Portret Matki Zofii Czeskiej z Maciejowskich, kopia wcześniejszego

Portret Matki Zofii Czeskiej z Maciejowskich,
kopia wcześniejszego obrazu, wykonana w 1783, autor nieznany.
Najstarszy portret Zofii Czeskiej, namalowany w XVIII wieku. Jak przekazują materiały
źródłowe, jest on kopią pierwszego portretu, namalowanego jeszcze za jej życia. Pierwotnego
portretu nie posiadamy, i nie znamy jego losów. Być może został przemalowany, a ten obraz
jest jego „przeróbką”?!
Na portrecie Matka Zofia ukazana jest w pozycji stojącej, jako postać centralna, wokół której
zorganizowana jest cała przestrzeń obrazu. Strój zakonny lub wdowi, w kolorze brunatnym i
czarnym, wyraża gotowość do pokuty i umartwienia oraz wzgardę dla świata, ale także
pracowitość i codzienność. Głowę okala biały rąbek, symbol czystości i przynależności do
Boga. Postać przepasana jest lnianym sznurem z czterema węzłami, symbolem czterech
ślubów: czystości, ubóstwa, posłuszeństwa i wychowania dzieci, które składają prezentki. W
lewej ręce trzyma koronkę, prawa dłoń położona jest na zamkniętej księdze, leżącej na stole.
W geście dłoni wszystko, co znajduje się na stole: krucyfiks z trupią czaszką i zegar, jest
powiązane z jej osobą. Co to oznacza?
Księga (zamknięta) – symbol mądrości i wiedzy, którą trzeba otworzyć i poznać.
Krucyfiks (z czaszką) – wskazuje na przemijanie i umieranie, oznacza również pokutę
i ascezę, która oczyszcza i prowadzi do życia wiecznego.
Zegar – dany nam przez Boga czas jest nieustannym zmierzaniem ku wieczności
i należy go właściwie wykorzystać.
Koronka NMP. – świadczy o pobożności maryjnej osoby, która trzyma ją w ręku.
Koronka składa się z 63 paciorków, symbolizujących długość życia Maryi, i sześciu tajemnic
z
Jej
życia:
Poczęcie,
Narodzenie,
Ofiarowanie,
Zwiastowanie,
Nawiedzenie
i
Wniebowzięcie. Matka Zofia trzyma koronkę na tajemnicy Ofiarowania Maryi w świątyni, co
jest ściśle związane z faktem, że wybrała Maryję w tej tajemnicy na Patronkę swego dzieła.
Na zwisającym obok obrusie umieszczono informację o długości życia i dacie śmierci osoby,
którą obraz przedstawia. Zachwiane proporcje wielkości postaci świadczą o tym, że Matka
Zofia jest Założycielką i Przełożoną instytucji, którą symbolizuje klęcząca obok druga postać
kobiety i scena w tle obrazu. A tam dużo się dzieje! Z prawej strony widać pomieszczenia
mieszkalne z paleniskiem i studnią, co jest wyrazem Domu, który Zofia Czeska założyła dla
ubogich i sierot. W tym Domu daje się możliwość zdobycia wykształcenia i innych
umiejętności, takich jak: szyć, prać, gotować, prząść i wyszywać. W skład wspólnoty
domowej wchodzą dzieci, służba i pomocnice, których przedstawicielka klęczy obok Matki
Zofii. Pomocnice w stylu życia naśladują swoją Fundatorkę, gdyż są w ten sam sposób
ubrane.
Na portrecie dominuje raczej kolor zielony, mówiący o nadziei, zaufaniu i optymizmie, który
panuje w relacji między postaciami obrazu. Barwy ciemne, szare, brunatne stwarzają raczej
klimat codzienności, pracowitości i trwałości tego dzieła. To nie jest bajka, sielanka i
mrzonka. Tu kładzie się fundamenty!!!
(opr. s. Paulina Turwoń, prezentka)