Poznanie się i budowanie grupy

Gdybym ja to wiedział!
Metodyka spotkań
Poznanie się i budowanie grupy
Pierwsze kroki na obcym terenie: poznanie się!
Na początku każdego spotkania, w którym uczestniczą grupy z różnych krajów, uczestnicy poddani
są działaniu wielu bodźców jednocześnie. Nagle znajdują się na nieznanym sobie terenie,
skonfrontowani są ze słowami i zdaniami, których często, szczególnie na początku, nie rozumieją,
nawet jeśli języka partnera uczyli się w szkole, dokoła nich wiele obcych twarzy, nieznanych imion i
osób. Do tego dochodzą różnice kulturowe, z których często nie zdają sobie sprawy, które jednak
mogą działać irytująco i niepokojąco.
W początkowej fazie spotkania, uczestnicy programu są z jednej strony ciekawi i podnieceni tym,
co się wydarzy, bo cieszy ich ta perspektywa, z drugiej strony jednak odczuwają obawę i
niepewność. Muszą w miarę szybko podjąć decyzję, jaką rolę chcą przyjąć w nowej grupie. Czy
raczej zachować dystans wobec nowych znajomych, czy szukać z nimi kontaktu? Pozostać
anonimowym, czy od razu zaistnieć w grupie? Być posłusznym nauczycielom, czy
zademonstrować swoją niezależność? Ponieważ w tej fazie pojawia sie tyle wątpliwości,
uczestnicy będą szukać jakichś punktów orientacyjnych.
Edukacja pozaformalna jest zorientowana na uczestników. To oznacza, że samopoczucie i stan
emocjonalny osób uczestniczących powinniśmy traktować poważnie i traktować go jako punkt
wyjścia przy budowaniu programu. Stąd w początkowej fazie programu należy stosować takie
metody, które zredukują obawy i niepewność, a wzmocnią ciekawość i chęć spotkania. Obawy i
niepewność mogą dotyczyć zarówno przestrzeni, w której się znaleźliśmy (miejsce odbywania
spotkania), jak również czasu (plan spotkania i czas wolny), języka, różnic kulturowych, czy też
faktu, że w otoczeniu uczestników pojawiły się obce osoby.
Metody stosowane w fazie początkowej mają na celu:
• orientację w otoczeniu (budynek, teren wokół budynku, miejscowość, miasto),
• orientację w odniesieniu do harmonogramu wspólnie spędzanego czasu,
• zapoznanie z językiem obcym,
• zburzenie barier kulturowych,
• osobiste poznanie się uczestników.
Poznawanie się rozpoczyna się od imion, ale na tym się nie kończy. Proces ten przebiega
dynamicznie i stopniowo, aż do momentu zorientowania się, kim są poszczególne osoby w grupie.
Powodzenie spotkania w dużej mierze zależeć będzie od tego, czy uczestnicy dobrze czują się w
grupie jako pojedyncze osoby i czy potrafią się identyfikować z całą grupą.
Poznawanie imion, oznacza w zasadzie wyuczenie się ich na pamięć. Trzeba przy tym pamiętać o
starej zasadzie, że aby lepiej zapamiętać to, co się usłyszało, dobrze jest dodać do tego element
wizualny, a najlepiej jeszcze aktywne działanie. Dlatego też poniżej przedstawiamy kilka nowych
pomysłó na zorganizowanie rundy zapoznawczej, w trakcie której każdy mówi swoje imię, a pod
koniec nikt i tak już nie pamięta, kto jak się nazywa.
Imiona w krzyżówce: każdy uczestnik mówi swoje imię, po czym zapisuje je na dużej kartce
papieru (najlepiej w kratkę, wielkości arkusza flipcharta) w taki sposób, że jedna osoba zaczyna, a
pozostałe osoby w dowolnej kolejności dopisują własne imię do tego pierwszego (czy pozostałych
już zapisanych) na zasadzie krzyżówki (imiona przecinają się w miejscu wspólnej dla obu imion
litery). Arkusz zapełnia się powoli, imiona wszystkich uczestniczących zostają powiązane ze sobą i
symbolizują spójność grupy. Należy ustalić reguły dla znaków diakrytycznych (np. ą może się
krzyżować z a oraz z ä). Plakat z wszystkimi imionami możemy zawiesić w sali, gdzie będziemy
Klaus Waiditschka
www.polsko-niemiecka-wymiana-szkolna.pl
1 Gdybym ja to wiedział!
Metodyka spotkań
spędzać najwięcej czasu wspólnie. Pomagać nam będzie w momentach, kiedy komuś zdarzy się
zapomnieć czyjeś imię.
Imiona i gesty: wszyscy uczestnicy przedstawiają się kolejno, nie tylko podając swoje imiona, ale
także wykonując jakiś charakterystyczny gest. Po każdej prezentacji cała grupa powtarza imię i
gest danej osoby. Połączenie imienia i gestu pomaga w zapamiętywaniu imion i
przyporządkowaniu ich właściwym osobom. Jako wariant rozszerzony, możemy na zakończenie
całej rundy losować osobę (np. kręcąc butelką), która pokaże swój gest, a cała grupa musi
powtórzyć jego/jej imię (i gest oczywiście również).
Piłka z imionami: piłka (z pianki) służy za „talking stick" (czyli tylko ten, kto ją trzyma w ręce, może
mówić). Prezentacja odbywa się w kilku rundach, o coraz wyższym stopniu trudności. W pierwszej
rundzie, pierwsza osoba wymawia swoje imię i rzuca piłkę do wybranej osoby z grupy, która też
przedstawia się grupie. Runda kończy się, kiedy każdy choć raz miał w ręce piłkę i wypowiedział
swoje imię. W drugiej rundzie, mówimy imię osoby, do której rzucamy piłkę. W trzeciej zaś osoba,
która dostaje piłkę dziękuję osobie, która jej piłkę podała, wymieniając jej imię. Możemy
wprowadzić także dodatkowy komponent animacji językowej i nauczyć się słów "dziękuję" i
"proszę" w języku obcym. Dostając piłkę lub podając ją dalej, mówimy odpowiednie słowo w języku
gracza, do którego się zwracamy.
Zapamiętanie i możliwość używania wszystkich imion uczestników jest pierwszym krokiem do
zbudowania prawdziwej relacji z obcymi dotąd osobami. Taki proces jednak trzeba z reguły dalej
stymulować, by lody zostały przełamane. Wymaga to zastosowania metod, które zachęcą
członków grupy do interakcji, a przez to do dalszego intensywnego poznawania się. Zabawy te
często nazywamy lodołamaczami, a oto kilka przykładów:
Gra reporterska: każda osoba dostaje dwujęzyczną ankietę i długopis. Wszyscy zostają
mianowani reporterami i otrzymują zadanie nawiązania kontaktu z innymi osobami w grupie by
znaleźć osoby, które na poszczególne pytania odpowiedzą twierdząco. Przykładowe pytania to:
„Kto pije mleko na śniadanie? Kto ma więcej niż dwoje rodzeństwa? Kto już kiedyś był w
Polsce/Niemczech?" Ankieta powinna składać się z 10-15 pytań dopasowanych do grupy (wiek,
umiejętności językowe, poziom wykształcenia, doświadczenie życiowe). Dzięki temu, że ankiety są
przygotowane w obu językach , uczniowie są w stanie porozumieć się ze sobą, nawet jeśli słabo
znają język obcy. Zapisujemy imiona osób, które twierdząco odpowiedziały na dane pytania. Jeżeli
chcemy wprowadzić element rywalizacji sportowej, to wygrywa osoba, która jako pierwsza zebrała
przynajmniej po jednym imieniu przy każdym pytaniu (możemy to sprawdzić z całą grupą).
Łożysko: uczestnicy stoją w dwóch kręgach - mniejszym i okalającym je większym - twarzami do
siebie, tak, że każdy ma przed sobą partnera do rozmowy. Przez dwie minuty pary rozmawiają na
zadany temat, np.: „Jaki sport uprawiasz, a jeśli żaden, to dlaczego? Masz zwierzę domowe albo
chciałbyś mieć? Gdzie spędziłeś ostatnie wakacje/urlop?" Przy doborze pytań kierujemy się
wiekiem, kompetencjami językowymi, poziomem wykształcenia i doświadczeniem życiowym
uczestników: powinny to być pytania, na które każda osoba jest w stanie coś odpowiedzieć. Po
zakończonej rozmowie przesuwamy zewnętrzne lub wewnętrzne koło o jedną pozycję w prawo, tak
żeby powstały nowe pary do rozmowy. Metoda ta wymaga przynajmniej minimalnych umiejętności
językowych (po polsku, niemiecku, angielsku, czy w innym języku), możemy zachęcić też
uczestników do stosowania wszystkich możliwych opcji komunikacji pozawerbalnej (język migowy,
czy język ciała).
Prawda czy fałsz?: W polsko-niemieckich parach przeprowadzamy wywiady na temat
zainteresowań partnera. Na dużej kartce rysujemy trzy symbole - każdy przedstawia hobby, o
którym dowiedzieliśmy się z wywiadu. Dwa z tych znaków dotyczą prawdziwych zainteresowań,
jeden zaś jest wymyślony, czyli fałszywy. Prezentujemy partnera i jego hobby całej grupie, która
musi zgadnąć, które zainteresowania są prawdziwe, a które fałszywe.
Klaus Waiditschka
www.polsko-niemiecka-wymiana-szkolna.pl
2 Gdybym ja to wiedział!
Metodyka spotkań
Uczestnictwo i regulamin grupy
Edukacja pozaformalna jest partycypatywna - opiera się na dobrowolności, aktywnym udziale i
współdecydowaniu osób uczestniczących, stwarza ramy do ustalenia kontraktu z grupą
określającego reguły współżycia i cele procesu edukacyjnego. Jednak samej partycypacji dzielenia i przejmowania odpowiedzialności - należy się nauczyć, w czym pomóc mogą
następujące metody:
Sygnał ostrzegawczy: metoda ta składa się z trzech faz. Na początku każdy uczestnik
zastanawia się i zapisuje sobie, co byłoby dla niego największą katastrofą podczas tego
spotkania, czyli co nie powinno się wydarzyć (w odniesieniu do grupy, programu, itd., a nie na
świecie w ogóle). Następnie w małych grupach młodzież rozmawia na temat zapisanych przez
siebie przypadków i wspólnie zastanawia się, jakie można przedsięwziąć kroki i wprowadzić
zachowania, aby uniknąć tego typu problemów. W trzeciej fazie grupy przedstawiają wyniki swojej
pracy pozostałym uczestnikom i na tej podstawie wszyscy razem ustalają reguły współżycia w
grupie podczas wymiany. Tak, aby obawy opisane jako potencjalne „katastrofy" się nie spełniły, a
spotkanie było dla wszystkich wzbogacającym przeżyciem. Propozycje reguł zapisujemy na dużym
arkuszu papieru, na którym wszyscy podpisują się, godząc się tym samym na ich przestrzeganie.
Prowadzenie dnia: uczestnicy przejmują część zadań kadry prowadzącej spotkanie i dzielą się
określonymi rolami i zadaniami. I tak, codziennie może powstawać nowy polsko-niemiecki zespół,
który przejmie zadania osoby kierującej zajęciami: powitanie, gry rozgrzewające, prowadzenie
spotkań i grupy przez cały dzień, pilnowanie czasu (strażnicy czasu), wręczanie prezentów lub
kwiatów referentom i gościom, itd. Zakres obowiązków oraz potrzebę wsparcia ze strony
nauczycieli należy wcześniej ustalić, a zależeć one będą od wieku uczniów i indywidualnych
czynników. Nauczyciele powinni - jeśli to możliwe - ograniczyć się do roli doradczej i wspierającej.
Ewaluacja dnia: oceny pośrednie powinny się odbywać każdego wieczora, a sprawdzają się
bardziej w grupach narodowych. Służą przypomnieniu sobie wydarzeń minionego dnia, obejmują
aspekty emocjonalne i dynamikę grupy jak również kwestie kulturowe i pytania na temat dalszego
kształtu programu. Stanowią istotną podstawę do ewentualnej korekty relacji w grupie lub
przebiegu spotkania, zanim będzie za późno, oraz zapewniają uczestnikom możliwość wpływu na
program także podczas jego trwania. Jeżeli istnieje potrzeba wyjaśnienia jakiejść sprawy lub
podjęcia decyzji przez całą grupę, możemy zaplanować też wspólne spotkanie po rozmowach w
grupach narodowych. Poza tym wyniki ocen pośrednich powinny być omawiane podczas
codziennej narady zespołu prowadzącego.
Współpraca i zaufanie
Umiejętność pracy w zespole jest dzisiaj najważniejszą kompetencją w życiu rodzinnym,
codziennym, a przede wszystkim zawodowym. Szczególnie dotyczy to umiejętności współpracy w
zespole o składzie międzynarodowym. Programy wymiany są w kontekście edukacji pozaformalnej
lepszą okazją do trenowania tej kompetencji, niż jakakolwiek lekcja w szkole. Często jednak
dynamika grupy podczas spotkania polskich i niemieckich uczniów wymaga poświęcenia im
szczególnej uwagi i zastosowania odpowiednich metod. Dla dobrej współpracy w zespole,
konieczne jest stopniowe wypracowanie zaufania w grupie.
Aby takie zaufanie zbudować, można posłużyć się metodami pedagogiki przeżycia, którą do tej
pory stosowano podczas kursów budowania zespołów dla potrzeb biznesowych. "Przeżyciem" jest
w tej sytuacji zdarzenie, różniące się od codziennych rutynowych wydarzeń, pozostające na długo
w pamięci i skłaniające do przemyśleń. Zdarzenie to jest inscenizowane, aby wywołać
zaplanowany proces edukacyjny, tzn. tworzymy warunki odbiegające lub nawet będące
zaprzeczeniem codziennej sytuacji uczniów, żeby z jednej strony rozwijać ich osobowość
(poszerzenie spektrum możliwych zachowań), z drugiej zaś wspierać rozwój grupy (doświadczenie
Klaus Waiditschka
www.polsko-niemiecka-wymiana-szkolna.pl
3 Gdybym ja to wiedział!
Metodyka spotkań
wspólnego działania i wzajemnego wsparcia zamiast konkurencji).
W pedagogice przeżycia rozwinęły się dwa podstawowe kierunki, które płynnie się uzupełniają.
Pierwszy, to sport na świeżym powietrzu. Jednak kajakarstwo, rafting, wspinaczka czy speleologia
są zajęciami fizycznymi, wymagającymi dużej sprawności i często specjalistycznego przeszkolenia
instruktora, jak również odpowiedniego, bezpiecznego sprzętu. Z tego względu pominiemy tego
typu formy, ramy tego artykułu nie pozwalają bowiem na ich pełne przedstawienie i polecenie.
Drugi kierunek, to zadania problemowe. Zadania mogą być przez uczestników uznane za
wymagające i dotyczyć różnych aspektów: fizycznego, intelektualnego czy emocjonalnego. Mają
mieć jednak charakter zabawy (wyobraźcie sobie, że...) dzięki czemu rozwiązanie postawionego
zadania będzie odbierane jako wspólny sukces.
Do ćwiczenia zaufania w grupie nadają się zabawy typu ‚z zawiązanymi oczami' czyli np.
„prowadzenie po omacku", „spacer po omacku" czy metoda zaprezentowana w rozdziale o
animacji językowej „po omacku w labiryncie'. Warunkiem osiągnięcia zamierzonego, a nie
odwrotnego celu, jest skupienie uwagi grupy i koncentracja uczestników na sobie i innych oraz
zachowanie warunków bezpieczeństwa. Inne metody tego typu to:
Wyprawa w krainę mgły: informujemy uczestników, że są oni od tej chwili grupą badaczy, która
wyrusza do nieznanego kraju. Muszą uważnie obserwować teren wokół siebie, aby móc go potem
dokładnie opisać. W jakiejś odległości od punktu wyjścia (dystans ten zależy od wieku i
umiejętności grupy oraz ukształtowania terenu) grupa otrzymuje kolejne polecenie: niestety na
odkrywany przez was kraj nadciągnęła gęsta mgła, przez którą nic się nie da zobaczyć
(zawiązujemy oczy uczestnikom), na podstawie wcześniejszych obserwacji i pamięci grupa musi
odnaleźć drogę z powrotem. Powrócić musi cała grupa w komplecie, nie można po drodze zgubić
ani jednego uczestnika.
Tradycyjnym i rozpowszechnionym ćwiczeniem problemowym jest:
Pajęczyna: między dwoma drzewami tak zawieszamy i łączymy ze sobą liny, aby powstało coś na
kształt pajęczyny. Sieć powinna sięgać od podłogi i być wysoka na ok. 2 m (najwyższa krawędź).
Przestrzenie pomiędzy linami muszą mieć taki rozmiar, aby człowiek mógł przez nie przejść, nie
dotykając lin. Ilość tych 'okienek' powinna o dwie-trzy przekraczać ilość osób w grupie (przy
grupach ponad 15 osobowych należy utworzyć małe grupy i zaplanować co najmniej dwie rundy).
Zadaniem grupy jest przejście każdej osoby z jednej strony pajęczyny na drugą, unikając
dotknięcia liny i tak, żeby każde okienko zostało wykorzystane tylko raz. Na przejście każdego
uczestnika należy przeznaczyć co najmniej minutę, grupa musi dostać odpowiedni limit czasowy.
Jeśli natomiast pogoda nie pozwala nam na przeprowadzenie zajęć na zewnątrz, polecamy
następujące zadanie problemowe, które można przeprowadzić w dużym pomieszczeniu:
Taczki w kwadracie: tworzymy grupy czteroosobowe (przy nieparzystej liczbie osób, mogą to też
być grupy 3- lub 5-osobowe). Otrzymują one następujące zadanie: wszystkie osoby w grupie
muszą się tak ustawić i ze sobą połączyć, żeby podłogi dotykały tylko dłonie. Nie wolno używać
żadnych wspomagaczy (np. ściany lub mebli). Rozwiązanie znajduje się w tytule tego ćwiczenia,
dlatego nie wymawiajmy go przed jego rozpoczęciem: jeśli wszystkie osoby w grupie zrobią
'taczkę' i nogi położą na ramionach sąsiada, tworząc kwadrat (trójkąt lub pięciokąt) to na podłodze
zostaną tylko dłonie. Należy uznać za prawidłowe rozwiązanie poważne próby jego znalezienia,
szczególnie kiedy grupa okaże się mało sprawna, by za długo wytrzymać w pozycji 'taczki'.
Klaus Waiditschka
www.polsko-niemiecka-wymiana-szkolna.pl
4