Zjednoczenie i rozbicie w Europie Niemieccy i

Zjednoczenie i rozbicie w Europie
Niemieccy i francuscy żołnierze walczyli przeciwko sobie w dwóch wojnach światowych, lecz dziś
pracują ramię w ramię dla wspólnej sprawy: osiągnięcia trwałego pokoju w byłej Jugosławii.
Żołnierze z różnych krajów noszą na ramionach te same znaki, okrąg z żółtych gwiazd na
błękitnym tle. Po drugiej wojnie światowej rozwój wielu państw europejskich zaczął zmierzać w
kierunku zjednoczenia w większą wspólnotę. Przez jakiś czas wydawało się, że czasy nacjonalizmu
minęły. Ale na południowym wschodzie Europy nacjonalizm ponownie rozgorzał ze swą niszczącą
mocą i Jugosławia została rozdarta na dwie części.
Cel
*
*
Dyskusja nad gwałtownymi zmianami w społeczności międzynarodowej w ostatnim czasie.
Sformułowanie przyczyn i konsekwencji tych zmian.
Wyszukanie i wybór źródeł, ich krytyczna analiza oraz pokazanie jak źródła różnego
pochodzenia mogą odmiennie przedstawiać historię.
Powyżej: Młodzież w Madrycie rozkłada puzzle w związku z Dniami Europy w 2007 roku.
Po prawej: Robert Schuman (1886-1963) uważany jest za jednego z założycieli UE. On sam
pochodził ze spornego obszaru na granicy niemiecko-francuskiej i odczuł obie wojny światowe na
własnej skórze. Po drugiej wojnie światowej zaangażował się mocno na rzecz współpracy
europejskiej mogącej zapewnić trwały pokój.
Dawni wrogowie zostają przyjaciółmi
W maju 2007 roku świętowano na ulicach wielu miast w Europie. W Berlinie tysiące ludzi
zgromadziło się na koncercie na wolnym powietrzu, w Madrycie uczniowie szkół średnich ułożyli
na ziemi dużych rozmiarów puzzle przedstawiające Europę, a w Dublinie ludzie przywitali pociąg z
Belfastu machając błękitnymi flagami unijnymi. Przyczyną wielkiego świętowania w 2007 roku
była 50 rocznica podpisania Traktatu Rzymskiego z 1957 roku. Wydarzenie to jest uznawane za
początek współpracy europejskiej która rozwinęła się do postaci Unii Europejskiej (UE). Ale
współpraca zaczęła się jeszcze kilka lat wcześniej.
Sporne obszary graniczne
Na terenach przygranicznych między Niemcami i Francją znajdują się duże złoża żelaza i węgla.
Były one i są wartościowymi zasobami dla przemysłu. Na przestrzeni lat zarówno Niemcy jak i
Francja chciały kontrolować te tereny, i stoczyły o nie ze sobą wiele wyniszczających wojen.
Robert Schuman dorastał w Alzacji-Lotaryngii pod koniec XIX wieku. Wówczas obszar ten należał
do Niemiec. Schuman chodził do niemieckich szkół i został wcielony do niemieckiej armii podczas
pierwszej wojny światowej. Po wojnie Alzacja-Lotaryngia stała się częścią Francji, a przez to
Schuman został „Francuzem”. Zaangażował się we francuską politykę. W czasie drugiej wojny
światowej działał aktywnie w ruchu oporu walczącym z nazistami. Został aresztowany przez
Gestapo, ale udało mu się uciec.
Gdy druga wojna światowa dobiegła końca i Europa leżała w ruinach, najważniejszym pytaniem
było jak doprowadzić do budowy trwałego pokoju. Wielu uważało, że niezbędnym warunkiem jest
współpraca Niemiec i Francji, mogąca zapobiec nowym wojnom. Robert Schuman został z czasem
ministrem spraw zagranicznych Francji i zaangażował się mocno w stworzenie podstaw do takiej
współpracy.
Wspólnota Węgla i Stali-projekt na rzecz pokoju
9. maja 1950 roku Robert Schumann wygłosił przemówienie odtąd nazywane Deklaracją
Schumanna. W imieniu francuskiego rządu zaprosił on Niemcy Zachodnie do całkiem nowej
współpracy. Zaproponował on wspólną kontrolę nad produkcją węgla i stali, którą miała sprawować
ponadnarodowa władza. Wówczas Niemcy i Francja byłyby wzajemnie zależne od siebie. Ponadto
przygotowanie do wojny byłoby niemożliwe bez węgla i stali, jako że takie przygotowania jednego
z państw zostałyby od razu zauważone przez drugie. Wszystko to utrudniłoby znacznie rozpoczęcie
kolejnej wojny między Niemcami i Francją. Oprócz tego oba kraje czerpałyby korzyści ze złóż
znajdujących się na spornych terenach przygranicznych, a przez to zniknąłby powód do
wszczynania wojny.
Propozycja Schumana została przyjęta i w 1951 roku utworzono Europejską Wspólnotę Węgla i
Stali. Oprócz Zachodnich Niemiec i Francji do wspólnoty weszły także Luksemburg, Belgia,
Holandia i Włochy. W ten sposób powyższe sześć państw utworzyło wspólny rynek dla węgla i
stali. To był pierwszy krok w kierunku większej europejskiej wspólnoty.
Władza ponadnarodowa reprezentuje wiele krajów i stoi ponad każdym rządem krajowym.
Dzień Europy
9. maja obchodzony jest Dzień Europy, wydarzenie na kształt urodzin UE. Datę 9. maja 1950 roku
wybrano ze względu na przemówienie Roberta Schumana, które zapoczątkowało współpracę
europejską.
Deklaracja Schumana
„Pokój na świecie nie mógłby być zachowany bez twórczych wysiłków na miarę grożących mu
niebezpieczeństw. Wkład jaki zorganizowana i żyjąca Europa może wnieść w cywilizację jest
niezbędny dla utrzymania pokojowych stosunków. [...] Zgromadzenie narodów europejskich
wymaga, by usunięta została odwieczna wrogość Francji i Niemiec [...] Rząd francuski proponuje
umieszczenie całej francusko-niemieckiej produkcji węgla i stali pod zarządem wspólnej Władzy
Najwyższej [...] Rząd francuski proponuje umieszczenie całej francusko-niemieckiej produkcji
węgla i stali pod zarządem wspólnej Władzy Najwyższej w organizacji otwartej na udział innych
krajów europejskich. Umieszczenie produkcji węgla i stali pod wspólnym zarządzaniem zapewni
powstanie wspólnych fundamentów rozwoju gospodarczego, pierwszego etapu Federacji
Europejskiej, i zmieni los tych regionów, długo skazanych na wytwarzanie wojennego oręża,
którego były najdłużej ofiarami.
Solidarność produkcji, która się w ten sposób nawiąże, ukaże, że wszelka wojna między Francją a
Niemcami jest nie tylko nie do pomyślenia, ale i fizycznie niemożliwa. [...]”
Traktat Rzymski-powstanie Wspólnoty Europejskiej
W 1957 roku sześć krajów członkowskich Wspólnoty Węgla i Stali zdecydowało o rozwoju
współpracy. Zawarli porozumienie (Traktat Rzymski) o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty
Gospodarczej (EWG). W traktacie państwa zobowiązały się do współpracy w ramach wspólnego
rynku, nie tylko węgla i stali, ale wszelkiego rodzaju handlu i usług. Ważną zasadą Traktatu
Rzymskiego były „cztery wolności”. Chodziło tu o wolny przepływ przez granice państw towarów,
usług, kapitału i osób.
W praktyce wiele dziesięcioleci zajęło wprowadzenie w życie zasady czterech wolności. Pomimo
tego Traktat Rzymski był decydującym krokiem w stronę utworzenia obecnej Unii Europejskiej.
Zaskakujące było to, że państwa które niedawno walczyły przeciw sobie w wojnie, zobowiązały się
teraz do współpracy. Dlaczego to zrobiły?
Wspólnym pragnieniem wszystkich krajów członkowskich był pokój i wzrost gospodarczy.
Popularnym był pogląd, że wolny handel, a więc handel ponad granicami bez cła i podobnych
utrudnień, pomoże we wzroście gospodarczym. Zimna wojna i strach przez Związkiem Radzieckim
sprawiły, że wiele osób uważało, że kraje Europy Zachodniej powinny zacieśniać swoje stosunki i
trzymać się razem. Ale poszczególne kraje członkowskie miały także własne powody, żeby wstąpić
do EWG.
Nareszcie zaczniemy być ponownie akceptowani przez inne kraje europejskie! Może wkrótce
zapomną Hitlera i to wszystko co wydarzyło się podczas drugiej wojny światowej.
Musimy zapewnić trwały pokój, oraz wzrost ekonomiczny poprzez wolny rynek w Europie.
To znakomita okazja dla Francji, aby stać się siłą wiodącą w Europie.
Wspólnota europejska zapewni większe bezpieczeństwo takim małym krajom jak nasz. W ten
sposób unikniemy bycia ignorowanym bezustannie przez większe państwa.
Teraz występujemy jako nowoczesny, demokratyczny kraj, na równi z innymi. Mam nadzieję, że
ludzie wkrótce zapomną o Mussolinim i faszyzmie.
Z pewnością poradzimy sobie lepiej sami. Możemy przecież handlować z tyloma naszymi
koloniami i byłymi koloniami, że nie potrzebujemy Europy.
Więcej członków i ściślejsza współpraca
Współpraca okazała się opłacalna i wiele krajów chciało przyłączyć się do wspólnoty. Pierwsze
rozszerzenie nastąpiło w 1973 roku, gdy członkami EWG zostały Wielka Brytania, Dania i Irlandia.
W latach 80-tych i 90-tych większość pozostałych krajów Europy Zachodniej zostało członkami
EWG.
Równocześnie z rozszerzeniem wspólnoty współpraca uległa zacieśnieniu. Stworzono między
innymi Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, który miał kierować pieniądze z bogatszych do
biedniejszych krajów członkowskich. Miało to duży wpływ na rozwój Hiszpanii, Portugalii, Grecji i
Irlandii. Kraje współpracowały także w zakresie działań badawczych i sprawach związanych z
ochroną środowiska.
W 1991 roku kraje członkowskie podpisały nową umowę w holenderskim mieście Maastricht.
Traktat z Maastricht zobowiązywał je do zadbania o możliwość wolnej sprzedaży poza granice
państw wszystkich towarów i usług. To powodowało między innymi konieczność wprowadzenia
jednakowych zasad na wielu płaszczyznach. Dlatego każdy kraj musiał zrzec się części władzy na
rzecz organizacji ponadnarodowych, które miały decydować w imieniu wszystkich krajów
członkowskich. Kraje były także zgodne co do konieczności współpracy nie tylko w zakresie
gospodarki, ale między innymi polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.
Traktat z Maastricht wszedł w życie 1. stycznia 1993 roku i wówczas EWG zmieniło nazwę na UE.
Dwa lata później członkami zostały Szwecja, Finlandia i Austria. W ten sposób UE obejmowała
niemal całą Europę Zachodnią.
Dopiero w 1993 roku osiągnięto to, co kraje ustaliły w Traktacie Rzymskim w 1957 roku. Był to
wolny przepływ przez granice państwowe w obszarze UE osób, towarów, usług i kapitału bez cła i
dodatkowych utrudnień. Utworzono wspólne granice celne dla reszty świata, spoza UE, z
jednakowymi zasadami dotyczącymi wysokości cła za różne towary.
Większość centralnych instytucji UE znajduje się w Brukseli w Belgii, uważanej za swego rodzaju
stolicę Europy.
EFTA-współpraca gospodarcza poza UE
Wielka Brytania po drugiej wojnie światowej uważała się za supermocarstwo. Miała nadal wiele
kolonii w Afryce i Azji i pomimo że kolonie z czasem uzyskały niepodległość, w dalszym ciągu
utrzymywały one kontakty handlowe z Wielką Brytanią. Brytyjczycy nie byli szczególnie
zainteresowani ścisłą współpracą z innymi krajami europejskimi, i nie uczestniczyli w podpisaniu
Traktatu Rzymskiego. Zamiast tego przejęli inicjatywę tworząc mniej zobowiązujące zasady
współpracy poza EWG.
Do Wielkiej Brytanii dołączyła Norwegia, Szwecja, Dania, Szwajcaria, Austria oraz Portugalia i w
1960 roku stworzyły one organizację wolnego handlu EFTA. Rok później do organizacji wstąpiła
Finlandia, z czasem także Islandia i Lichtenstein. Kraje EFTA były zgodne co do zasady wolnego
handlu pomiędzy sobą, ale nie miały wspólnej taryfy celnej, jak kraje EWG. EFTA nie miała także
żadnych instytucji o charakterze ponadnarodowym.
Po kilku latach Brytyjczycy zmienili stanowisko. Widzieli, że współpraca w EWG zdaje się być
opłacalna i w 1973 roku dołączyli do EWG. Później wiele krajów zrobiło to samo i obecnie EFTA
składa się tylko z Norwegii, Szwajcarii, Islandii i Lichtensteinu. W 1994 roku UE i EFTA ( z
wyjątkiem Szwajcarii) stworzyły Europejski Obszar Gospodarczy (EOG). To spowodowało, że
wolny przepływ osób, towarów, usług i kapitału dotyczy także Norwegii, Islandii i Lichtensteinu. A
zatem państwa te uczestniczą we współpracy gospodarczej państw UE, ale nie we współpracy
politycznej.
Zniknął podział na wschód i zachód
Zimna wojna między USA i Związkiem Radzieckim wpływała na sytuację w Europie przez wiele
dziesięcioleci. Ale w 1989 roku komunistyczne rządy w Europie Wschodniej musiały oddać władzę
rządom wybranym w demokratycznych wyborach. Większość krajów wprowadziło gospodarkę
rynkową i chciało wstąpić do UE.
Największe rozszerzenie w historii UE nastąpiło w 2004 roku, gdy członkami zostało dziesięć
państw. Wśród nich znalazły się trzy byłe republiki radzieckie: Estonia, Łotwa i Litwa, oraz pięć
wcześniejszych państw komunistycznych: Polska, Węgry, Czechy, Słowacja i Słowenia. W 2007
roku członkami UE zostały także Bułgaria i Rumunia. Ostre różnice między wschodem i zachodem,
które tak długo determinowały sytuację w Europie, uległy zatarciu.
Wolność od paszportu i wspólna waluta
W latach 70-tych i 80-tych dużą popularnością cieszyły się wśród młodzieży w Europie Zachodniej
podróże pociągiem wokół Europy. Można było kupić bilet InterRail który był ważny na wszystkich
trasach w 21 krajach przez cały miesiąc. Nastolatek na wakacjach InterRail musiał liczyć się z
koniecznością bardzo częstego pokazywania paszportu, gdy ona lub on przekraczali granice kraju.
Ponadto trzeba było wymieniać pieniądze za każdym razem gdy wjechało się do nowego państwa.
Nikogo nie dziwił powrót do domu ze zbiorem różnego rodzaju monet: niemieckich marek,
francuskich franków, holenderskich guldenów, włoskich lirów i hiszpańskich pesos.
W dalszym ciągu możliwa jest podróż pociągiem InterRail. Obecnie jeszcze więcej państw
uczestniczy w tym projekcie. Jednak nie ma już potrzeby uczyć się kursów wielu różnych walut. W
wielu częściach Europy można płacić w euro. W większości krajów Europy Zachodniej nie ma też
już kontroli granicznych. Te zmiany to zapewne coś, co zwykli ludzie najbardziej zauważają.
Euro zostało wprowadzone jako wspólna waluta UE w 1999 roku. Każdy kraj sam podejmuje
decyzję, czy chce wejść do strefy euro. Wielka Brytania, Dania i Szwecja postanowiły zachować
swoją narodową walutę, podczas gdy reszta krajów członkowskich przeszła do strefy euro. Kontrola
graniczna między siedmioma krajami UE została zniesiona w 1995 roku, gdy w życie wszedł Układ
z Schengen. Sprawia on, że ludzie mogą swobodnie podróżować między krajami bez potrzeby
pokazywania paszportu. Z czasem wiele krajów weszło do układu, także niektóre państwa spoza
UE. Norwegia weszła do strefy Schengen w 2001 roku. Niektóre kraje UE postanowiły nie
wstępować do strefy Schengen. Wśród nich znalazła się m. in. Wielka Brytania.
Trudna współpraca
W 2003 roku w Szwecji odbyło się referendum. Ludzie mieli zdecydować czy Szwecja ma zmienić
swoją walutę-koronę, na euro. Większość zagłosowała przeciw euro i Szwecja zachowała swoją
walutę.
W wielu krajach normalnością stało się organizowanie referendów w celu podjęcia decyzji
dotyczących ważnych kwestii związanych ze współpracą unijną. Norwegia zorganizowała dwa
referenda na temat przystąpienia do UE, w 1972 i 1994 roku. W obu przypadkach większość
zagłosowała przeciw norweskiemu członkostwu. Politycy w krajach członkowskich także
pozwalają ludziom głosować nad ważnymi kwestiami. Często okazywało się, że ludzie są bardziej
sceptyczni wobec zacieśniania współpracy europejskiej niż politycy. Wielu obawia się, że ich
interesy nie będą chronione, jeśli decyzje będą zapadać tak daleko od nich, w Brukseli.
W 2004 roku rządy w UE uzgodniły treść nowego traktatu UE, który miałby zastąpić wcześniejszy
oraz stanowić swego rodzaju konstytucję UE. Ale ów nowy traktat musi być najpierw zatwierdzony
przez wszystkie kraje. Rok po jego utworzeniu odbyły się referenda i większość tak w Holandii jak
i we Francji zagłosowała przeciwko traktatowi. W związku z tym nie mógłby on być i tak
wprowadzony, więc politycy musieli na nowo rozpocząć negocjacje.
Stany Zjednoczone Europy?
Robert Schuman powiedział w 1950 roku, że współpraca w zakresie węgla i stali będzie pierwszym
etapem „federacji europejskiej”. Federacja jest państwem złożonym z wielu stanów. Każdy stan ma
określoną autonomię, własne władze stanowe i własne prawo na niektórych obszarach.
Jednocześnie mają one wspólny rząd centralny który kieruje m. in. polityką zagraniczną i obronną,
oraz centralny organ ustawodawczy, parlament, który uchwala ogólnie obowiązujące prawa.
Przykładem takiego państwa federacyjnego jest USA. Schuman wyobrażał sobie, że przyszłością
krajów europejskich jest zjednoczenie się w duży naród, swego rodzaju zjednoczone stany Europy.
Niemcy, Francja i inne kraje byłyby wówczas tylko stanami w Stanach Zjednoczonych Europy.
Marzenie Schumana o europejskiej federacji jeszcze się nie ziściło i nie jest pewne, czy
kiedykolwiek do tego dojdzie. Niektórzy europejscy politycy również mają takie marzenie, podczas
gdy inni pozostają sceptyczni. Większość ludzi patrzy na siebie jak na Brytyjczyków, Francuzów,
Niemców, Włochów, itd. a nie przede wszystkim jak na Europejczyków. Wielu ludzi jest
sceptycznych wobec oddawania jeszcze większej władzy przez rządy narodowe ponadnarodowym
instytucjom UE.
Historia jak tożsamość
Francuskie i niemieckie władze szkolne wypromowały w 2006 roku pierwszy wspólny, niemieckofrancuski podręcznik do historii dla szkoły średniej. Wydanie wspólnego podręcznika do historii
opracowanego przez dwa państwa było pierwszym tego typu wydarzeniem. Projekt ma na celu
przyczynienie się do wzajemnego zrozumienia i trwałego pokoju między Niemcami i Francją.
Książka została napisana przez pięciu niemieckich i pięciu francuskich historyków i dotyczyła
historii Europy i świata po 1945 roku. Planowane jest wydanie kolejnych dwóch książek, które
mają obejmować czas przed 1945 rokiem. Amerykańscy recenzenci krytykowali niemieckofrancuski podręcznik jako anty-amerykański. Uważają oni, że przedstawia on USA zbyt
negatywnie, podczas gdy UE pokazana jest w zbyt pozytywnym świetle.
A W jaki sposób wspólne podręczniki historyczne mogą przyczynić się do zagwarantowania
pokoju?
B Dlaczego Twoim zdaniem niemieccy i francuscy historycy wybrali okres po 1945 roku za
początek swojego projektu? Czy napisanie wspólnej prezentacji okresu przed 1945 rokiem
będzie trudniejsze? Dlaczego/ dlaczego nie?
C Historia jako przedmiot szkolny była często używana do wzmocnienia tożsamości narodowej,
między innymi poprzez wzbudzenie w ludziach dumy z przeszłości swojego kraju. Do
wzmocnienia jakiego rodzaju tożsamości narodowej przyczyni się ten podręcznik do
historii?
Znajdź odpowiedź
1
Gdzie leży Alzacja-Lotaryngia?
2
Dlaczego Robert Schuman chciał aby Niemcy i Francja współpracowały właśnie w zakresie
węgla i stali?
3
Co to jest Traktat Rzymski?
4
Co oznaczają „cztery wolności”?
5
Z czego powstał Traktat z Maastricht?
6
Co to jest EFTA?
7
Co to jest EWG?
8
Na czym polega Układ z Schengen?
9
Co to jest euro?
Dyskutuj!
10
Czy Twoim zdaniem UE stanie się kiedyś swego rodzaju państwem narodowym,
Zjednoczonymi Stanami Europy?
11
Czy jest prawdopodobne, że kiedykolwiek w Europie wybuchnie znowu wielka wojna?
Dlaczego/ dlaczego nie?
Ćwicz umysł
12
Jedno słowo nie pasuje
a
UE, EFTA, NATO, EWG
b
norweskie korony, szwedzkie korony, niemieckie marki, euro
c
Norwegia, Szwecja, Dania, Słowenia
d
Rzym, Bruksela, Maastricht, Oslo
Zadanie
13
Robert Schumann uważany jest za jednego z założycieli EU. NA stronie
europa.eu/abc/history/1945-1959/index_da.htm znajdziesz materiały dotyczące wielu
założycieli UE. Wybierz jednego z nich i napisz krótką prezentację w której pokażesz co ta
konkretna osoba zrobiła dla umożliwienia współpracy europejskiej.
14
Wyobraź sobie, że poproszono Cię o wygłoszenie przemówienia z okazji Dnia Europy 9.
maja 2007 roku.
a
Napisz kilka słów kluczowych które znajdą się w Twoim przemówieniu. Pamiętaj, że musisz
napisać dlaczego świętuje się akurat ten dzień.
b
Dobierz sobie kolegę, lub koleżankę i porównajcie Wasze słowa kluczowe. Współpracujcie
c
15
a
b
16
aby przygotować dokładniejszy zarys przemówienia.
Napisz gotową mowę lub przedstaw przemówienie ustnie, bazując na zarysie
przygotowanym przez Was.
Narysuj mapę Europy albo weź mapę od nauczyciela.
Pokoloruj jednym kolorem pierwsze sześć krajów członkowskich EWG, a resztę obecnych
krajów członkowskich UE drugim kolorem.
Dowiedz się gdzie leżą te miasta i narysuj je na mapie: Rzym, Maastricht, Schengen,
Bruksela.
W 2007 roku UE miała ok. 493 miliony mieszkańców, USA miały 304 miliony, a Norwegia
4,7 miliona mieszkańców.
a
b
Ilu mieszkańców UE przypada na jednego mieszkańca Norwegii?
Jak duże zaludnienie ma UE w stosunku do USA? Podaj odpowiedź w procentach.
Do źródeł!
17
Przeczytaj deklarację Schumana na stronie 111.
a
Jakie jest przesłanie tego przemówienia?
Sformułuj je krótko własnymi słowami.
b
Jakie nadzieje na przyszłość wyraził Schumann w tym przemówieniu?
18
Jakie jest przesłanie karykatury na stronie 116?
Podsumowanie
Organizacja Węgla i Stali, ustanowiona w 1951 roku między sześcioma krajami, stanowiła początek
europejskiej współpracy.
Kolejnym krokiem był Traktat Rzymski w 1957 roku, ustanawiający EWG, gdzie sześć krajów
zobowiązało się do szerokiej współpracy gospodarczej.
Motywy członkostwa były różne u poszczególnych krajów, ale wspólnym pragnieniem był pokój i
wzrost gospodarczy. W chwili przekształcenia się EWG w UE współpraca rozszerzyła się o kolejne
obszary, takie jak polityka zagraniczna i obronność. Coraz to kolejne państwa stawały się też
członkami UE. Wszystko rozpoczęło się jako współpraca zachodnioeuropejska, ale dziś obejmuje
także wiele państw Europy Wschodniej.