Edward Czerwiński BADANIE RADIOLOGICZNE I MORFOMETRIA

Edward Czerwiński
BADANIE RADIOLOGICZNE I MORFOMETRIA
Wskazania do badania radiologicznego
1. Diagnostyka złamań kręgosłupa
2. Weryfikacja skuteczności leczenia
3. Diagnostyka schorzeń i zespołów bólowych
4. Diagnostyka i monitorowanie leczenia złamań obwodowych
5. Diagnostyka różnicowa
Diagnostyka złamań kręgosłupa
Rodzaje radiogramów:
Kręgosłup piersiowy projekcja AP i boczna
Kręgosłup lędźwiowy projekcja AP i boczna
Podział złamań zależnie od obniżenia wysokości kręgu:
• klinowe (najczęstsze; wysokość przednia)
• dwuwklęsłe (wys. środkowa)
• zmiażdżeniowe (wys. tylna)
Ocena wizualna radiogramów
Zmiany osteoporotyczne
• zanik beleczkowania poziomego
• obraz „pustych, obramowanych kręgów”
• ubytek minerałów widoczny w 40%
Wykluczenie/stwierdzenie innych zmian patologicznych
• zmiany zwyrodnieniowe
• nowotworowe
• zapalne
• inne
Ocena półilościowa złamań kręgów Genanta:
Ocena wizualna trzonów kręgów Th4 do L4, obniżenie którejkolwiek wysokości trzonu.
• prawidłowy (stopień 0)
• niewielka deformacja - stopień 1; około 20-25% obniżenia wysokości trzonu; ok. 1020% zmniejszenie powierzchni
• umiarkowana deformacja - stopień 2; 25-40% obniżenie wysokości i zmniejszenie
powierzchni o 20-40%
• ciężka deformacja - stopień 3; ok. 40% obniżenie wysokości i powierzchni
Zależnie od lokalizacji złamania podział na deformacje:
• klinowa (przednia wysokość)
• dwuwklęsła (środkowa)
• zmiażdżeniowa (tylna)
Morfometria radiologiczna (MRX - Morphometric radiography)
1
Technika radiologiczna musi uwzględnić:
1) odległość ogniska od filmu,
2) warunki ekspozycji,
3) ułożenie pacjenta,
4) lokalizacja kasety i pozycjonowanie promienia centralnego,
5) oddychanie pacjenta podczas ekspozycji
Technika wykonywania poszczególnych radiogramów
Rtg kręgosłupa piersiowego AP
• Odległość ogniska od filmu 1.0m (inne 1,2m)
• Ułożenie na plecach, nogi zgięte w stawach biodrowych ok. 30o
• Promień centralny Th7-8
• Maksymalny wdech
Rtg kręgosłupa piersiowego - boczny
• Ułożenie na lewym boku
• Promień centralny Th7-Th8
• Lekki oddech (żeby rozmazać obraz żeber)
Rtg kręgosłupa lędźwiowego AP
• Promień centralny na krąg L2-L3
• Zatrzymanie wdechu
Rtg kręgosłupa lędźwiowego - boczny
• Promień centralny jw.
• zatrzymanie wydechu
Wykonanie pomiarów morfometrycznych na radiogramie
• Pomiarów dokonujemy w odcinkach Th4-Th12 oraz L1-L5.
• Identyfikacja kręgów – konieczna projekcja AP (ten sam radiogram jest
wykorzystywany w następnych badaniach np po roku).
• Orientacja: Th1 – I krąg z żebrem; Th12 – krąg ostatni z żebrem (mniej pewny,
zmienność osobnicza)
• Zaznaczenie punktów pomiaru wysokości: tylna (Hp), środkowa (Hm), przednia (Ha)
• Pomiar linijką odcinków pomiędzy wyznaczonymi punktami
Obliczanie obniżenia wysokości trzonu:
• % obniżenia wysokości przedniej = (Hp - Ha7 / Hp) x 100
• % obniżenia wysokości środkowej = (Hp - Hm) / Hp x 100 .
• % obniżenia wysokości tylnej = (Hpkrąg powyżej- Hpkrąg oceniany / Hpkrąg powyżej) x 100.
Powtarzalność pomiarów jednego obserwatora ocenia się na 3,1%, kilku obserwatorów
5,3%.
Definicja złamania kręgosłupa:
Obniżenie którejkolwiek wysokości trzonu kręgowego o 20% w stosunku do wysokości
tylnej.
2
Podział wg stopnia złamania:
• do 25% niewielkie;
• 25-40% średnie;
• ponad 40% ciężkie [1,17,22,25,28,32].
Morfometria absorpcjometrii rentgenowskiej MXA
(Morphometric X-ray absorptiometry)
Pomiary morfometryczne na podstawie badania densytometrycznego
Zalety
•
•
Wady
•
•
mała ekspozycja, szybkość badania
obraz pierwotnie cyfrowy, łatwa powtarzalność
dostępna dla aparatów densytometrycznych z wiązką wachlarzową
niska czułość przy niewielkich deformacjach
Radiogram dalszego odcinka kości promieniowej i ręki
(najłatwiej dostępna przynasada, miejsce najczęstszych złamań osteoporotycznych)
Rtg celem oceny struktury (bez złamania):
Projekcja: pełna supinacja – AP
Radiogramy ręki – paliczków
Projekcja: w pronacji AP
Ocena struktury w kierunku zmian osteoporotycznych
Kość beleczkowa
• zcieńczenie
• zanik beleczek
• analiza komputerowa struktury
Kość korowa
• zcieńczenia (resorpcja endo- i periostealna)
• zgąbczenie (resorpcja śródkostna)
Pomiar zmian w kości korowej
Mierzymy linijką lub suwmiarką II kości śródręcza (Nordin; ale również każdą inną kość
długą).
• grubość kości (AB)
• szerokości jamy szpikowej (CD)
Obliczenia wskaźników masy kości korowej:
1. Grubość warstwy korowej kości (AB-CD).
AB - CD
2. Wskaźnik korowy =
⋅100.
AB
3. Powierzchnia korowa = AB2 − CD 2 .
AB2 − CD 2
4. Wskaźnik powierzchni korowej =
⋅100.
AB2
3
Charakterystyka zmian:
• osteoporoza postmenopauzalna - szybki zanik kości beleczkowej, resorpcja śródkostna
• osteoporoza pierwotna - łagodny zanik kości beleczkowej i resorpcja endostealna
• nadczynność przytarczyc – resorpcja sub-periostealna
Radiogram bliższego końca kości udowej
Ocena struktury bliższego końca kości udowej bez złamania (potocznie: szyjki kości udowej)
Rtg projekcja: jak AP miednicy – promień centralny, 2 palce powyżej spojenia łonowego
Ocena struktury beleczkowej – grupy beleczkowania:
• grupa beleczek kompresyjnych - od górnego kwadrantu głowy kości udowej do łuku
Adamsa
• wtórna grupa kompresyjna - od łuku Adamsa w kierunku krętarza większego
• beleczki rozciągające - w lustrzanym odbiciu od dolnego kwadrantu głowy naprzeciw
łuku Adamsa.
Trójkąt Warda - pomiędzy tymi grupami beleczek obciążenie mechaniczne jest niewielkie. W
tym też miejscu zanik beleczkowania pojawia się najwcześniej.
Półilościowa ocena osteoporozy - wskaźnik Singha
• stopień 6 - struktura idealna z obecnością wszystkich grup beleczkowania
• stopień 5 - pojawia się zanik w trójkącie Warda
• stopień 4 - początkowa osteoporoza; zanika wtórne beleczkowanie kompresyjne, ale
jest jeszcze nie przerwane pasmo beleczek rozciągowych
• stopień 3 – osteoporoza; pasmo to jest przerwane
• stopień 1 - resztki beleczkowania kompresyjnego
Doniesienia o korelacji pomiędzy
densytometrycznych są rozbieżne.
wskaźnikiem
Singha
a
wynikami
pomiarów
Rtg przy złamaniu – promień centralny na staw biodrowy
Zawsze projekcja AP i boczna
Podział złamań wg AAOS (American Academy of Orthopedic Surgeons; jest też wiele innych
podziałów)
• śródtorebkowe
• przezkrętarzowe
• podkrętarzowe
PIŚMIENNICTWO
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Badurski J.: Osteoporoza a złamania. Blackorse Scientific Publishers, Warszawa 2003.
Borejko M., Dziak A.: Badanie radiologiczne w ortopedii. Warszawa: PZWL 1988.
Czerwiński E.: Ilościowa ocena zmina występujących pod wpływem fluoru w kości
korowej i gąbczastej oraz ich znaczenie diagnostyczne. Rozprawa Habilitacyjna.
Coll. Med. Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków 1994
Lorenc R.L.: Diagnostyka Osteoporozy. Osteoforum, Warszawa 2000.
National Osteoporosis Fundation working group on vertebral fractures. Report Assessing
Vertebral Fractures. J. Bone Min. Res. 1995: 4(10): 518-523.
Nordin B.E.C. Peacock M., Aaron J.E., i in: Osteoporosis and osteomalacia. Clin.
Endocrinol. Metabol. 1980: 177-205.
4
7.
Riggs B.L., Melton L.J.III.: Osteoporosis. Etiology, Diagnosis and management. Raven Pres, New
York, 1988Singh M., Nagrath A.R. i in: Changes in trabecular pattern of the upper end of the
femur as an index of osteoporosis. J.Bone Joint Surg. 1970; 52A: 457-461.
\\Server\07_Naukowe\czerwinski\ 2003\Lorenc\Badanie radiol Lorenc 07.11.03 ec.doc
5