D - Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego we Wrocławiu

Sygn. akt II Ca 1100/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 listopada 2013 r.
Sąd Okręgowy we Wrocławiu, Wydział II Cywilny Odwoławczy
w składzie następującym :
Przewodniczący Sędzia SO Beata Stachowiak (spr.)
Sędziowie Sędzia SO Patrycja Gruszczyńska -Michurska
Sędzia SO Jolanta Burdukiewicz-Krawczyk
Protokolant Elżbieta Biała
po rozpoznaniu w dniu 6 listopada 2013r. we Wrocławiu
na posiedzeniu niejawnym
sprawy z powództwa (...) sp.z o.o.z siedzibą we Wrocławiu
przeciwko W. B. ,G. C. ,
G. G. ,R. G. i K. G.
o zapłatę
na skutek apelacji strony powodowej
od wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia -Fabrycznej we Wrocławiu
z dnia 28 maja 2013 r .
sygn.akt I C 76/11
I. oddala apelację ;
II. zasądza od strony powodowej koszty postępowania apelacyjnego na rzecz każdego z
pozwanych : G. G. i R. G. po 300 zł, W. B. i K. G. po 1200 zł.
Sygn. akt II Ca 1100/13
UZASADNIENIE
Zaskarżonym wyrokiem z 28 maja 2013 r. Sąd Rejonowy umorzył postępowanie wobec pozwanych W. B., G. G., R.
G., G. C. i K. G. w zakresie żądania zasądzenia odsetek od dnia 1 stycznia 2011r. do dnia 23 stycznia 2011r.; oddalił
powództwa (...) Sp. z o.o. przeciwko wszystkim pozwanym o zapłatę ; zasądził od strony powodowej koszty procesu
na rzecz pozwanych : G. G. i R. G. po 617 zł , W. B. 2417 zł oraz K. G. 3319 zł .
Podstawę rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego stanowiły następujące ustalenia faktyczne:
W 2008 r. pomiędzy pozwanymi W. B., G. G., R. G., G. C. i K. G., jako zbywcami a (...) Sp. z o.o. jako nabywcą zostały
zawarte przedwstępne umowy sprzedaży akcji spółki (...) S.A. z siedzibą we W.. Pozwani byli właścicielami w różnej
ilości akcji imiennych spółki (...) S.A., w tym akcji serii (...) .
Każdy z pozwanych zobowiązał się do sprzedaży, a strona powodowa zobowiązała się do kupna wszystkich akcji za
ceny wskazane w umowie przedwstępnej ,przy czym strony ustaliły, że zbycie nastąpi po uzyskaniu przez (...) Sp. z
o.o. zgody na zbycie udzielonej zgodnie ze statutem od spółki (...) S.A. oraz że o wyrażenie zgody na zbycie akcji może
wystąpić wyłącznie nabywca - (...) Sp. z o.o. Na podstawie powyższych umów wszyscy pozwani udzielili (...) Sp. z
o.o. nieodwołalnego pełnomocnictwa do reprezentowania pozwanych na Zwyczajnych lub Nadzwyczajnych Walnych
Zgromadzeniach Akcjonariuszy Spółki (...) S.A. Stosownie do punktu 1.3. strona powodowa zobowiązała się do dnia
15 grudnia 2008 r. zapłacić zbywcom wskazane w tym punkcie zaliczki. W punkcie 1.5. umów zostało zastrzeżone
dla (...) Sp. z o.o. prawo odstąpienia od umowy w każdym czasie w sytuacji, gdyby wobec spółki (...) S.A. został
złożony wniosek o upadłość lub wszczęcie postępowania naprawczego lub też w ocenie nabywcy sytuacja finansowa,
ekonomiczna spółki (...) S.A. będzie niesatysfakcjonująca. Ponadto prawo odstąpienia dla (...) Sp. z o.o. zostało
zastrzeżone dla sytuacji, w której do dnia 30 czerwca
2009 r. nie uzyska pełnomocnictw z akcji stanowiących, co najmniej 51 % wszystkich głosów na Walnym
Zgromadzeniu Akcjonariuszy Spółki Zakłady (...) S.A. W tym przypadku strony zobowiązały się bezwarunkowo i na
pierwsze żądanie zwrócić wszystko, co do tej pory wzajemnie świadczyły z tym, że zaliczka nie podlegała zwrotowi,
jeśli została wypłacona zbywcy a nabywca ujawnił pełnomocnictwo w spółce. W punkcie 1.6. umowy ustalono, że w
przypadku niewykonania umowy przez nabywcę, pozwana może od umowy odstąpić i otrzymaną zaliczkę zatrzymać.
Jako zabezpieczenie wykonania umowy przez pozwanych ustanowili oni na akcjach będących przedmiotem umów
zastaw, który powodowa spółka przyjęła (pkt 3.1. umowy). W przypadku zaś nie wykonania umów przez zbywcę, w
szczególności nie wykonania zobowiązań dotyczących udzielenia pełnomocnictwa lub podejmowania innych działań,
co spowodowałoby niemożność odebrania pełnomocnictwa lub akcji z depozytu notarialnego przez nabywcę oraz w
sytuacji, gdy zbywca wykonywałby prawo głosu z akcji lub gdy nabywca stwierdziłby nieprawidłowość oświadczenia
złożonego przez zbywcę, pozwani zobowiązani zostali do zapłaty na pierwsze żądanie i bezwarunkowo kary umownej
w wysokości odpowiadającej umówionej cenie sprzedaży akcji (pkt 3.2 umowy) .Jednocześnie strony postanowiły,
że nieważność lub nieskuteczność któregokolwiek z postanowień umów wpływa na ważność i skuteczność umowy,
która stanie się nieważna i nieskuteczna (pkt 5.1) .Zgodnie z punktem 5.2. umowy zostały zawarta na okres do dnia
31 grudnia 2010 r., zaś w przypadku wcześniejszego rozwiązania umowy lub jej wygaśnięcia strony miały zwrócić
sobie wszystko, co sobie nawzajem świadczyły. Należące do pozwanych akcje spółki (...) S.A. zostały zdeponowane w
Kancelarii Notarialnej Notariusz E. R. we W. przy ul. (...) na podstawie umowy depozytu notarialnego. W wykonaniu
swoich zobowiązań pozwani udzielili stronie powodowej pełnomocnictwa do zwoływania, udziału i głosowania w jej
imieniu na Zwyczajnych i Nadzwyczajnych Walnych Zgromadzeniach Akcjonariuszy Spółki (...) S.A. Pełnomocnictwa
upoważniały stronę powodową do swobodnego wykonywania prawa głosu na Zgromadzeniach, w granicach, jakie
strona powodowa uznała za stosowne .Strona powodowa wypłaciła pozwanym zaliczki w kwotach : W. B. 33 000 zł ,
G. G. 4000 zł , G. C. 10 500 zł ,R. G. 4000 zł , K. G. 18 000 zł . Strona powodowa ujawniła udzielone przez pozwanych
pełnomocnictwa
(...) S.A. na kolejnych Walnych Zgromadzeniach Akcjonariuszy. W dniu 10 grudnia 2010 r. strona powodowa zwróciła
się do Rady Nadzorczej (...) S.A. o udzielenie pisemnej zgody na zbycie przez pozwanych akcji imiennych spółki (...)
S.A. Wnioski te spółka (...) S.A. otrzymała w dniu 13 grudnia 2010 r. Strona powodowa nie została dopuszczona do
udziału w żadnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy (...) S.A. (...) S.A. we W. mają ustalony statut spółki akcyjnej, który
przewiduje tryb zbywania akcji imiennych. Przeniesienie własności akcji imiennych wymaga pisemnego zezwolenia
Rady Nadzorczej. Rejestr ofert zbycia i nabycia akacji prowadzi Zarząd Spółki. Pierwszeństwo do nabycia akcji
przysługuje pracownikom spółki, w drugiej kolejności założycielom spółki. Akcje zgłoszone do zbycia, na które brak
ofert nabycia przez w/w osoby, mogą być zbyte innym osobom zgodnie z decyzją Rady Nadzorczej, która jest w tym
zakresie ostateczna. W przypadku braku nabycia akcji zgłoszonych do zbycia przez okres 30 dni od daty zgłoszenia
oferty zbycia, zbywca może wskazać nabywcę. Nabycie i zbycie akcji przez akcjonariuszy następuje według wartości
nominalnej akcji ustalonej w statucie.
Strona powodowa zwróciła się do każdego z pozwanych o przedłużenie przedwstępnej umowy sprzedaży udziałów do
dnia 31 grudnia 2012 r. Pozwani nie wyrazili na to zgody.W związku z powyższym strona powodowa po dniu 31.12.2010
r. skierowała do każdego z pozwanych wezwanie do zwrotu wypłaconych im zaliczek .Pozwani nie zwrócili zaliczek .
Pozwana W. B. w chwili podpisywania umowy pracowała na stanowisku robotnika magazynowego. Nie ma
wykształcenia. W chwili podpisywania umów pozwana została zapewniona, że wypłacona jej zaliczka nie podlega
zwrotowi. Przeczytała umowę przed jej podpisaniem upewniała się, że nie będzie musiała zwracać zaliczki. Wypłaconą
pozwanej tytułem zaliczki kwotę pozwana zużyła na bieżące wydatki. Z zaliczki musiała się utrzymywać, albowiem
została zwolniona z pracy w (...) z powodu utraty zaufania na skutek sprzedaży akcji zewnętrznemu podmiotowi. Nie
uzyskała uprawnień emerytalnych ani nie zdobyła nowego zatrudnienia. Prowadzi wspólne gospodarstwo domowe z
bezrobotnym mężem.
G. G. ma wykształcenie średnie – bez zawodu. Posiadane przez niego akcje stanowiły spadek po zmarłej matce.
Pozwany zdecydował się na zawarcie umowy, albowiem był w trudnej sytuacji finansowej i potrzebował gotówki
na spłatę kredytu bankowego, zaś powódka oferowała atrakcyjną cenę za akcje. W chwili podpisywania umowy,
przedstawiciele strony powodowej zapewnili go, że wykupią od niego akcje oraz że wypłaconą zaliczką może
rozporządzać od chwili, gdy udzieli pełnomocnictwa powódce. Zapewnili go również, że zawarcie z jego strony umowy
nie rodzi żadnego ryzyka i spółka na pewno zbierze 51 % wszystkich akcji, wskazując, że wszystkie te postanowienia
są zapisane w umowie. W ten sam sposób pozwany zrozumiał treść umowy przedwstępnej.
G. C. nie ma wykształcenia. Decyzję o podpisaniu umowy podjęła po uzyskaniu informacji od koleżanek, że powódka
proponuje dobrą cenę za akcje. G. C. podpisała umowę, będąc przekonaną, że wypłacona jej zaliczka nie będzie
podlegała zwrotowi, jeżeli powodowa spółka ujawni udzielone przez nią pełnomocnictwa na Walnym Zgromadzeniu
(...) S.A. Pozwana, czytając umowę, zrozumiała, że zaliczka jest bezzwrotna. Pismem z dnia 24 listopada 2008r. strona
powodowa zawiadomiła pozwaną G. C., że zgodnie z przedwstępną umową sprzedaży akcji pozwana zobowiązała się
do nie przychodzenia i nie uczestniczenia w Walnych Zgromadzeniach Akcjonariuszy (...) .Uzyskaną tytułem zaliczki
kwotę spożytkowała na wydatki związane z bieżącym utrzymaniem rodziny.
R. G. z zawodu jest tokarzem. Należące do niego akcje stanowiły spadek po zmarłej żonie B. G., która była
pracownikiem Zakładów (...). Pozwany zdecydował się na zawarcie umowy ze stroną powodową, gdyż był w trudnej
sytuacji materialnej, mając na utrzymaniu dwóch synów wymagających opieki, zaś powódka proponowała atrakcyjną
cenę za posiadane przez niego akcje. Pozwany podpisał umowę, mimo że nie zrozumiał wszystkich jej postanowień i że
część z nich wydała mu się sprzeczna. W chwili podpisywania umowy pozwany był przekonany, że zaliczka nie będzie
podlegała zwrotowi w sytuacji, gdy udzielone przez niego pełnomocnictwo dla strony powodowej zostanie ujawnione
(...) S.A. R. G. został zapewniony, że spółka odkupi od niego akcje w przeciągu dwóch lat i że może spożytkować
zaliczkę . Kwotę otrzymaną tytułem zaliczki wydał na zaspokojenie bieżących potrzeb.
K. G. uzyskała prawa do akcji z powodu zatrudnienia w Zakładach (...), w 2005r. uzyskała uprawnienia emerytalne.
Decyzję o sprzedaży akcji podjęła z uwagi na dobrą cenę za akcję proponowaną przez powodową spółkę. Pozwana
przeczytała umowę przed podpisaniem i zrozumiała, że wypłacona jej zaliczka będzie bezzwrotna w sytuacji, gdy
udzielone przez nią pełnomocnictwo zostanie ujawnione wobec (...) S.A. Ponadto w chwili podpisywania umowy
pozwana upewniała się, że zaliczka nie będzie podlegała zwrotowi. Pismem z dnia 10 czerwca 20008r. i z dnia 24
listopada 2008r. strona powodowa zawiadomiła pozwaną K. G., że zgodnie z przedwstępną umową sprzedaży akcji
pozwana zobowiązała się do nie przychodzenia i nie uczestniczenia w Walnych Zgromadzeniach Akcjonariuszy (...).
K. G. nie zwróciła zaliczki. Otrzymaną kwotę wydała na leczenie swoje i matki i na sfinansowanie ślubu syna.
Na podstawie powyższych ustaleń faktycznych Sąd Rejonowy uznał, iż powództwa podlegały oddaleniu. Sąd I instancji
wskazał ,iż stan faktyczny został ustalony na podstawie dokumentów przedłożonych w toku postępowania oraz
dowodów z przesłuchania pozwanych .W ocenie Sądu pozwani spójnie i konsekwentnie zeznawali, że w czasie
podpisywania umów byli zapewniani, że wypłacone im zaliczki stanowić będą należności niepodlegające zwrotowi
bez względu na okoliczności. Część pozwanych łączyła fakt bezzwrotności zaliczek z faktem udzielenia pełnomocnictw
powódce, część z faktem ujawnienia udzielonych przez nich pełnomocnictw wobec (...) S.A., zaś pozostali z
udzieleniem im przez powódkę gwarancji, że powodowa spółka uzyska 51 % akcji (...) S.A. wobec atrakcyjnej
ceny proponowanej przez nią akcjonariuszom. Sąd Rejonowy uznał ich zeznania za wiarygodne, albowiem pozwani
szczerze wskazywali, że znajdowali się w trudnej sytuacji finansowej, potrzebowali gotówki, a powódka proponowała
atrakcyjną cenę za akcje. Podkreślali przy tym, że przy podpisywaniu umowy kwestia finansowa była dla nich
najważniejsza i w rzeczywistości tylko na niej się skupiali. Z ich wypowiedzi wynikało, że nie do końca rozumieli
postanowienia przedłożonej im umowy, ale wobec pośpiechu i potrzeby uzyskania gotówki, nie zdecydowali się
na poznawanie jej szczegółów. Dla dokonanej przez Sąd oceny wiarygodności pozwanych znaczenie miało również
to, że umowy były przygotowane przez stronę powodową, zaś pozwani nie mają wykształcenia wyższego, są to
ludzie pracujący fizycznie, a zatem nie są biegli w rozumieniu tekstów napisanych językiem prawniczym. Z tego
względu wiarygodne dla Sądu było ich tłumaczenie, że zaufali zapewnieniom strony powodowej i jej wyjaśnieniom
dotyczącym tekstu umowy, a w szczególności udzielonym im gwarancjom o bezzwrotności zaliczki. Sąd miał na
uwadze również, że umowy były podpisywane w kancelariach notarialnych, co mogło utwierdzać pozwanych w
przekonaniu o rzetelności sporządzonych umów i składanych zapewnień. Wobec spójnych zeznań pozwanych, Sąd I
instancji nie dał wiary świadkowi D. G., który wskazywał, że nie udzielał pozwanym innych gwarancji, niż te zawarte
w umowie, a przede wszystkim nie udzielał zapewnień, że zaliczka nie będzie podlegała zwrotowi. Z podobnych
względów Sąd odmówił wiarygodności J. K.. Sąd I instancji podkreślił ,iż z treści wszystkich umów przedwstępnych
wynikało, że strona powodowa zobowiązała się do zakupu akcji po uzyskaniu zgody na zbycie udzielonej zgodnie
ze statutem spółki ,przy czym o zgodę na zbycie akcji miał wystąpić wyłącznie ich przyszły nabywca, czyli strona
powodowa. Mimo nie dokonania w terminie czynności umożliwiającej ziszczenie się warunku zawieszającego, od
którego ziszczenia uzależnione było zawarcie umowy przyrzeczonej (uzyskanie zgody Rady Nadzorczej Zakładów
(...) na sprzedaż akcji) strona powodowa nie złożyła jednak oświadczenia o odstąpieniu od umowy . Tymczasem
zapis umowy przedwstępnej stwierdzający, że po konkretnym upływie terminu zastrzeżonego do zawarcia umowy
przyrzeczonej umowa przedwstępna wygasa nie skutkuje ustaniem zobowiązania stron, ponieważ jest sprzeczne z
istotą umowy przedwstępnej mocą, której strony zaciągały wzajemne zobowiązania .W ocenie Sądu I instancji strona
powodowa zbyt późno podjęła czynności, by uzyskać zgodę na zbycie akcji, co należało zakwalifikować, jako czynności
przeszkadzające w ziszczeniu się warunku, czego konsekwencją jest założenie, że warunek się ziścił i nie doszło do
zawarcia umowy przyrzeczonej z przyczyn, za które odpowiedzialność ponosi nabywca
(art.93 k.c. ) .Konsekwencją tego jest skuteczne względem strony powodowej uprawnienie pozwanych do
zarachowania otrzymanych świadczeń na poczet ceny sprzedaży zgodnie z fikcją spełnienia warunku. Wprawdzie
umowa przedwstępna nie wskazywała terminu do wystąpienia o zgodę na nabycie akcji, ale w umowie był wskazany
termin zawarcia umowy przyrzeczonej, co oznacza, że do tej daty należało uzyskać zgodę skarżącej na nabycie akcji.
Powodowa spółka była profesjonalistą trudniącym się wyszukiwaniem osób uprawnionych do uprzywilejowanych
akcji (...), zawieraniem na masową skalę umów z nimi, by na podstawie udzielonych pełnomocnictw uzyskać
uprawnienie do samodzielnego działania we własnym interesie, (choć na cudzy rachunek) na walnych zgromadzeniach
spółki. Przy ocenie staranności powodowej spółki w czynnościach podjętych celem doprowadzenia do ziszczenia się
warunku i zawarcia umowy przyrzeczonej należało, zatem uwzględnić zawodowy charakter działalności na rynku akcji.
Z chwilą zawierania umów przedwstępnych strona powodowa była świadoma, że warunek nie zostanie spełniony
z powodu nastawienia dotychczasowego zarządu i spółki (...) do czynności strony powodowej i zobowiązanie do
zawarcia umowy przyrzeczonej ma charakter umowy o świadczenie niemożliwie. W takim wypadku, stosownie do
art. 387 §2 k.c. strona, która o tej niemożności wiedziała w chwili zawarcia umowy, jest obowiązana do naprawienia
szkody wyrządzonej drugiej stronie umowy za korzystanie z udzielonych pełnomocnictw – w wysokości, co najmniej
równej uiszczonej zaliczce. Postanowienie zawarte w pkt. 1.5. umowy uzależniało zatrzymanie zaliczki od czynności
strony powodowej – złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Takie postanowienie umowy należy ocenić,
jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i regułą równości kontrahentów, skoro to od oświadczenia bądź
zaniechania jego złożenia przez stronę powodową miałoby wynikać prawo pozwanych do zatrzymania zaliczek, a w
przypadku zaniechania złożenia tego oświadczenia i upływu czasu skutkującego wygaśnięciem umowy – wymagalność
roszczenia o ich zwrot. Sąd I instancji uznał także roszczenie strony powodowej o zwrot zaliczek za sprzeczne z
art. 5 k.c. W ocenie Sądu nadużycie prawa podmiotowego polegało na tym, że strona powodowa przez ponad dwa
lata – z uwagi na nieważność przedwstępnych umów sprzedaży akcji i udzielonych na jej podstawie nieodwołalnych
pełnomocnictw – bez podstawy prawnej, w szczególności w postaci umowy korzystała z praw z akcji pozwanych
„ucieleśnionych” w nieodwołalnych pełnomocnictwach, w szczególności prawa głosu z akcji. Posługiwanie się przez
stronę powodową dokumentami pełnomocnictw udzielonych przez pozwanych było w rzeczywistości bezumownym
korzystaniem z praw należących do pozwanych. Bezspornym było, bowiem że prawa objęte pełnomocnictwami, tj.
prawo uczestnictwa i wykonywania prawa głosu na Walnym Zgromadzeniu (...) S.A. we W. przysługiwały pozwanym,
który nie mogli z nich korzystać, z uwagi na udzielenie stronie powodowej nieodwołalnych pełnomocnictw, dla
których podstawą była przedwstępna umowa sprzedaży akcji. Zawierając przedwstępne umowy sprzedaży akcji
powódka przekazała pozwanym zaliczki, w zamian, za które uzyskała nieodwołalne pełnomocnictwa do udziału we
wszystkich Walnych Zgromadzeniach (...) S.A. i do wykonywania na nich prawa głosu wedle swojego uznania.
Dodatkowo strona powodowa zagwarantowała sobie całkowitą kontrolę nad prawem głosu należącym do pozwanych,
wprowadzając wysoką karę umowną za osobiste stawiennictwo na Walnych Zgromadzeniach i wykonywanie prawa
głosu przez akcjonariuszy. A zatem w zamian za relatywnie niewielkie (biorąc pod uwagę proponowaną cenę
ostateczną za akcje i samą wartość tych akcji) zaliczki strona powodowa uzyskała niczym nieograniczone prawo do
wykonywania i rozporządzania prawem głosu na Walnych Zgromadzeniach i w rzeczywistości współdecydowania o
organizacji i funkcjonowaniu (...) S.A. Strona powodowa przez około dwa lata podejmowała czynności zmierzające
do korzystania z uzyskanego, na mocy pełnomocnictw, prawa głosu. Strona powodowa sama określiła ramy
czasowe swojego uprawnienia, bo decyzję o doprowadzenia do zawarcia umowy przyrzeczonej mogła podjąć tylko i
wyłącznie ona, pozbawiając akcjonariuszy inicjatywy w tym zakresie, co wynika jednoznacznie z treści samej umowy
(pkt. 1 ppkt.1 umowy). Wobec brzmienia umowy i nieekwiwalentności świadczenia, z którego korzystała strona
powodowa, żądanie zwrotu świadczenia wzajemnego w postaci zaliczek, powodowałoby, że pozwani pozbyliby się
uzyskanego przysporzenia w całości. Strona powodowa natomiast, nawet zwracając dokument pełnomocnictwa na
podstawie, którego wykonywała prawo głosu, nie pozbawiała się swojego przysporzenia – uzasadnionym jest, bowiem
twierdzenie, że powodowa spółka podjęła czynności, by zrealizować założony przez siebie cel umowy. Zdaniem Sądu
Rejonowego nie ulega także wątpliwości, że strona powodowa zwlekała z podjęciem czynności zmierzających do
wykonania umowy tak długo, aby formalności związane z ewentualną zgodą na nabycie akcji nie mogły zakończyć się
sukcesem (nawet pomijając okoliczność, że powódka nie była uprawniona od początku do występowania o taką zgodę).
Skoro zaś strona powodowa nie podjęła skutecznych czynności zmierzających do zawarcia umowy przyrzeczonej,
to – zdaniem Sądu - założonym celem zawartych umów było właśnie korzystanie z praw wynikających z akcji
przez wskazany okres czasu. W ocenie Sądu zamiarem powodowej spółki było przejęcie kontroli nad prawem głosu
na Walnych Zgromadzeniach (...) S.A., wynika to jednoznacznie faktu, że elementem zawarcia umów sprzedaży
akcji było udzielenie owych nieodwołalnych pełnomocnictw do działania oraz prawo odstąpienia przez powódkę
od umowy w przypadku nieuzyskania pełnomocnictw z akcji stanowiących, co najmniej 51 % głosów na Walnym
Zgromadzeniu (pkt 1 ppkt 5 umowy). I taki cel umowy został przez nią zrealizowany. Nie uszło przy tym uwadze
Sądu, że pozwani pozbawieni zostali możliwości odstąpienia od umowy w sposób, który umożliwiłby im – zgodnie z
jej postanowieniami – zatrzymanie zaliczki. Otóż zgodnie z pkt 1 ppkt 6 umowy pozwani mogli od umowy odstąpić
i otrzymaną zaliczkę zatrzymać w sytuacji nie wykonania umowy przez stronę powodową. Jednocześnie natomiast
zgodnie z pkt 5 ppkt 2 zawartej umowy jej niewykonanie do dnia 31 grudnia 2010 r. powodowało jej wygaśnięcie,
które skutkowało koniecznością zwrotu przez strony wszystkiego, co sobie nawzajem świadczyły. Umowa została, więc
tak skonstruowana, żeby jedynie interes strony powodowej został zabezpieczony. Pozwani w rzeczywistości nie mieli
możliwości odstąpienia od umowy, nie zdawali sobie, bowiem sprawy, czy spółka realizuje jej postanowienia, gdyż w
umowie nie został zawarty obowiązek strony powodowej do informowania pozwanych o podejmowanych przez nią
działaniach zmierzających do uzyskania zgody na nabycie akcji. Jednocześnie brak było wskazania jakiegokolwiek
terminu, do którego powódka powinna podjąć takie działania, a upływ, którego mógłby zasugerować pozwanym, że
powódka nie wywiązuje się z umowy i ewentualnie prowadzić do odstąpienia od niej. Natomiast jedyną datą w umowie
wskazaną był termin 31 grudnia 2010 r., którego nadejście skutkowało jednak wygaśnięciem umowy i obowiązkiem
zwrotu przez pozwanych zaliczek. Zauważyć również trzeba, że pozwani mieli nadzieję na pozytywne zakończenie
sprawy i sprzedaż akcji, znajdowali się, bowiem w trudnej sytuacji finansowej i przez cały czas oczekiwania na zawarcie
umowy przyrzeczonej liczyli, że dojdzie ona do skutku, a zatem nie zastanawiali się nawet nad odstępowaniem od
umowy. Dodatkowo – jak wynika z ich zeznań - bali się podejmować jakichkolwiek działań, nawet zasięgać informacji
w (...) S.A., aby nie naruszyć klauzuli poufności i by strona powodowa nie zrezygnowała z zamiaru zawarcia umowy
przyrzeczonej. Co więcej, z zeznań pozwanych wynikało, że zostali oni zapewnieni, że zaliczka będzie podlegała
zwrotowi i z takim przekonaniem podpisywali umowy przedwstępne sprzedaży akcji. Działali przy tym w zaufaniu
do strony powodowej, która w rzeczywistości zaufanie pozwanych wykorzystała, dążąc do realizacji jedynie swoich
interesów w sposób niezasługujący na aprobatę Sądu, nie licząc się z konsekwencjami, jakie jej działania i decyzje
będą miały dla akcjonariuszy i zwodząc ich obietnicami otrzymania znacznej gotówki, by ostatecznie domagać się od
nich zwrotu kwoty zaliczki, co do której udzielali gwarancji o bezzwrotności. Takie zachowanie strony powodowej
stanowi nadużycie prawa i musi skutkować oddaleniem powództwa. Jednocześnie Sąd Rejonowy wskazał, iż nawet
gdyby zaliczki uznać za świadczenie nienależne podlegające zwrotowi wobec stwierdzenie nieważności umowy, to na
postawie art. 409 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c. stwierdzić należało, że obowiązek ich zwrotu wygasł, gdyż pozwani zużyli
je w całości i nie są już wzbogaceni, zaś wobec twierdzeń strony powodowej o zamiarze wykupu akcji i zapewnień, że
zaliczka nie podlega zwrotowi, nie można uznać, że pozwani powinni winni byli liczyć się z obowiązkiem jej zwrotu.
Z uwagi na powyższą ocenę prawną Sąd nie rozważał zasadności podniesionych, z ostrożności procesowej, zarzutów
potrącenia z karą umowną za naruszenie obowiązku zachowania w tajemnicy informacji dotyczących zawarcia umowy.
O kosztach procesu orzeczono zgodnie z art. 98 k.p.c.
Na powyższe rozstrzygnięcie apelację złożyła strona powodowa zaskarżając orzeczenie w części oddalającej
powództwa.
Zaskarżonemu orzeczeniu apelujący zarzucił naruszenie :
-art. 58§1 i 2 k.c. w zw. z art.333§1 k.s.h. przez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy umowa przedwstępna z 1.12.2008
r. była nieważna, zatem otrzymana przez pozwanych zaliczka podlegała zwrotowi;
- błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia, który miał istotny wpływ na wynik sprawy
polegający na błędnym przyjęciu, iż strona powodowa była wyłącznie zobowiązana do złożenia wniosku do rady
nadzorczej (...) S.A. o wyrażenie zgody na sprzedaż akcji oraz do uzyskania zgody na zbycie akcji pomimo tego, iż
obowiązek uzyskania zgody na zbycie akcji spoczywał również na pozwanej oraz mimo, iż obie strony były świadome
obowiązku uzyskania zgody na zbycie akcji spoczywał również na pozwanej oraz mimo, iż obie strony były świadome
obowiązku uzyskania zgody na zbycie akcji;
- naruszenie art. 233§ 1 k.p.c. przez naruszenie zasad logicznego rozumowania polegające na dowolnym przyjęciu,
iż powodowa spółka korzystała z praw akcji, w szczególności z prawa głosu, mimo iż ze zgromadzonego materiału
dowodowego wynikało, wprost iż strona powodowa nie została dopuszczona do udziału w żadnym Zgromadzeniu
Akcjonariuszy (...) S.A. ani że nie wykonywała jakichkolwiek innych praw płynących z akcji;
- błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia, który miał istotny wpływ na wynik sprawy
polegający na błędnym przyjęciu, iż pozwany uzyskał ustne zapewnienie przed podpisaniem umowy przedwstępnej,
że zaliczka nie będzie podlegała zwrotowi, mimo iż przeczy temu 5.5 umowy oraz zeznania świadka D. G. oraz strony
powodowej;
- naruszenie art. 247 k.p.c. polegające na przyjęciu dowodu w postaci zeznań pozwanych na okoliczność, iż pozwany
uzyskał ustne zapewnienie przed podpisaniem umowy przedwstępnej, że zaliczka nie będzie podlegała zwrotowi,
mimo iż w rzeczywistości zeznania pozwanego nie dotyczyły wykładni umowy, a były jedynie skierowane ponad
osnowę umowy przedwstępnej w sytuacji, gdy umowa przedwstępna zawierała całość porozumienia między stronami
i zastąpiła wszystkie uprzednie uzgodnienia stron;
- naruszenie art. 387§2 k.c. przez przyjęcie, że strona powodowa była świadoma w chwili zawarcia umowy, że
warunek zawarcia umowy przyrzeczonej w postaci wyrażenia zgody przez spółkę (...) nie zostanie spełniony z powodu
nastawienia zarządu (...) oraz iż przez to (...) obowiązana jest do naprawienia szkody za korzystanie z udzielonych
pełnomocnictw w wysokości zapłaconej zaliczki, mimo iż fakt o wiedzy (...) o pierwotnej niemożliwości spełnienia
umowy, nie została w żaden sposób udowodniony; z materiału dowodowego wynikało, iż niechęć spółki wobec nabycia
przez (...) powodująca następczą niewykonalność umowy przedwstępnej została ujawniona dopiero po zawarciu
umowy przedwstępnej;
- brak jest jakiejkolwiek szkody w majątku pozwanych, gdyż dalej należały do niego wszystkie prawa wynikające z akcji,
w szczególności prawo głosu i prawo dywidendy; - naruszenie art. 475§1 k.c. przez jego bezpodstawne niezastosowanie
w sytuacji, gdy umowa przedwstępna wygasła wskutek niemożliwości zawarcia umowy przyrzeczonej, co było
wynikiem niechęci (...) S.A. wobec nabycia przez (...), a pozwany zobowiązany był na podstawie umowy do zwrotu
zaliczki w przypadku wygaśnięcia umowy;
- naruszenie art. 5 k.c. przez jego bezpodstawne zastosowanie w sytuacji ,gdy przepis ten nie miał zastosowania w
niniejszej sprawie, a żądanie zwrotu zaliczek w przypadku niezawarcia umowy na poczet ,których zostały wpłacone
jest jedną z zasad współżycia społecznego;
- naruszenie art. 409 k.c. przez bezpodstawne przyjęcie, iż pozwani nie są już wzbogaceni ,mimo iż mieli obowiązek
liczyć się ze zwrotem otrzymanej zaliczki.
Wskazując na powyższe zarzuty apelujący wniósł o zasądzenie na rzecz powoda od pozwanego W. B. kwoty 33000 zł z
ustawowymi odsetkami liczonymi od 24.01.2011 r. do dnia zapłaty; od pozwanego G. G. kwoty 4000 zł z ustawowymi
odsetkami od 24.01.2011 r. do dnia zapłaty, od R. G. kwoty 4000 zł z ustawowymi odsetkami od 24.01.2011 r. do dnia
zapłaty; od G. C. kwoty 10500 zł z ustawowymi odsetkami od 24.01.2011 r.; od K. G. kwoty 18000 zł z ustawowymi
odsetkami od 24.01.2011 r. oraz zasądzenie od pozwanych zwrotu kosztów procesu.
Sąd Okręgowy zważył ,co następuje :
Apelacja nie jest zasadna ,choć niektóre z jej argumentów były słuszne .
Sąd Okręgowy przyjął za swoje prawidłowe ustalenia Sądu I instancji ,zaakceptował dokonana przez ten Sąd ocenę
materiału dowodowego ,a także uznał za trafną przedstawioną w uzasadnieniu argumentacje prawną odmawiającą
stronie powodowej ochrony prawnej przy zastosowaniu art.5 k.c.
Oddalając roszczenie strony powodowej Sąd I instancji wskazał kilka przyczyn prawnych ,dla których żądanie nie
mogło być uwzględnione .
Pierwsze z nich dotyczyły pierwotnych twierdzeń strony powodowej ,która opierała swoje roszczenie zwrotu zaliczek
na postanowieniach pkt 1.5 umów przedwstępnych zawartych z pozwanymi .Jednocześnie jednak Sąd Rejonowy, –na
co słusznie wskazała strona powodowa- zawarł w uzasadnieniu sformułowania wskazując na stwierdzenie nieważności
zarówno umów przedwstępnych ,jak i udzielonych w ich wykonaniu pełnomocnictw .Niewątpliwie przyjęcie ,iż
umowy przedwstępne były nieważne skutkowało tym ,iż zbędne były rozważania dotyczące obowiązku zwrotu przez
pozwanych zaliczki wynikającego z konkretnych postanowień umów
przedwstępnych .Natomiast brak podstaw do uznania by rozważenie różnych podstaw prawnych zasadności
powództwa i obrony pozwanych stanowiło uchybienie procedury.
Ostatecznie strona powodowa konstruowała swoje żądanie na podstawie art.410 §2 k.c. wskazując ,iż zarówno
w sytuacji ,gdy nie doszło do zawarcia umowy przyrzeczonej z powodu upływu terminu , jak i w sytuacji ,gdy
umowy przedwstępne były nieważne pozwani są zobowiązaniu do zwrotu zaliczek ,albowiem stanowią one nienależne
świadczenie .
Podzielając stanowisko strony powodowej ,iż Sąd I instancji winien był zastosować art.58 k.c. i przyjąć ,iż umowy
przedwstępne były z mocy prawa nieważne . Nieważność umów przedwstępnych wynikała zarówno z faktu rażącego
naruszenia równości stron ,jak i przede wszystkim niedopuszczalnego rozszczepienia praw korporacyjnych z akcji
(art.58 §1 i 2 k.c. ) . Sąd Okręgowy uznał jednocześnie pozostałe zarzuty apelacji za chybione . Ma ,bowiem rację Sąd I
instancji ,iż żądanie zwrotu zaliczek od pozwanych ocenić należy, jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego .
Poczynione przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne dały w pełni podstawę do przyjęcia ,iż działania strony powodowej
od początku skierowane były tylko na uzyskanie stosownych pełnomocnictw koniecznych do uczestniczenia w
Walnych Zgromadzeniach spółki (...) i do wykonywania na nich prawa głosu wedle swojego uznania ,a nie do
zawarcia umów przedwstępnych .Strona powodowa podjęła, zatem określone ryzyko gospodarcze i próba obciążenia
negatywnymi konsekwencjami niepowodzenia tego przedsięwzięcia w całości pozwanych musi być uznana na
naruszającą normy społeczne .Jak słusznie podkreślił to Sąd I instancji strona powodowa inwestując niewielkie
kwoty pieniężne uzyskała możliwość wykonywania prawa głosu na walnych Zgromadzeniach spółki (...) ,pozbawiając
jednocześnie pozwanych jakichkolwiek praw związanych z akcjami na okres 2 lat . Okoliczność ,iż sytuacja taka
prawnie była bezskuteczna ,nie miała przy tym istotnego znaczenia , skoro w umowie jakiekolwiek działania
pozwanych blokowała zastrzeżona na rzecz strony powodowej rażąco wygórowana kara umowna . Podkreślić przy
tym należy ,iż strona powodowa zawierając umowy przedwstępne przewidywała w zasadzie brak jakiekolwiek
niebezpieczeństwa w odzyskaniu zainwestowanych środków .Świadczy o tym : po pierwsze określenie wypłaconych
pozwanym kwot jako zaliczek ,a nie zadatku ,po drugie liczne postanowienia umowne przewidujące obowiązek zwrotu
zaliczek w przypadku nie zawarcia umowy ,przy czym w istocie realizacja umowy ( o ile w ogóle miało dojść do zawarcia
umów przyrzeczonych ) zależała tylko od działań strony powodowej ,a wreszcie właśnie możliwość powołania się na
art.410 §2 k.c. Okoliczności powyższe prowadzą do wniosku ,iż strona powodowa świadomie wykorzystała sytuację
osobistą i materialną pozwanych ,a także ich brak wiedzy prawniczej proponując zawarcie umów ,które ostatecznie
miały przynieść korzyść tylko stronie powodowej bez jakiejkolwiek rekompensaty finansowej dla pozwanych .
Sąd Okręgowy podzielił także stanowisko Sądu I instancji ,iż strona powodowa wprowadziła pozwanych w błąd ,co do
konieczności zwrotu udzielonych zaliczek .
W tym zakresie za niezasadny uznać należało zarzut naruszenia przez Sąd art.233 k.p.c. w zakresie oceny zeznań
świadka D. G. oraz stron . Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie
wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Taka ocena, dokonywana jest na podstawie przekonań sądu, jego
wiedzy i posiadanego doświadczenia życiowego, a nadto winna uwzględniać wymagania prawa procesowego oraz
reguły logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał
dowodowy, jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i - ważąc ich moc oraz wiarygodność
- odnosi je do pozostałego materiału dowodowego. Ocena wiarygodności zeznań świadków i stron należy do Sądu I
instancji i nie podlega w zasadzie kontroli instancyjnej , jeżeli jest zgodna z okolicznościami sprawy oraz nie wykazuje
błędów logicznych w rozumowaniu.
W świetle art. 233 § 1 k.p.c., przy zróżnicowanym i sprzecznym, co do treści materiale dowodowym, o treści ustaleń
faktycznych decyduje ostatecznie przekonanie sądu. Jeżeli w sprawie istnieją dwie grupy przeciwstawnych dowodów
ustalenia faktyczne z konieczności muszą pozostawać w sprzeczności z jedną z nich. W takiej sytuacji, sąd orzekający
w ramach i granicach swobodnej oceny dowodów ma prawo eliminacji pewnych dowodów, poprzez uznanie, że
pozbawione są one wiarygodności albo, że nie są istotne. Jeżeli przy tym stanowisko swoje w zakresie dokonanych
wyborów uzasadni w sposób zgodny z intencją art. 233 § 1 k.p.c., to nie dopuszcza się jego naruszenia( por. postanow.
SN z 17.10 .2003r. , IV CK 283/02 , LEX nr 602280 ) .
Strona powodowa kwestionując ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w zasadzie prezentuje
jedynie własne, korzystne dla skarżącego, ustalenia stanu faktycznego, dokonane na podstawie własnej, także
korzystnej dla skarżącego, oceny dowodów . Tymczasem Sąd I instancji szczegółowo wskazał, z jakich przyczyn
uznał ich moc dowodową przesłuchania pozwanych ,a z jakich odmówił wiarygodności zeznaniom świadka D. G.
oraz przesłuchaniu przedstawiciela strony powodowej . Zdaniem Sądu Okręgowego z przedstawionego przez strony
materiału dowodowego Sąd I instancji wyprowadził wnioski logicznie poprawne i zgodne z zasadami doświadczenia
życiowego, a tym samym to taka ocena dowodów nie narusza zasady swobodnej oceny dowodów przewidzianej
w art. 233 k.p.c. Dodać przy tym należy ,iż nawet z zeznań świadka D. G. wynika ,iż pozwani mogli uzyskać
przekonanie o bezzwrotności zaliczki ,gdyż strona powodowa uważała ,iż do zawarcia umów przyrzeczonych z
pewnością dojdzie .Zwrócić przy tym należy uwagę na mylące zapisy postanowień umów przedwstępnych dotyczących
zwrotu zaliczki ,które są zawarte w różnych punktach tj.pkt 1.5 ,1.5 i 5.1 ,przy tym sformułowane niejednoznacznie ,dla
różnych przyczyn , które miały warunkować zwrot wypłaconych pozwanym kwot .
Nie mniej ważną okolicznością dla oceny niezgodności żądania strony powodowej z art.5 k.c. jest fakt ,iż
zgodnie z umowami pozwani uzyskiwali uprawnienie do zatrzymania zaliczek w przypadku ujawnienia udzielonych
stronie powodowej pełnomocnictwa .Taki zapis umowy niewątpliwie stanowił dla pozwanych dodatkową gwarancję
bezzwrotności zaliczek .Tymczasem w chwili obecnej strona powodowa powołując się na nieważność umów
przedwstępnych przez siebie sporządzonych chce uniknąć skutków ujawnienia pełnomocnictw ,które zresztą
pociągnęło dla niektórych pozwanych niezwykle dotkliwe konsekwencje
W tym stanie rzeczy zasadnie Sąd I instancji odwołał się do zasad słuszności i przyjął , iż naruszenie przez stronę
powodową zasad uczciwości obowiązujących w stosunkach cywilnoprawnych skutkuje uznaniem roszczenia o zwrot
zaliczek za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
W żadnym przy tym wypadku nie zachodzą okoliczności ,które wykluczałyby możliwość zastosowania art. 5 k.c.
W szczególności art.5 k.c. nie stanowi w niniejszej sprawie podstawy do odmowy uznania umów przedwstępnych
za nieważne ,a więc odmowy zastosowania art.58 k.c. ( o czym mowa w wyroku SN z dnia 22.09.1987 r .,III CRN
265/87 ,LexPolonica nr 296279 ) . Niweczący skutek zastosowania art.5 k.c. dotyczy żądania zwrot świadczenia
spełnionego w wykonaniu nieważnej czynności prawnej . Myli się także strona powodowa twierdząc ,iż w sprawie
o zwrot nienależnego świadczenia zastosowanie art.5 k.c. jest wyłączone przez art.411 pkt 2 k.c. Przepis art. 411
pkt 2 k.c. ma zastosowanie w sytuacji, gdy ten, kto spełnił świadczenie, nie był prawnie zobowiązany, lecz można
mu przypisać moralny obowiązek wobec przyjmującego świadczenie. W takiej sytuacji spełnienie świadczenia czyni
zadość zasadom współżycia społecznego. Powołane wyżej argumenty nie przemawiają za stanowiskiem o całkowitym
wyłączeniu stosowania art. 5 k.c. w sprawie o zwrot nienależnego świadczenia . Nie można, bowiem wykluczyć
sytuacji ,że zwrotu nienależnego świadczenia żąda osoba ,która nie była moralnie zobowiązana do świadczenia ,lecz
inne okoliczności związane z jej postępowaniem świadczą o realizowaniu swego prawa do zwrotu świadczenia
sprzecznie z zasadami współżycia społecznego . Przepis art. 5 k.c. określa granice, w jakich osoba uprawniona może
czynić użytek z przysługującego jej prawa podmiotowego. Może on znaleźć zastosowanie, gdy ocena konkretnego stanu
faktycznego, przy uwzględnieniu określonej normy prawnej prowadzi do wniosku, że korzystanie przez uprawnionego
z jego prawa jest sprzeczne z wymienionymi w nim zasadami. Artykuł 5 k.c. znajduje zastosowanie w sytuacji, gdy
osobie uprawnionej przysługuje określone prawo podmiotowe, lecz w świetle oceny danego stanu faktycznego i
przy uwzględnieniu treści konkretnej normy prawnej korzystanie przez nią z tego prawa pozostaje w sprzeczności z
zasadami wskazanymi w tym przepisie .
Mając na uwadze powyższe rozważania nie zachodzi potrzeba analizy zarzutów dotyczących naruszenia przez Sąd I
instancji art.475 §1 k.c. i art.387 §2 k.c.
oraz art.409 k.c.
Dodać natomiast należy ,iż zarzut naruszenia art.247 k.p.c. nie był skuteczny .
Strona powodowa nie sprzeciwiła się w trybie art.162 k.p.c. przeprowadzeniu dowodu z przesłuchania pozwanych na
okoliczności związane z udzielenie im zapewnienia ,iż zaliczki nie podlegają zwrotowi ,a tym samym bezpowrotne
utraciła ten zarzutu w postępowaniu apelacyjnym i kasacyjnym .
Z tych też przyczyn apelację, jako niezasadną należało oddalić ( art.385 k.p.c. ) .
O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono zgodnie z art.98 k.p.c. w zw .z § 6 pkt 3 i 5 w zw. z § 13 ust.1 pkt1
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.
.