty.
W takim przypadku sąd może, na podstawie art. 168 KRO, wydać odpowiednie zarządzenie.
Zarządzenia te powinny być tak dobrane, aby naprawić uchybienia, jakich dopuścił się
opiekun/kurator, lub aby usunąć ich skutki13. Obowiązkiem opiekuna jest natomiast zastosowanie
się do tych zarządzeń, a gdyby opiekun tego nie uczynił, to przewidziane są najpierw środki
przymusu w stosunku do opiekuna, a następnie możliwość jego zwolnienia. Wynika to wprost z art.
598 § 2 k.p.c., który przewiduje, że sąd opiekuńczy może wymierzyć grzywnę opiekunowi, który
nie wykonuje zarządzeń sądu opiekuńczego. Zgodnie z art. 163 § 1 k.p.c., wymierza się ją w kwocie
do jednego tysiąca złotych.
Gdyby artysta był osobą jedynie częściowo ubezwłasnowolnioną, a więc posiadającą ograniczoną
zdolność do czynności prawnych, w opisywanej sytuacji zastosowanie mógłby mieć art. 21 KC,
zgodnie z którym: „Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody
przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych
powodów inaczej postanowi”.
(4) Czy pracownik DPS – będący jednocześnie opiekunem prawnym – artysty
ubezwłasnowolnionego może dysponować do woli pieniędzmi choćby z takich nagród jak
wskazana w pkt. (3)? Czy może wykonane prace przez jego podopiecznego przekazać w
imieniu artysty komukolwiek?
Zgodnie z tym co napisałem powyżej, należy uznać, że osoba będąca ustanowionym przez sąd
opiekunem prawnym osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie lub kuratorem osoby
ubezwłasnowolnionej częściowo może w pewnym zakresie dysponować prawami osoby, nad którą
sprawuje pieczę. Jego swoboda w dokonywaniu w takich działań jest jednak poważnie ograniczona
w szczególności przez przepisy KRO. Najważniejszym uregulowaniem w tym zakresie jest
konieczność uzyskiwania przez opiekuna/kuratora zgody sądu opiekuńczego na dokonywanie
rozporządzeń prawami autorskimi reprezentowanego twórcy. Takie rozporządzenia należy bowiem
uznać za „ważniejsze sprawy” w rozumieniu art. 156 KRO. Zgodnie z postanowieniem Sądu
Najwyższego: „Dokonanie czynności przewidzianych w art. 156 kro bez uzyskania uprzedniego
zezwolenia sądu opiekuńczego, jako sprzeczne z przepisami bezwzględnie obowiązującymi,
powoduje nieważność czynności opiekuna (art. 58 § 1 kc). Stanowisko takie wyraził Sąd Najwyższy
w uchwale Całej Izby Cywilnej z dnia 24 czerwca 1961 r. 1 CO 16/61 (OSNCP 1963/9 poz. 187),
która także pod rządem obecnie obowiązujących przepisów zachowała aktualność”.14 W związku z
13
Zob. Sychowicz Marek, Ciepła Helena, Kalus Stanisława, Czech Bronisław, Domińczyk Tadeusz, Piasecki Kazimierz
(red.) Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz Warszawa 2006.
14
Postanowienie Izby Cywilnej SN z dnia 19 września 1967 r., (III CR 177/67)
7
powyższym należy stwierdzić, że w przypadku zawarcia w imieniu twórcy umowy o przeniesienie
praw autorskich lub umowy licencyjnej na korzystanie z utworu, bez zgody sądu – umowa taka
byłaby nieważna.
(5) Czasami zdarza się, że kolekcjonerzy przyjeżdżają do DPS i zamiast płacić artyście lub
placówce (czego oczywiście oficjalnie nie mogą robić) kupują, np. sprzęt komputerowy dla
DPS. W zamian DPS rewanżuje się „prezentem” w postaci nawet kilkunastu obrazów,
często bez wiedzy i zgody artysty. Jak wytłumaczyć, że jest to niedopuszczalne.
W celu przeniesienia praw autorskich do utworów, należy zawrzeć stosowną umowę z twórcą lub
osobą reprezentującą go. Umowa ta powinna być zgodnie z art. 53 pr.aut. zawarta w formie
pisemnej pod rygorem nieważności. Korzystanie z utworu bez zawarcia stosownej umowy stanowi
naruszenie praw twórcy i wiąże się z możliwością dochodzenia przez niego roszczeń określonych w
ustawie pr.aut. Podobnie podmiot, któremu nie przysługują autorskie prawa majątkowe do utworu
nie może skutecznie rozporządzić nimi na rzecz innej osoby. Kwestie te są niezwykle istotne z
uwagi na to, że w prawie autorskim nie istnieje ochrona dobrej wiary nabywcy praw (zawsze, jeżeli
zostanie wykazane, że bezprawnie korzysta z utworu musi ponieść związane z tym konsekwencje.)
Możemy wyobrazić sobie dwie sytuacje:
1. Placówka bez zawartej umowy z artystą, nieuprawniona do reprezentacji go „sprzedaje lub
przekazuje bezpłatnie egzemplarze na których utrwalono utwory artysty. – w takim
przypadku działanie jest bezprawne i twórca lub Jego przedstawiciel ustawowy może
wystąpić w imieniu twórcy i dochodzić roszczeń związanych z naruszeniem praw autorskich
od placówki, która bezprawnie wprowadza do obrotu (przenosi własność) egzemplarzy
utworów.
2. Opiekun prawny lub Kurator przenosi na placówkę prawo do wprowadzenia do obrotu
utworu lub jego egzemplarzy lub udziela placówce licencji w tym zakresie. W takim
przypadku przekazanie egzemplarzy kolekcjonerowi nie jest bezprawne. Należy jednak,
moim zdaniem, uznać że umowa przeniesienia prawa do utworu na placówkę/czy na inną
osobę lub udzielania jej w tym zakresie licencji, zwłaszcza bezpłatnie jest z pewnością
niezgodna z dobrem twórcy oraz jako ważniejsza czynność wymaga dla swojej ważności
zgody sądu.
W razie wątpliwości chciałbym wskazać, że dla samego „przekazania” egzemplarzy na których
utrwalony został utwór innemu podmiotowi, konieczne jest uzyskanie zgody twórcy. Przenoszenie
własności egzemplarza, na którym utwór utrwalono jest bowiem polem eksploatacji dzieła.
(6) Czy skuteczny jest zapis w regulaminie plenerów malarskich lub konkursów, że część prac
powstałych na plenerze lub konkursie przechodzi na własność kolekcji OTO JA?
W zapisie takim należy rozsądzić, czy kolekcja nabywa:
1. własność egzemplarzy, na których utrwalono utwory czy
2. prawa autorskie do utworów (dobra niematerialnego)
8
W przypadku określonym w pkt. 2 dla przeniesienia praw konieczna jest umowa w formie
pisemnej, w której należy określić pola eksploatacji których przeniesienie dotyczy.
W przypadku nr 1. zapis taki może być skuteczny, jednak jedynie w przypadku gdy regulamin ten
został zakomunikowany, w sposób nie budzący wątpliwości co do jego treści, uczestnikom i
wyrazili oni lub ich przedstawiciele ustawowi (opiekunowie, kuratorzy) zgodę na jego treść.
Ponadto regulamin powinien dokładnie wskazywać egzemplarze, których własność jest
przenoszona.
Z poważaniem,
Wiktor Rainka
9