Badacz Biskupina

w stulecie urodzin o profesorze Zdzisławie Rajewskim
Badacz Biskupina
Do wielkich osobowości w archeologii polskiej w XX stuleciu należy
niewątpliwie profesor Zdzisław Adam Rajewski, badacz Biskupina, przez
wiekuu dyr
dyrekt
ektor
aństwoowego Muz
Muzeum
War
arsza
szawie.
ćwierć wiek
ekt
or PPaństw
aństw
eum Archeologicznego w W
ar
sza
wie.
22 października 2007 r. minie 100 lat od chwili jego urodzin.
c
m
y
k
Przyszły uczony urodził się w
Dubinie, małej miejscowości położonej między Rawiczem i Krotoszynem, w części Polski włączonej w końcu XVIII wieku do
państwa pruskiego. Naukę początkową pobierał w pruskiej szkole powszechnej w pobliskim Jutrosinie; dalszą w gimnazjum
rozpoczął w 1919 r., już w niepodległej Polsce. Mając dwadzieścia lat Zdzisław Rajewski podjął
studia na Uniwersytecie Poznańskim, obierając jako przedmiot
główny prehistorię u prof.
J. Kostrzewskiego. Czas studiów
nie był dla niego okresem łatwym
ze względu na ciężką sytuację
materialną, w jakiej się znajdował. Mimo tych okoliczności
należał do grupy gorliwych praktykantów, którzy obok studiów
pracowali jako wolontariusze, po
kilka godzin dziennie, w Dziale
Przedhistorycznym Muzeum Wielkopolskiego w Poznaniu.
Po ukończeniu studiów mgr
Z. Rajewski objął stanowisko
starszego asystenta u prof. Kostrzewskiego. Początkowo specjalizował się w nowej dziedzinie
badań – w archeologii wczesnego
średniowiecza. W 1934 r. rozpoczął prace w Biskupinie jako
zastępca kierownika badań i kierownik polowy Ekspedycji Wykopaliskowej Uniwersytetu Poznańskiego. Wykopaliska te zadecydowały o jego całej dalszej
karierze, a nazwisko Z. Rajewskiego zostało na zawsze związane z archeologią Biskupina.
Wykopaliska biskupińskie
odsłoniły znakomicie zachowane
pozostałości dwóch osad obronnych z wczesnej epoki żelaza,
wzniesionych przez ludność kultury łużyckiej z kręgu pól popielnicowych. Na półwyspie jeziora
odkryto drewniane umocnienia
obu osad o dobrze zorganizowanej, planowej zabudowie i powierzchni około 2 ha. Zostały
one wzniesione sukcesywnie po
sobie, na tym samym miejscu
przez tę samą społeczność. III Rzeszy, a duża część polskiej Wkrótce przejął całe kierownicW chronologii kalendarzowej osa- ludności, zwłaszcza ludzie wy- two wykopalisk w Biskupinie
dy datowano wówczas na 700- kształceni i przedsiębiorcy, zo- jako wicedyrektor Instytutu Ba400 lat B.C. Po kilkuletnich stała wysiedlona przez Niemców dania Starożytności Słowiańskich
pracach Zdzisław Rajewski stał na wschód na tereny okupowane, Uniwersytetu Poznańskiego. Jego
się także specjalistą w zakresie nazwane przez najeźdźców Gene- przyjaciel z Uniwersytetu dr Wiarcheologii Biskupina i osady ralnym Gubernatorstwem, mają- told Hensel zainicjował w tym
kultury łużyckiej.
czasie program badań arAsystent prof. Kocheologicznych i histostrzewskiego okazał
rycznych nad początkasię genialnym orgami państwa polskiego,
nizatorem i propagazwiązany z obchodami
torem prowadzonych
jubileuszy tysiąclecia
wykopalisk. Nie było
jego powstania i przyjędla niego rzeczy niecia przez Polskę chrzemożliwych. Z jego
ścijaństwa. Idea padła
działaniami związana podatny grunt.
nych jest wiele sukceW Ministerstwie Kulsów ekspedycji w Bitury i Sztuki zostały
skupinie przed i po
podjęte decyzje związaII wojnie światowej
ne z organizacją tego
oraz powstanie Rewielkiego przedsięwzięzerwatu Archeologiczcia naukowego. Bazą pronego w Biskupinie w
gramu badań były muzea,
dzisiejszym kształcie.
a główną rolę wyznaczono
W 1936 r. Zdzisław
Państwowemu Muzeum
Rajewski obronił na
Archeologicznemu w
Uniwersytecie w PoWarszawie (dalej PMA),
znaniu pracę doknajwiększej wówczas intorską.
stytucji archeologicznej
Ponieważ kulturę
w Polsce. Z dniem 1
łużycką uważano wów- Ostatnia fotografia prof. Zdzisława A. Rajewskiego. lipca 1949 r. Z. dr
fot. T. Biniewski Rajewski został powołaczas w Polsce po- Biskupin, kwiecień 1974.
wszechnie za prasłowiańską, od- cym stolicę w Krakowie. Niektó- ny na stanowisko dyrektora tego
krycia w Biskupinie stały się rzy, zagrożeni aresztowaniem przez muzeum.
wielką sensacją. Odwiedzali je gestapo, sami schronili się na
Wraz z nowym dyrektorem
najwyżsi dostojnicy II Rzeczypo- wschodzie. Wśród uciekinierów działalność PMA została zdynaspolitej. Przyjeżdżali archeolo- znaleźli się prof. J. Kostrzewski i mizowana. Dyrektor Rajewski od
dzy z kraju i z zagranicy. Duży dr Z. Rajewski. Prof. J. Ko- razu spowodował podjęcie wykoudział w tej sławie Biskupina strzewski przez cały okres okupa- palisk na kilku ważnych stanowimiało kierownictwo wykopalisk cji musiał ukrywać się przed skach wczesnośredniowicznych na
w osobach prof. J. Kostrzewskie- aresztowaniem. Dr Z. Rajewski, Mazowszu i w innych regionach
go i jego dynamicznego zastępcy jako znakomity organizator nawet kraju. W tym okresie współpradr. Z. Rajewskiego. Organizo- w ciężkich warunkach okupacji cował blisko z wybitnym historywali oni umiejętnie kampanię prosperował całkiem nieźle kieru- kiem A. Gieysztorem, który czępropagandową z szerokim wyko- jąc firmą zajmującą się skupem sto odwiedzał go w Biskupinie.
rzystaniem wszystkich ówczesnych ziemniaków w Grójcu na Ma- Związek Zdzisława Rajewskiego
mediów, przede wszystkim prasy zowszu. Mógł dzięki temu wspo- z archeologią Biskupina był tak
i filmu, a nawet lotu balonem.
magać ukrywającego się Mistrza i ścisły, że wraz jego przejściem do
1 września 1939 r. wybuch kolegów.
Warszawy także wykopaliska w
II wojny światowej przerwał wyBezpośrednio po wojnie dr Biskupinie przeszły pod zarząd
kopaliska w Biskupinie. W wal- Rajewski podjął pracę w Instytu- PMA. Program naukowych bakach polegli niektórzy młodzi cie Zachodnim, a od 1946 r. dań polskiego Milenium umożuczestnicy wykopalisk. Wielko- wznowił wraz z prof. J. Kostrzew- liwił dr. Rajewskiemu rozwiniępolska została wcielona do skim badania w Biskupinie. cie w Biskupinie kompleksowych
badań zespołu stanowisk wczesnośredniowiecznych. W 1950 r.
założył on w Biskupinie Muzeum, a następnie Oddział PMA.
PMA straciło podczas wojny
swą siedzibę. Dzięki staraniom
dr. Rajewskiego Muzeum otrzymało w 1950 r. samodzielny
budynek o skromnej kubaturze
2 300 m3, a w 1958 r. kilkanaście razy większy gmach
dawnego warszawskiego Arsenału.
W latach 1951-56 dr Z. Rajewski organizował w Biskupinie
Archeologiczne Obozy Szkoleniowe, którymi kierował, od 1955
r. jako profesor nadzwyczajny.
Obozy biskupińskie były świetną
nauką rzemiosła archeologicznego i nowych metod
w archeologii. Z myślą o studentach i pracownikach muzeów
Z. Rajewski przygotował skrypt
"Muzeoznawstwo archeologiczne"
(1955) - pierwszy taki podręcznik
w historii polskiej archeologii.
W 1957 r. ukazał się nowoczesny podręcznik archeologii
"Archeologia i pradzieje Polski",
przygotowany pod kierunkiem
Z. Rajewskiego i z jego udziałem. Książka była adresowana do
studentów, nauczycieli i szerokich kręgów odbiorców. W ciekawej i dobrze ilustrowanej pracy
autorzy starali się przełamać dotychczasowe schematy interpretacyjne podręczników prehistorii
i wczesnego średniowiecza, pisanych zgodnie z zasadami „historii
kulturowej”.
Przekazanie warszawskiego
Arsenału na siedzibę PMA umożliwiło przygotowanie pierwszej
dużej wystawy w historii PMA,
zatytułowanej – „Początki Państwa Polskiego”. Wystawa należała do najważniejszych przedsięwzięć otwierających państwowe
obchody Tysiąclecia Państwa Polskiego w czerwcu 1960 r. Okazała się wielkim sukcesem całego
zespołu Muzeum, kierowanego
przez prof. Z. Rajewskiego.
W inauguracji obchodów jubileuszu Tysiąclecia Państwa Polskiego poczesne miejsce przyznano uczczeniu 550 rocznicy zwycięstwa pod Grunwaldem z 1410 r.
w wojnie z Zakonem Krzyżackim. Obchody rocznicy miały
wówczas aktualny kontekst polityczny. W związku z tymi planami prof. Z. Rajewski prowadził
od 1958 r. badania archeologiczne rozległego pola tej bitwy. Jego
c
m m
y
k