Pobierz artykuł - Forum Socjologiczne

Recenzje i konferencje
157
Anna Matyja z Zakładu Propedeutyki Pielęgniarstwa Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach oraz Małgorzata Kowalska z Katedry i Zakładu Epidemiologii
Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach przedstawiły Portret socjologiczny studenta medycyny. Celem pracy było określenie portretu socjologicznego studenta medycyny z wyodrębnieniem danych demograficznych, społeczno-ekonomicznych, a także cech
charakterologicznych i preferowanych wartości. U podstaw realizacji prezentowanej pracy
znalazła się przesłanka wynikająca z odnotowanego w polskiej literaturze przedmiotu braku kompletnych opracowań tematycznych, choć występują nieliczne prace poświęcone
sylwetkom i wizerunkowi praktykujących lekarzy.
Jagoda Mrzygłocka-Chojnacka z Instytutu Socjologii Uniwersytetu Wrocławskiego
przedstawiła referat pt. Biedaszybnicy Zagłębia Wałbrzyskiego. Portret socjologiczny. Celem wystąpienia było przedstawienie społecznych charakterystyk i uwarunkowań działalności biedaszybników Zagłębia Wałbrzyskiego w pięciu istotnych dla ich funkcjonowania wymiarach: przestrzennym, strukturalnym, deprywacji, temporalnym i kulturowym.
Niezbędne dla całościowego ich sportretowania było odwołanie się do opisów podejmujących niemal wszystkie sfery trwania i zmiany oraz struktury społecznej tradycyjnych
społeczności górniczych, obejmujących zagadnienia: przestrzennej izolacji, ekonomicznej
dominacji górnictwa, charakteru pracy górniczej, społecznych konsekwencji zawodowej
homogeniczności i izolacji, sposobu spędzania wolnego czasu, charakteru rodziny górniczej i zasobów wpływających na jakość i kształt kapitałów: ekonomicznego, społecznego
i kulturowego.
Andrzej Wróbel z Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych Wydziału Stosowanych
Nauk Społecznych i Resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego Katedra Socjologii i Antropologii Prawa i Obyczajów wystąpił z referatem: Obraz współczesnego najemnictwa:
pomiędzy coup d’état a war on terror. Wystąpienie koncentrowało się na próbie opisania
sylwetki, pochodzenia, środowiska pracy, uwarunkowań prawnych i miejsca współczesnego najemnika w ramach prawa międzynarodowego i państwowego oraz budowy typologii współczesnego najemnictwa.
Irena Wolska-Zogata, Zdzisław Zagórski
W poszukiwaniu społecznej podmiotowości:
sprawozdanie z międzynarodowej konferencji
w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Wrocławskiego
Wśród współczesnych teorii socjologicznych nadal dominują nurty zajmujące bardzo wyraźne stanowiska w podstawowych sporach teoretycznych i metodologicznych.
Ciągle jednak powstają nowe bądź reaktywowane są stare koncepcje, których zwolennicy starają się przełamać, przekroczyć czy wręcz unieważnić przeciwstawność stanowisk
krańcowych, zwłaszcza między aktywizmem a determinizmem w analizie rzeczywistości społecznej, a także na poziomie metateoretycznym — między obiektywizmem a subiektywizmem poznania oraz między wartościowaniem a wolnością od wartościowania
w naukach społecznych. Do owych koncepcji należą między innymi rozmaite teorie podForum Socjologiczne 1, 2011
© for this edition by CNS
forum-imprimatur.indd 157
2011-12-02 12:35:05
158
Recenzje i konferencje
miotowości społecznej, których twórcami są między innymi: Margaret Archer, Anthony
Giddens, Piotr Sztompka. I to właśnie tym teoriom oraz ich praktycznym zastosowaniom
w badaniach społecznych była poświęcona międzynarodowa konferencja socjologiczna,
która odbyła się w dniach 20–22 października 2010 roku we Wrocławiu.
Konferencja pt. Social agency: theoretical and methodological challenges of the 21st
century humanist sociology (Podmiotowość społeczna: teoretyczne i metodologiczne wyzwania socjologii humanistycznej XXI wieku) została zorganizowana przez zespół pracowników Instytutu Socjologii Uniwersytetu Wrocławskiego złożony z dr Ireny Szlachcicowej,
dr Adama Mrozowickiego i dr Olgi Nowaczyk, przy współpracy z Polskim Towarzystwem
Socjologicznym oraz Kołem Inicjatyw Społecznych Studentów Uniwersytetu Wrocławskiego (KISS UWr).
W debatach wzięło udział niemal 60 gości, reprezentujących ośrodki akademickie
w Polsce, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Republice Czeskiej, Izraelu oraz Słowenii. W gronie zaproszonych gości zagranicznych znaleźli się między innymi: światowej sławy reprezentantka krytycznego realizmu, była przewodnicząca Międzynarodowego Towarzystwa
Socjologicznego, prof. Margaret Archer (Uniwersytet w Warwick), przewodniczący sieci
badawczej socjologów teoretycznych w ramach Europejskiego Towarzystwa Socjologicznego, prof. Frank Welz (Uniwersytet w Innsbrucku), a także prof. Robert Carter (Uniwersytet w Warwick), prof. Robert Miller (Queen’s University of Belfast) oraz Tom Wengraf
(Birkbeck College, Uniwersytet w Londynie). Konferencję poprzedziły warsztaty z Biograficzno-Narracyjnej Metody Interpretacji, zorganizowane przez KISS UWr i poprowadzone 18 października 2010 przez Toma Wengrafa.
Każdy z trzech konferencyjnych dni poświęcony był odrębnym aspektom analizowania/badania problematyki podmiotowości społecznej. Organizatorzy postanowili podzielić konferencję na trzy sesje: teoretyczną, metodologiczną oraz poświęconą wykorzystaniu
teorii podmiotowości w badaniach nad przemianami w Europie Środkowo-Wschodniej
po 1989 roku. Obrady zainicjował dyrektor Instytutu Socjologii, prof. Zbigniew Kurcz,
który odwołując się między innymi do historii Uniwersytetu Wrocławskiego, wskazał na
kluczowe znaczenie kategorii podmiotowości w dyskusjach teoretycznych oraz w praktycznych działaniach w sferze publicznej i akademickiej. Wielkie zainteresowanie wzbudziło oraz wywołało burzliwą dyskusję wystąpienie prof. Margaret Archer, w którym skupiła się ona na znaczeniu „refleksyjności” jako mechanizmu pośredniczącego pomiędzy
rzeczywistością społeczną a działaniami ludzi. Kolejne referaty w teoretycznej sesji konferencji poświęcone zostały diagnozie stanu debat nad podmiotowością w teorii socjologicznej. Przedstawiono istotne różnice paradygmatyczne między zwolennikami ujęć dekonstruujących kategorię podmiotu działającego (między innymi w świetle teorii Michela
Foucaulta, Brunona Latoura czy Pierre’a Bourdieu) oraz obrońcami humanistycznej wizji
podmiotowości, czerpiącymi między innymi z najnowszych propozycji teoretycznych
krytycznego realizmu.
Część metodologiczna konferencji zdominowana została przez ujęcia humanistyczne. Podkreślano konieczność rozwijania refleksyjnej metodologii badań społecznych,
uwzględniającej zarówno perspektywę badanych jednostek, jak i podmiotowość badaczy jako aktywnych uczestników procesu badawczego. W świetle prowadzonych dyskusji
refleksyjna metodologia stanowi warunek konieczny adekwatnej analizy tak złożonych
problemów, jak kwestia wykluczenia i biedy, bezdomności, tożsamości europejskiej czy
Forum Socjologiczne 1, 2011
© for this edition by CNS
forum-imprimatur.indd 158
2011-12-02 12:35:05
Recenzje i konferencje
159
postkolonializmu. Większość debat poświęcona została statusowi danych biograficznych
(wywiadów narracyjnych, autobiografii), oferujących, zdaniem części z autorów, uprzywilejowany dostęp nie tylko do procesów nadawania znaczeń, ale i refleksyjności towarzyszącej praktykom podmiotowym podejmowanym przez działających w szybko zmieniającym się świecie społecznym.
Ostatni dzień konferencji pozwolił na rekonstrukcję kluczowych tendencji w badaniach nad podmiotowością w krajach Europy Środkowo-Wschodniej po 1989 roku.
Demokratyczna transformacja społeczeństw postsocjalistycznych w regionie opierała
się na założeniu, że ich członkowie będą zdolni i skłonni do odegrania roli aktywnych
i kreatywnych aktorów społecznych w nowej, rynkowo-demokratycznej rzeczywistości.
Debata w trakcie konferencji potwierdziła, że założenie takie wiąże się z wieloma problemami teoretycznymi, metodologicznymi i aksjologicznymi. Autorzy referatów wskazywali między innymi na konieczność uwzględnienia kontekstu strukturalnego działań
podmiotowych, wskazującego na nierówne możliwości oddziaływania na rzeczywistość
przez aktorów funkcjonujących na różnych poziomach rzeczywistości społecznej. Mówiono również o politycznym wymiarze kategorii podmiotowości w dyskursie publicznym,
w którym symboliczne przeciwstawienie „podmiotów” i „ofiar” przemian strukturalnych
wykorzystywane jest często do reprodukowania realnych podziałów i nierówności społecznych. Zauważono zarazem, że w przestrzeni środkowoeuropejskiej wyłaniają się nowe
formy działań społecznych, które wykraczają poza takie proste dychotomie. Ich przykładami — omawianymi przez autorów referatów — są procesy odzyskiwania podmiotowości
w sferze mikro- i mezospołecznej, w społecznościach lokalnych i przedsiębiorstwach, jak
również mniej lub bardziej udane próby odgrywania roli podmiotowej przez półperyferyjne społeczeństwa Europy Środkowo-Wschodniej na scenie europejskiej oraz globalnej.
Jeśli pokusimy się o podsumowanie obrad konferencyjnych i toczących się dyskusji,
to należy stwierdzić, że wizja końca teorii podmiotowości, głoszona przez część postmodernistycznie zorientowanych badaczy społecznych, jest przedwczesna. I właśnie w tym
kontekście uzasadnione wydaje się kontynuowanie zainicjowanej we Wrocławiu debaty
naukowej o podmiotowości społecznej. Tym bardziej że konieczność taką zgłaszali zaproszeni goście i sami organizatorzy.
Adam Mrozowicki, Olga Nowaczyk
Forum Socjologiczne 1, 2011
© for this edition by CNS
forum-imprimatur.indd 159
2011-12-02 12:35:05