Główne zasady racjonalnego podejmowania decyzji

Proces podejmowania decyzji
WYKŁAD II
Definicja 1
Podejmowanie decyzji polega na akcie świadomego
wyboru jednego z rozpoznanych i dostępnych
(uznanych za możliwy do wdrożenia) wariantów
przyszłego działania.
Definicja 2
Podejmowanie decyzji polega na rozważeniu
wielu
możliwych
porównywaniu
ich
działań
i
w
przyszłości,
zdecydowaniu,
wariantów jest najodpowiedniejszy.
który
z
Definicja 3
Podejmowanie decyzji jest wyborem lub też
świadomym powstrzymaniem się od wyboru (co jest
także decyzją).
Decydent ma do wyboru szereg alternatyw, które musi
ze sobą porównać i ocenić możliwość ich
wprowadzenia oraz przewidzieć skutki ich realizacji.
Ujęcia problemu decyzyjnego:
• Ujęcie przedmiotowe jest to odchylenie między stanem
pożądanym i rzeczywistym sytuacji decyzyjnej.
• Ujęcie podmiotowe problemu określane jest przez
pryzmat możliwości i kompetencji decydenta oraz potrzeb
informacyjnych i ich przetworzenia w celu podjęcia decyzji
i rozwiązania problemu.
Czynniki charakteryzujące problem decyzyjny w ujęciu
przedmiotowym:
• przedmiot decyzji,
• stopień strukturalizacji,
•
•
•
•
•
•
stopień złożoności,
liczba i rodzaj potrzebnych informacji,
zakres rzeczywistości, którego problem dotyczy,
miejsce występowania,
częstotliwość pojawianie się problemu,
znaczenie problemu dla sprawności funkcjonowania
danego systemu.
Czynniki charakteryzujące decydenta:
osobowość psychiczna i fizyczna,
jego miejsce i znaczenie w strukturze organizacyjnej,
formalne i rzeczywiste możliwości działania,
sposób postrzegania problemów i warunków działania,
liczba i rodzaj posiadanych informacji.
Rodzaje decyzji
Kryterium podziału
Rodzaje decyzji
Funkcje kierownicze
kierownicze, niekierownicze
Znaczenie i zasięg skutków
decyzji dla organizacji
operacyjne, taktyczne, strategiczne
Charakter czynności
regulacyjne, sterujące, innowacyjne, badawcze, wykonawcze, oceniające
Formy decydowania
indywidualne, zbiorowe
Horyzont czasowy
krótkookresowe, średniookresowe, długookresowe, perspektywiczne
Źródła powstawania
inicjowane przez jednostki nadrzędne, kierowników i pracowników
Waga problemu
kluczowe, standardowe, marginalne
Stopień powtarzalności
Rutynowe (programowane), nierutynowe (nieprogramowane)
Stopień scentralizowania
scentralizowane, zdecentralizowane
Możliwość wyboru
wariantowe, alternatywne, komplementarne, wymuszone, swobodne
Stabilność warunków
podejmowane w warunkach pewności, ryzyka i niepewności
Modele procesu podejmowania decyzji
• model klasyczny (normatywny)
• model admistracyjny
Model klasyczny zakłada logiczną i racjonalną naturę
menedżera oraz przyjmuję, że podejmowane przez
niego decyzje zawsze leżą w interesie organizacji.
Według modelu klasycznego:
• decydenci mają pełną informację o sytuacji decyzyjnej
i możliwych wariantach,
• potrafią skutecznie działać w warunkach niepewności
• umieją racjonalnie i logicznie ocenić wszelkie aspekty
sytuacji decyzyjnej
Model administracyjny zakłada, że decyzje w
przedsiębiorstwie nie zawsze są podejmowane zgodnie z
zasadami racjonalności i logiki.
W modelu administracyjnym zakłada się, że:
• menadżerowie dysponują niepełnymi i niedoskonałymi
informacjami,
• ograniczeni są w swej racjonalności poprzez swoje
wartości, umiejętności, obyczaje czy nieświadome
odruchy
• mają skłonność do zadawalania się przy podejmowaniu
decyzji pierwszym wariantem spełniającym minimalny
warunek dopuszczalności
Etapy w procesie rozwiązywania problemów
• rozpoznanie i zdefiniowanie sytuacji decyzyjnej,
• identyfikacja alternatywnych możliwości,
• ocena wariantów z punktu widzenia wykonalności,
wystarczalności i konsekwencji,
• wybór najlepszego wariantu,
• wdrożenie wybranego wariantu,
• obserwacja i ocena rezultatów wybranego wariantu.
Symptomy pojawienia się problemu:
 nie potwierdzają się dotychczasowe
doświadczenia w działaniu organizacji,
 następuje odchylenie od planu, nie sprawdzają się
przewidywania czy oczekiwania menadżerów,
 inni (np.: klienci, pracownicy, dostawcy itp.)
wskazują (zgłaszają) problem,
 efektywność działań konkurentów,
 pojawiają się bariery lub szanse w
makrootoczeniu.
Ocena alternatywnych wariantów w procesie decyzyjnym
Czy wariant jest
wykonalny?
ze względu na cele,
ze względu na zasoby
Nie
Wykluczyć z dalszych
rozważań
Tak
Czy wariant jest
wystarczający?
Nie
Wykluczyć z dalszych
rozważań
Tak
Jakie będą następstwa?
koszty
efekty rynkowe
Tak
Przedstawić do wyboru
Nie
Wykluczyć z dalszych
rozważań
Racjonalność postępowania w organizacji polega
na
rozpoznawaniu
i
wyborze
tego
wariantu
decyzyjnego, który prowadzi do maksymalizowania
celów organizacji przy danych ograniczeniach
(uwarunkowaniach wewnętrznych i zewnętrznych) .
Główne zasady racjonalnego podejmowania decyzji:
 problem należy określić w sposób jasny i jednoznaczny,
 w doborze celów należy przestrzegać hierarchii ich
ważności określonej w danej organizacji,
 rozpoznanie wszystkich potencjalnych możliwości i ich
skutków,
Główne zasady racjonalnego podejmowania decyzji
cd.:
 nie działać pod wpływem impulsu, ale na podstawie
uzasadnionej wiedzy,
 należy przestrzegać konsekwencji w działaniu,
preferencje powinny być niezmienne i stabilne,
 kierować się w działaniu obowiązującymi zasadami:
ekonomicznymi, społecznymi, prawnymi itp.
Racjonalny proces decyzyjny to taki, w którym
decydent powinien być obiektywny i logiczny, starannie
definiujący problem i posiada jasno określony cel oraz jest
świadomy skutków podjętych przez siebie decyzji.
Reguły decyzyjne
Nazwa reguły
Kryterium wyboru wariantu
Reguła dominacji
Wybierz wariant Wi = Wj, jeżeli Wi jest korzystniejszy od Wj
przynajmniej pod względem jednej cechy, a nie gorszy dla
wszystkich pozostałych cech.
Reguła
koniunkcyjna
Wybierz wariant Wi = Wj, w którym wszystkie oceniane cechy
osiągają lub przekraczają założony krytyczny próg C.
Reguła
dysfunkcyjna
Wybierz wariant Wi = Wj, w którym przynajmniej jedna spośród
ocenianych cech osiąga, przekracza założony krytyczny próg C
Reguła
leksykograficzna
Wybierz wariant Wi = Wj. jeżeli Wi jest korzystniejszy od Wj pod
względem najważniejszej cny. Powtarzaj tę procedurę, biorąc pod
uwagę hierarchię ważności cech.
Reguły decyzyjne cd.
Nazwa reguły
Kryterium wyboru wariantu
Reguła eliminacji
Odrzuć wszystkie te warianty, które na skalach ocen dla określonych
cech nie osiągnęły progu krytycznego C. Powtarzaj tę procedurę,
biorąc pod uwagę hierarchię ważności cech.
Reguła
maksymalizacji
Wybierz wariant Wi = Wj. w ten sposób aby Wi przeważał nad Wj
pod względem liczby korzystnych cech. Dla każdej pary wariantów
podaj liczby cech świadczące o przewadze określonych wariantów.
Reguła
sumowania
użyteczności
Wybierz wariant Wi = Wj, który osiągnął największą sumę ważoną
użyteczności ocenianej dla wszystkich cech
Czynniki warunkujące efektywność decyzji
Kategoria
Rodzaj czynnika
Problem decyzyjny
treść problemu, złożoność, zakres, powtarzalność,
lokalizacja, stopień pewności
Decydent
cechy osobowościowe,
postawy, system wartości
Struktura organizacji
typ struktury, umiejscowienie uprawnień decyzyjnych,
formalizacja struktur,
Zasoby
wielkość, rodzaj i dostęp do zasobów finansowych,
produkcyjnych, ludzkich i informacyjnych
Oczekiwania członków organizacji
ekonomiczne, społeczne
Otoczenie
ekonomiczne, polityczno-prawne,
społeczne, przyrodnicze
kwalifikacje,
motywacje,
technologiczne,
Style podejmowania decyzji
Duża
Tolerancja wieloznaczności
Mała
Analityczny
Koncepcyjny
decydenci potrzebują pełnej
informacji, długo i starannie
rozważają wiele możliwości
osoby o szerokich
horyzontach, potrafią
analizować wiele wariantów,
umieją myśleć twórczo w
dalekiej perspektywie
Dyrektywny
Behawioralny
osoby są logiczne, sprawne,
szybko podejmują decyzje,
skupiając się na najbliższej
przyszłości
szybko podejmują decyzje ale
tylko w nieskomplikowanych
sytuacjach, otwarte na
propozycje, umieją skutecznie
współpracować.
Racjonalny
Intuicyjny
Sposób myślenia
Indywidualne podejmowanie decyzji jest skuteczne
w przypadku decyzji:
•prostych,
•bieżących,
•rutynowych,
•wymagających szybkiego rozstrzygnięcia
•związanych z niskimi kosztami.
Grupowe podejmowanie jest zasadne w przypadku gdy
podjęcie prawidłowej decyzji związane jest:
• z dużymi potrzebami informacyjnymi,
• wiedzą i doświadczeniem w wielu zakresach działalności
organizacji
• znacznym ryzykiem zarówno rynkowym jak i finansowym
• pojawia się potrzeba skorzystania z pomocy innych
decydentów lub specjalistów
Główne zalety grupowego podejmowania decyzji:
• większa różnorodność doświadczeń, informacji i wiedzy,
• bardziej różnorodne podejście do problemu,
• może powstać więcej wariantów decyzyjnych (większa
kreatywność),
• zjawisko synergii i „kuli śnieżnej”,
• większa skłonność do ryzyka,
• łatwiejsza akceptacja decyzji podjętych grupowo (efekt
partycypacji),
• większa legalność decyzji.
Podstawowe wady decyzji grupowych:
• czasochłonność i pracochłonność,
• nacisk na podporządkowanie się grupie (kompromis i
konformizm),
• możliwość dominacji mniejszości (uczestnictwo
przełożonych, ekspertów),
• możliwość pojawienia się sprzeczności interesów,
• duże koszty,
• niejednoznaczna odpowiedzialność
„Myślenie grupowe”
Pod
wpływem
nacisków
na
podporządkowanie
się
poszczególni członkowie grupy często powstrzymują się od
wyrażania
niepopularnych
mniejszościowych
odmiennych,
poglądów
albo
krytycznych
ocen
lub
aby
zapewnić pozory konsensusu spójności.
Na skutek takiego myślenia grupa może podjąć decyzję, która nie leży w
interesie ani tej grupy ani organizacji, lecz służy tylko uniknięciu konfliktu między
jej członkami.
Przykładowe metody grupowego podejmowania decyzji:
•burza mózgów
•grupy nominalne
•grupy delfickie
Burza mózgów jest to proces generowania pomysłów, w
którym zachęca się uczestników do wysuwania wszelkich
możliwych wariantów rozwiązań i nie dopuszcza do
jakiejkolwiek ich oceny i krytyki.
Burza mózgów – cechy:
• ważniejsza jest ilość pomysłów niż ich jakość.
• członkowie grupy otwarcie dyskutują i uzasadniają swoje
rozwiązania.
• wszystkie propozycje, nawet te z pozoru małorealne i
niepraktyczne, są przyjmowane i zapisywane do późniejszej
analizy i oceny.
W technice grupy nominalnej rezygnuje się ze swobodnej
dyskusji .
• członkowie grupy zgromadzeni w jednym miejscu działają
niezależnie od siebie.
• na początku każdy uczestnik opracowuje własne sposoby
rozwiązania analizowanego problemu, a następnie
przedstawia je na forum grupy.
• następnie członkowie grupy głosują w celu wybrania
najlepszego wariantu działania. W wyborze można
wykorzystać metodę punktową.
• wariant, który uzyska najwięcej punktów jest decyzją grupy.
Grupa delficka wyklucza kontaktowanie się ze sobą
uczestników.
Polega
ona
na
zwróceniu
się
o
opinię
do
niezależnych ekspertów, wyrażoną w ich własnym imieniu.
Później
następuje
powiązanie
i
„uśrednienie”
otrzymanych poglądów i następna prośba o kolejną opinię.
Kiedy
przysyłane
przez
ekspertów
propozycje
ustabilizują się i będą zbieżne, ustala się tzw. „średni”
wariant, który uznaje się za decyzję „grupy” ekspertów”.
Dziękuję za uwagę