Godność – prawo każdego człowieka

Scenariusz z wykorzystaniem koła wartości
45 min
Godność
Cele lekcji:
Uczeń:
– własnymi słowami wyjaśnia pojęcie godności,
– podaje wartości sprzyjające zachowaniu własnej i cudzej godności,
– rozpoznaje wokół siebie przypadki naruszania godności ludzkiej i odpowiednio
reaguje,
– omawia podstawowe zasady poszanowania godności drugiego człowieka,
– przytacza nazwy artykułów prawnych, chroniących godność człowieka i podaje ich
najważniejsze treści,
– wymienia instytucje, do których można zwrócić się o pomoc, gdy naruszana jest
godność człowieka,
– analizuje i ocenia własną postawę wobec naruszania godności innych.
Metody:
- metoda aktywizująca – koło wartości,
- elementy wykładu,
- rozmowa kierowana,
- praca z tekstem źródłowym.
Formy pracy:
indywidualna, grupowa, zbiorowa.
Środki dydaktyczne:
- karta pracy: Godność – prawo każdego człowieka,
- karta samooceny.
Przebieg lekcji:
Faza wprowadzająca
1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu oraz celów
lekcji, rozdanie kart pracy.
2. Uczniowie rozwiązują zadanie 1. z karty pracy, a następnie dyskutują na temat
możliwych definicji godności.
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel dzieli uczniów na pięć grup. Zespoły wykonują zadanie 2. w karcie
pracy. Nauczyciel rysuje koło wartości na tablicy i wpisuje w nie propozycje
poszczególnych drużyn. Następnie ochotnicy spośród zgromadzonych pojęć
wybierają i podkreślają czynniki negatywne, które dostrzegają nie tylko u innych, lecz
także u siebie. Nauczyciel wskazuje na wagę faktu, że krytyczna samoocena to
pierwszy krok ku większej wrażliwości na drugiego człowieka oraz ku uświadomieniu
sobie, że często chroniąc i ceniąc własną godność, naruszamy ją u innych.
2. Uczniowie realizują zadanie 3. z karty pracy. Po wykonaniu i omówieniu zadania
określają, czy w podanych przypadkach doszło do naruszenia godności osobistej.
3. Każdy zespół otrzymuje zadanie wyjaśnienia jednej z podanych zasad godności,
sformułowanych przez organizację Globaldignity. Po przygotowaniu odpowiedzi
przedstawiciele grup prezentują na forum klasy efekty pracy drużyny. W kilku
zdaniach omawiają rozumienie reguły oraz wyrażają własne zdanie na jej temat.
Określają także, czy członkowie zespołu byli zgodni w jej interpretacji i ocenie.
Grupa 1: Każdy człowiek ma prawo do godnego życia.
Grupa 2: Godne życie to możliwość realizowania swojego potencjału dzięki
odpowiedniemu poziomowi opieki zdrowotnej, edukacji, godziwym zarobkom i
poczuciu bezpieczeństwa.
Grupa 3: Godność to wolność decydowania o własnym życiu i poszanowanie tego
prawa przez innych.
Grupa 4: Godność powinna być podstawą we wszystkich naszych działaniach.
Grupa 5: Nasza własna godność jest nieodwołalnie związana z godnością innych.
4. Nauczyciel omawia krótko Powszechną deklarację praw człowieka oraz prawa
dziecka zapisane w Konwencji praw dziecka (potrzebne informacje znajdują się w
Materiałach dla nauczyciela). Następnie wymienia instytucje pomagające ludziom,
których godność osobista została w rażący sposób naruszona (przydatne
wiadomości zamieszczono w Materiałach dla nauczyciela).
5. Na polecenie nauczyciela uczniowie rozważają, co powinni zrobić, jeżeli będą
świadkami naruszania czyjejś godności. Po zakończeniu rozmowy wykonują zadanie
4. z karty pracy.
Faza podsumowująca
1. Podczas krótkiej dyskusji uczniowie tłumaczą, jak rozumieją słowa Rabindranatha
Tagore, indyjskiego pisarza i filozofa, laureata Nagrody Nobla: Godności nie
zdobywa się samym rozprawianiem o niej.
2. Nauczyciel rozdaje uczniom kartę samooceny (umieszczono ją w Materiałach dla
ucznia) i poleca ją wypełnić. Ochotnicy komentują na forum klasy sposób wykonania
polecenia.
3. Zadanie domowe:
Przygotuj plakat pt. „Dekalog pomocy pokrzywdzonym obok nas”. Zadbaj o jego
formę, pamiętaj, że powinna ona być adekwatna do zagadnienia – musi zwracać
uwagę odbiorcy na ważny problem społeczny.
Materiały dla nauczyciela
Informacje dotyczące dokumentów chroniących prawo człowieka do godności
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
10 grudnia 1948 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ na posiedzeniu w Paryżu uchwaliło
Powszechną deklarację praw człowieka – pierwszy ogólnoświatowy zbiór
najważniejszych praw i wolności. W jej trzydziestu artykułach spisano prawa
osobiste, polityczne (obywatelskie), ekonomiczne, socjalne oraz kulturalne,
gwarantując jednostkom m.in. prawo do życia, wolności, bezpieczeństwa, równości
wobec prawa, bezstronnego postępowania sądowego, ochrony życia prywatnego
oraz bezpłatnego szkolnictwa na poziomie podstawowym. Dokument nie miał
charakteru wiążącego dla podpisujących go państw, gdyż na jego podstawie nie
można było egzekwować określonego działania z ich strony. Wywarł jednak olbrzymi
wpływ na prawodawstwo poszczególnych krajów, które regulowały prawa człowieka
w swoich konstytucjach lub umowach międzynarodowych.
O ile uchwalony akt miał ukierunkować dalsze działania ONZ na rzecz ochrony
praw jednostki, o tyle spisane w 1966 r. międzynarodowe Pakty praw człowieka
miały już wiążący dla sygnatariuszy charakter umów międzynarodowych. Do
dokumentów tych zalicza się Międzynarodowy pakt praw gospodarczych,
socjalnych i kulturalnych oraz Międzynarodowy pakt praw osobistych i
politycznych. Pierwszy z nich wszedł w życie 3 stycznia 1976 r., drugi – 2 marca
1976 r. W Polsce obowiązują odpowiednio od 3 marca i 18 czerwca 1977 r.
Powtórzono w nich i sprecyzowano prawa określone w Powszechnej deklaracji praw
człowieka. Międzynarodowy pakt praw osobistych i politycznych uzupełnił ją o prawa
osób należących do mniejszości etnicznych, religijnych i językowych. Zapisano w nim
też zakaz więzienia za długi oraz nakaz humanitarnego traktowania osób
pozbawionych wolności. Nie zaproponowano natomiast gwarancji ochrony prawa
własności.
Uchwalenie Międzynarodowego paktu praw osobistych i politycznych
doprowadziło do powołania Komitetu Praw Człowieka. Organ ten nadzoruje
przestrzeganie przyjętych postanowień przez kraje, które je podpisały. Rozpatruje też
sprawozdania państw oraz przyjmuje ich skargi i petycje indywidualne w sprawach
naruszenia praw człowieka.
Pierwotnie nie przewidywano utworzenia żadnego organu kontrolującego
przestrzeganie postanowień Międzynarodowego paktu praw gospodarczych,
socjalnych i kulturalnych. Jednak już w 1978 r. powołano grupę ekspertów, którą w
1985 r. zastąpiono Komitetem Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych.
Jego członkowie zbierają się trzy razy w roku na sesje odbywające się w Genewie.
System kontroli polega wyłącznie na przyjmowaniu i rozpatrywaniu sprawozdań
sygnatariuszy.
Konwencja praw dziecka
Uchwalono ją z inicjatywy polskiej, zgłoszonej w 1978 r. Po trwających blisko 11 lat
pracach została przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 20 listopada 1989 r.
Weszła w życie 2 września 1990 r. Do tej pory ratyfikowały ją 193 państwa, w tym
Polska (7 lipca 1991 r.). Dokument składa się z preambuły oraz 54 artykułów.
Stanowi najobszerniejszy katalog praw dziecka i dlatego często nazywa się go
światową konstytucją praw dziecka. W świetle art. 1 dzieckiem jest każda osoba do
osiągnięcia pełnoletności, czyli (w sytuacjach typowych) do ukończenia 18 lat. W
dokumencie określono uniwersalne normy prawne chroniące dzieci przed
wyzyskiem, złym traktowaniem i zaniedbaniem oraz zagwarantowano najmłodszym
ochronę podstawowych praw człowieka. Uregulowane prawa zostały podzielone na
trzy kategorie:
– prawa osobiste, np.: do życia i rozwoju, do wychowania w rodzinie, do wolności od
przemocy fizycznej lub psychicznej, wyzysku, nadużyć seksualnych i wszelkiego
okrucieństwa,
– prawa socjalne, np.: do ochrony zdrowia, do wypoczynku i czasu wolnego,
– prawa kulturalne, np. do nauki, korzystania z dóbr kultury.
Konwencję praw dziecka uzupełniono dwoma protokołami dodatkowymi,
uchwalonymi 25 maja 2000 r. Pierwszy dotyczy udziału dzieci w konfliktach
zbrojnych, a drugi – sprzedaży dzieci, dziecięcej prostytucji i pornografii. Oba zostały
ratyfikowane przez Polskę w 2005 r.
Państwa, które podpisały dokument, zobowiązały się podjąć działania
zmierzające do urzeczywistnienia zawartych w nim praw. Komitet Praw Dziecka
ONZ, kontrolujący ich przestrzeganie, rozpatruje sprawozdania składane przez
poszczególne kraje. Polska składała takie sprawozdania w latach 1993 i 1999.
Informacje dotyczące instytucji powołanych do ochrony prawa człowieka do
godności
Urząd Rzecznika Praw Obywatelskich
Potrzebę utworzenia niezależnego urzędu badającego zgodność działań organów
administracyjnych z prawem jako pierwsi dostrzegli Szwedzi. Wprowadzili tę myśl w
życie w 1809 r. W 2. poł. XX w. rozwiązanie to rozpowszechniło się w całej Europie.
W Polsce urząd ów stworzono w 1987 r.
Obecnie rzecznika praw obywatelskich (RPO) powołuje sejm za zgodą senatu
– na 5-letnią kadencję, z możliwością jednej reelekcji. Zadanie tej osoby polega na
czuwaniu, by wskutek czynności organów państwowych nie nastąpiło naruszenie
prawa lub zasad sprawiedliwości społecznej. Rzecznik nie bada złamania praw danej
osoby przez sąsiada czy kolegę z pracy. Interweniuje wszędzie tam, gdzie są lub
mogą być zagrożone prawa człowieka i obywatela w relacjach: jednostka – państwo
(organ władzy państwowej).
Podjęcie czynności przez rzecznika może nastąpić na skutek jego własnej
inicjatywy, na wniosek obywateli, członków organizacji obywatelskiej albo organów
samorządowych. Wcześniej wnioskodawca powinien przejść całą krajową procedurę
odwoławczą. Oznacza to, że obywatel po np. niekorzystnym wyroku sądu pierwszej
instancji nie może złożyć od razu odpowiedniego wniosku do rzecznika.
Za zgłaszanie wniosków nie pobiera się żadnych opłat skarbowych. Nie jest
też wymagane zachowanie formy pisemnej. Jeśli jednak zamierzamy spisać skargę,
możemy ją wysłać pocztą albo wypełnić formularz elektroniczny. Wystarczy wyraźnie
wskazać w nim wnioskodawcę oraz osobę, której wolności i prawa zostały
naruszone. Należy również określić przedmiot sprawy, a także załączyć kopie lub
odpisy posiadanych dokumentów.
Rzecznik najpierw sprawdza podane we wniosku fakty. Jeśli stwierdzi, że
rzeczywiście nastąpiły, stara się skłonić winny organ władzy państwowej do
naprawienia tego naruszenia. Gdy zostało ono spowodowane niekonstytucyjną
ustawą, ma prawo wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie tego aktu pod
kątem jego zgodności z zapisami konstytucyjnymi i ratyfikowanymi umowami
międzynarodowymi. Rzecznik nie ma uprawnień do inicjatywy ustawodawczej; może
jednak skłonić właściwe organy (sejm, senat, rząd) do jej podjęcia. Może też
interweniować w postępowaniach sądowych – karnych, cywilnych oraz
administracyjnych, doprowadzić do wszczęcia procesów w sprawach cywilnych i
administracyjnych, wziąć w nich udział, składać skargi kasacyjne w sprawach
cywilnych do Sądu Najwyższego, a w sprawach administracyjnych do Naczelnego
Sądu Administracyjnego. Badając sprawę, nie jest ograniczony terminami
przewidzianymi w Kodeksie postępowania administracyjnego.
Urząd Rzecznika Praw Dziecka
Po ratyfikacji przez Polskę w 1991 r. uchwalonej przez ONZ Konwencji praw dziecka
konieczne stało się powołanie instytucji czuwających nad prawami osób
niepełnoletnich. Dlatego w Konstytucji RP uwzględniono istnienie w polskim
porządku prawnym urzędu Rzecznika Praw Dziecka. Odpowiednia ustawa została
uchwalona w 2000 r. Rzecznika praw dziecka (RPD) powołuje sejm za zgodą senatu
na pięcioletnią kadencję (z możliwością jednej reelekcji).
Wykonując swoje zadania, osoba ta kieruje się przede wszystkim dobrem
dziecka. Zawsze bierze pod uwagę naturalne środowisko jego rozwoju, czyli rodzinę.
Stoi na straży wszelkich praw najmłodszych, m.in. do życia, ochrony zdrowia,
wychowania w rodzinie, nauki, godziwych warunków socjalnych. Stara się uchronić
dzieci przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacją czy
zaniedbaniem. Interwencje podejmuje z własnej inicjatywy lub po wpłynięciu do biura
odpowiedniego wniosku. Dotyczą one relacji: dziecko – organ władzy państwowej.
Rzecznik ma obowiązek przedstawiać oceny i wnioski mające na celu ochronę praw
dzieci oraz usprawnienie trybu załatwiania związanych z nimi spraw. Może zwrócić
się np. do organów władzy publicznej, samorządu terytorialnego, organizacji
pozarządowych z prośbą o złożenie wyjaśnień lub podjęcie określonych działań.
Może także zabiegać o to, by rzecznik praw obywatelskich podjął kroki zmierzające
do zapewnienia skutecznej ochrony praw oraz dobra dziecka.
Naruszenie praw dziecka może zgłosić każdy: samo dziecko, jego rodzic lub
opiekun, krewny, pedagog szkolny, nauczyciel, członek organizacji pozarządowej.
Rzecznik gwarantuje przy tym zachowanie poufności. Forma przekazania informacji
nie ma znaczenia (można to zrobić ustnie albo pisemnie – także drogą e-mailową).
Dzięki parlamentarnym nowelizacjom odpowiednich ustaw, dokonanym w
2008 i 2010 r., pozycja i uprawnienia RPD znacząco się wzmocniły. Może on np.
wszczynać postępowania w sprawach cywilnych i administracyjnych oraz brać w nich
udział na prawach przysługujących prokuratorowi. Ma też możliwość występowania z
wnioskami o ukaranie w sprawach o wykroczenia. Zyskał również prawo zaskarżenia
decyzji administracyjnych, uczestniczenia w postępowaniach przed Trybunałem
Konstytucyjnym oraz występowania do Sądu Najwyższego o interpretację przepisów.
Materiały dla ucznia
Karta samooceny
W jakim stopniu dzisiejsze zajęcia
pomogły mi zrozumieć, jak cenna jest godność każdego
człowieka?
uwrażliwiły mnie na krzywdę ludzi żyjących obok mnie?
uświadomiły mi, że nie można biernie przyglądać się łamaniu
prawa człowieka do zachowania własnej godności?
1
2
3
4
5
6
Karta pracy
Godność – prawo każdego człowieka
1. Spośród podanych propozycji wybierz tę, która jest, według Ciebie, najpełniejszą i
najbardziej zrozumiałą definicją słowa „godność”. Uzasadnij swój wybór.
A. Godność jest pojęciem odnoszącym się do człowieka i oznacza szacunek dla
samego siebie oraz poczucie własnej wartości. Wewnętrzne poczucie z nią związane
wstrzymuje człowieka przed popełnianiem czynów, które są powszechnie uznane za
złe. Ponadto godność nie pozwala na poniżanie się przed innymi osobami.
Najczęściej człowiek, który ma poczucie godności jest powszechnie szanowany.
Czasami jednak źle rozumiana godność utrudnia jednostce np. porozumienie z
innymi, zwrócenie się po pomoc, pójście na kompromis czy wybaczenie.
B. Godność to poczucie własnej wartości i szacunek dla samego siebie.
C. Godność człowieka należy rozumieć jako niezbywalny przymiot, część składową
bytu danej jednostki, pewną wewnętrzną właściwość, która nadaje istnieniu
ludzkiemu celowość, możliwość do samostanowienia i stanowi jasne zaprzeczenie
prawa jakichkolwiek osób trzecich do ingerowania w ów byt lub kontroli nad drugim
człowiekiem.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
2. Uzupełnij koło wartości. Po prawej stronie wpisz wartości, którymi – Twoim
zdaniem – ludzie powinni się kierować, aby zachować godność, a po lewej –
zjawiska, cechy i czynniki negatywnie wpływające na ich zachowanie.
3. Przeczytaj fragmenty artykułów prasowych. Pod każdym z nich napisz, które
prawa człowieka zostały złamane w opisanych sytuacjach.
A. „Nasza córka Kasia jest w klasie szykanowana, opluwana, kopana, ciągana za
włosy. Wodzirejem jest 11-letnia Natalia, potrafiąca wywrzeć presję na całą klasę,
podpowiedzieć, nad kim można się znęcać. Sprawa była kilkakrotnie zgłaszana do
pedagoga szkolnego, ale bez skutku. Agresja ze strony tej dziewczynki przybiera na
sile, a moje dziecko nie chce chodzić do szkoły. Boi się, ma bóle brzucha, nie śpi po
nocach, na stresy reaguje gorączką. Matka dziewczynki co drugi dzień jest wzywana
do szkoły, ale rezultatu nie widać. Sprawę zgłosiłam na policję, czekam na efekty. Co
jeszcze mam zrobić? Czy reakcja będzie dopiero, kiedy dojdzie do nieszczęścia?”.
http://m.trojmiasto.pl/news/Przemoc-w-szkole-duzy-problem-malych-ludzin55764.html
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
B. „Informatorzy telewizji Polsat twierdzą, że podopieczni Niepublicznego
Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego [...] (gmina Kąty Wrocławskie) nie
są dobrze traktowani, choć z racji tego, że są chorzy, wymagają specjalnego
zachowania. Twierdzą oni, że owszem, opiekunowie zajęli się nimi „specjalnie”, ale w
całkiem inny sposób. Dzieci z zespołem Downa miały mieć bandażowane ręce,
często także miały klęczeć bez powodu lub stać przez kilka godzin w kącie. Na
dowód tych stwierdzeń informatorzy przedstawili zdjęcia dzieci z zabandażowanymi
rękami”.
http://www.gazetawroclawska.pl/artykul/994547,przemoc-w-prowadzonym-przezsiostry-osrodku-dla-niepelnosprawnych-dzieci-sprawdzi-toprokuratura,id,t.html?cookie=1
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
C. „W 2006 roku z powodu tętniaka pan Adam stracił nogę. Wtedy żona pana
Adama, by wywołać w mężczyźnie złość [...] chowała protezę, zniszczyła jego wózek
inwalidzki, z balkonu pofrunęły ubrania. – Długo nikomu o tym nie opowiadałem.
Fakt, że kobieta znęca się nad mężem nie stanowi powodu do dumy – twierdzi. Julka
żyła w ciągłym strachu o swojego ojca. – Pewnego dnia tata miał już dosyć i chciał
po prostu wyjść z domu. Wtedy spałam na schodach, bo bałam się, że wyjdzie i już
nigdy nie wróci – mówi Julka”.
http://m.onet.pleuro2012.m.onet.pl/slask/5553748,detal.html
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
4. Wpisz do tabeli możliwe dokończenia podanego zdania.
Kiedy jestem świadkiem naruszania godności innej osoby, zachowuję postawę
aktywną, ponieważ
bierną, ponieważ