Spis treści

HODOWLA ROŚLIN I NASIENNICTWO
NR 3 i 4 /2011
KWARTALNIK POLSKIEJ IZBY NASIENNEJ
Spis treści
Hodowla i nasiennictwo roślin rolniczych
i ogrodniczych w spółkach ANR..................................................2
Rynkowa konkurencyjność krajowego nasiennictwa
zbóż w świetle konsolidacji spółek hodowli
roślin Agencji Nieruchomości Rolnych..................................7
Możliwości prawne wykorzystania roślinnych zasobów
genowych i wynalazków biotechnologicznych we
współczesnych programach hodowlanych.......................14
SekweNcjonowanie genomów dla hodowli roślin?..........21
Czego należy spodziewać się w nowej ustawie
o nasiennictwie?..............................................................................25
RYNEK NASION.....................................................................................31
Hodowla roślin jednorocznych na potrzeby
produkcji energii odnawialnej.................................................37
Wady w wyrównaniu odmian jęczmienia w badaniach
odrębności, wyrównania i trwałości (OWT)
prowadzonych przez COBORU....................................................42
Redaguje zespół:
Karol Duczmal - redaktor naczelny
Eugeniusz Piątek
Andrzej Szymański
Adres redakcji:
60-845 Poznań
ul. Kochanowskiego 7/603
tel/fax 61 848 49 54
e-mail: [email protected]
Skład i druk:
PRODRUK Poznań, ul. Błażeja 3
tel. 61 8229-046
Zasady zgłaszania artykułów:
Artykuły prosimy nadsyłać do sekretariatu
Redakcji w jednym egzemplarzu wraz z
dyskietką lub pocztą e-mailową, z podaniem
imienia, nazwiska autora, dokładnego adresu
i nr telefonu oraz nazwy zakładu pracy.
Redakcja nie zwraca materiałów nie zamówionych i zastrzega sobie prawo skrótów
tekstów, ograniczenia liczby rysunków, tabel
i wykresów w ramach opracowania redakcyjnego.
Przedruk w całości lub w części dozwolony
tylko za zgodą redakcji.
Jubileusz 60-lecia Stacji Doświadczalnych Oceny
Odmian oraz 45-lecia powołania Centralnego Ośrodka
Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU)
w Słupi Wielkiej................................................................................48
Charakterystyka odmian roślin rolniczych
wpiasnych do Krajowego Rejestru w 2011 r.......................50
Z życia PIN............................................................................................69
Za treść artykułów odpowiedzialni są autorzy. Poglądy przez nich
wyrażone nie muszą być zgodne z poglądami Redakcji.
Tytuł indeksowany przez AGRO - LIBREX
Nakład 300 szt.
ISSN 1231 - 918 X
Zamówienia na prenumeratę prosimy kierować do biura
Redakcji w formie pisemnej lub przekazu pieniężnego.
Cena 1 numeru: 15 zł (VAT zw.)
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Barbara Andrzejczak, Mirosław Helta
Zespół Nadzoru Właścicielskiego Agencji Nieruchomości Rolnych
w Warszawie
Hodowla i nasiennictwo
roślin rolniczych
i ogrodniczych w spółkach
ANR
W 2010 r. Agencja Nieruchomości Rolnych
wykonywała prawo własności względem 9 spółek
hodowlano-nasiennych roślin rolniczych i ogrodniczych oraz 21 spółek hodowli zwierząt, a także
względem 21 spółek hodowli koni i stad ogierów,
wyszczególnionych w Rozporządzeniu Ministra
Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 11 kwietnia 2003 r.
(Dz. U. nr 80 z 2003 roku poz. 726 z późn. zmianami). Są to spółki o szczególnym znaczeniu dla
gospodarki narodowej.
W latach 2009-2010, zgodnie z „Programem
restrukturyzacji spółek hodowli roślin Agencji
Nieruchomości Rolnych”, zatwierdzonym przez
Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, przeprowadzona została restrukturyzacja, która obejmowała
procesy łączenia 5 grup spółek:
1.przyłączono spółkę Hodowla Roślin Rolniczych „Nasiona Kobierzyc” do spółki: Małopolska Hodowla Roślin – HBP;
2.przyłączono spółki Grupy Szelejewo: Hodowla Roślin Szelejewo, Stacja Hodowli Roślin Modzurów oraz Piast Hodowla Roślin
Łagiewniki do spółki: „DANKO” Hodowla
Roślin;
3.przyłączono spółkę Hodowla Roślin w Szyldaku do Pomorsko-Mazowieckiej Hodowli
Ziemniaka w Strzekęcinie – w wyniku połą-
2
czenia powstała spółka pod firmą: PomorskoMazurska Hodowla Ziemniaka;
4.przyłączono spółkę Hodowla Roślin Bronisze do „PlantiCo” Hodowla i Nasiennictwo
Ogrodnicze Zielonki;
5.przyłączono spółkę Produkcja i Hodowla Roślin Ogrodniczych w Krzeszowicach do Krakowskiej Hodowli i Nasiennictwa Ogrodniczego „Polan”.
W wyniku procesu restrukturyzacji nastąpiła
zdecydowana koncentracja hodowli i na dzień 31
grudnia 2010 r. z 15 spółek pozostało 8 realizujących programy hodowli roślin.
Podstawowym celem działalności spółek strategicznych ANR jest prowadzenie hodowli twórczej
i zachowawczej roślin uprawnych oraz właściwa
realizacja programów hodowlanych.
Hodowlą w spółkach rolniczych objętych jest
45 gatunków (taksonów) roślin, w tym hodowlą
twórczą 25 gatunków. W spółkach ogrodniczych
hodowla dotyczy 39 gatunków warzyw, w tym hodowla twórcza – 15 gatunków. W przypadku roślin
ozdobnych prowadzona jest prawie wyłącznie hodowla zachowawcza.
Poszczególne spółki zajmują się hodowlą odmian następujących gatunków lub grup gatunków
roślin:
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
nansowych do pokrycia kosztów prowadzonej hodowli. W 2010 r. wpływy
Lp.
Nazwa spółki
Hodowane grupy gatunków
z opłat hodowlanych i licencyjnych i
Rośliny rolnicze
od rozmnożeń własnych pokryły w
43,7% koszty hodowli. Pozostałe
1.
HR DANKO Choryń
zboża, trawy, strączkowe, motylkowate
56,3% kosztów hodowli spółki pozboża, trawy, motylkowe, buraki pastew2.
MHR HBP Kraków
kryły z własnych środków. Podobne, kukurydza pastewna i cukrowa
na struktura finansowania kosztów
3.
KHBC Kutno
burak cukrowy
utrzymuje się w Spółkach w ciągu 3
ostatnich lat.
4.
PMHZ Strzekęcin
ziemniak
Produkcja nasienna w spółkach
5.
PHR Tulce
zboża, trawy, strączkowe, motylkowate
ANR prowadzona jest na powierzchRośliny ogrodnicze
ni blisko 15,2 tys. ha. Około 60% powierzchni upraw nasiennych przypada
1.
KHiNO POLAN Kraków
warzywa, rośliny ozdobne
na grunty użytkowane przez spółki.
2.
Spójnia HiNO Nochowo
warzywa
Reszta nasion produkowana jest poza
3.
PlantiCo Zielonki
warzywa, rośliny ozdobne
spółkami, w ramach kontraktacji.
Prawie 60% powierzchni upraw nasiennych spółek rolniczych stanowią
Własnością spółek – w 2010 r. – były ogółem
zboża,
prawie
15% rośliny strączkowe, zaś 14%
322 odmiany roślin rolniczych oraz 384 odmiany
motylkowate
i
trawy. 68% powierzchni upraw
roślin warzywnych. W ubiegłym roku do Rejestru
nasiennych
roślin
ogrodniczych stanowią rośliny
Odmian wpisano 23 nowe odmiany roślin rolniczych i 15 odmian roślin warzywnych. Obecnie warzywne, 30,5% rośliny rolnicze, zaś 1,5% rośliw badaniach przedrejestrowych są 104 odmiany ny ozdobne. W porównaniu do poprzednich lat, w
roślin rolniczych i 19 odmian roślin warzywnych. poszczególnych gatunkach różnice udziału w upraSpółki Agencji niezmiennie odgrywają znaczącą wach nasiennych są niewielkie. Wartość sprzedanerolę w hodowli roślin w Polsce. Udział odmian go materiału siewnego w spółkach hodowli roślin
spółek ANR wśród odmian roślin rolniczych po- rolniczych i ogrodniczych w 2010 r. wyniosła ogóchodzących z krajowej hodowli, wpisanych do łem 152,7 mln zł. W porównaniu z ostatnimi latami
Rejestru Odmian wynosi 50,8%, zaś wśród od- wartość ta wykazuje tendencję wzrostową. W spółmian roślin warzywnych 60,5%. Udział odmian kach rolniczych prawie 70% wpływów ze sprzedaspółek ANR we wszystkich odmianach wpisa- ży przypada na zboża, burak cukrowy i buraki panych do Rejestru Odmian wynosi 34% (rośli- stewne. W spółkach rolniczych 52% sprzedanego
ny rolnicze 24,9% i warzywne 44,0%). Według materiału siewnego wyprodukowano na gruntach
stanu na koniec 2010 r., za granicą zarejestrowane własnych, 43% w kontraktacji, a 5% pochodziło
były 72 odmiany roślin rolniczych w 22 krajach z zakupu. W spółkach ogrodniczych 23,4% sprzeświata i 121 odmian roślin warzywnych w 5 kra- danego materiału siewnego wyprodukowano na
jach. Są to odmiany zarejestrowane w krajowych gruntach własnych, 50,0% w kontraktacji, a 26,6%
rejestrach odmian, których sprzedaż licencji lub pochodziło z zakupu. Główne kierunki sprzedanasion do tych krajów miała miejsce w ostatnich ży materiału siewnego w spółkach rolniczych to:
pięciu latach. Łącznie w spółkach ANR, w dzia- firmy nasienne (ponad 32% wartości sprzedaży),
łach roślin zatrudnionych jest 353 pracowników, sprzedaż bezpośrednia (prawie 16%) i hurtownie
w tym 188 pracowników inżynieryjno-technicz- (ponad 13%), zaś w spółkach ogrodniczych: hurtownie (63% wartości sprzedaży) i sprzedaż beznych, z tego 110 z wyższym wykształceniem.
Koszty hodowli w spółkach wyniosły w 2010 r. pośrednia (prawie 21%). W 2010 r. spółki wyeks28,7 mln zł i w ciągu ostatnich 3 lat utrzymywa- portowały materiał siewny o wartości blisko 22,8
ły się na podobnym poziomie. Od 2008 r., po za- mln zł, co stanowi prawie 15% wartości sprzedaży
przestaniu dotowania hodowli z budżetu państwa, materiału siewnego ogółem.
Rolnicze spółki oferują obecnie nasiona 319
głównymi źródłami finansowania hodowli w spółwłasnych
odmian 45 gatunków i form: zbóż ozikach są opłaty hodowlane i licencyjne oraz opłaty
mych
i
jarych
(99 odmian), kukurydzy (7), roślin
od rozmnożeń własnych. Polski rynek nasienny
strączkowych
(34)
i motylkowatych (15), ziemnianie dostarcza jednak wystarczających środków fi3
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
ka (41), buraka cukrowego (11), buraka pastewnego (11), traw pastewnych (69) i trawnikowych
(35) oraz innych roślin jak np. facelia błękitna,
esparceta, gryka, marchew pastewna w tym:
1. „DANKO” Hodowla Roślin Sp. z o.o. w
ofercie ma łącznie 109 własnych odmian roślin
rolniczych w 25 gatunkach. Składają się na to: 68
odmian zbóż, 15 odmian roślin strączkowych, 24
odmiany traw pastewnych, a także odmiany lucerny mieszańcowej oraz kostrzewy owczej do użytkowania trawnikowego.
Spośród licznych odmian hodowli DANKO
wiele cieszy się szczególnym uznaniem rodzimych i zagranicznych producentów. W gatunku
pszenżyto ozime: najnowsze FREDRO i ELPASO
– przeznaczone dla rolników gospodarujących na
słabszych glebach, LEONTINO – o wysokiej plenności i dużej przydatności na cele paszowe, GRENADO – krótkie, najszerzej uprawiane w Polsce i
w Europie, ALGOSO – w czołówce najplenniejszych odmian w Polsce, GRINGO, BALTIKO i
ALEKTO – o skróconej słomie; pszenżyto jare:
DUBLET, LEGALO – o rewelacyjnej plenności
i NAGANO – o podwyższonej zawartości białka;
pszenica ozima: najnowsza BANDEROLA (B) –
o grubym ziarnie, krótkiej słomie i nadzwyczajnej
plenności, JANTARKA (B) – na słabe gleby, MUSZELKA (B) – jedna z najplenniejszych pszenic
w kraju, bardzo krótka, BOGATKA (B) – o pięknym grubym ziarnie; pszenica jara: KANDELA
(A), WALUTA (A) i KATODA (A) – jakościowe,
BRAWURA (A) – bardzo wczesna; żyto ozime:
nowość na rynku – DAŃKOWSKIE AMBER o
doskonałej odporności na wyleganie i bardzo dobrej jakości ziarna, DAŃKOWSKIE DIAMENT
– bardzo plenne i zdrowe, AMILO – o bardzo dobrych parametrach jakościowych ziarna; owies:
BRETON – odmiana wczesna o niskiej zawartości
łuski, GNIADY – pierwsza w Polsce odmiana o
brunatnej łusce, wyjątkowej wartości odżywczej,
ZUCH – bardzo plenny, na słabsze gleby. Wśród
traw na uwagę zasługują: odmiana mieszańca międzyrodzajowego festulolium: SULINO – dostarczająca wysokoproduktywnej paszy dla zwierząt;
życica trwała SOLEN – szeroko uprawiana; odmiany życicy trwałej: GAGAT i AKWAMARYN
– charakteryzujące się wysokim plonem zielonej
i suchej masy; odmiany życicy wielokwiatowej:
TURTETRA i MITOS – nadające się do produkcji
paszy w postaci zielonek, kiszonek i siana oraz do
produkcji biogazu; kostrzewa murawowa: TENIS
– trawa gazonowa. W roślinach strączkowych:
4
nowa odmiana wąsolistna grochu siewnego: BATUTA – z przeznaczeniem na konsumpcję i paszę oraz odmiana grochu pastewnego (peluszki)
HUBAL – do wykorzystania na cele paszowe. Na
uwagę zasługują również odmiany bobiku: OPTIMAL – odmiana samokończąca oraz BOBAS;
natomiast odmiany wyki siewnej INA – samokończąca, KWARTA i JAGA – nadające się do uprawy
w poplonie ścierniskowym i objęte programami
rolno-środowiskowymi.
Więcej informacji na temat oferty odmianowej
firmy DANKO można znaleźć na stronie internetowej: www.danko.pl
2. Poznańska Hodowla Roślin Spółka z o.o.
z siedzibą w Tulcach w ofercie ma aktualnie 66
własnych odmian roślin rolniczych, w tym: 12 odmian zbóż (pszenicy: 4 ozimej i 1 jarej, żyta ozimego: 2 populacyjnego i 1 mieszańcowego, jęczmienia jarego – 4), 19 odmian roślin strączkowych
(grochu siewnego – 10, łubinu żółtego – 5, wąskolistnego – 3, wyki kosmatej -1) 5 odmian motylkowatych drobnonasiennych (4 koniczyny białej i 1
seradeli), 28 odmian traw pastewnych (kostrzewy
czerwonej -7, kostrzewy łąkowej – 4, kupkówki
pospolitej – 5, życicy: trwałej – 8, mieszańcowej
3, stokłosy uniolowatej 1) oraz 2 odmiany facelii
błękitnej.
Niektóre spośród licznych odmian zasługują na
szczególną uwagę. Ze zbóż: jakościowe pszenice
ozime: NARIDANA i cechująca się dodatkowo
dużą mrozoodpornością LEGENDA, z jęczmion
– wysoko plonujące i odporne na choroby odmiany jare pastewne: NAGRADOWICKI i NADEK
oraz odmiany żyta: nie ustępująca zagranicznym
odmianom polska odmiana żyta mieszańcowego
GRADAN i ciesząca się obecnie dużą popularnością, doskonała do produkcji biomasy, zielonkowa
odmiana PASTAR. W tradycyjnie już, licznej palecie roślin strączkowych są odmiany grochu siewnego pastewnego zarówno tradycyjnego (ROCH,
EUREKA, GWAREK, KLIF, WIATO), jak i wąsolistnego (TURNIA, SOKOLIK, POMORSKA),
odmiany łubinu wąskolistnego, w tym wciąż bardzo popularna wśród rolników samokończąca
odmiana SONET oraz tradycyjna KADRYL, odmiany łubinu żółtego: BARYT, TAPER, TALAR,
DUKAT oraz bardzo dobra, będąca wciąż wzorcem antraknozowym odmiana MISTER. Wśród
odmian traw pastewnych są bardzo cenione przez
rolników: ARETA kostrzewy czerwonej, WANDA
kostrzewy łąkowej, NAKI, MAJA oraz najnowsze
MALOWANA i ARTEMIS życicy trwałej.
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
3. Małopolska Hodowla Roślin – HBP Sp. z
o.o. oferta obejmuje obecnie 92 odmiany, 24 gatunki roślin rolniczych, a mianowicie: zbóż – pszenica
ozima (7 odmian), pszenica jara (5), jęczmień jary
(2), owies (5), kukurydza pastewna (5), kukurydza
cukrowa (2), gryka (2); buraka pastewnego (11);
marchwi pastewnej (1); traw pastewnych – kostrzewa łąkowa (5), tymotka łąkowa (5), wiechlina łąkowa (4), życica wielokwiatowa (1) i życica westerwoldzka (2); traw trawnikowych – kostrzewa czerwona (6), kostrzewa owcza (3), życica trwała (7),
wiechlina łąkowa (2), wiechlina gajowa (1) i mietlica pospolita (3); koniczyny łąkowej (9), a ponadto
po jednej odmianie koniczyny krwistoczerwonej,
esparcety, komonicy różkowej i gorczycy białej.
Ukształtowana od lat specjalność firmy to hodowla buraka pastewnego, zbóż, traw pastewnych i
trawnikowych oraz koniczyny łąkowej. Zwracamy
jednak uwagę producentów na szczególną przydatność odmian pszenicy ozimej – NATULA, KOHELIA, TURNIA, MUZA; pszenicy jarej – ŁAGWA,
HEWILLA, PARABOLA; jęczmienia jarego –
ATICO; owsa bezłuskowego – SIWEK, kukurydzy: ziarnowo-kiszonkowe CYRKON, ziarnowe
bardzo wczesne KB 1903, kiszonkowe KB 2704.
Ponadto z naszej bogatej oferty polecamy odmiany:
buraka pastewnego jednokiełkowego – SOLIDAR,
KACPER, NEPTUN, KRAKUS, SYRIUSZ; buraka pastewnego wielokiełkowego – URSUS POLY,
ZENTAUR POLY, REKORD POLY; koniczyny
łąkowej – NIKE, KRYNIA, NINIWA, DAJANA,
traw pastewnych: wiechlina łąkowa – HARFA
i TĘCZA, kostrzewa łąkowa – SKRA, MEWA,
FANTAZJA; tymotka łąkowa – SKALA, SKAUT,
SECESJA; życica westerwoldzka – MOWESTER;
traw trawnikowych: kostrzewa czerwona – NIMBA, ADIO, NAWOJKA, życica trwała – NIRA,
NIGA, KINGA i kostrzewa owcza NONI.
4. Pomorsko-Mazurska Hodowla Ziemniaka
Sp. z o.o. z siedzibą w Strzekęcinie – aktualna
oferta to 41 odmian, 21 jadalnych i 20 skrobiowych. Odmiany jadalne to odmiany o wysokich
walorach smakowych, zdrowotnościowych i plonotwórczych. Wzorcowymi w kraju pod względem smakowym są: odmiana BRYZA o żółtym
miąższu, zarejestrowana w 1976 r. oraz odmiana
IRGA o białym miąższu, od 24 lat w Rejestrze.
Na szczególną uwagę zasługują również odmiany jadalne zarejestrowane w ostatnich latach
– wczesne: OWACJA i CYPRIAN (bardzo plenne
o wysokich walorach smakowych) oraz ALTESSE
(odmiana sałatkowa); średnio wczesne: TAJFUN
(tolerancyjny na suszę), PROMYK, JUTRZENKA, AMETYST, CEKIN i CYPRIAN (wszystkie
o wysokim plonie i dobrym smaku) oraz średnio
późne: SYRENA i SOPLICA. W 2010 r. zarejestrowano cztery nowe odmiany, w tym trzy średnio
wczesne: BURSZTYN (bardzo smaczna odmiana
o białym miąższu), JUTRZENKA (bardzo wysoki
plon, zalecana do uprawy ekologicznej) i GAWIN
(odmiana przydatna do produkcji frytek).
Odmiany skrobiowe charakteryzują się wysokim,
technologicznym plonem skrobi oraz odpornością
na wirusy i zarazę ziemniaka. Szczególnie popularne odmiany to: PASAT, RUMPEL, HARPUN,
IKAR, HINGA, INWESTOR, GLADA, SONDA
i ADAM. W 2011 r. zarejestrowano nową, średnio
wczesną odmianę skrobiową JUBILAT, o bardzo
wysokim plonie ogólnym i zawartości skrobi ok.
20%, co przy tej wczesności jest szczególnie cenne.
5. Kutnowska Hodowla Buraka Cukrowego
Sp. z o.o. oferuje najwyższej jakości otoczkowane nasiona buraka cukrowego, aktualnie po zarejestrowaniu w 2011 r. dwóch nowych odmian,
posiada 11 odmian mieszańcowych buraka cukrowego. Cechują się one wysokim technologicznym
plonem cukru, dobrą wartością przetwórczą oraz
zdrowotnością. W doborze posiada 7 odmian odpornych na rizomanię, z których odmiany JANOSIK, JAGUSIA i JANKA oparte są na obu komponentach rodzicielskich KHBC.
W ofercie spółki znajduje się również zarejestrowana w 2011 r. odmiana FINEZJA, która cechuje się odpornością na rizomanię oraz podwyższoną tolerancją na chwościk buraka.
Firma, oprócz działalności hodowlano-nasiennej buraka cukrowego, oferuje również usługi w
zakresie otoczkowania i inkrustowania nasion innych roślin, prowadzi sprzedaż nasion sorga pastewnego (RONA-1), prosa Gierczyckiego, a także brykietu ze słomy.
Natomiast oferta nasienna firm ogrodniczych
obecnie obejmuje łącznie 656 własnych odmian,
w tym 382 odmiany warzyw (39 gatunków) do
uprawy polowej i pod osłonami oraz 274 odmiany kwiatów, głównie jednorocznych polowych (15
gatunków) w tym:
1. „Spójnia” Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze Sp. z o.o. w ofercie ma 108 własnych odmian warzyw. Największe dokonania hodowlane
dotyczą: ogórka polowego (12), szklarniowego (4)
i pod osłony (5), grochu łuskowego (13), marchwi
(11 – w tym dwie mieszańcowe) i buraka ćwikło5
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
wego (7). Ma także liczne odmiany cebuli (9 – w
tym jeden mieszaniec), zielono- i żółtostrąkowej
fasoli szparagowej (13), rzodkiewki (8), sałaty (5)
i grochu cukrowego (3). W ofercie posiada ponadto własne odmiany fasoli wielokwiatowej (2), pietruszki (4), szczypiorku (2), kalarepy (1), bobu (3),
kopru (2), soczewicy (2), lędźwianu (2). Z licznych
odmian hodowli spółki, na szczególną uwagę zasługują m.in. paleta odmian ogórka gruntowego,
w tym partenokarpiczne odmiany BURSZTYN
F1, LAZURYT F1, AMETYST F1 oraz ogórek
pod osłony przeznaczony do wczesnego kiszenia
RUBIN F1, bardzo szeroka gama odmian dla przemysłu owocowo-warzywnego grochu łuskowego,
poszukiwane i uznane na polskim rynku odmiany
cebuli zimującej AGRA i ALGIDA, odmiany buraka ćwikłowego o wysokiej zawartości betaniny – okrągłe: NOCHOWSKI i CHROBRY oraz
cylindryczny TYTUS; bardzo plenne, idealne do
zbioru mechanicznego odmiany fasoli szparagowej – żółtostrąkowa – UNDIRA, UNIWERSA i
zielonostrąkowa – ARKANA, PAULINERA.
2. Krakowska Hodowla i Nasiennictwo
Ogrodnicze „Polan” Sp. z o.o. posiada w ofercie
nasiona 105 własnych odmian warzyw w 21 gatunkach oraz 147 własnych odmian roślin ozdobnych
w 17 gatunkach. W warzywach główny przedmiot
zaangażowania hodowlanego stanowią: ogórek
polowy (19 odmian), fasola zwykła (17) – szparagowa, zielono- i zółtostrąkowa oraz na suche nasiona, marchew (15) i kapusta głowiasta biała (6).
Nie dużo mniejszą uwagą hodowlaną cieszy się:
cebula (7), burak ćwikłowy (4), pietruszka korzeniowa (3), czosnek (5), którego firma jest jedynym
hodowcą krajowym, rzodkiewka (5) i papryka (6).
Oferta przedsiębiorstwa zawiera dodatkowo własne odmiany: pomidora polowego (2), sałaty siewnej (5), kapusty głowiastej czerwonej (2), kapusty
włoskiej (2), kalarepy (2) i po jednej odmianie dyni
zwyczajnej, cukinii, rzodkwi, kopru, fasoli zwykłej tycznej, fasoli wielokwiatowej i bobu. Główne zainteresowanie w hodowli kwiatów stanowią:
aster chiński (51 odmian), petunia ogrodowa (20),
lwia paszcza (20), pelargonia (10), aksamitka (7)
oraz rośliny wieloletnie – lilia (9).
Z bogatego asortymentu, szczególnie warte polecenia są odmiany: ogórka konserwowego KRAK F1,
SANDER F1, POLAN F1, KMICIC F1 oraz JUNAK
F1 (nowość), sałatkowego ASTON F1 (nowość),
kwaszeniakowego JULIAN F1, ANDRUS F1, oraz
korniszonowego TYTUS F1, GROT F1; fasoli szparagowej o ciemnozielonym strąku, do mrożenia – SY6
RENKA, DELFINA, AMELIA oraz żółtostrąkowej
– BASTA, LUCYNA, TARA, ERLA (nowość); marchwi dla producentów wielkotowarowych – SALSA
F1 i SAMBA F1, ASKONA F1, RUMBA F1; kapusty
głowiastej białej o długo przechowujących się główkach – ULA F1 i KALINA F1; cebuli przeznaczonej
do długotrwałego przechowywania – POLANOWSKA, CYMES oraz PETRA F1 (nowość) i POLANA F1 (nowość); buraka ćwikłowego o doskonałych
walorach przetwórczych – ASTAR F1, POLGLOB
F1 i najnowszej odmiany rzodkiewki do uprawy pod
osłonami, pierwszego polskiego mieszańca FRIDA
F1, a także pietruszki korzeniowej KINGA i VISTULA, oraz nowej odmiany bobu BARTEK.
3. PlantiCo Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze Zielonki Sp. z o.o. oferta nasienna obejmuje obecnie ponad 800 pozycji, z czego w Rejestrze
Odmian znajduje się 169 odmian własnych w 25
gatunkach warzyw i 127 odmian własnych w 15 gatunkach kwiatów. Warzywa, w których hodowlę jesteśmy szczególnie zaangażowani to: cebula (16 odmian), groch łuskowy (10), fasola zwykła, szparagowa, zielono- i żółtostrąkowa i na suche nasiona (16),
marchew (14), pomidor gruntowy (18), papryka do
uprawy w polu i w tunelach foliowych (11). Przedmiot zainteresowania hodowlanego stanowi także:
bób (2), burak ćwikłowy (3), kapusta głowiasta (8),
koper (3), ogórek gruntowy i szklarniowy (18), pietruszka korzeniowa i naciowa (5), por (3), rzodkiewka (9), sałata polowa i pod osłony (19), szpinak (3)
oraz kalafior (2), brokuł (1). Jako jedyni z rodzimych
firm posiadamy odmiany selera korzeniowego (3) i
naciowego (1) oraz szalotkę i cebulę siedmiolatkę.
W hodowli kwiatów liczące się dokonania dotyczą:
astra chińskiego (20), aksamitki (5), lewkonii letniej
(20), lwiej paszczy (8) i pelargonii (19).
Z licznych odmian hodowli spółki na wyróżnienie
zasługują odmiany: cebuli – BILA (do długotrwałego przechowywania), MAJKA (wczesna), CYKLOP (nowa odmiana do przechowywania); pełna
oferta grochów łuskowych dla przetwórstwa od
wczesnych do późnych, posiadających genetyczną
odporność na wirusy – WALOR, BIZNES, KILER;
marchwi wiążące małą ilość azotanów – KORUND
F1 i NORTON F1; ogórka gruntowego – CEZAR
F1 (popularna odmiana konserwowa), HUGON F1
(nowa i wczesna), SOPLICA F1 (wyróżniający się
kwaszeniak); papryki – CARYCA F1 (o wyjątkowo
grubej ściance), MERCEDES (odporna na suszę);
pomidora – AWIZO F1 (sprawdzona na przetwory),
SOKAL F1 i BATROY F1 (dla przemysłu), MIESZKO F1 i FRODO (nowe do kombajnowego zbioru).
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Michał A. Jerzak1, Wojciech Mikulski2
1
Uniwersytet Przyrodniczy
w Poznaniu
Rynkowa konkurencyjność
krajowego nasiennictwa
zbóż w świetle konsolidacji
spółek hodowli roślin
Agencji Nieruchomości
Rolnych
Synopsis
W artykule przedstawiono problem konkurencyjności działania,
jak i pozycji na rynku
nasion polskich spółek
hodowli roślin. Dokonano identyfikacji sytuacji w zakresie udziału
polskich odmian na
rynku nasiennym zbóż,
a także podjęto próbę
określenia
przyczyn
utrwalania się niekorzystnej dla polskiej
hodowli zbóż tendencji
rynkowej. Stwierdzono,
że utrzymująca się konkurencja między krajowymi spółkami hodowli roślin oraz firmami
nasiennymi, prowadzi
do eliminacji polskich
odmian z krajowego rynku, a tym samym zmniejszenia wpływów finansowych z licencji własnych
odmian. Powoduje to również niewydolność w
konkurowaniu z firmami zagranicznymi oraz co-
raz częstsze poddawanie się tej konkurencji, a także stopniowe przekształcanie się spółek ANR w
promotorów odmian zagranicznych hodowców.
Słowa kluczowe: hodowla roślin, nasiennictwo,
opłacalność, rynek, konkurencja
Wstęp
Zapoczątkowane w ostatniej dekadzie XX w.
przemiany polityczne w Polsce zaowocowały
transformacją i dostosowywaniem się gospodarki do warunków rynkowych. Dotyczy to zarówno
przedsiębiorstw przemysłowych, jak i większości
dawnych PGR, które zostały sprzedane lub też na
wiele lat wydzierżawione. Obserwowane w ostatnim dwudziestoleciu przemiany zmierzały do dostosowania zarówno struktury organizacyjnej, jak i
produkcji do efektywnego działania w warunkach
rynku konkurencyjnego. Dawne przedsiębiorstwa
hodowli roślin przekształcone w spółki hodowli roślin ze 100% udziałem ANR Warszawie, korzystały jednak w tym okresie ze szczególnego statusu,
który uprawniał je do pobierania finansowych dotacji na hodowlę roślin oraz na cele inwestycyjne.
Zapewniało to z jednej strony bezpieczeństwo finansowe, z drugiej jednak strony hamowało proces
dostosowywania się tych podmiotów do działania
w warunkach rynku konkurencyjnego. Niemniej,
7
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Tab. 1. Liczba odmian zbóż w ROO zarejestrowanych w latach 2000-2010 wg gatunków oraz
powierzchnia uprawy i częstotliwość wymiany materiału siewnego w latach
Liczba odmian
w ROO
Udział odmian
zagranicznych w %
Powierzchnia w mln. ha./
wymiana w latach
Pszenica oz.
65
67
2,00 / 8
Pszenica jara
21
33
0,40 / 8
Jęczmień oz.
19
79
0,16 / 8
Jęczmień jary
41
75
1,05 / 8
Owies
23
8
0,50 / 12-14
Pszenżyto oz.
31
6
1,30 / 12-14
Żyto oz. populacyjne
26
61
1,50 / 25
Żyto oz. heterozyjne
13
77
0,14 / 1
Gatunek
Źródło: opracowanie na podstawie danych COBORU, PIORIN, (Wicki L. 2009)
wszechobecna w Polsce w latach dziewięćdziesiątych XX w. atmosfera zmian udzieliła się również
tej branży. Brak jednak bezwzględnego przymusu
zarabiania na siebie sprawił, że hodowla roślin w
Polsce poddawana była nieustannym przekształceniom organizacyjnym, które nie uwzględniały specyfiki tej branży. Na początku lat 90-tych ubiegłego wieku wielozakładowe przedsiębiorstwa państwowe hodowli roślin przekształcono w mniejsze
spółki z 100% udziałem własnościowym Agencji
Nieruchomości Rolnych w Warszawie. Panowała
wówczas opinia, że docelowo spółki te będą prywatyzowane, a łatwiej będzie można ten proces
przeprowadzić na organizacyjnie mniejszych podmiotach. Po krótkim upływie czasu Ministerstwo
Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej wyodrębniło tzw. spółki strategiczne, które ze względu na
szczególne znaczenie dla gospodarki wyłączono
z procesu prywatyzacji. Hodowlę roślin zaliczono do tej właśnie grupy. W konsekwencji zaczęto konsolidować programy hodowli roślin, a
ostatecznie łączyć mniejsze spółki z większymi.
Żadne z tych działań nie przyniosły wymiernych
efektów w rozwoju polskiej hodowli roślin, ani też
nie polepszały jej pozycji na rynku nasion. Dodatkowo, rynkowa słabość tych podmiotów ujawniła
się szczególnie po wejściu Polski do struktur UE
i zaniechania bezpośredniego dotowania hodowli
roślin przez rząd. Ostatecznie występująca ułomność rynkowa, przy braku zewnętrznego finanso-
8
wania, doprowadziła polskie spółki hodowli roślin
do szczególnie trudnej sytuacji zarówno organizacyjnej jak i na rynku nasion.
Stąd też w dalszej części niniejszego artykułu
podjęto problem oceny obecnego położenia polskich spółek hodowli roślin, zarówno z punktu
widzenia konkurencyjności ich działania, jak i
pozycji rynkowej. Dokonano identyfikacji sytuacji w zakresie udziału polskich odmian na rynku
nasiennym zbóż, a także podjęto próbę określenia
przyczyn utrwalania się niekorzystnej dla polskiej
hodowli zbóż tendencji rynkowej w aspekcie konsolidacji obszarowej i organizacyjnej spółek hodowli roślin należących do Agencji Nieruchomości Rolnych w Warszawie.
Udział krajowych odmian w Rejestrze Odmian Oryginalnych
Odpowiedzią rynku na dokonywane w ostatnich
piętnastu latach przekształcenia organizacyjne
spółek zajmujących się hodowlą roślin był zmniejszający się udział krajowych odmian w Rejestrze
Odmian Oryginalnych (ROO) i w krajowym rynku
nasion w stosunku do prywatnych hodowców zagranicznych (tab. 1, rys. 1).
Jak wynika z zaprezentowanych w tabeli 1 danych, tylko w pszenżycie ozimym i owsie dominują jeszcze w rejestrze odmiany krajowe, ale w
tych dwóch gatunkach zakup materiału siewnego
odbywa się raz na 12-14 lat, co w znacznym stop-
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Rys. 1. Udział w (%) odmian polskiej hodowli w reprodukcji nasion w Polsce w latach
Źródło: opracowanie na podstawie danych PIORIN
niu ogranicza dochody hodowców. W pozostałych
gatunkach zbóż w ROO udział odmian zagranicznych przekroczył znacznie 60%. Ze względów
ekonomicznych dla hodowcy szczególnie interesujące są te gatunki zbóż, które uprawia się na
znacznych powierzchniach, a plantatorzy częściej
kupują kwalifikowany materiał siewny. W tych
właśnie gatunkach zbóż dominują odmiany zagraniczne: pszenica ozima – 65%, jęczmień jary
– 75%, żyto heterozyjne – 77%. Konsekwencją
zmniejszającego się udziału krajowych odmian
większości gatunków zbóż w rejestrze jest systematyczna utrata krajowego rynku nasion na rzecz
hodowców zagranicznych (rys.1).
Jak wynika z zaprezentowanych na wykresie
(rys. 1) danych, polska hodowla roślin dominuje
w rozmnożeniach odmian pszenżyta i owsa. Rynek nasienny w pozostałych gatunkach zbóż został opanowany przez prywatnych hodowców zagranicznych w ponad 70% w przypadku odmian
jęczmienia oraz w około 50% – żyta i pszenicy
ozimej.
Diagnoza przyczyn niekorzystnej dla polskiej
hodowli zbóż tendencji rynkowej
Zasadniczo przyczynę wciąż postępującej utraty
rynku nasion przez krajowych hodowców można
upatrywać bądź to w gorszej wartości gospodarczej oferowanych odmian lub też w niesprawnej
organizacji ich sprzedaży oraz niskiej rynkowej
konkurencyjności. Syntezy doświadczeń COBORU za lata 2010, 2009, 2008, 2007 wskazują, że
przeciętna odmiana zboża ozimego plonuje na
poziomie około 10 t/ha, natomiast średni plon w
praktyce rolniczej nie przekracza 4,5 t/ha (Rocznik Statystyczny GUS 2010, 2009, 2008, 2007).
Wynika stąd, że dla przeciętnego plantatora zbóż
ozimych nie ma znaczenia czy uprawia drogą odmianę ze szczytu tabeli rankingowej, czy też odmianę przeciętną.
Odmiana dla hodowcy – (spółki hodowlano-nasiennej) jest ostatecznym produktem jego pracy,
który podlega sprzedaży, a tym samym generuje
przychody pokrywające koszty jej wytworzenia
oraz zyski, które winny być przeznaczone na dalsze prace hodowlane. Wcześniejsze badania w tym
zakresie udowodniły, że o dochodach firmy hodowlanej czerpanych z odmian w znacznym stopniu
decyduje organizacja rynku. Wykazano, że sprzedaż nasion w stopniu „PB” spółce marketingowej,
to z ekonomicznego punktu widzenia najbardziej
optymalny moment, a dalej firma winna czerpać
dochody z renty wynikającej z praw intelektualnych hodowcy. Dalsze rozmnażanie odmiany
przez hodowcę powoduje wzrost nakładów inwestycyjnych i masy towaru, którą należy na rynku
sprzedać, by uzyskać zwrot kosztów hodowli. Tezę
tę potwierdza efektywność systemu sprzedaży wysokich stopni odsiewu nasion, charakterystyczny
np. dla niemieckich firm hodowlanych, który jest
9
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
0'1
$
34'5
!!"#
$
%&
'()*+#
!!,!! !
%&
-
. /
/
/+#/
/#
012+)
."+)++) ++)
3
14+44
ukierunkowany na zarabianie na zaawansowanych
technologiach (www.stratfor.com).
Wielkoobszarowa firma, w której hodowla roślin jest jednym z kierunków działania, sprzedaje
zarówno nasiona w stopniu „B” „C”, jak również
ziarno na konsumpcję, co generuje rosnące nakłady inwestycyjne na zbiór, czyszczenie i zaprawianie oraz koszty pracy. Aby udźwignąć koszty
tak rozbudowanych inwestycji, firma potrzebuje
dostępu do możliwie taniego zewnętrznego źródła
finansowania w postaci kredytu lub dotacji. Tylko
bowiem wtedy, z uwagi na niską rentowność sprzedaży nasion niskich stopni odsiewu, może realizować program inwestycyjny i konkurować na rynku
niższą ceną. Jednocześnie, sprzedaż przez hodowcę niskich stopni odsiewu powoduje, że wchodzi
on w obszar aktywności firm nasiennych, tworząc
im konkurencję na rynku dla swoich odmian, co w
rezultacie prowadzi do zaniechania współpracy.
Wielkoobszarowa firma, w której hodowla roślin jest jednym z kierunków działalności, straty z
rynku nasion pokrywa dochodem z produkcji ogólnorolnej, a w konsekwencji nie odczuwa tak wyraźnie presji na sukces rynkowy własnej odmiany,
jak w wyspecjalizowanej firmie hodowlanej, gdzie
jest to jedyne źródło dochodu. W konsekwencji
coraz częściej wielkoobszarowe firmy hodowlane
stają się promotorami zagranicznych hodowców
– swoich dotychczasowych konkurentów. Działalność taka jest bowiem ekonomicznie bardziej uzasadniona niż rozwijanie rodzimej hodowli. Przedstawia to wyżej zamieszczony rachunek (1).
10
1.Koszt wprowadzenia 1 odmiany zagranicznej
zboża do ROO wyliczono na podstawie opłat
stosowanych przez COBORU przy założeniu, że testowano 10 odmian w doświadczeniu
4-powtórzeniowym, w 7 miejscowościach przez
2 lata. Do COBORU zgłoszono 3 odmiany, a
jedna została po 2 latach wpisana do ROO.
2.Koszt wprowadzenia 1 odmiany zagranicznej z
listy UE do uprawy oszacowano na podstawie
testowania j.w. z pominięciem zgłoszenia odmian do COBORU.
3.Zwyczajowo w kontraktach na zagraniczne odmiany przyjmuje się, że połowa licencji zostaje
u partnera przejmującego odmianę.
Jak wynika z przedstawionego rachunku (1),
krajowy hodowca po sprzedaży 250 ton nasion
„C1” odmiany hodowli własnej uzyskuje zwrot
poniesionych kosztów (367.000,00 zł) w 11%. W
przypadku odmiany zagranicznej po zarejestrowaniu w ROO w stosunku do poniesionych kosztów
(77.400,00 zł) uzyskuje zwrot nakładów w 27%,
natomiast rozmnażając odmianę z listy UE zwrot
kosztów (58.000,00 zł) sięga aż 36%. Zatem niekorzystna relacja tempa zwrotu poniesionych nakładów w przypadku odmian rodzimych, skłania
hodowców krajowych, a również firmy nasienne
do częstszego sięgania po odmiany zagraniczne. Jest to jedną z przyczyn zmniejszającego się
udziału polskich odmian w ROO i w krajowym
rynku nasion (rys. 1).
Podobnie niekorzystny wpływ na udział polskich odmian na rynku nasion ma niska opłacal-
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
0)1
$
34'5
365+
5 +6#
789"/
$$$7.95":)4#)*/
;<
"/
0)1
$
34'5
$7.96*/
365+
/
$$789
7.9/
5 +6#
/
789"/
.27.9+/
$$$7.95":)4#)*/
!
"#!$%&'(
;<
"/
ność sprzedaży, jaką uzyskuje firma nasienna w nić koszt zakupu, nasion w stopniu „B”. Stanowi
$7.96*/
przypadku rozmnażania krajowych odmian, co to łącznie 117,10 zł za 1 dt. Za nasiona „C1” psze
/
prezentuje
wyżej przedstawiony rachunek (2).
nicy ozimej można było w sezonie 2009/2010 uzy
$$789
7.9/
Zakładamy, że firma nasienna zakupuje nasiona skać na rynku cenę 120,00 zł za dt, co przekłada
płacąc
za 1dt/
się na zysk dla firmy nasiennej w wysokości 2,90
w
stopniu „B” u polskiego hodowcy
.27.9+/
140,00 zł, następnie rozmnaża je u plantatora, a zł na 1dt.
!
"#!$%&'(
Niska opłacalność produkcji nasion „C1” z mapotem
wykupuje od niego 1 dt „surowca”
po cenie
skupu
realizowanego przez ARR, powiększonej o teriału siewnego w stopniu „B” zakupionego u
15% premii, co stanowiło w 2009 r. 53,80 zł/dt. polskiego hodowcy, jak i perspektywa późniejszeAby 071
doprowadzić jakość wyprodukowanych przez go konkurowania z nim na rynku, wymusza na fir$
365
3.65
plantatora
nasion do wymogów materiału siewne- mach nasiennych poszukiwanie innych rozwiązań.
"
go w stopniu „C1”, firma nasienna musi jeszcze Zmierzają one w kierunku wchodzenia w obszar
ponieść nakłady
89
"8
na: czyszczenie, zaprawianie, aktywności, na którym winni dominować hodow
workowanie,
kwalifikacje oraz logistykę, co sta- cy, czyli rejestrowania odmian zagranicznych i
nowi
)*+%(('+,
łącznie 40,00 zł na 1dt. Do tego należy doli- przejmowania ich na wyłączność. Takie działania
punktu widzeczyć koszt licencji
dla hodowcy, a także uwzględ- firmy nasiennej z ekonomicznego
$$7089
/
$789"/
:4
071
;<
"/
$
365
3.65
"
$789 )/
89
"8
-/
=)4*)/
$$7089
789)/
)*+%(('+,
+))/
.2789"/
$$7089 /
$789"/
:4
!
"-$!.&/(
;<
"/
$789 )/
-/
=)4*)/
$$7089
789)/
+))/
.2789"/
!
"-$!.&/(
11
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
0).,
$
34'5
365
"
89
"8
5 +6#
&M;N FF8H &%M'N?DE88HOF9%+@FJI8H
&5%/%D888H
:/
&%M'N<JI8H
&?G88PF89@IF8H
&%M;NM'NFEFH
!+8G<FH
'%0M'N888H
;9
'&34'5')<*=
nia są w pełni uzasadnione, co wykazuje wcześniej
zamieszczony rachunek (3) dotyczący opłacalności zakupu nasion odmiany zagranicznej hodowli
w stopniu „PB” i rozmnożeniu do stopnia „B” oraz
rachunek (4) prezentujący opłacalność dalszego
rozmnażania nasion stopnia „B” zagranicznej hodowli do stopnia „C1”.
Rachunek korzyści dla firmy nasiennej rejestrującej odmianę i dalej z zakupionego materiału
siewnego w stopniu „PB” prowadzącej rozmnożenie uzyskując nasiona w stopniu „B” (rachunek 3)
i „C1” (rachunek 4) przeprowadzono według tej
samej metodyki, jak w przypadku rachunku (2) z
tą jednak różnicą, że w rachunku (3) koszt skupu
surowca „B” powiększono o 30% premii dla gospodarstwa rozmnażającego te nasiona. Wynik tej
kalkulacji wskazuje, że gdyby firma nasienna zdecydowała się na sprzedaż nasion w stopniu odsiewu „B”, wówczas jej zysk wynosiłby 14,50 zł/dt.
Do dalszych obliczeń przyjęto jednak założenie, że
nasiona w stopniu „B” firma przeznacza tylko dla
własnych rozmnożeń na produkcję nasion „C1”.
W rachunku (4) prezentującym kalkulację opłacalności dalszego rozmnażania nasion stopnia „B” do
odsiewu w stopniu „C1” koszt nasion „B” przyjęto
na poziomie 125,00 zł/dt. Koszt licencji obniżono
natomiast o 50%, zgodnie z praktyką przyjętą przy
przejmowaniu na wyłączność obcych odmian.
Wyliczony przy zmianie tych parametrów zysk
dla firmy nasiennej przypadający na 1 dt. nasion
w stopniu „C1” wynosi 12,05 zł wobec 2,90 zł w
12
przypadku, gdy firma nasienna zakupiła nasiona w
stopniu „B” u polskiego hodowcy.
Celem uzyskania pełnego obrazu opłacalności
sprzedaży nasion w stopniu „C1” zyski przedstawione w rachunku (4) należy pomniejszyć o koszty wprowadzenia odmiany na rynek po wcześniejszym wpisie do ROO (77.400,00 zł), albo w przypadku sprzedaży odmiany z listy UE ocenionej na
podstawie doświadczeń własnych (58 000,00 zł).
Prezentuje to tabela 2.
Jak wynika z tabeli 2 zyski ze sprzedaży 9.000
dt. nasion w stopniu „C1” pszenicy ozimej są
podobne w przypadku, gdy materiał bazowy został zakupiony w stopniu „B” w polskiej hodowli
(33.300,00 zł), jak i w przypadku zakupu nasion w
stopniu „PB” w zagranicznej hodowli z uwzględnieniem oczywiście kosztów zarejestrowania odmiany (31.050,00 zł). Wyraźnie bardziej opłacalne, przy wielkości sprzedaży 9.000 dt., jest wprowadzenie do obrotu odmiany z listy UE bowiem
uzyskujemy wówczas 50.450,00 zł zysku.
Po przekroczeniu progu sprzedaży nasion na
poziomie 10.000 dt konkurencyjność polskich odmian na rynku zdecydowanie maleje. Oznacza to,
że dla firmy sprzedającej nasiona „C1” pszenicy
ozimej na poziomie ilościowym 10.000 dt opłaca się bardziej rejestrować odmiany zagraniczne
i wprowadzać je na rynek, niż współpracować z
krajowym hodowcą. Jeszcze korzystniejszą opłacalność (62.500,00 zł) firma nasienna uzyskuje
przy wprowadzaniu do obrotu nasion „C1” odmia-
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Tab. 2. Zyski firmy nasiennej ze sprzedaży nasion „C1” w zależności od źródła zakupu nasion
bazowych pszenicy ozimej (zł)
Wielkość sprzedaży
nasion C1
Zakup nasion
„B” w polskiej hodowli
Wprowadzenie odmiany do ROO
i zakup nasion „PB”
Wprowadzenie odmiany z listy
UE i zakup nasion „PB”
1dt
3.70
12,05
12,05
9.000 dt
33.300,00
108.450,00 – 74.400,00 = 31.050,00
108.450,00 – 58.000,00 = 50.450,00
10.000 dt
37.000,00
120.500,00 – 77.400,00 = 43.100,00
120.500,00 – 58.000,00 = 62.500,00
Źródło: opracowanie własne
Tab. 3. Potencjalne dochody hodowców polskich i zagranicznych z tytułu opłat licencyjnych
od sprzedaży nasion zbóż, w latach (opłatę licencyjną od 1 tony nasion zbóż „C1” przyjęto za
150,00 zł)
Rok
Sprzedaż
nasion
(tys. ton)
Wartość opłat
licencyjnych
(mln. zł.)
% odmian
zagranicznych
w R.O.O.
Udział w opłatach licencyjnych
firm zagranicznych polskich
(mln zł)
2000
200
30
8
2,4
27,6
2003
180
27
18
4,9
22,1
2008
120
18
37
6,6
11,4
2010
125
19
45
8,6
10,4
Źródło: opracowanie własne
ny pszenicy ozimej z listy UE bez polskiego statusu rejestrowego.
Dotychczasowa analiza pokazała zatem, że firma hodowlano-nasienna, jak i nasienna sprzedająca nasiona „C1” najmniejszą opłacalność uzyskuje wprowadzając do obrotu odmiany nasion
pszenicy polskiej hodowli. Wyjaśnia to przyczynę
sukcesywnie zwiększającego się w poszczególnych latach udziału w krajowym rynku nasion
zbóż odmian zagranicznych. Konsekwencją takiej
sytuacji jest zmniejszanie się dochodów z rynku
nasion spółek polskiej hodowli roślin (tabela 3) i
jednocześnie ograniczanie krajowych programów
hodowlanych oraz zwalnianie pracowników.
Dane tabeli 3 wskazują, że w ostatnich 10 latach sprzedaż kwalifikowanego materiału siewnego zbóż spadła w kraju z 200 tys. ton w roku 2000
do 125 tys. ton w roku 2010, przy jednoczesnym
zwiększeniu się udziału w rozmnożeniach nasion
odmian zagranicznych (rys. 1). W konsekwencji
doprowadziło to do przejęcia znaczącej części
dochodów z krajowego rynku nasion przez zagra-
niczną konkurencję. Nieudaną próbą zaradzenia
tej wciąż pogarszającej się sytuacji było podjęcie
w ostatnich latach kolejnych działań reorganizacyjnych i dokonanie kolejnego łączenia krajowych
spółek hodowli roślin. Działania te jednak nie
zmieniły sytuacji znikających już z rynku odmian
polskiej hodowli zbóż, co pokazują dane z ostatnich lat (rys. 1) i w żaden sposób nie doprowadziły
do większego popytu na polskie odmiany zbóż.
Wnioski
1.Tendencja wypierania polskich odmian zbóż z
krajowego rynku nasion utrzymuje się w coraz
większym natężeniu. Działania konsolidacyjne
spółek hodowli roślin ANR nie powstrzymały
tego procesu ani też nie spowolniły.
2.Utrzymująca się niezdrowa konkurencja między
krajowymi spółkami hodowli roślin oraz firmami nasiennymi prowadzi do ubożenia zarówno
intelektualnego, jak i finansowego zasobu polskiej hodowli roślin. Powoduje to niewydolność
w konkurowaniu z firmami zagranicznymi, a
coraz częściej poddawanie się tej konkurencji.
Zapraszamy do dyskusji nad tezami tego artykułu, szczególnie wobec dających się słyszeć
rozmów kuluarowych.
Wszystkie nadesłane głosy chętnie opublikujemy w następnych numerach.
Redakcja
13
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Edward S. Gacek
Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych
w Słupi Wielkiej
Możliwości prawne
wykorzystania
roślinnych zasobów
genowych i wynalazków
biotechnologicznych we
współczesnych programach
hodowlanych
Wprowadzenie
Nowe odmiany roślin
uprawnych
stanowią
podstawę ustawicznego wzrostu wysokości
i jakości plonów roślin,
przyczyniając się do zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego
i zrównoważonego rozwoju społeczeństw, w
tym także do ochrony środowiska naturalnego.
Hodowla roślin jest procesem długotrwałym i
kosztownym, prowadzonym w różnych środowiskach agro-ekologicznych tak, aby wytwarzane
odmiany były dobrze dostosowywane do docelowych warunków uprawy i gospodarowania oraz
oczekiwań społecznych.
14
Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu
lat dokonywano ustawicznych modyfikacji
i innowacji procesu hodowlanego, ostatnio poprzez
stosowanie technik biologii molekularnej. Techniki
i metody molekularne są coraz szerzej stosowane
na etapie tworzenia zmienności genetycznej i selekcji pożądanych genotypów roślin. Wymienione
metody podlegają patentowaniu.
Charakterystyka współczesnego
sektora hodowlano-nasiennego
Cały łańcuch innowacyjny, w którym hodowla
roślin stanowi element, składa się z następujących
ogniw: biologiczne badania podstawowe i aplikacyjne; badania i wynalazki biotechnologiczne, hodowla roślin, wytwarzania nasion i/lub materiału
rozmnożeniowego, marketing i sprzedaż materiału
siewnego i/lub rozmnożeniowego.
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Analiza firm zajmujących się obecnie hodowlą
roślin wskazuje na kilka modeli ich funkcjonowania. A mianowicie, niektóre firmy koncentrują się
na jednym ogniwie wspomnianego wcześniej łańcucha innowacyjnego, podczas gdy inne posiadają
w swej strukturze kilka ogniw. Biorąc powyższe
pod uwagę, można wyróżnić następujące podstawowe kategorie firm hodowlanych.
Grupę pierwszą i najliczniejszą stanowią jednostki hodowlane prowadzące tradycyjną działalność hodowlaną w połączeniu z wytwarzaniem
nasion i/lub materiału rozmnożeniowego, w tym
także marketing i sprzedaż nasion. W takich firmach, głównym źródłem generowania przychodów jest sprzedaż nasion i/lub materiału rozmnożeniowego.
Drugą kategorię tworzą dotychczasowe, konwencjonalne firmy hodowlane, które w coraz
większym stopniu stosują biotechnologię w ramach swoich programów hodowlanych. W obrębie tej kategorii znajdują się firmy, które dzięki
rozmaitym przejęciom i fuzjom poszerzyły spektrum działalności hodowlanej i zwiększyły swój
udział na rynku nasiennym. Głównym źródłem ich
dochodów jest sprzedaż nasion i/lub materiału rozmnożeniowego i w pewnym zakresie przychody z
udzielania licencji na swoje wynalazki biotechnologiczne chronione patentami.
Z kolei, do trzeciej kategorii można zaliczyć
firmy biotechnologiczne, które prowadzą badania
w formie kontraktów na rzecz firm hodowlanych
lub osiągają przychody pochodzące z licencji na
swoje odkrycia na podstawie prawa patentowego.
Dotyczy to w szczególności patentów na techniki
stosowane w ramach tzw. hodowli molekularnej
(np. „Keygene”) lub patentów na różne właściwości roślin (np. „traits” – BASF Croplife).
Wreszcie, firmy w obrębie kategorii czwartej,
łączą w swojej działalności duży „potencjał biotechnologiczny” z prowadzeniem konwencjonalnej hodowli roślin, wytwarzaniem, marketingiem i
sprzedażą nasion i/lub materiału rozmnożeniowego. Ważnym źródłem przychodów tych jednostek
jest licencjonowanie wynalazków biotechnologicznych dla innych firm hodowlanych. Do tej kategorii można zaliczyć większość międzynarodowych
korporacji operujących w sektorze nasiennym,
które często są dodatkowo aktywne w obszarach
agrochemicznych i/lub farmaceutycznych, jak
również mniejsze tradycyjne firmy hodowlane, ze
znacznym potencjałem biotechnologicznym (np.
Rijk Zwaan, KWS-Lochow i in.).
Reasumując należy stwierdzić, że obecnie
mamy do czynienia z różnymi modelami organizacyjnymi firm hodowlanych w zakresie prowadzonej przez nie działalności komercyjnej. Taka różnorodność organizacyjna, w tym także zróżnicowanie w zakresie źródeł przychodów poszczególnych jednostek hodowlanych na wspólnotowym i
międzynarodowym rynku nasiennym, przyczynia
się do znaczącego zwiększenia rangi ochrony własności intelektualnej, a w szczególności prawa hodowców do odmian roślin i patentów na wynalazki
biotechnologiczne oraz koegzystencji pomiędzy
tymi formami ochrony własności intelektualnej,
z którymi mamy do czynienia w hodowli roślin i
w nasiennictwie.
Prawne aspekty dostępu do
roślinnych zasobów genowych
Międzynarodowe i krajowe regulacje prawne
w zakresie własności intelektualnej uwzględniają
problematykę ochrony bioróżnorodności i jej wykorzystania dla rozwoju hodowli roślin i biotechnologii, a w szczególności:
– zasad ochrony bioróżnorodności,
– zachowania bioróżnorodności („in situ” i/lub
„ex situ”),
– dostęp do różnorodności biologicznej i występującej na jej temat wiedzy „lokalnej”
i podziału korzyści materialnych wynikających z ich stosowania w biotechnologii
i hodowli nowych odmian roślin (Wielostronny System Dostępu i Podziału Korzyści tzw. MLS) i Standardowe Porozumienie Transferu Materiałów (SMTA)
w ramach ITPGRFA,
– zasady transferu technologii do różnych krajów,
w kontekście stosowanych form własności intelektualnej w krajach rozwiniętych,
– ewolucji międzynarodowych i krajowych przepisów prawnych w zakresie własności intelektualnej w obszarach bioróżnorodności.
Podstawowymi regulacjami prawnymi w tych
obszarach są Konwencja o Różnorodności Biologicznej (CBD) i Międzynarodowy Traktat ds. Zasobów Genetycznych dla Wyżywienia i Rolnictwa
(ITPGRFA) oraz stosowne ustawodawstwa państw
członkowskich.
15
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Formy ochrony własności
intelektualnej hodowli roślin
Ochrona własności intelektualnej w hodowli roślin jest złożona, obejmująca swym obszarem dostęp do zasobów genowych, patentów na wynalazki w biotechnologii i wyłączne prawo hodowców
do odmian roślin.
Prawa hodowców do odmian
Wyłączne prawo jest przyznawane hodowcom
zgodnie z Konwencją UPOV. Konwencja UPOV
jest unikatowym systemem prawnym, wprowadzonym specjalnie do ochrony prawnej odmian roślin.
Na koniec 2011 r. system prawny typu „sui Generis” UPOV obowiązuje już w 70 krajach świata.
Polska jest członkiem UPOV od 1989 r., a najnowszy Akt Konwencji z 1991 r. jest implementowany
w krajowej Ustawie o ochronie prawnej odmian z
26 czerwca 2003 (Dz.U. nr 137/2003, poz. 1300 z
późn. zmianami). Administrowaniem całokształtu
spraw związanych z przyznawaniem wyłącznego
prawa na obszarze Polski zajmuje się Centralny
Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych w
Słupi Wielkiej.
Od 1995 r. na terytorium UE, obok krajowych
systemów ochrony prawnej odmian, obowiązuje
wspólnotowy system ochrony prawnej odmian, administrowany przez Wspólnotowy Urząd Odmian
Roślin (CPVO), z siedzibą w Angers, Francja.
Prawo wspólnotowe przyznane hodowcy do
określonej odmiany ma charakter nadrzędny, w
stosunku do przyznanego krajowego prawa do tej
odmiany. W Europie, prawo hodowców do odmian
zapewnia, zależnie od grupy roślin ich ochronę
prawną przez 25-30 lat. Jest to wystarczająco długi
okres, ponieważ czasokres, w jakim odmiana zwykle odnosi sukces rynkowy, to 5-7 lat.
Odstępstwa od wyłącznego prawa do odmian
Konwencja UPOV i wywodzące się z niej wspólnotowe i krajowe przepisy prawne przewidują odstępstwa w korzystaniu z odmian chronionych,
bez potrzeby autoryzacji ze strony ich właścicieli.
Są to tzw. odstępstwa obligatoryjne i fakultatywne. Do odstępstw obligatoryjnych zaliczamy:
– własne, niezarobkowe potrzeby,
– cele badawcze/doświadczalne,
– hodowla nowych odmian roślin (tzw. przywilej
hodowcy), z wyjątkiem
• odmian pochodnych,
16
• odmian nie różniących się wyraźnie (nieodrębnych) od odmian chronionych,
• składników odmian mieszańcowych.
Odstępstwem fakultatywnym jest tzw. przywilej rolnika (odstępstwo rolne). Przywilej
rolnika odnosi się do kilkunastu najważniejszych gospodarczo gatunków roślin rolniczych
i nie dotyczy producentów roślin ogrodniczych.
Daje rolnikom prawo do używania w ograniczonych prawem ilościach, tzw. materiału ze zbioru,
jako materiału siewnego, wyłącznie we własnym
gospodarstwie. Jednakże rolnicy mają obowiązek
odprowadzania odpłatności na rzecz hodowcy za
stosowanie materiału ze zbioru do siewu, która
zwykle jest o 50% niższa od opłaty licencyjnej.
Mimo dostępnych instrumentów prawnych dotyczących ochrony wyłącznego prawa hodowców
do odmian roślin, okazuje się, że nadal muszą
oni bronić swojej własności intelektualnej. Nieprzestrzeganie prawa hodowców jest zjawiskiem
powszechnym o rozmiarze międzynarodowym.
Egzekwowane prawa do odmian, głównie leży w
gestii hodowców.
Ochrona prawna wynalazków biotechnologicznych
Od początku lat osiemdziesiątych ub. stulecia,
ochrona wynalazków biotechnologicznych w formie patentów nabiera coraz większego znaczenia
dla dalszego rozwoju sektora hodowlano-nasiennego.
Obecnie, obserwujemy szybki wzrost znaczenia dla prowadzonych prac hodowlanych, drugiej
z możliwych form ochrony własności intelektualnej, jaką jest patentowanie wynalazków w formie
technik i/lub właściwości roślin, nie będących odmianami. Warunkiem przyznania patentu na wynalazek jest kryterium nowości, odpowiedni poziom
wynalazczy i przydatność do przemysłowego stosowania. Wynalazek nie może być ograniczony do
jednej odmiany.
W przeciwieństwie do prawa hodowców
do odmian roślin (ochrony prawnej odmian),
gdzie ochronie podlega tylko jedna odmiana,
spełniająca kryteria definicji odmiany, zgodnie
z Konwencją UPOV, przedmiotem ochrony w
przypadku patentów jest określona przez wnioskodawcę istota wynalazku. Natomiast zakresem przedmiotowym wynalazku podlegającemu
opatentowaniu jest opisane przez wnioskodawcę
zastrzeżenie patentowe. Przez uzyskanie patentu
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
nabywa się prawo wyłącznego korzystania z wynalazku, w sposób zarobkowy lub zawodowy na
całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, lub
Europy w przypadku patentu europejskiego. Zakres przedmiotowy patentu określają zastrzeżenia
patentowe, zawarte w opisie patentowym. Czas
trwania patentu wynosi 20 lat od daty dokonania
zgłoszenia wynalazku w Urzędzie Patentowym.
Podstawowym uprawnieniem wynikającym
z patentu jest możliwość zakazania osobom
trzecim zawodowego lub zarobkowego korzystania z patentu. Uprawniony z patentu może
z wynalazku korzystać osobiście i zabronić korzystania z tego wynalazku innym osobom. Innowacje będące przedmiotem patentów nie mogą być
stosowane w hodowli roślin, bez zgody (licencji)
ze strony właściciela patentu.
Wyłączność korzystania z wynalazku ograniczona jest do sfery korzystania zarobkowego
i zawodowego, nie obejmuje ona korzystania z
wynalazku dla celów osobistych i korzystania w
celach pozazawodowych, które nie są nastawione
na osiągnięcie zysku (zarobku).
Zakres przedmiotowy patentu określają zastrzeżenia patentowe, zawarte w opisie patentowym.
Wyłączność uprawnionego z patentu nie dotyczy
więc całości ujawnionego wynalazku (istoty wynalazku), ale tylko jego zakresu, jaki wynika z zastrzeżeń patentowych.
Ustawodawca rozróżnia następujące rodzaje patentów: patent na wynalazek, którego przedmiotem
jest produkt lub patent na wynalazek, którym jest
sposób. Oznacza to, że przedmiotem patentu może
być zarówno wynalazek, który jest produktem, jak
i wynalazek, który jest pewnym sposobem. O tym,
czy w konkretnym wypadku mamy do czynienia
z patentem na produkt, czy z patentem na sposób
rozstrzyga treść zastrzeżeń patentowych, określonych w aplikacji wnioskodawcy.
W przypadku patentu na wynalazek, będący
produktem, uprawniony z patentu może zakazać
osobie trzeciej, nie mającej jego zgody, do korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy, polegający na wytwarzaniu, używaniu,
oferowaniu, wprowadzaniu do obrotu, lub importowaniu dla tych celów, produktu będącego przedmiotem wynalazku, niezależnie w jaki sposób ten
produkt został wytworzony.
W przypadku natomiast patentu na wynalazek
będący procesem, uprawniony z patentu może
zakazać osobie trzeciej, nie mającej jego zgody,
korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy
lub zawodowy polegający na stosowaniu będącego przedmiotem wynalazku procesu, jak też używaniu, oferowaniu, wprowadzaniu do obrotu lub
importowaniu dla tych celów produktów otrzymanych bezpośrednio takim sposobem.
Uprawniony z patentu może w drodze umowy
udzielić innej osobie upoważnienia (licencji) do
korzystania z jego wynalazku (umowa licencyjna).
Do naruszenia patentu dojdzie każdorazowo
przy dokonaniu w sposób zarobkowy lub zawodowy, choćby jednej z czynności wymienionych w
art. 66 ust. 1 pkt 1 prawa własności przemysłowej,
odnośnie do wynalazku-produktu, albo w art. 66
ust. 1 pkt 2 prawa własności przemysłowej, w odniesieniu do wynalazku-sposobu.
Właściciel wynalazku, który poszukuje zabezpieczenia przed nielegalnym wykorzystaniem
jego wynalazku ma do dyspozycji dwa instrumenty prawne. Po pierwsze, krajową ochronę
patentową, uregulowaną prawnie w prawie własności przemysłowej. Krajowe prawo patentowe
ma charakter terytorialny, mające skutki prawne
wyłącznie w kraju, w którym został przyznany.
Po drugie, wnioskodawca może złożyć wniosek o
przyznanie tzw. patentu europejskiego, który jest
aktualnie ważny w 38 krajach, włączając wszystkie kraje członkowskie UE. Europejskie prawo
patentowe opiera się na Europejskiej Konwencji
Patentowej (EPC), z 1973 r., na podstawie którego
funkcjonuje Europejskie Biuro Patentowe (EPO)
z siedzibą w Monachium.
Krajowe przepisy patentowe, zawarte w ustawie: „prawo własności przemysłowej”, także implementują do prawodawstwa krajowego przepisy
Dyrektywy 98/44/WE, Parlamentu Europejskiego
i Rady z 6 lipca 1998, w sprawie ochrony prawnej wynalazków biotechnologicznych (OJ L. 213),
zwanej dalej „Dyrektywą 98/44/WE”.
Dyrektywa 98/44/WE to pierwszy akt prawny
traktujący ochronę osiągnięć z dziedziny biotechnologii w sposób kompleksowy, obejmujący kwestie dotyczące patentowania materiału biologicznego, rozróżnienia pomiędzy wynalazkami biotechnologicznymi a odkryciami, oraz wyjątków
nie podlegających ochronie patentowej, w tym
także zakresu ochrony patentowej wynalazków
biotechnologicznych.
Zastosowanie i pełne wykorzystanie zasad zawartych w dyrektywie winno ułatwić firmom europejskim nawiązanie pełnej konkurencji z Japonią i USA.
17
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
W Polsce, nowelizacja i wprowadzenie szczegółowych regulacji w zakresie wynalazków z dziedziny biotechnologii zawiera Rozdział 9, Działu
II, prawa własności przemysłowej.
Art. 93 pkt 1 definiuje wynalazek biotechnologiczny, którym jest wytwór składający się z materiału biologicznego lub zawierającego taki materiał albo sposobu, za pomocą którego materiał biologiczny jest wytwarzany, przetwarzany lub wykorzystywany, przy czym musi on spełniać ogólne
kryteria art. 24 prawa własności przemysłowej,
zgodnie z którym patenty są udzielane bez względu na dziedzinę techniki – na wynalazki, które są
i nowe, posiadają poziom wynalazczy oraz nadają
się do przemysłowego stosowania.
Art. 93 pkt 2 prawa własności przemysłowej
definiuje materiał biologiczny, który oznacza materiał zawierający informację genetyczną i zdolny
jest do samoreprodukcji, albo nadaje się do reprodukcji w systemie biologicznym. Istotnym jest,
że nie jest określony sposób jego wytwarzania,
przetwarzania, ani wykorzystania, co oznacza, że
ochronie może podlegać materiał jako taki, niezależnie od sposobu jego wytworzenia.
Zgodnie z art. 93 prawa własności przemysłowej, typowymi przykładami wynalazków biotechnologicznych są:
1)produkty, np. polipeptydy (enzymy, przeciwciała), kwasy nukleinowe (primery, sekwencje kodujące, wektory), mikroorganizmy,
linie komórkowe, zestawy (np. diagnostyczne), kompozycje (np. leki, szczepionki),
2)sposoby, np.: sposoby otrzymywania produktów (biofermentacje, metody izolacji
i oczyszczania), metody testowe i diagnostyczne in vitro, metody laboratoryjne.
Zgodnie z prawem własności przemysłowej
decydującym kryterium, czy mamy do czynienia
z wynalazkiem, czy z odkryciem jest stopień, w
jaki człowiek ingeruje za pomocą techniki w substancję już istniejącą w naturze. Opatentowanie
odkrycia żywego mikroorganizmu, występującego
w naturze nie jest możliwe (np. odkrycie nowego
szczepu bakterii), jednakże możliwe jest uzyskanie
ochrony patentowej na metody izolowania (wyodrębniania ze środowiska naturalnego) takiego mikroorganizmu albo sposobu wykorzystującego taki
mikroorganizm (np. wyizolowanie tego szczepu i
wykorzystanie go do wytwarzania leku).
Podobnie w preambule Dyrektywy 98/44/WE,
jednoznacznie wskazane jest rozróżnienie „wyna18
lazku” od „odkrycia”. Ze względu na to, że wynalazki biotechnologiczne są szczególną kategorią
wynalazków, materiał biologiczny może być uznany za mający zdolność patentową, nawet, jeżeli
już występował w naturze.
Europejski Urząd Patentowy (EPO) uważa, że
znalezienie substancji występującej w naturze jest
tylko niepodlegającym opatentowaniu odkryciem,
natomiast w sytuacji, gdy substancja występująca w naturze musi być najpierw wyizolowana ze
swego otoczenia i w tym celu zostaje opracowany
sposób jej uzyskania, to sposób ten podlega opatentowaniu.
Wynalazki biotechnologiczne dotyczące roślin
będą miały zdolność patentową, jeżeli możliwości
techniczne ich stosowania nie ograniczają się do
szczególnej odmiany, która spełnia kryteria definicji UPOV. W sytuacji, w której odmiana określonego gatunku roślin nie jest indywidualnie zastrzegana, ponieważ nie spełnia kryterium definicji
odmiany, to takie rośliny nie są wyłączone spod
opatentowania. Zgodnie z polskim i europejskim
prawem patentowym nie ma możliwości opatentowania konkretnej odmiany, spełniającej kryteria
definicji odmiany, ponieważ odmiany nie podlegają patentowaniu. Natomiast określona cecha
(właściwość) w danej odmianie (np. odporność na
omacnicę prosowiankę), posiada zdolność patentową.
Odstępstwa od ochrony patentowej
Zgodnie z prawodawstwem UE, w tym także poszczególnych krajów członkowskich, istnieje możliwość stosowania opatentowanych
odkryć biotechnologicznych do celów badawczych. Wynalazki takie zgodnie z postulatami
organizacji i związków hodowców i firm nasiennych powinny być również dostępne dla
innych hodowców w pracach hodowlanych
w formie tzw. przywileju hodowcy. W praktyce, tylko niektóre kraje (Holandia, Francja
i Niemcy) wprowadziły stosowne zapisy w krajowych prawach patentowych, umożliwiające
ograniczone stosowanie przywileju hodowcy, w
odniesieniu do patentów na odkrycia biotechnologiczne.
W krajowej ustawie prawo własności przemysłowej takiej możliwości nie ma. Powszechnie
uznaje się, że odstępstwo od ochrony patentowej
powinno być ograniczone do etapu prac hodowlanych, a nie do komercyjnej eksploatacji odmian,
zawierających opatentowane elementy.
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Zdaniem organizacji nasiennych i hodowlanych, odmiany z opatentowanymi elementami
genetycznymi, powinny być dostępne do dalszej
hodowli roślin w ramach tzw. przywileju hodowcy
znanego w Konwencji UPOV. Jednakże komercjalizacja odmian wyhodowanych z użyciem wynalazków biotechnologicznych wymaga autoryzacji
(na zasadach licencji) ze strony właścicieli opatentowanych elementów genetycznych. W praktyce oznacza to, że ochrona patentowa odkrycia
biotechnologicznego nie wygasa, jeżeli wynalazek
ten zostanie wprowadzony do innej nowej odmiany, bez autoryzacji właściciela patentu.
Niestety większość systemów prawnych ochrony patentowej w świecie, wyklucza lub znacznie
ogranicza przywilej hodowcy, co może mieć poważne reperkusje dla dalszego rozwoju hodowli
roślin.
Najbardziej restrykcyjnym w tym względzie,
wydaje się być system patentowy USA, w którym
nie przewiduje się żadnych odstępstw, typu:
– możliwości korzystania z wynalazków do działalności badawczej i doświadczalnej,
– do własnych, niezarobkowych potrzeb,
– patenty roślinne, nie przewidują:
• przywileju hodowcy (breeder’s exemption),
• przywileju rolnika (farmer ’s privilage).
W Europie prawo patentowe jest mniej restrykcyjne i przewiduje pewne odstępstwa w zakresie
ochrony patentowej, a mianowicie:
– zgodnie z Art. 27 Europejskiej Konwencji Patentowej a także Dyrektywy Biotechnologicznej (EC 98/44), istnieje możliwość:
• korzystania z wynalazków biotechnologicznych chronionych patentami do własnych i
niezarobkowych celów,
• stosowania opatentowanych innowacji do celów badawczych i doświadczalnych.
Reasumując, jeżeli komercyjna odmiana ma
opatentowane elementy genetyczne, to zdaniem
organizacji nasiennych, powinna być ona dostępna do dalszej hodowli, zgodnie z przywilejem hodowcy. Temat ten jest obecnie przedmiotem szeroko zakrojonej dyskusji na forum wspólnotowym.
Koegzystencja pomiędzy prawem hodowców
do odmian a patentami na wynalazki biotechnologiczne
Problem wzajemnych zależności prawnych i
skutków komercyjnych pomiędzy wyłącznym
prawem hodowców do odmian a odkryciami w
biotechnologii, rozwiązuje częściowo Konwencja
UPOV z 1991 r., wprowadzając kategorię odmian
pochodnych. Odmiany pochodne wywodzą się od
odmian macierzystych. Tworzone są za pomocą
rozmaitych technik hodowlanych, w tym także
na drodze inżynierii genetycznej i innych metod
biotechnologicznych. Odmiany pochodne różnią
się od odmian macierzystych (wyjściowych), zazwyczaj pojedynczymi cechami i jednocześnie
zachowują pozostałe właściwości odmian macierzystych.
Wprowadzenie koncepcji odmian pochodnych ma kluczowe znaczenie dla rozwoju hodowli roślin, produkcji rolniczej i w konsekwencji dobrobytu społeczeństw. Wprowadzenie tej koncepcji pozwala na zachowanie przywileju hodowcy w programach hodowlanych.
W praktyce oznacza to, możliwość stosowania w
programach krzyżowań odmian chronionych wyłącznym prawem, lub możliwość stosowania przez
konwencjonalnych hodowców, odmian z opatentowanymi elementami genetycznymi.
Hodowca nowo wytworzonej odmiany pochodnej zawierającej opatentowany wynalazek biotechnologiczny, przed komercyjnym jej wykorzystaniem, wymaga autoryzacji (licencji) ze strony
posiadacza patentu na ten wynalazek.
W dobie postępującego rozwoju biotechnologii i rozszerzającej się praktyki patentowania
rozmaitych odkryć biotechnologicznych, szczególnego znaczenia nabierają wzajemne relacje pomiędzy hodowcami odmian konwencjonalnych i posiadaczami patentów na produkty
i procesy biotechnologiczne. Obecnie w różnych
gremiach trwa ożywiona dyskusja nad poszukiwaniem optymalnych rozwiązań w zakresie relacji
prawnych pomiędzy hodowcami odmian konwencjonalnych i właścicielami patentów na procesy i
produkty biotechnologii.
W praktyce, problem ten jest najczęściej rozwiązywany poprzez zawieranie stosownych umów
licencyjnych, bądź przymusowych umów licencyjnych przez hodowców odmian konwencjonalnych i posiadaczy opatentowanych elementów
genetycznych.
W przypadku odmian pochodnych, prawo ich
hodowców, koegzystuje z prawem hodowcy odmiany wyjściowej i/lub posiadaczem patentu na
odkrycie biotechnologiczne. W celu komercyjnego wykorzystania takich odmian, niezbędne jest
19
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
zawarcie stosownych umów licencyjnych pomiędzy zainteresowanymi stronami.
W przypadku braku porozumienia pomiędzy
stronami, prawodawstwo UE, jak i poszczególnych
państw członkowskich, przewiduje możliwość zawierania licencji przymusowych na eksploatację
odmian pochodnych i/lub wynalazków biotechnologicznych, mających znaczenie dla gospodarki i
rozwoju społeczeństw.
Licencje przymusowe przyznaje się, jeżeli zainteresowane strony nie są w stanie zawrzeć umów
licencyjnych, a mianowicie:
– jeżeli hodowca odmiany nie może wykonać
posiadanego prawa do odmiany (krajowego,
wspólnotowego) bez naruszenia prawa patentowanego,
– jeżeli posiadacz patentu na odkrycie biotechnologiczne nie może wykonać swojego prawa
bez naruszenia prawa hodowcy do odmiany.
Zainteresowana strona może wystąpić z wnioskiem do urzędu patentowego i/lub urzędu przyznającego wyłączne prawo do odmiany o przyznanie licencji przymusowej, odpowiednio na
niewyłączne stosowanie opatentowanego wynalazku, bądź na niewyłączne stosowanie odmiany
chronionej wyłącznym prawem.
W obu przypadkach, wnioskujący o przyznanie licencji przymusowych muszą przedstawić dowody na brak możliwości zawarcia
umowy licencyjnej i jednocześnie podać informacje, że określony patent lub odmiana chroniona wnoszą istotny postęp technologiczny
i mają duże znaczenie ekonomiczne.
Podsumowanie
Na forum wspólnotowym i międzynarodowym trwa obecnie ożywiona dyskusja nad koegzystencją prawa hodowców do odmian i prawa
patentowego na wynalazki biotechnologiczne, a
zwłaszcza nad rozszerzeniem odstępstw od prawa patentowego (przywilej hodowcy i przywilej
rolnika). Innym tematem jest potrzeba udoskonalenia koncepcji odmian pochodnych i odmian
nie różniących się wyraźnie od odmian chronionych, w kontekście tzw. progów „minimalnych
dystansów”, w ramach badań właściwości morfologicznych i molekularnych wymienionych
20
kategorii odmian. W rezultacie ma to przyczynić
się do poprawy efektywności ochrony prawnej
odmian i dalszego rozwoju hodowli roślin, w
tym wykorzystania wynalazków biotechnologicznych. Zagadnienie to ma także zastosowanie w kontekście zabezpieczenia materiałów
dowodowych, w przypadkach sporów w trakcie
ewentualnego naruszania prawa do odmian roślin i/lub prawa patentowego.
Do spełnienia wspomnianych celów, powinny być stosowane urzędowe metody badawcze,
wystarczająco precyzyjne i wiarygodne. W ramach UPOV funkcjonuje Grupa Robocza ds.
Technik Biochemicznych i Molekularnych oraz
Profilowania DNA (Grupa BMT), która ocenia
stan rozwoju i możliwości zastosowania technik
biochemicznych i molekularnych, w tym analiz
DNA w działaniach urzędowych jednostek rejestrowych i inspekcji kontrolnych w obszarze rejestracji i ochrony prawnej odmian. Dotychczas,
najbardziej popularnymi, uzupełniającymi technikami laboratoryjnymi, stosowanymi do badań
odmian są metoda elektroforezy białek zapasowych, przydatna do wstępnych analiz identyczności odmian, głównie roślin zbożowych oraz
metoda elektroforezy izoenzymów w badaniach
tożsamości odmian kukurydzy. Obecnie trwają
intensywne badania nad możliwością szerszego wprowadzenia wiarygodnych metod analiz
DNA do działań urzędowych w obszarze badań
i identyfikacji odmian. COBORU bierze udział
w pracach organów UPOV, w tym w dyskusjach
prowadzonych w ramach Grupy BMT.
W organizacjach i instytucjach wspólnotowych oraz w ramach sektora nasiennego prowadzona jest debata nad możliwością dalszego
usprawnienia dotychczasowych regulacji cywilnych, karnych, celnych, administracyjno-prawnych oraz sankcji administracyjnych w obszarze
ochrony własności intelektualnej.
Przedstawiciele naszej jednostki uczestniczą
w dyskusjach na wymienione wyżej tematy,
prowadzonych na forum Komisji Europejskiej,
CPVO i jednostek odpowiedzialnych za administrowanie prawem do odmian w państwach
członkowskich UE.
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Stefan Malepszy
Katedra Genetyki Hodowli i Biotechnologii Roślin, SGGW
w Warszawie
SekweNcjonowanie
genomów dla hodowli
roślin?
Wprowadzenie
W 2001 r. premier Wielkiej Brytanii i prezydent Stanów Zjednoczonych
wspólnie poinformowali świat o zsekwencjonowaniu genomu
człowieka. Osiągnięcie to było efektem
pracy wielkiego konsorcjum międzynarodowego (lista autorów publikacji liczy 130
nazwisk), które dysponowało budżetem ponad
3,5 mld dolarów. Od tego czasu jesteśmy coraz
częściej informowani o kolejnym organizmie,
którego genom zsekwencjonowano. Ostatnio
w Gazecie Wyborczej w artykule „Ziemniak na
widelcu”, skomentowano zsekwencjonowanie
genomu ziemniaka z udziałem naukowców z
Polski, wskazując, że jest to pierwsza roślina o
poznanym genomie z grupy tak zwanych astrowców, stanowiących ok. 1/4 wszystkich roślin
kwiatowych. Komentarz ten został wywołany
opublikowaniem sekwencji genomowej ziemniaka w numerze lipcowym 2011 r. czasopisma
Nature. Natomiast pomysł tej pracy zrodził się
w 2006 r. na Uniwersytecie Badawczym w Wageningen (Holandia) i został zrealizowany przez
międzynarodowe Konsorcjum (The Potato Genome Sequencing Consortium), w skład którego
weszli naukowcy z 12 krajów. Ustalono między
innymi, że genom ziemniaka ma 844 mln nukleotydów i 39.031 genów, a więc odcinków DNA,
na podstawie których budowane są białka. Jest to
zaledwie 5% informacji genetycznej ziemniaka,
resztę stanowi tzw. „śmieciowe” – niekodujące
białek DNA. Spośród 39.031 genów, 3.372 – to
geny swoiste dla ziemniaka. Nieco wcześniej, bo
21 września 2009 r., inny zespół z Polski zamieścił sekwencję genomu ogórka w bazie NCBI
pod numerem ACYN010000000 (http://www.
ncbi.nlm.nih.gov/nuccore/343823500), a najważniejsze informacje z nią związane opublikował w
lipcu 2011 r. („http://dx.plos.org/10.1371/journal.
pone.0022728). Lista autorów tej publikacji różni
się od dwóch pozostałych tym, że zawiera tylko
20 nazwisk z trzech jednostek naukowych, z tego
16 Polaków. Głównymi autorami tego przedsięwzięcia byli profesor Z. Przybecki i dr R. Wóycicki.
Trzy przedstawione dalej przedsięwzięcia zsekwencjonowania genomów, można porównywać
w różnoraki sposób. Jednym z nich jest porównanie niektórych charakterystyk organizacyjno–technicznych (tab.1), które wskazuje, iż w
ciągu ostatniej dekady nastąpił ogromny postęp
metodyczny sekwencjonowania. Postęp ten sprawił, że poznanie sekwencji genomowej może być
zrealizowane w zasadzie przez jeden zespół badaczy i przy kosztach niewspółmiernych do sekwencjonowania genomu człowieka. W efekcie
21
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Tab. 1. Porównanie wybranych parametrów organizacyjnych dotyczących trzech
przedsięwzięć z okresu minionej dekady, w których zsekwencjonowano genomy
organizmów eukariotycznych
Rok
ogłoszenia
Czas trwania
(lata)
Liczba osób
Liczba instytucji
Budżet
(mln $)
Genom człowieka
2001
15
134
120
3 500
Genom ziemniaka
2011
4,5
97
24
Brak danych
Genom ogórka
2009
2,5
20
4
0,80
Nazwa przedsięwzięcia
w kraju takim jak Polska, czyli nie należącym do
mocarstw naukowych, technologicznych i finansowych, genomy można także z powodzeniem
sekwencjonować. To oznacza, że w najbliższym
czasie możemy oczekiwać dopływu ogromnej
ilości nowych informacji o właściwościach genomów poszczególnych gatunków roślin uprawnych. Czy ta sytuacja wywiera jakiś wpływ na
hodowlę?
Czym jest sekwencjonowanie genomów i
dlaczego uważane jest za ważne
Sekwencjonowanie genomów jest odczytaniem zapisu genetycznego, jakim dany organizm dysponuje, wyrażonego w odpowiednim
uporządkowaniu nukleotydów (otrzymujemy sekwencję kompletną). W jego wyniku uzyskujemy
informację rzeczywistą o strukturze i położeniu
genów i innych części genomu, a nie jak dotychczas informację względną – wynikającą z częstości crossing over i mapowania genetycznego. Sekwencjonowanie można nazwać remanentem genów, w wyniku którego można przewidywać co
organizm potrafi, a czego nie i, jeżeli nie potrafi,
to dlaczego. Remanent ten jest bardzo drobiazgowy i precyzyjny, gdyż pokazuje nie tylko obecność genów, ale ujawnia zarazem szczegółowe
ich właściwości, włącznie z częściami sterującymi aktywnością genów. Dowiadujemy się także o
odległościach fizycznych między genami i poznajemy miejsca, w których występuje DNA zwany
„śmieciowym”. Określenie to nie najlepiej oddaje rolę tego DNA, albowiem powoli odkrywana
jest dość niezwykła rola DNA „śmieciowego”
w funkcjonowaniu i ewolucji genomu. Zapewne
niebawem przeprosimy się z tą nazwą.
Zsekwencjonowanie genomu jest złożonym
przedsięwzięciem składającym się z trzech etapów: przygotowania genomu do sekwencjono22
wania, przeprowadzenia sekwencjonowania oraz
złożenia uzyskanej sekwencji. Najbardziej długotrwałe jest złożenie uzyskanej sekwencji, na przykład genom człowieka złożono w pełni dopiero w
2010 r. Bardzo szybki postęp w sekwencjonowaniu genomów wynika z ogromnego przyspieszenia
i uproszczenia całego przedsięwzięcia – głównie
wprowadzania nowej generacji technologii samego sekwencjonowania (szybkość sekwencjonowania, dokładność, wielkość frgamentów sekwencjonowanych) i coraz doskonalszych programów
bioinformatycznych. Etap drugi przeprowadzają
wyspecjalizowane firmy biotechnologiczne.
Na czym polega wartość informacji, wynikających z zsekwencjonowania, chciałbym zilustrować na dwóch przykładach, z których jeden dotyczy człowieka i odnosi się zarazem do
wartości społecznych, natomiast drugi pokazuje
wartość konkretną w walucie. Otóż Amerykanie
zdecydowali się pod koniec lat 80-tych ubiegłego
wieku na podjęcie programu zsekwencjonowania genomu człowieka, kierując się głównie szeroko pojętym aspektem praktycznym, u którego
podstaw były dwa oczekiwania. Jedno dotyczyło
zwielokrotnienia skuteczności opieki medycznej
bezpośrednio – w wyniku rozwoju nowych metod
diagnostyki medycznej i terapii. Natomiast oczekiwanie drugie zakładało, że dojdzie do ogromnego uproszczenia i obniżki kosztów sekwencjonowania, co uczyni tę metodę wręcz rutynową. A to
z kolei spowoduje, że przysłowiowy Kowalski w
USA będzie mógł w 2010 r. zamówić usługę sekwencjonowania swojego genomu za ca. 2.000 $
i uzyskać komentarz wskazujący na słabości tego
zapisu oraz wynikające z tego zagrożenia (przede
wszystkim podatność na choroby, wrażliwość na
czynniki środowiska). W ten sposób Kowalski
będzie mógł w dużym stopniu sam chronić się
przed skutkami takich zagrożeń, prowadząc od-
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
powiedni tryb życia. Wprawdzie oczekiwanie to
nie ziściło się w odniesieniu do czasu powszechnej dostępności sekwencjonowania, albowiem
za 2.000 $ usługa ta powinna być dostępna w
2015 r. Drugi z przykładów dotyczy zagwarantowania wyłączności dostępu do sekwencji genomowej jednej z roślin uprawnych. Otóż jedna z
firm hodowlano-nasiennych zapłaciła w 2009 r.
kwotę 200.000 EUR, za pół roku wyłączności do
dostępu do takiej sekwencji u rośliny uprawnej,
znajdującej się na ca. 40 miejscu listy światowej
gatunków o największym znaczeniu gospodarczym. Nie sposób wchodzić tutaj w detale, skąd
taka wartość. W pewnym uproszczeniu jest to
pochodna możliwości dokonania odpowiednich
zabezpieczeń patentowych.
Na tym tle chciałbym podać motywy, które
skłoniły nasz zespół do zsekwencjonowania genomu ogórka. Otóż ogórek jest jednym z głównych obiektów badawczych w katedrze od 50 lat,
kiedy to prof. B. Kubicki opracował model genetycznej regulacji płci i wykorzystał tą wiedzę
do zaproponowania metodyki hodowli odmian
heterozyjnych. Prace te kontynuowaliśmy po
śmierci profesora w 1985 r., starając się wyjaśnić
podłoże molekularne genów uczestniczących w
kształtowaniu płci ogórka oraz podejmując tematy dotyczące poznania sposobu działania innych
genów odpowiadających za kształtowanie cech
ważnych z punktu widzenia hodowlanego. Prace
molekularne są bardzo czasochłonne i kosztochłonne, jeżeli nie zna się kompletnej sekwencji
genów. Uznaliśmy, że dostęp do sekwencji genomowej ogórka mógłby radykalnie zwiększyć
efektywność naszych badań. Najpierw staraliśmy
się to osiągnąć przez uczestnictwo w międzynarodowym konsorcjum (The Cucumber Genome
Initiative http://www.icugi.org/), kierowanym
przez Chińczyków. Jednakże wymagania finansowe, jakie zostały postawione, daleko przekroczyły nasze możliwości. Po dokładnej analizie finansowej i techniczno-organizacyjnej, doszliśmy
do wniosku, że moglibyśmy sami przeprowadzić
sekwencjonowanie, jeżeli dla fragmentu analiz
bioinformatycznych uda się zorganizować współpracę z zespołem z USA. Do sekwencjonowania
użyliśmy jednopiennej linii wsobnej, pochodzącej ze starej (nie uprawianej) odmiany polowej
Borszczagowski, u której dysponujemy licznymi
mutantami. Zorganizowaliśmy konsorcjum o na-
zwie Korporacja Polska Sekwencjonowania Genomu Jądrowego Ogórka (Polish Corporation of
Cucumber Genome Sequencing), http://csgenome.sggw.pl/. Zamieszczone są tam również zbiory danych użytecznych z punktu widzenia możliwości korzystania z sekwencji.
Jakich informacji istotnych dla hodowli dostarczyło zsekwencjonowanie genomu ogórka?
We współczesnych badaniach genetycznych
bardzo ważnym elementem są bazy danych (w
większości publiczne), zawierające informacje o
specyfice budowy, funkcji i wielu innych właściwościach genów i ich produktów. Bazy danych
zamieszczają informacje odpowiednio przygotowane, a data zgłoszenia i autorstwo umożliwiają
ocenę wkładu poszczególnych osób i grup badawczych do uzyskania zgromadzonych informacji. W przypadku genomów najbardziej znaną
jest baza NCBI, w której zamieściliśmy sekwencję genomu ogórka w dniu 21 września 2009 r.
i było to o miesiąc wcześniej, aniżeli zgłoszenie
przez konsorcjum kierowane przez Chińczyków.
Okazało się, że genom ogórka jest zbudowany z
367.000.000 par nukleotydów, zorganizowanych
w 26.500 genów, które stanowią niewiele ponad
37% genomu. Tak więc ogórek nie wyłamuje się
z ogólnej prawidłowości obserwowanej wśród
roślin wyższych, że większość genomu stanowi
wspomniane „śmieciowe” DNA, chociaż pod
tym względem ogórek należy do gatunków średnio „zaśmieconych”. Wspomniany ziemniak ma
ponad 90% „śmieciowego” DNA.
Dokonaliśmy także porównania odmiany Chinese Long z odmianą Borszczagowski pod względem sześciu zestawów (grup) genów odpowiedzialnych za podstawowe procesy fizjologiczne,
związane ze zdolnością do adaptacji. Porównanie
to pokazało, że dla pewnych procesów fizjologicznych więcej genów ma odmiana Borszczagowski,
natomiast dla innych odmiana Chinese Long. W
odmianie polskiej jest więcej genów biorących
udział w takich procesach jak fotosynteza, metabolizm cukrów, oddychanie, regulacja ekspresji
genów, przyswajanie jonów amonowych i degradacja chlorofilu, natomiast mniej genów odpowiadających za odporność na stres oksydacyjny
i odporność na wysoką temperaturę. Te różnice
są powiązane z odmiennością środowisk, w jakich odmiany te hodowano i uprawiano. Klimat
23
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
umiarkowany północnej Europy charakteryzuje:
chłód, niska intensywność promieniowania słonecznego, stała, wyższa, niż na terenie południowo-wschodniej Azji, emisja CO2 (od początków
ery industrialnej do lat 80-tych XX w.) i związana
z tym zmniejszona zdolność przyswajania jonów
azotanowych. Z kolei dla strefy klimatu subtropikalnego południowo-wschodnich Chin charakterystyczne są: wysoka sezonowa intensywność
promieniowania słonecznego, w tym UV-B, oraz
wysoka temperatura – co wymaga zwiększonej
odporności na stres oksydacyjny i termiczny. Wyniki te odnoszą się do zjawiska kształtowania się
tła genetycznego w trakcie hodowli wskazując, że
jest to proces postępujący samoistnie, jako dostosowanie się do warunków środowiska. Istnienie
tła genetycznego nie jest niczym nowym, jednak
do tej pory nie byliśmy go w stanie skonkretyzować pod względem składu genów. Dane przez
nas uzyskane pokazują, że w każdej z odmian
są skumulowane określone geny dla wspomnianych procesów, a decydujące o takim lub innym
ich zestawie są warunki, w jakich hodowla jest
prowadzona. Można więc powiedzieć, że genom
odpowiadającym za cechy charakterystyczne dla
Chineese Long (owoc sałatkowy, długi, białe kolce, brak brodawek), towarzyszy tło genetyczne
o większej liczbie genów odpowiedzialnych za
procesy stresu oksydacyjnego i odporności na
wysoką temperaturę oraz mniejszej liczbie genów odpowiadających za fotosyntezę, metabolizm cukrów, oddychanie i degradację chlorofilu.
Z kolei genom odpowiadającym za cechy charakterystyczne dla odmiany Borszczagowski (owoc
do kiszenia, ciemnokolcowy, brodawkowy, jednopienność), towarzyszy większa liczba genów
odpowiadających za fotosyntezę, metabolizm
cukrów, oddychanie i degradację chlorofilu oraz
mniejsza liczba genów odporności na stres oksydacyjny i odporności na wysoką temperaturę.
Uzyskane przez nas wyniki po raz pierwszy
ujawniły jeszcze jeden intrygujący mechanizm.
Pokazały mianowicie, że dynamicznym zmianom
w zależności od warunków środowiska ulegają
także promotory genów, a ściślej rzecz biorąc
krótkie sekwencje nukleotydowe wewnątrz promotorów, odpowiedzialne za wiele subtelnych
reakcji na warunki zewnętrzne. W ten sposób
dochodzi do zmian przystosowawczych w sieci
oddziaływań między określonymi genami, co z
24
kolei umożliwia efektywną adaptację do nowych
warunków środowiskowych, bez utraty zdolności
do funkcjonowania poszczególnych genów.
Powyższe dane wskazują, że genom jest strukturą bardzo dynamiczną, wbrew temu, co powszechnie uważaliśmy. Pogląd ten jest jeszcze
bardziej wzmacniany przez analizę sekwencji genomowych obu odmian (Borszczagowski i Chinese Long); duża zmienność wynika głównie z
występowania różnej wielkości insercji, delecji,
rearanżacji oraz inwersji i translokacji wewnątrz
chromosomowych oraz między chromosomami,
co wskazuje że struktura genomu jest dynamiczna. Jest to dość zaskakujące, gdyż ogórek uchodził dotychczas za gatunek o bardzo słabym tak
zwanym polimorfizmie, czyli zmienności na poziomie molekularnym, szczególnie w odniesieniu
do białek. Taki dynamizm zmian w genomie jest
charakterystyczny także dla innych gatunków.
Konsekwencją jego występowania mogą być
ograniczenia w uzyskiwaniu stabilnych markerów molekularnych opartych na DNA.
Kilka uwag o znaczeniu sekwencjonowania
genomów dla hodowli roślin
Pod względem formalnym, sekwencjonowanie
genomów dało początek nowemu rozdziałowi w
badaniach nad funkcjonowaniem organizmów,
który nazwano erą genomiki. Jest to dział genetyki, który ustala właściwości organizmów, nie
na podstawie różnic w pojedynczych genach,
lecz na podstawie różnorodności całych genomów. Ta wiedza przynosi ogrom nowych informacji, z których wykorzystujemy tylko część.
Jedną z ważnych korzyści dla hodowli, o której
nie wspomniałem jest wykorzystanie znajomości
sekwencji genomowej dla skutecznego markerowania molekularnego. Owa korzyść przejawia się
głównie w dużym wzroście skuteczności i szybkości markerowania oraz w znacznym obniżeniu
kosztów . Postęp jaki dokonał się w metodyce
sekwencjonowania genomów powoduje, że w
najbliższych latach nastąpi wręcz zalew informacji o zsekwencjonowanych genomach wielu
gatunków roślin uprawnych (na liście zapowiedzi znajduje się 140 gatunków). Hodowla roślin
w Polsce powinna umieć skorzystać z tych niezwykle cennych zasobów informacji. Więcej o
znaczeniu sekwencjonowania można znaleźć w
numerze czwartym „Biotechnologia” z 2010 r.,
poświęconym temu zagadnieniu.
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Karol W. Duczmal
Polska Izba Nasienna
w Poznaniu
Czego należy spodziewać
się w nowej ustawie
o nasiennictwie?
Przygotowana
wcześniej i uchwalona
przez Sejm RP w dniu
1 lipca 2011 r. ustawa o nasiennictwie,
została zawetowana
przez Prezydenta RP
z powodu niezgodności z prawem UE.
Niezgodność ta polegała na wpisaniu do
ustawy zakazu obrotu
materiałem siewnym odmian genetycznie zmodyfikowanych. Przygotowany nowy projekt nie
zawiera tych przepisów, które były przedmiotem
weta Prezydenta RP, natomiast w pozostałym zakresie jest tożsamy z tekstem ustawy uchwalonej
1 lipca 2011 r.
Obowiązująca dotychczas ustawa z 26 czerwca
2003 r. o nasiennictwie, opublikowana w Dzienniku ustaw z 2007 r. (nr 41, poz. 271. z późniejszymi zmianami) była wielokrotnie nowelizowana i stała się mało czytelna, a poza tym konieczność implementacji kolejnych aktów prawnych
UE, niejako wymogła napisanie nowej ustawy,
która stałaby się dokumentem precyzyjnie opisującym nowy stan prawny, a jednocześnie łatwo
zrozumiałym dla osób z niej korzystających.
Projekt ustawy wdraża 2 dyrektywy Komisji
Europejskiej: pierwszej (nr 2009/145/WE z 26
listopada 2009) zmieniającej zasady zatwierdzania populacji miejscowych i odmian warzyw
oraz wprowadzania do obrotu ich materiału
siewnego i drugiej (nr 2010/60/WE z 30 sierpnia 2010) wprowadzającej odstępstwa do obrotu
mieszankami pastewnymi, wykorzystywanymi
w ochronie środowiska oraz dyrektywy Rady (nr
2008/90/WE z 29 sierpnia 2008) w sprawie obrotu materiałem rozmnożeniowym roślin sadowniczych oraz roślin sadowniczych do produkcji
owoców, a także decyzji Komisji Europejskiej
(nr 2011/180/WE) z 23 marca 2011) wdrażającej dyrektywę Rady 2002/55/WE zezwalającą
na wprowadzenie do obrotu małych opakowań
mieszanek standardowego materiału siewnego
różnych roślin warzywnych.
Projekt ustawy obejmuje zarówno przepisy
dotyczące zgłaszania i rejestracji odmian uprawnych w kraju, jak też przepisy dotyczące wytwarzania i oceny materiału siewnego roślin rolniczych, warzywnych, materiału szkółkarskiego
oraz rozmnożeniowego i nasadzeniowego roślin
warzywnych i ozdobnych, zasady etykietowania
i oznaczania tego materiału siewnego, jak też obrotu tym materiałem i jego kontroli.
Pojęcie materiału siewnego obejmuje w projekcie ustawy różne rodzaje tego materiału:
• materiał siewny roślin rolniczych,
• materiał siewny roślin warzywnych,
• materiał szkółkarski,
• materiał rozmnożeniowy i nasadzeniowy roślin warzywnych,
• materiał rozmnożeniowy i nasadzeniowy roślin ozdobnych.
25
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
oraz różne, dla każdego z rodzajów materiału
siewnego zasady rejestracji, wytwarzania i oceny
kontroli materiału oraz obrotu tym materiałem.
W projekcie proponuje się, aby wykaz gatunków roślin, których dotyczą stanowione przepisy
był ogłoszony w drodze obwieszczenia ministra
właściwego do spraw rolnictwa, w jego Dzienniku Urzędowym. Wprowadzenie takiej regulacji
uchroni ustawodawcę przed koniecznością dokonywania częstych zmian w ustawie, dotyczących
nazewnictwa gatunków oraz dopisywania lub ich
skreślania z listy.
Wprowadzono definicję odmiany regionalnej roślin rolniczych i warzywnych w miejsce
obecnej definicji odmiany miejscowej. Było to
konieczne, ze względu na określenie odmian
miejscowych roślin rolniczych i warzywnych odmianami regionalnymi (dla zachowania bioróżnorodności). Wprowadzono też definicję odmiany amatorskiej, dla odmian warzywnych, która
będzie przystosowana do warunków lokalnych, a
nie ma znaczenia komercyjnego i nie będzie wykorzystywana do produkcji towarowej.
Poszerzono też określenie materiału siewnego
dokonując podziału na różne jego rodzaje z jednoczesnym uwzględnieniem specyfiki i sposobu
rozmnożenia (wegetatywny lub generatywny).
Zastąpiono też określenie materiału hodowcy,
pojęciem materiału matecznego. Dokonano też
zmiany definicji dostawcy. Będzie on wpisywany
do spisu dostawców, zdefiniowanych w tej ustawie, jak to precyzuje projekt ustawy, a nie jak
dotychczas było zapisane w ustawie o ochronie
roślin z 18 grudnia 2003. Zmiana ta ma wyłącznie charakter porządkujący.
Wprowadzono też definicje nieprofesjonalnego odbiorcy, a więc osoby, która jest osobą fizyczną, nabywającą materiał siewny celem użycia go na potrzeby własne i nie przeznaczającą
tego materiału oraz wytworzonych z niego produktów na cele zarobkowe, a tym samym może
podlegać wyłączeniu z niektórych regulacji dotyczących ewidencji osób prowadzących obrót,
etykietowania, prowadzenia i przechowywania
dokumentacji oraz składania sprawozdań z obrotu.
Dodano tez definicję zgłaszającego odmianę,
zgodnie z którą może to być zachowujący odmianę lub inny podmiot składający wniosek o
wpisanie odmiany do Krajowego Rejestru; może
26
być osobą fizyczną lub prawną, albo jednostką
organizacyjną, nie mającą osobowości prawnej,
ale mającą miejsce zamieszkania albo siedzibę
na terytorium Polski lub innych państw członkowskich (dotychczas hodowca lub jego pełnomocnik).
Dookreślono, które z działań wykonywanych
przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych, Państwową Inspekcję Ochrony
Roślin i Nasiennictwa lub osobę prawną upoważnioną przepisami prawa do działań w imieniu organów państwa albo osobę fizyczną upoważnioną do działań pomocniczych prowadzonych pod
kontrolą organów państw, mają charakter działań
urzędowych. Osoby takie nie mogą uzyskiwać
żadnych korzyści z tych działań.
Następne dwa działy zawierają przepisy regulujące zagadnienia dotyczące badania i rejestracji odmian. Pozostają one niezmienione w
stosunku do obecnie obowiązujących. Dodano
tylko przepis o umieszczeniu w ustawie wzoru
wniosku i kwestionariusza technicznego. Odmianę do Krajowego Rejestru wpisuje się na wniosek zgłaszającego odmianę. Do projektu ustawy
wprowadzono nową regulację, która stanowi, że
koszt wykonanych badań odrębności, wyrównania i trwałości (OWT), gdy zostają one zlecone
innemu podmiotowi, ponosi hodowca, ale tylko
w wypadku, jeśli wyrazi na to zgodę na piśmie.
Obecnie koszty takich badań wynoszą 2-3%
ogółu badań prowadzonych przez Centralny
Ośrodek i odnoszą się do badań odporności odmian na patogeny oraz badań przeprowadzonych
przez Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa w
Skierniewicach w zakresie roślin sadowniczych.
W przypadku zlecenia badań innym podmiotom
oraz wyższych kosztów niż określone w rozporządzeniu, Centralny Ośrodek sfinansuje je ze
środków własnych.
Projekt ustawy zawiera również stwierdzenie,
że koszty badań OWT nie pokrywają całkowitych
kosztów wykonania tych badań i są uzupełniane
z budżetu państwa. Dodano też przepisy umożliwiające zgłaszającemu odmianę, zapoznanie
się z wynikami przeprowadzanych badań oraz
dołączenie do wniosku o wpis odmiany osób fizycznych, które brały udział w wyhodowaniu
odmiany. Po zarejestrowaniu odmiany osoby te
otrzymują odpowiednie zaświadczenie.
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Ustawa nie przewiduje obowiązku powoływania komisji do spraw rejestracji odmian. Dyrektor Ośrodka może ją powołać lub nie. Zgodnie z
dyrektywą Rady z 28 września 2008 r. przedłużono do 30 lat okres wpisu do Krajowego Rejestru
odmian roślin sadowniczych i do 20 lat odmian
krzewów i bylin.
Projekt ustawy wprowadza też przepis umożliwiający zachowywanie odmiany niechronionej
przez więcej niż jednego zachowującego odmianę. Po przeprowadzeniu badań OWT wnioskodawca otrzymuje decyzję w sprawie wpisania
zachowującego odmianę, do Krajowego Rejestru, jako kolejnego zachowującego odmianę. W
wypadku odmian mieszańcowych COBORU będzie wymagać upoważnienia hodowcy do zachowywania składników mieszańca oraz dowodu
ich nabycia. Projekt ustawy mówi też o tym, że
minister właściwy do spraw rolnictwa w drodze
rozporządzenia określi jednostki odpowiedzialne
za genetyczne zasoby roślin i ustali, które z nich
będą opiniować wnioski w sprawie uznania odmiany za odmianę regionalną lub amatorską. Dla
odmian amatorskich nie będzie się określać regionu pochodzenia i obowiązku zachowywania
jej w regionie pochodzenia.
W kolejnych częściach ustawy zawarte są
przepisy regulujące zasady wytwarzania i oceny materiału siewnego, różnych jego rodzajów.
Na początku podano przepisy ogólne dotyczące
wszystkich rodzajów materiału siewnego, które należy spełniać przy wytwarzaniu materiału
siewnego oraz rodzaje dokonywanych ocen.
Proponuje się, żeby w stosunku do odmian
niechronionych wyłącznym prawem wniosek
składał podmiot prowadzący obrót a nie hodowca. Dla odmian chronionych wyłącznym prawem
wniosek będzie składał, tak jak dotychczas, hodowca lub osoba przez niego upoważniona. W
wypadku materiału matecznego, wniosek o dokonanie oceny polowej odmian własnych będzie
składał zachowujący te odmiany. Będzie to dotyczyło także materiału siewnego kategorii elitarny, o obniżonej zdolności kiełkowania.
Utrzymano, tak jak to było dotychczas, ograniczenia wielkości plantacji nasiennych: minimalna powierzchnia plantacji roślin zbożowych
będzie wynosić 1 ha, sadzeniaków ziemniaka – 1
ha, a pozostałych roślin – 0,5 ha. Ograniczenie to
dotyczy wyłącznie plantacji przeznaczonych do
produkcji materiału siewnego kategorii kwalifikowany.
Informację zawartą we wniosku o dokonanie
oceny polowej poszerzono o numer identyfikacji podatkowej prowadzącego obrót, a także imię
i nazwisko oraz adres i siedzibę producenta. W
wypadku roślin wieloletnich będzie się wymagać
wniosku tylko w pierwszym roku oceny, a roślin
rolniczych i warzywnych, znajdujących się w
badaniach rejestrowych, będzie trzeba dołączyć
decyzję dyrektora COBORU lub właściwego
urzędu rejestracyjnego innego państwa członkowskiego. Dla odmian wpisywanych do katalogów wspólnotowych do wniosku będzie trzeba dołączyć opis odmiany wraz z tłumaczeniem
na j. polski. W przypadku skreślenia odmiany z
rejestru, po złożeniu wniosku, plantacja zostanie poddana ocenie, a materiał siewny uznany
za oceniony w najniższym stopniu lub kategorii
przewidzianej dla danego gatunku.
Rozszerzono zakres akredytacji dla próbobiorców i laboratoriów zarówno samodzielnych, jak
i należących do prowadzących obrót. Mogą oni
pobierać próby nasion kategorii elitarny i kwalifikowany, a laboratoria oceniać materiał siewny
tych kategorii. Przepisy te nie dotyczą jednak sadzeniaka ziemniaka, który podlega pełnej urzędowej ocenie.
W projekcie nowej ustawy znalazły się również przepisy umożliwiające zachowującemu
odmianę uznanie materiału siewnego w stopniu
niższym, niż to wynika z ogólnych zasad, czyli
tzw. degradacji; może ona jednak dotyczyć tylko
całej partii a nie jej części. W zapisach mówiących o warunkach wytwarzania i oceny polowej
laboratoryjnej oraz cech zewnętrznych i oceny
weryfikacyjnej materiału siewnego roślin rolniczych, warzywnych, odmian regionalnych i
amatorskich uwzględniono dyrektywy komisji,
dotyczące ochrony bioróżnorodności roślin warzywnych, mówiące, że materiał siewny odmian
regionalnych roślin rolniczych i warzywnych,
powinien być rozmnażany w regionie ich pochodzenia. Regiony pochodzenia są wyznaczane w
zasadzie zgodnie z podziałem administracyjnym
kraju.
Oceny polowej i laboratoryjnej odmiany regionalnej roślin rolniczych dokonuje zachowujący odmianę, kwalifikując materiał siewny w
kategorii kwalifikowany, u roślin warzywnych
27
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
materiał siewny można uznać za kwalifikowany
lub w kategorii standard. Materiał siewny odmiany amatorskiej uznaje się tylko w kategorii
standard. Zachowujący odmiany regionalne są
zobowiązani składać Wojewódzkiemu Inspektoratowi wykaz plantacji w celu właściwej kontroli
procesu wytwarzania materiału siewnego.
Wprowadzono obowiązek oceny tożsamości
i czystości odmianowej wszystkich partii materiału siewnego kategorii kwalifikowany przeznaczonego do dalszej reprodukcji. W wypadku
odmian regionalnych oraz amatorskich ocenie tej
podlega tylko 10% partii. Po stwierdzeniu braku
tożsamości w ocenie następczej materiału siewnego w kategorii standard oraz materiału siewnego odmian regionalnych i amatorskich Wojewódzki Inspektor może zakazać dokonywania
oceny materiału siewnego przez zachowującego
odmianę na okres dwóch sezonów wegetacyjnych. Wykonywanie oceny tożsamości i czystości odmianowej zlecono Centralnemu Ośrodkowi
Badania Odmian Roślin Uprawnych. COBORU
będzie też wydawać pisemną informację o wynikach przeprowadzonej oceny. Właściciel badanej partii materiału siewnego będzie miał prawo
odwołania się od stwierdzenia o braku tożsamości; w takim wypadku dyrektor COBORU powoła komisję, która dokona sprawdzenia oceny
i przedstawi Dyrektorowi Ośrodka propozycję
rozstrzygnięcia sporu.
Projekt ustawy obejmuje też przepisy dotyczące mieszanek materiału siewnego, zarówno roślin rolniczych jak też warzywnych. Skład mieszanki określa prowadzący obrót, zaś materiał
siewny mieszanek, nie podlega okresowej ocenie
laboratoryjnej, ale po 30 czerwca trzeciego roku,
licząc od zabezpieczenia opakowania, nie może
być on przeznaczony na cele siewne.
Nie uregulowano w ustawie postępowania
dotyczącego mieszanek nasiennych roślin pastewnych dla ochrony środowiska. Z uwagi na
kwestie kompetencyjne (jest to w kompetencji
Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska) ustalono, że minister właściwy do spraw rolnictwa,
w porozumieniu z ministrem właściwym do
spraw ochrony środowiska, określi w drodze rozporządzenia szczegółowe wymagania dotyczące
wytwarzania mieszanek dla ochrony środowiska
zbieranych bezpośrednio oraz składników uprawianych mieszanek dla ochrony środowiska, a
28
także szczegółowe wymagania dotyczące jakości
mieszanek dla ochrony środowiska, zbieranych
bezpośrednio oraz składników uprawianych mieszanek dla ochrony środowiska i wzór świadectwa mieszanki dla ochrony środowiska.
Rozszerzono też zakres regulacji dotyczących
wytwarzania i oceny materiału szkółkarskiego
oraz materiału rozmnożeniowego i nasadzeniowego roślin warzywnych i ozdobnych oraz sadzonek
winorośli. Wprowadzono przepis powierzający
Wojewódzkiemu Inspektorowi kontrolę wytwarzania materiału szkółkarskiego CAC, oraz materiału rozmnożeniowego i nasadzeniowego roślin
warzywnych i ozdobnych oraz sadzonek winorośli. Ustalono, że obowiązek przechowywania
dokumentacji sprzedaży przez trzy lata nie dotyczy sprzedaży dla nieprofesjonalnych odbiorców.
Zobowiązano też ministra właściwego do spraw
rolnictwa do określenia w drodze rozporządzenia
wykazu gatunków i odmian roślin dla których
materiał szkółkarski CAC powinien być wytwarzany wyłącznie z materiału siewnego kategorii
kwalifikowany. Ustalono też, że za odmiany powszechnie znane będą uznawane odmiany wprowadzone do obrotu przed dniem 30 września 2012
r. ale tylko wtedy, gdy jest dla nich sporządzony
urzędowo uznany wpis, tzn. wpis sporządzony
dla odmiany utrzymywanej przez dostawcę na
liście odmian materiału szkółkarskiego CAC.
Materiał szkółkarski będzie uznawany tylko w
sposób urzędowy (nie przewiduje się udzielania
akredytacji kwalifikatorom i próbobiorcom). Stąd
tez projekt ustawy zawiera przepisy pozwalające Wojewódzkiemu Inspektorowi na udzielanie
upoważnienia jednostce organizacyjnej do przeprowadzenia oceny laboratoryjnej.
Wprowadzono też przepis, że do świadectw i
informacji z wyników oceny nie stosuje się przepisów kodeksu postępowania administracyjnego.
Upraszcza to procedurę przy konieczności wydania ponownego świadectwa, gdyż nie wymaga
wykonania nowej oceny. Ustalono również, że
wyniki oceny, tj. świadectwa i informacje wydaje
się w miejscu wykonania tej oceny, niezwłocznie
po ich uzyskaniu. Określono też, że na wniosek
właściciela ocenianej partii, może być mu wydane świadectwo ISTA, zamiast świadectwa oceny
laboratoryjnej; jeśli zostało już wydane świadectwo oceny, należy wówczas to świadectwo anulować.
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
W projekcie ustawy szczegółowo omówiono
zasady wydawania upoważnień i akredytacji dla
oceny materiału siewnego roślin rolniczych i warzywnych, kontroli pracy upoważnionych i akredytowanych kwalifikatorów, próbobiorców oraz
urzędowych akredytowanych i samodzielnych
laboratoriów. Wprowadzono tutaj zmianę, polegającą na stwierdzeniu, że upoważnienia i akredytacje do oceny polowej i laboratoryjnej oraz
pobierania prób udziela się bezterminowo, ale
jednocześnie zobowiązano te osoby do uczestnictwa w szkoleniach doskonalących, kończących się tekstem sprawdzającym zdobytą wiedzę
i umiejętności. Jeżeli osoby te nie odbędą tego
corocznego szkolenia, nie będą mogły dokonywać oceny lub pobierać materiału siewnego w
określonym roku. Dodano też przypis zobowiązujący podmioty upoważnione, akredytowane do
przestrzegania prawa nasiennego oraz uczestnictwa w szkoleniach. Kwalifikatorzy i próbobiorcy po uzyskaniu upoważnienia lub akredytacji,
pierwszych pięć ocen mogą dokonywać z udziałem urzędowego lub akredytowanego, doświadczonego kwalifikatora. Podmiot, któremu cofnięto akredytację, może ubiegać się o ponowne
jej uzyskanie po upływie roku od jej cofnięcia.
Uzupełniono też przepisy dotyczące kontrolnej
oceny polowej dokonywanej przez wojewódzkich inspektorów o prawo dla właścicieli partii o
odwołanie się do Głównego Inspektora o ponowne dokonanie oceny. Akredytowane laboratoria
zostały też zobowiązane do wprowadzenia informacji z świadectw oceny laboratoryjnej i danych
o dyskwalifikacji materiału siewnego do systemu
informatycznego Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa.
Przepisy dotyczące obrotu materiałem siewnym obejmują prawa i obowiązki podmiotów
prowadzących obrót materiałem siewnym i zawierają zasady ich rejestracji. W nowej ustawie
zastąpiono obowiązek rejestracji przedsiębiorców i rolników w właściwym Wojewódzkim
Inspektoracie, zastępując go obowiązkiem zgłoszenia prowadzenia obrotu materiałem siewnym.
Numer ewidencji przedsiębiorców, rolników i
dostawców otrzymywany przez nich po tym zgłoszeniu, jest nierozerwalnie związany z numerem
partii materiału siewnego wprowadzonego do
obrotu. Ten numer pozwala na kontrolę obrotu na
każdym etapie wytwarzania i oceny oraz obrotu.
Zgłaszający działalność otrzymuje odpowiednie
zaświadczenie wraz z nadanym numerem, bez
konieczności składania wniosku i ponoszenia
opłaty skarbowej. Z obowiązku wpisu do ewidencji wyłączono podmioty sprzedające materiał
siewny dla nieprofesjonalnych odbiorców, gdyż
jest on sprzedawany w celach niezarobkowych,
na własne potrzeby. Na podmioty prowadzące
obrót, nałożono obowiązek składania wojewódzkiemu inspektorowi okresowych informacji o obrocie, w tym o materiale siewnym przywożonym
z państw trzecich oraz prowadzenia dokumentacji obejmującej wszystkie etapy jego działalności
związanej z wytwarzaniem materiału siewnego.
Zachowującego odmianę roślin warzywnych
zobowiązuje się nadto do przechowywania i udostępniania przez trzy lata dokumentacji dotyczącej wytwarzania materiału siewnego, a przez dwa
lata próby wzorcowej dla każdej wytworzonej i
wprowadzonej do obrotu partii materiału siewnego. Dostawcy materiału rozmnożeniowego i nasadzeniowego roślin ozdobnych są zobowiązani
do prowadzenia listy odmian wprowadzanych
przez siebie do obrotu oraz dysponować opisami
odmian, znajdujących się na tej liście.
Dalej w projekcie ustawy opisane są przepisy regulujące rodzaje stosowanych opakowań
materiału siewnego, sposoby ich plombowania
i etykietowania, doprecyzowano przepis dotyczący wystawiania dokumentu towarzyszącego
dla materiału siewnego roślin rolniczych, niezakwalifikowanych ostatecznie. Dokument ten ma
być wydawany przez Wojewódzkiego Inspektora. Prowadzący obrót i dostawcy, którzy składają
wniosek o upoważnienie do wypełniania urzędowych etykiet, zostali zobowiązani do dołączenia
do tego wniosku oświadczenia o spełnieniu warunków wymaganych do wykonywania działalności w zakresie etykietowania materiału siewnego.
Projekt ustawy definiuje, że do obrotu dopuszcza się materiał siewny roślin rolniczych i
warzywnych wpisanych do Krajowego Rejestru
i odpowiednich rejestrów innych państw członkowskich oraz Wspólnotowego Katalogu lub
Rejestru państwa stowarzyszonego. Uzupełniono
również zapis dotyczący koniczyny łąkowej mówiący, że zdolność kiełkowania partii nie spełniających określonych wymagań, nie może być niższa niż 10 punktów procentowych od określonej
29
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
w wymaganiach szczegółowych. Upoważniono
również ministra właściwego do spraw rolnictwa
do wydania rozporządzenia określającego wzór
wniosku o dopuszczenie materiału siewnego do
obrotu, szczegółowe terminy jego składania oraz
warunków i sposobu wprowadzania materiału
siewnego, jeśli dopuszcza do obrotu materiał
siewny w drodze decyzji.
Wprowadzono również do projektu ustawy
przepisy dopuszczające do obrotu materiał siewny odmian roślin rolniczych i warzywnych, znajdujących się w badaniach rejestrowych i określające warunki ich wprowadzania.
W związku z dopuszczeniem do obrotu materiału siewnego odmian regionalnych i amatorskich, minister właściwy do spraw rolnictwa
określi ilość tego materiału jaką można do tego
obrotu wprowadzić. Dla odmiany rzepaku, jęczmienia, pszenicy, grochu, słonecznika, kukurydzy i ziemniaka maksymalnie wynosi ona 0,3%
materiału siewnego danego gatunku stosowanego rocznie na terytorium Polski, a 0,5% dla pozostałych gatunków. Jednak łączna ilość materiału
siewnego odmian regionalnych roślin rolniczych
nie może przekroczyć 10% ilości materiału siewnego danego gatunku, stosowanego rocznie w
Polsce. W wypadku odmian regionalnych roślin
warzywnych w decyzji dopuszczającej do obrotu zostanie określona ilość materiału siewnego
potrzebna do obsiania powierzchni określonego
gatunku w hektarach – 40, 20 albo 10, w zależności od jego znaczenia gospodarczego. Materiał
siewny odmian amatorskich roślin warzywnych
będzie dopuszczony do obrotu w małych opakowaniach, w zależności od wielkości i masy nasion: 250 g, 25 g lub 5 g.
Przewidziano również możliwość wprowadzania do obrotu materiału siewnego wytworzonego w drodze tymczasowego eksperymentu na
warunkach i zgodnie z decyzją Komisji Europejskiej.
Projekt ustawy obejmuje również przepisy
dotyczące opłat związanych z oceną materiału
siewnego. Przepisy te zostały zawarte w jednym
miejscu i precyzują, które czynności podlegają
opłacie oraz sankcje w przypadku niewniesienia
tych opłat. Jedynie świadectwo mieszanki materiału siewnego podlega opłacie skarbowej, pozostałe świadectwa i informacje stanowią integralną
część poszczególnych ocen materiału siewnego,
30
nie są wydawane na wniosek zainteresowanego
podmiotu i w związku z tym nie podlegają opłacie skarbowej.
Dla zapewnienia właściwej kontroli i nadzoru
nad obrotem materiałem siewnym sprowadzanym z państw trzecich, zobowiązano podmioty
prowadzące obrót do informowania o takim imporcie Wojewódzkiego Inspektora.
Zaproponowano również obniżenie opłaty
sankcyjnej z 300% do 200% kwoty należnej za
sprzedany lub dostarczony niezgodnie z warunkami ustawy materiał siewny. Opłatę sankcyjną
zapłacą również podmioty, jeśli nie zgłosiły prowadzenia obrotu.
W projekcie ustawy podano również koszty
ponoszone na realizację zadań wynikających z
obowiązującej ustawy i wynoszące ok. 55165
tys. zł i wiążące się z realizacją zadań przez Państwową Ochronę Roślin i Nasiennictwa (PIORiN) oraz Centralny Ośrodek Badania Odmian
Roślin Uprawnych (COBORU). Oszacowano,
że PIORiN wydaje ok. 23% swojego budżetu,
tj. 27.327 tys. zł na realizację zadań z zakresu
nasiennictwa, zaś COBORU wydaje 99% swojego budżetu, tj. ok. 27.838 tys. zł na pokrycie
kosztów badań OWT, WGO oraz porejestrowego
doświadczalnictwa odmianowego.
Dochody Skarbu Państwa z tytułu opłat pobieranych na podstawie projektowanej ustawy wyniosą ok. 6.700 tys. zł rocznie. Z tego:
• za rejestrację odmian przez COBORU – 3.060
tys. zł rocznie,
• za ocenę materiału siewnego przez PIORiN –
3.640 tys. zł rocznie,
• z tytułu opłat sankcyjnych nałożonych przez
PIORiN – 120 tys. zł rocznie.
Wejście w życie ustawy spowoduje też zmniejszenie wpływów z opłaty skarbowej:
• ok. 195 tys. zł za dokonanie wpisów przedsiębiorstw do rejestracji,
• ok. 12 tys. zł za wydanie świadectwa mieszanki materiału siewnego.
Utracone wpływy z tych opłat zostaną zrekompensowane podatkami pobieranymi od przedsiębiorców z tytułu użytkowania budynków lub ich
część na prowadzenie działalności gospodarczej.
Maksymalna stawka tego podatku została ustalona w wysokości 8,06 zł od m2 powierzchni użytkowej.
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Tadeusz Oleksiak
Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – PIB
w Radzikowie
RYNEK NASION
1. Produkcja
kwalifikowanego
materiału siewnego
W 2010 r. zwiększyła
się produkcja materiału
siewnego roślin rolniczych. Według danych
Państwowej Inspekcji
Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN) w
stosunku do 2009 r. do
sprzedaży zakwalifikowano o 12,3% więcej nasion zbóż (tab. 1). Najbardziej wzrosła produkcja nasion pszenicy ozimej (o
33,4%) i żyta (o 14,3%). Wyraźnie zwiększyła się
także podaż nasion kukurydzy (o 12,5%) i owsa (o
7,1%). Niewielkie spadki podaży nasion odnotowano dla jęczmienia i pszenżyta.
Spadki produkcji odnotowano również dla nasion roślin oleistych i traw. Produkcja nasion buraków nie zmieniła się. Natomiast o 40% wzrosła
produkcja nasion motylkowatych drobnonasiennych. Wśród nich największy udział w produkcji
stale utrzymuje koniczyna czerwona, której nasiona w 2010 r. stanowiły 78% masy wyprodukowanych nasion kwalifikowanych.
Po raz kolejny znaczący, bo 36% wzrost odnotowano dla nasion roślin strączkowych grubonasiennych. W strukturze dominują nasiona: łubinu
wąskolistnego, łubinu żółtego i grochu.
Udział laboratoriów akredytowanych w ocenie
kwalifikowanego materiału siewnego utrzymuje
się w granicach 30%.
2. Plantacje nasienne
W 2011 r. odnotowano znaczący wzrost zasiewów na nasiona (rys. 1). Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych, w porównaniu do
2010 r. zwiększyła się o 12,1% z 92,5 tys. do 103,7
tys. ha. Za wyjątkiem owsa nagiego zwiększyły
się powierzchnie plantacji nasiennych wszystkich
gatunków zbóż, średnio o 24,2% (tab. 2). Najbardziej wzrosła powierzchnia plantacji nasiennych
pszenicy jarej (o 62,6%) i jęczmienia ozimego (o
31,7). W produkcji nasiennej żyta udział mieszańców przekracza 37% i są to głównie odmiany zagraniczne. Udział jakościowych odmian pszenicy
ozimej nieco się zmniejszył, ale w dalszym ciągu
jest wysoki. W 2011 r. odmiany pszenicy jakościowej stanowiły 55,1% powierzchni zakwalifikowanych plantacji pszenicy ozimej (rys. 2).
W strukturze plantacji nasiennych zbóż, w 2011
r. przeważały odmiany hodowli krajowej (55,7%),
a ich udział w reprodukcji systematycznie zmniejsza się. Hodowle zagraniczne dominują w produkcji nasion jęczmienia jarego (69%) i ozimego
(93%). Wysoki jest udział nasion zagranicznych
odmian pszenicy jarej (52%) i ozimej (48%) oraz
żyta (38%).
31
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Konkurencja firm zagranicznych na rynku nasion jest coraz silniejsza. Wzrasta znaczenie odmian ze Wspólnego Katalogu, nierejestrowanych
w Polsce. W 2011 r. ich udział w powierzchni
plantacji nasiennych zbóż wynosił 24%. Najwyższy udział odnotowano na plantacjach jęczmienia
jarego (48%), jęczmienia ozimego (29%), i pszenicy ozimej (27%).
W 2011 r. o 3% wzrosła powierzchnia plantacji
nasiennych ziemniaków, jednak nie można tu jeszcze mówić o istotnej zmianie trendu w produkcji. Od kilku lat powierzchnia plantacji nasiennych
jest stabilna i wynosi około 5 tys. ha. Powierzchnia
upraw nasiennych buraków pastewnych nie zmieniła się. Produkcja nasienna buraków cukrowych
w Polsce prowadzona jest w niewielkim zakresie,
przeniesiono ją do bardziej sprzyjających rejonów
na południu Europy.
W 2011 r. o 15% zwiększyły się zasiewy roślin
oleistych na nasiona. Wzrosła powierzchnia plantacji gorczycy białej i gatunków o mniejszym znaczeniu w produkcji, tj. rzepaku jarego, czy soi.
Znacznie zmniejszyła się natomiast powierzchnia
upraw nasiennych rzepaku ozimego.
Po trzech latach wzrostów powierzchni plantacji nasiennych roślin strączkowych w 2011 r.
nastąpił spadek o 19%. W strukturze zasiewów
nie zaszły większe zmiany, dominują trzy gatunki: łubin wąskolistny, groch siewny i łubin żółty,
których plantacje nasienne stanowią łącznie ponad
90% powierzchni upraw strączkowych na nasiona. W 2011 r. zmniejszyły się zasiewy każdego z
tych gatunków, natomiast o 5% wzrosły zasiewy
bobiku.
Powierzchnia produkcji motylkowatych drobnonasiennych zmniejszyła się 13%. Wśród nich o
wielkości produkcji nasiennej decyduje koniczyna
czerwona, której plantacje stanowią 95% całej powierzchni uprawy motylkowatych drobnonasiennych.
Stabilna jest powierzchnia produkcji nasiennej
traw. W uprawie dominują dwa gatunki: życica
trwała (37,6%) i kostrzewa czerwona (20,6%).
Znaczące udziały w zasiewach utrzymują również:
życica wielokwiatowa, życica westerwoldzka, tymotka i wiechlina łąkowa.
3. Odmiany
Nie zaszły większe zmiany w wielkości oferty
odmianowej roślin rolniczych zawartej w Krajowym Rejestrze Odmian Roślin Rolniczych (rys.1).
Wzrosła liczba odmian zbóż i oleistych. Zmniej32
szyła się liczba odmian strączkowych o 6,3% i
ziemniaków o 6,5%. Udział odmian zagranicznych w Rejestrze Odmian w 2011 r. przekroczył
50%. Największe udziały zagranicznych odmian
w rejestrze miały: rzepak ozimy (90%), rzepak
jary (82%), kukurydza (75,3%) i burak cukrowy
(69,7%), czyli gatunki, w których dominują odmiany mieszańcowe. W rejestrach odmian zbóż,
ziemniaków, roślin strączkowych, buraków pastewnych i traw nadal przeważają odmiany hodowli krajowej (rys. 4).
W krajowym Rejestrze znajduje się 139 odmian
ziemniaka, z czego 59% stanowią odmiany hodowli krajowej. Oferta nasienna jest jeszcze szersza, w produkcji nasiennej w 2011 r, kwalifikowano plantacje 169 odmian. Szczególnie silna jest
konkurencja zagranicznych odmian ziemniaków
bardzo wczesnych i wczesnych. Udział sadzeniaków odmian krajowych w reprodukcji nasiennej
nie przekracza 40%.
4. Obrót i zaopatrzenie w materiał siewny
Według danych Wojewódzkich Inspektoratów
Ochrony Roślin i Nasiennictwa w sezonie 2010/11
ponad 65% masy wyprodukowanych i wprowadzanych do obrotu nasion kwalifikowanych roślin
rolniczych stanowiły nasiona zbóż, z czego 61,6%
przypadało na pszenicę i jęczmień. Ponad 90%
sprzedawanego kwalifikowanego materiału siewnego to nasiona wyprodukowane w kraju. W obrocie materiałem siewnym zbóż (bez kukurydzy)
produkcja krajowa stanowiła 98%, Głównie w kraju produkowany jest także kwalifikowany materiał
siewny roślin strączkowych (99,3%) i ziemniaków
(86,3). Natomiast z zagranicy sprowadzono materiał siewny motylkowotych drobnonasiennych
(98,3%), buraków cukrowych, rzepaku ozimego
(65,5%) i kukurydzy (59%). Blisko dwie trzecie
nasion traw wyprodukowano w kraju. W krajowym rynku nasiennym traw największy udział
miały życica trwała (40%), życica wielokwiatowa
(29%) kostrzewa czerwona (14%) (rys. 5).
Produkcja nasion w sezonie 2010/2011 była o
4% mniejsza niż rok wcześniej, natomiast o 8%
wzrosła sprzedaż, głównie w wyniku większego
udziału w zaopatrzeniu nasion sprowadzanych
z innych państw UE i państw trzecich. Masa nasion sprowadzonych z UE zwiększyła się o 27%.
Więcej sprowadzono nasion motylkowatych, traw,
kukurydzy i rzepaku.
W sezonie 2010/2011 r. nastąpiło wyraźne
ożywienie na rynku nasiennym. Sprzedaż nasion
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
kwalifikowanych roślin rolniczych zwiększyła się
średnio o 7%. Wzrosła sprzedaż nasion niemal
wszystkich głównych gatunków za wyjątkiem
buraków pastewnych i sadzeniaków ziemniaka:
zbóż o 12%, kukurydzy 8%, traw o 12%, motylkowatych drobnonasiennych o 31%. W dalszym
ciągu niski jest udział nasion kwalifikowanych w
zasiewach. Średni udział kwalifikowanego materiału siewnego zbóż w produkcji w 2011 r., przyjmując, jako podstawę do oszacowania sprzedaży
wartości podawane przez GUS (przy uwzględnianiu zapotrzebowania na nasiona jedynie plantacji
w czystym siewie), wyniósł 11,5%. Po uwzględnieniu mieszanek, wskaźnik udziału nasion kwalifikowanych zbóż w zasiewach wynosi 8,9%.
Najwięcej nasion kwalifikowanych stosuje się w
uprawie pszenicy jarej i jęczmienia ozimego, najmniej w uprawie żyta. Udział kwalifikowanych
sadzeniaków w 2010 r. wyniósł tylko 4,9% (rys.
6). Przyjmując do wyliczenia wartości podawane
przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Roślin
i Nasiennictwa otrzymujemy wyższe wskaźniki
udziału kwalifikowanego materiału siewnego w
produkcji; dla zbóż wynosi on 13,2% a dla sadzeniaków 7,3%. Utrzymuje się regionalne zróżnicowanie w sprzedaży. Stosunkowo najwięcej kwalifikowanego materiału siewnego zbóż sprzedaje się
w województwach: śląskim, kujawsko-pomorskim
i opolskim, najmniej zaś w zachodniopomorskim,
mazowieckim i lubelskim.
5. Ceny materiału siewnego
System dopłat do kwalifikowanego materiału
siewnego zbóż, ziemniaków i roślin strączkowych
wpływa na ożywienie rynku nasion. Wzrasta zainteresowanie rolników dopłatami, o czym świadczy rosnąca liczba składanych wniosków. W 2010
r. wnioski złożyło 60,1 tys. gospodarstw. Mimo
wzrostu wciąż trudno mówić o powszechnym zainteresowaniu tą formą wsparcia czy o sukcesie
w aspekcie stymulacji wzrostu zainteresowania
zakupem kwalifikowanego materiału siewnego.
Wystarczy porównać liczbę wniosków z liczbą
gospodarstw. W 2010 r. produkcję rolniczą prowadziło blisko 1,5 mln gospodarstw o powierzchni
przekraczającej 1 ha, z czego gospodarstwa powyżej 10 ha stanowiły 347 tys. Nasiona kwalifikowane są tylko jednym z czynników składających
się na bezpośrednie koszty produkcji. Czynnikiem
bardzo ważnym, być może najważniejszym, ale
w praktyce możliwym do zastąpienia materiałem
niekwalifikowanym. Mimo że wg IERiGŻ nasio-
na pszenicy w latach 2009 i 2010 stanowiły odpowiednio 12,9% i 10,2% kosztów bezpośrednich
to i tak, w pierwszej kolejności, rolnicy próbują
oszczędzać na nasionach. Ten niski udział w kosztach wynika w znacznym stopniu z niskiego udziału nasion kwalifikowanych. W przypadku stosowania wyłącznie KMS udział nasion w kosztach
bezpośrednich jest wyższy i wynosił odpowiednio
20,9% i 18,5%, ale i tak są to zdecydowanie mniejsze pozycje w kosztach niż nawozy mineralne
(ponad 50% kosztów), czy środki ochrony roślin
(około 25%).
Trudno oczekiwać, że można samymi dopłatami
rozwiązać cały problem niskiego poziomu zaopatrzenia w kwalifikowany materiał siewny. Dlatego
oprócz dotacji potrzebna jest, docierająca do rolników promocja kwalifikowanego materiału siewnego. Promocja oparta na konkretnych danych liczbowych dokumentujących korzyści wynikające ze
stosowania kwalifikowanego materiału siewnego i
wprowadzania do uprawy lepszych odmian. Dodatkowym czynnikiem stymulującym rosnące zapotrzebowanie na nasiona kwalifikowane w 2011
r. są rosnące ceny produktów rolnych i poprawa
opłacalności uprawy.
W 2011 r. w porównaniu do 2010 r., nastąpił
zdecydowany wzrost cen nasion. Ceny nasion
zbóż jarych wzrosły o 50-60%, a ozimych o około 25% (tab. 4). Czynnikami różnicującymi ceny
nasion są możliwości wykorzystania ziarna i wartość genetyczna odmian. Nasiona odmian pszenic
jakościowych są o około 10% droższe niż nasiona
odmian paszowych. Dużo większe są różnice między cenami nasion odmian żyta mieszańcowymi i
populacyjnymi. Nasiona odmian mieszańcowych
żyta coraz częściej sprzedawane są na jednostki
siewne, podobnie jak ma to miejsce w przypadku
mieszańców kukurydzy i rzepaku.
W 2011 r. wzrosły ceny sadzeniaków ziemniaka (o około 50%), nasion buraków pastewnych
(27%), nieznaczny był wzrost cen traw. Ceny kukurydzy nie zmieniły się istotnie, odmiany krajowe kosztowały 120-160 zł/JS (JS – jednostka
siewna = 50 tys. nasion), a odmiany zagraniczne
180-320 zł/JS. Firmy oferowały zróżnicowane rabaty, w zależności od terminu zakupu i wielkości
partii nasion. Powszechną praktyką są odroczone
terminy płatności, część należności jest regulowana po zbiorach.
33
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Tab. 1. Podaż nasion zakwalifikowanych w laboratoriach Stacji Oceny Nasion (średniorocznie)
Rośliny i grupy roślin
2007
2008
2009
2010
2010/2009
tys. ton
kg/ha*)
tys. ton
kg/ha*)
tys. ton
kg/ha*)
tys. ton
kg/ha*)
%
165,2
19,8
230,2
26,8
199,7
29,5
224,3
33,1
112,3
pszenica ozima
61,3
34,5
80,2
41,5
68,6
34,2
91,5
45,5
133,4
pszenica jara
10,6
31,8
15,7
45,5
14,7
43,4
14,4
42,8
98,0
jęczmień ozimy
8,1
46,6
12,7
72,4
11,2
49,5
10,2
44,8
91,1
jęczmień jary
27,7
26,2
37,4
36,3
35,5
38,2
34,2
36,8
96,3
żyto
16,2
12,3
23,9
17,1
14,0
10,0
16,0
11,5
114,3
owies
7,7
13,2
11,5
21,0
12,7
24,2
13,6
25,9
107,1
pszenżyto razem
25,9
20,6
40,1
29,6
35,8
26,5
35,4
26,2
98,9
kukurydza
7,8
13,7
8,6
11,8
7,2
10,3
8,1
11,6
112,5
Buraki
1,3
4,6
1,6
6,7
1,4
6,1
1,4
6,5
100,0
Oleiste i włókniste
3,9
4,8
6,2
8,0
4,0
4,6
2,9
3,2
72,5
1,9
2,4
2,2
2,9
b.d.
b.d.
1,1
1,3
44,8
Strączkowe
3,1
20,9
4,1
32,6
5,5
37,8
7,5
51,2
136,4
Motylkowe
0,4
4,0
0,7
7,4
0,5
5,7
0,7
8,1
140,0
9,1
x
9,2
x
8,0
x
87,0
Zboża
w tym: rzepak ozimy
Trawy
8,6
x
*) - kg nasion na 1 hektar obsianej powierzchni
Źródło: Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa /PIORiN/, GUS, obliczenia własne
liczba odmian
1300
1200
1100
1000
900
800
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Liczba odmian w Krajowym Rejestrze
Powierzchnia kwalifikacji polowej roślin rolniczych
34
160
140
120
100
80
60
40
20
0
tys.ha
Rys.1 Liczba zarejestrowanych odmian i powierzchnia kwalifikacji
polowej roślin rolniczych
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Rys. 3 Liczba odmian roślin rolniczych w Rejestrze Odmian
350
300
250
200
150
100
50
0
Zboża
Kukurydza
Ziemniaki
Buraki
cukrowe
2007
2008
Buraki
pastewne
2009
Strączkowe Motylkowe
2010
Trawy
Oleiste
2011
35
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Rys. 5 Produkcja i sprzedaż nasiontraw w sezonie 2010/2011
zaopatrzenie w nasiona [tony]
a)
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
Życica trwała
Życica
wielokwiatowa
stan początkowy
Kostrzewa
czerwona
Kostrzewa
trzcinowa
produkcja własna lub kontraktacja
Wiechlina
łąkowa
Kostrzewa
łąkowa
Kostrzewa
czerwona
14%
Kostrzewa
trzcinowa
3%
Wiechlina łąkowa
1%
Tymotka łąkowa
2%
Kostrzewa łąkowa
4%
Pozostałe gatunki
7%
Życica trwała
40%
36
Pozostałe
gatunki
przywiezione z innych państw UE i państw trzecich
b) struktura sprzedaży
Życica
wielokwiatowa
29%
Tymotka
łąkowa
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Henryk Burczyk
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich
w Poznaniu
Hodowla roślin
jednorocznych na
potrzeby produkcji energii
odnawialnej
Polityka
energetyczna Polski określona do 2020 r. zakłada
15% udziału OZE
(Odnawialne Źródła
Energii) w energii finalnej oraz 10% biopaliw transportowych.
Poza tym przewiduje
się instalacje ok. 2
tys. biogazowni rolniczych, w których
zaistnieje możliwość pozyskania ok. 1,7 mld m³
biogazu rocznie.
Dla zrealizowania zwiększonego udziału biopaliw transportowych, w naszym kraju istnieje dostateczna baza techniczna i surowcowa w postaci
buraka cukrowego i ziemniaka, dla pozyskania
potrzebnej ilości bioetanolu oraz nasion rzepaku
ozimego dla produkcji estrów, aby zapewnić potrzebną ilość biopaliw zgodnie z ustaleniami Narodowego Celu Wskaźnikowego.
Natomiast trudnym zadaniem do wykonania
w najbliższej przyszłości będzie zapewnienie potrzebnej ilości biomasy dla energetyki zawodowej
i biogazowni rolniczych. Przyjmując orientacyjnie
zapotrzebowanie na biomasę dla energetyki zawodowej w 2020 r. w wysokości 10,0 mln ton s.m.
(w tym 2,0 mln ton biomasy leśnej i 2,0 mln ton
słomy oraz 1,0 mln ton suchej masy z roślin wieloletnich) rocznie, trzeba pozostałe 5,0 mln ton s.m.
wyprodukować z jednorocznych roślin (kukurydza, sorgo, konopie włókniste) uprawianych w
plonie głównym. Przyjmując średnie plony Sucrosorgo 506 w wysokości 23 t/ha s.m. – potrzeba ok.
100 tys. ha dla uzyskania ok. 2,3 mln ton s.m. oraz
kukurydzy przy plonach 18 t/ha s.m. – potrzeba
ok. 150 tys. ha dla uzyskania 2,7 mln ton s.m.
Łącznie 5,0 mln t s.m. będzie można wyprodukować na powierzchni ok. 250 tys. ha.
Tymczasem dla biogazowni rolniczych jako
uzupełnienie substratów odpadowych, potrzeba
ok. 5,0 mln t s.m. (2 tys. biogazowni x 2.500 ton)
biomasy rolniczej z roślin jednorocznych uprawianych w poplonach ozimych i ścierniskowych oraz
roślin sianych jako plon wtórny w następujących
ilościach:
L.p.
Metody
uprawy
Plony s.m. Powierzchnia
Biomasa
w t/ha
w ha
w mln t s.m.
1.
Poplony
ozime
10
150 000
1,50
2.
Plony wtóre
15
150 000
2,25
3.
Poplony
ścierniskowe
10
150 000
1,50
Razem
5,25
37
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Przedstawione metody produkcji oraz ilości
biomasy rolniczej należy traktować jako orientacyjne, wskazujące raczej na skalę i kierunek postępowania. Zapotrzebowanie bowiem biomasy dla
każdego zakładu przetwórczego musi być opracowane oddzielnie, z uwzględnieniem ich wielkości,
harmonogramu dostaw innych substratów odpadowych oraz wydzielenie rezerwy na ewentualne
niepowodzenia spowodowane złą pogodą.
Przyjmując powyższe wydajności biomasy z
jednostki powierzchni oraz jej zapotrzebowanie,
można określić orientacyjnie potrzebne ilości nasion wymienionych gatunków roślin. W odniesieniu do kukurydzy trzeba dodatkowo uwzględnić
następujące grupy wczesności odmian:
– Średnio późne - uprawiane w plonie głównym,
– Średnio wczesne - uprawiane w plonie wtórnym (po poplonach ozimych),
– bardzo wczesne - uprawiane w poplonach
ścierniskowych.
W praktyce nasiennej powyższe grupy wczesności odmian kukurydzy występują na rynku materiału siewnego. Zatem można z istniejących w
rejestrze odmian wybrać kreacje najbardziej przydatne dla produkcji biomasy rolniczej na potrzeby
energii odnawialnej, które w najbliższym czasie
mogą być w tym celu wykorzystane. Natomiast
docelowo trzeba podjąć prace genetyczno-hodowlane nad przystosowaniem dotychczas uprawianych odmian lub uzyskaniem nowych kreacji
dla potrzeb produkcji energii odnawialnej. W tym
celu należy uwzględnić przede wszystkim wydajność: energetyczną, biogazu i biokomponentów
z jednostki wagowej biomasy oraz powierzchni
pola. Z tych też powodów poszczególne gatunki
roślin różnią się cechami osobniczymi i dlatego
wymagania nowych odmian energetycznych trzeba omówić oddzielnie.
1. Kukurydza – jest rośliną o wielostronnym
zastosowaniu, głównie jako pasza dla zwierząt domowych i pokarm dla ludzi w formie odpowiednio przetworzonej. Tymczasem w ostatnich latach
kukurydza stanowi wartościowy substrat dla produkcji energii odnawialnej. Ziarno kukurydzy jest
dobrym surowcem dla pozyskiwania bioetanolu
jako komponentu dla biopaliw płynnych. Z tego
powodu odmiany kukurydzy wykorzystywane do
tego celu powinny wyróżniać się wysokimi plonami ziarna o dużej zawartości skrobi.
Natomiast kukurydza wykorzystywana przez
energetykę zawodową do spalania lub współspalania powinna wyróżniać się wysokimi plonami
suchej masy i dużą wydajnością energetyczną.
Odmiany silnie ulistnione typu „stay green” o
długim okresie wegetacji odporne na suszę, choroby i szkodniki najlepiej spełnią oczekiwania
energetyki. Wcześniej wysiane, a zatem znoszące
niskie temperatury w początkowym okresie wzrostu, umożliwią zbiór biomasy w początku jesieni.
Wówczas będzie można zieloną masę podsuszyć
w warunkach polowych, zbelować i dostarczyć do
zakładów energetycznych lub na miejsce składowania.
Jednak najbardziej popularnym sposobem wykorzystania kukurydzy będzie forma kiszonkowa przeznaczana dla biogazowni rolniczych. Do
tego celu najlepiej uprawiać kukurydzę w plonie
wtórnym po zbiorze poplonów ozimych. Wówczas plon biomasy łącznie z żytem poplonowym
GJ/ha
GJ/ha
38
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
daje najwyższe i najmniej zawodne zbiory suchej
masy. Wyniki doświadczeń uzyskane na ten temat w latach 2009-2010 w ZD Stary Sielec pow.
Rawicz, przedstawione są na rys. 1. Do tej formy
użytkowania konieczne będą odmiany średnio
wczesne (FAO 220-240) o silnym ulistnieniu, dobrej odporności na suszę, choroby i szkodniki kukurydzy oraz dużej wydajności biogazu z jednostki powierzchni pola.
Poza tym odmiany bardzo wczesne (FAO-130)
mogą być uprawiane w poplonach ścierniskowych
z przeznaczeniem na kiszonkę dla biogazowni rolniczych. W warunkach klimatyczno-glebowych
Wielkopolski plony zielonej masy zbieranej w
fazie mleczno-woskowej dojrzałości odmiany
Pyroksenia, kształtują się na poziomie 13-15 t/ha
s.m. Podstawową zaletą tego sposobu uprawy kukurydzy jest produkcja biomasy, bez zmniejszania
powierzchni gruntów potrzebnych pod produkcję żywności i pasz w plonie głównym. Dlatego
istnieje konieczność zwiększania produkcji materiału siewnego odmian bardzo wczesnych dla
upowszechniania produkcji biomasy w poplonach
ścierniskowych.
W hodowli nowych odmian energetycznych kukurydzy trzeba bezwzględnie zwiększyć ich odporność na choroby, a przede wszystkim na szkodniki. Inwazja bowiem omacnicy prosowianki, kukurydzianej stonki korzeniowej, ploniarki zbożowej
i innych szkodników jest aktywniejsza w praktyce
rolniczej niż postępy w poprawianiu odporności
kukurydzy. Obecnie nauka i hodowla odpornościowa nie nadążają za potrzebami praktyki. Stosowanie zwiększonej ilości środków chemicznych
dla zwalczania szkodników kukurydzy nie zlikwiduje zagrożenia w warunkach upowszechniania w
krajach UE zrównoważonej ochrony roślin.
2. Sorgo - znane dotychczas jako roślina pastewna, uprawiana na glebach o gorszej przydatności rolniczej i małej ilości opadów atmosferycznych (<550 mm), okazała się ostatnio bardzo dobrą rośliną energetyczną. Wysokością plonów suchej masy z jednostki powierzchni przewyższa ok.
20% plonowanie kukurydzy uprawianej na zieloną
masę. Dotychczas w uprawie występują najczęściej dwie odmiany: Sucrosorgo 506 i Rona I, które w warunkach klimatycznych naszego kraju nie
wykształcają dojrzałych nasion. Stąd kosztowny
materiał siewny trzeba importować z krajów południowej Europy. Z tego powodu istnieje duże zapotrzebowanie na odmiany, których nasiona będą
dojrzewały w Polsce, przy zachowaniu dotychcza-
sowych cech użytkowych i dobrej odporności na
suszę, choroby i szkodniki.
Poza tym aktualne odmiany sorga odznaczają się
nieco gorszą wydajnością energetyczną i biogazu
od niektórych odmian kukurydzy. Wydaje się, że
wspomnianą wartość gospodarczą będzie można
poprawić na drodze genetyczno-hodowlanej poprzez zwiększenie ulistnienia w odniesieniu do łodyg. Z tego powodu aktualnie uprawiane odmiany
sorga są bardziej przydatne dla potrzeb energetyki zawodowej, niż dla produkcji biogazu, z uwagi na twardsze łodygi i mniejszy udział liści niż
u kukurydzy. Dla potrzeb biogazowni rolniczych
bardziej przydatne będą odmiany lepiej ulistnione typu „stay green” – podobne do niektórych odmian kukurydzy. Odmiany o delikatnych łodygach
i bogatszym ulistnieniu ułatwią procesy fermentacji w komorach biogazowni i zwiększą wydajność
biogazu z jednostki wagowej substratu.
Podjęcie prac genetyczno-hodowlanych dla
przystosowania odmian sorga do potrzeb produkcji
energii odnawialnej, będzie procesem długotrwałym i kosztownym. Jednak realizację powyższego
zadania trzeba uznać za sprawę pilną i konieczną
ze względu na poważne zagrożenie uprawy kukurydzy przez inwazję szkodników. Tymczasem
upowszechnianie uprawy sorga na potrzeby energii odnawialnej dotychczasowych odmian może
być w najbliższej przyszłości zbawczą alternatywą
dla uprawy kukurydzy w naszym kraju.
3. Konopie włókniste – postrzegane są dotychczas jako surowiec dla pozyskiwania włókna do
produkcji tekstyliów i wyrobów pozawłókienniczych. Na uwagę zasługuje wykorzystywanie
włókna konopnego w przemyśle motoryzacyjnym,
budowlanym, celulozowo-papierniczym itp. Nasiona służą również dla pozyskiwania wartościowego oleju spożywczego. Okazuje się, że konopie
włókniste mogą stanowić również cenny substrat
dla produkcji energii odnawialnej. Z tego też powodu potrzebne są nowe odmiany przystosowane
do wyżej wymienionych zastosowań.
Poza tym konopie włókniste w warunkach
zmieniającego się klimatu są bardzo przydatne w
rolnictwie, z uwagi na dużą odporność na suszę,
choroby i szkodniki. Rośliny posiadają palowy
system korzeniowy, który umożliwia przemieszczanie wody i składników pokarmowych z głębszych pokładów gleby do warstwy ornej. Dzięki
temu konopie włókniste są bardzo dobrym przedplonem oraz mogą służyć do rekultywacji gleb o
niskiej kulturze i małej przydatności rolniczej.
39
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Główną przeszkodą w powszechnym wykorzystywaniu konopi włóknistych w naszym kraju są śladowe ilości (< 0,20% THC) związków
halucynogennych w kwiatostanach roślin. Skutkiem tego polskie prawo wymaga uzyskiwania
zezwolenia na ich uprawę przez plantatorów konopi włóknistych. Poza tym nie można całych
roślin konopi włóknistych wykorzystywać na
potrzeby energetyki, a jedynie paździerze oraz
słomę po zbiorze na nasiona lub kwiatostanów
na olejki eteryczne. Z tego powodu konieczna
jest nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, zezwalająca na ich wykorzystywanie
również na cele energetyczne. Względnie podjęcie prac biotechnologicznych nad pozbawieniem
konopi związków narkotycznych, podobnie jak
tego dokonano w odgoryczeniu łubinu, rzepaku
erukowego, maku morfinowego i innych.
Aktualnie do Krajowego Rejestru wpisanych
jest 5 odmian konopi włóknistych wyhodowanych w IWNiRZ w Poznaniu, z których tylko
Wielkopolskie wyróżniają się dobrą przydatnością dla celów energetycznych, z uwagi na wyższe (20-30%) plony suchej masy od pozostałych
odmian. Dużym utrudnieniem w produkcji nasion konopi jest niedostateczna mechanizacja
ich zbioru, powodująca duże straty (ok. 50%). Z
tego powodu istnieją trudności w produkcji dostatecznej ilości materiału siewnego na potrzeby
krajowe oraz eksportowe.
4. Żyto zielonkowe – uprawiane jako poplon
ozimy na glebach średniej jakości, bardzo dobrze wykorzystuje wodę nagromadzoną podczas
zimy i wczesnej wiosny. Biomasa żyta poplonowego stanowi wartościowy substrat dla biogazowni rolniczych. Z uwagi na większą zawartość azotu w suchej masie niż w biomasie kukurydzy i sorga, stymuluje procesy biologiczne w
komorach fermentacyjnych.
Plony suchej masy żyta łącznie z plonami roślin uprawianych jako plon wtórny (sorgo, kukurydza), dają w warunkach klimatyczno-glebowych Wielkopolski (rys. 1), najwyższe wydajności energetyczne roślin wykorzystywanych dla
produkcji bioenergii (> 600 GJ/ha). Na uwagę
zasługują nowe odmiany żyta zielonkawego Pastar – Poznańskiej Hodowli Roślin oraz Sellino i
Magniffika – KWS Lochow Polska, które lepiej
40
plonują od odmian pszenżyta i żyta chlebowego.
Wymienione prace hodowlano-nasienne prowadzone są we właściwym kierunku i wydaje się,
że dotychczasowe wyniki nie osiągnęły jeszcze
szczytu możliwości. Każdy dodatkowy przyrost plonu suchej masy o wysokiej wydajności
biogazu w nowych odmianach, stanowić będzie
znaczący postęp technologiczny. Poza tym, poprawianie stopnia krzewienia roślin i odporności na choroby oraz lepszego wykorzystywania
składników pokarmowych, a szczególnie azotu
przy niskich temperaturach powietrza i gleby,
mogą w istotny sposób przyczynić się do zwiększenia plonu i wydajności energetycznej z jednostki powierzchni pola.
5. Burak cukrowy – stanowi od wielu lat
surowiec dla produkcji cukru, źródło pasz objętościowych oraz wpływa na poprawianie stanowiska w zmianowaniu. Tymczasem wobec
ograniczania powierzchni uprawy buraka cukrowego w naszym kraju, w wyniku limitowania produkcji cukru, trzeba szukać dla tej rośliny
innego zastosowania. Takim rozwiązaniem jest
możliwość pozyskiwania bioetanolu dla produkcji biopaliw.
Przyjmując zapotrzebowanie na bioetanol,
wynikające z Narodowego Celu Wskaźnikowego, w wysokości 800 tys. ton, można tą ilość
uzyskać z powierzchni ok. 160 tys. ha buraka
cukrowego, przy plonach 50 ton/ha. Natomiast
na wyprodukowanie powyższej ilości bioetanolu z ziarna zbóż kłosowych przy plonie ok. 4 t/
ha, potrzeba powierzchni pola ok. 600 tys. ha
gruntów ornych. Zatem podejmując produkcję
bioetanolu z korzeni buraka cukrowego zamiast
z ziarna zbóż, można czterokrotnie zmniejszyć
powierzchnię pola wykorzystywanego na potrzeby energii odnawialnej.
Dobór odmian dla produkcji bioetanolu nie
będzie trudny, wobec bogatej liczby odmian
wpisanych do Rejestru Krajowego i Unijnego.
Wysoka zawartość cukru i suchej masy oraz
duża odporność na choroby i szkodniki stanowić
będą podstawowe zalety odmian przydatnych dla
produkcji bioetanolu. Drugą możliwością wykorzystania buraka cukrowego na potrzeby energii odnawialnej jest ich zastosowanie w formie
substratu dla fermentacji w biogazowniach rol-
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
niczych. Doświadczenia zagraniczne wskazują,
że burak cukrowy ma większą wydajność biogazu uzyskiwanego w krótszym okresie czasu niż
kiszonka z kukurydzy. W wielu zagranicznych
biogazowniach wykorzystuje się mieszankę kiszonki kukurydzianej i buraka cukrowego dla
przyspieszenia fermentacji metanowej.
Jak z powyższego wynika, dobór odmian buraka cukrowego dla produkcji biogazu powinien
być poprzedzony oceną laboratoryjną oraz wysokością plonu biogazu z jednostki powierzchni
pola. Hodowcy odmian buraka cukrowego dla
potrzeb energii odnawialnej powinni uwzględniać wymagania stawiane przez producentów
bioetanolu oraz biogazu, dla uzyskania surowca
o wysokiej wydajności energetycznej i ekonomicznie uzasadnionych kosztach produkcji.
6. Ziemniak – uprawiany na glebach lekkich
jest lepszym surowcem dla produkcji bioetanolu od ziarna zbóż, ze względu na trzykrotnie
większą wydajność z ha. Jednak warunkiem powodzenia jest dobór przydatnych odmian wysokoskrobiowych, w których zawartość skrobi wg
COBORU waha się między 17,0 – 22,0%. Stąd
przed ostatecznym wyborem odmiany, trzeba
zapoznać się z wynikami Porejestrowych Doświadczeń Odmianowych uzyskanych w niedalekiej odległości od miejsca zamierzonej uprawy ziemniaka. Jednocześnie należy uwzględnić
poziom plonowania odmiany i odporność na
choroby.
W Krajowym Rejestrze z roku na rok wzrasta liczba nowych wysokoskrobiowych odmian
ziemniaka, przydatnych również dla produkcji
bioetanolu. Jednak trzeba podkreślić, że poza
doborem właściwej odmiany, ziemniak jest bardzo wdzięczny za poprawną agrotechnikę, dobrą
zawartość składników pokarmowych w glebie,
zdrowe sadzeniaki i racjonalną ochronę roślin
przed szkodnikami i chorobami. Wszelkiego
rodzaju „uproszczenia” uprawowe prowadzą do
obniżania plonów i wydajności bioetanolu z ha.
7. Rzepak ozimy – uprawiany jest dla pozyskiwania oleju wykorzystywanego zarówno na
potrzeby spożywcze, jak też do produkcji biokomponentów (bioestrów) dla otrzymywania
biopaliw do silników dieslowskich. Stąd przydatność odmian rzepaku ozimego powinna być
oceniana na podstawie zawartości oleju w nasionach oraz plonu biologicznego tłuszczu z ha.
W Krajowym Rejestrze oraz Katalogu Wspólnotowym wpisanych jest wiele odmian weryfikowanych każdego roku, których plony biologicznego tłuszczu wahają się wg COBORU od
18,0 – 23,0 dt/ha. Zatem wybór przydatnej odmiany do uprawy rzepaku na cele paliwowe powinien być dokonywany na podstawie wyników
Porejestrowych Doświadczeń Odmianowych
uzyskanych w rejonie zamierzonej uprawy rzepaku ozimego. Przydatne będą odmiany o dobrej
plenności nasion, wysokiej zawartości tłuszczu,
odpornych na wymarzanie i choroby. W końcu,
ocena przydatności odmian rzepaku ozimego,
uzależniona będzie od kryterium określonego
przez przemysł olejarski w umowie handlowej
dot. zakupu nasion od producenta.
Reasumując przedstawione sugestie dotyczące potrzeb hodowlano-nasiennych, trzeba podkreślić duże znaczenie nowych odmian przystosowanych do produkcji zielonej energii, głównie
kukurydzy, sorgo i buraka cukrowego. Natomiast
w pozostałych wymienionych gatunkach roślin
uprawnych, istnieją możliwości przejściowego
dokonywania wyboru odmian przydatnych dla
produkcji bioenergii z dotychczas wpisanych
kreacji do rejestru.
W powyższych propozycjach nie uwzględniono zapotrzebowania na odmiany zbóż kłosowych (za wyjątkiem żyta poplonowego), ponieważ zboża nie powinny być wykorzystywane
dla produkcji bioenergii. Wyniki badań autora
wykazały bowiem, że wydajność energetyczna
ziarna jest 5–krotnie niższa od wydajności biomasy kukurydzy i sorga, a wydajność bioetanolu zbóż 3–krotnie niższa od wydajności buraka
cukrowego i ziemniaka z jednostki powierzchni
pola.
Zatem zapewnienie dostatecznej ilości biomasy dla potrzeb energii odnawialnej w kraju, będzie uzależnione nie tylko od doboru wydajnych
gatunków roślin jednorocznych, ale również od
przystosowania nowych odmian zarówno do
warunków klimatyczno-glebowych jak też do
metod przetwarzania biomasy na produkty finalne.
41
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Elżbieta Szedlbauer
Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych
w Słupi Wielkiej
Wady w wyrównaniu
odmian jęczmienia* w
badaniach odrębności,
wyrównania i trwałości
(OWT) prowadzonych przez
COBORU
Corocznie do badań
urzędowych w COBORU przyjmuje się
kilkadziesiąt odmian
jęczmienia jarego oraz
ozimego. Część z nich,
pomimo dobrych wyników jakościowych
ziarna i dużego potencjału plonowania,
nie zostaje wpisana
do krajowego rejestru (KR) oraz księgi
ochrony wyłącznego prawa (KO) z powodu niezadowalającego wyrównania.
Badania odmian roślin uprawnych prowadzone są wg metodyk opracowanych przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych
(COBORU) w Słupi Wielkiej, na podstawie protokołów technicznych Wspólnotowego Urzędu Odmian Roślin (CPVO) z siedzibą w Angers (Francja)
oraz wytycznych Międzynarodowego Związku
Ochrony Nowych Odmian Roślin (UPOV) z siedzibą w Genewie (Szwajcaria). Odmianę wpisuje
się do krajowego rejestru (KR) lub księgi ochrony
wyłącznego prawa (KO) na wniosek hodowcy lub
jego pełnomocnika, gdy spełnione są określone
kryteria. Odmiana musi być odrębna, wyrównana
i trwała (OWT) oraz, w przypadku ważniejszych
gatunków, posiadać zadowalającą wartość gospodarczą.
Doświadczenia dotyczące badań OWT jęczmienia jarego i ozimego trwają najczęściej dwa lata
(niekiedy dłużej). Przeprowadza się je w dwóch
Stacjach Doświadczalnych – Słupi Wielkiej i Zybiszowie.
W doświadczeniach urzędowych OWT bierze
udział ok. 2000 roślin odmiany zgłoszonej, podzielonych na dwa powtórzenia w zasiewie zwartym i 100 kłosów (przysłanych od hodowcy w
pierwszym roku badań) w zasiewie kłosowo-rzędowym.
Metodyka badania odrębności, wyrównania i
trwałości (OWT) jęczmienia (M(JEZ)03.10) obejmuje 28 cech. Są to zarówno cechy jakościowe,
jak i ilościowe, począwszy od opisu pokroju roślin
aż do określenia typu rozwojowego.
Według norm wyrównania obowiązującej metodyki, liczba roślin nietypowych w próbie 2000
roślin lub części roślin nie powinna przekraczać
* dot. odmian ustalonych; dotychczas brak zgłoszeń do badań odmian heterozyjnych.
42
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
5 (standard populacyjny 0.1% oraz prawdopodobieństwo przyjęcia ≥ 95%).
Liczba nietypowych rzędów (na 100 badanych)
w zasiewach kłosowo-rzędowych oraz liczba roślin nietypowych w próbie 100 roślin lub części
roślin, nie powinna przekraczać 3 (standard populacyjny 1% oraz prawdopodobieństwo przyjęcia
≥ 95%). Jeśli nie ma roślin nietypowych lub ich
liczba nie przekracza dopuszczalnej normy, to odmianę uznaje się za wyrównaną.
Cechy, w których niewyrównanie odmian występuje najczęściej, to:
•
owłosienie pochew liściowych
•
natężenie zabarwienia uszek antocyjanem
•
nalot woskowy na kłosie
•
typ owłosienia szczoteczki ziarna
•
owłosienie bruzdki ziarna
•
barwa warstwy aleuronowej
W zasiewach zwartych zdarzają się rośliny, a w
zasiewach kłosowo-rzędowych całe rzędy (pochodzące z pojedynczych kłosów) o zróżnicowanym
terminie kłoszenia. Przyjmuje się, że różnica w
kłoszeniu powyżej 2 dni jest podstawą do zawiadomienia hodowcy o wadach w wyrównaniu dotyczących tej cechy.
Owłosienie pochew liściowych – występują 2
stopnie przejawu:
- brak
1
- występuje
2
Niewyrównanie tej cechy dotyczy, jak dotąd
tylko jęczmienia ozimego. Cechę tę obserwuje się
w czasie krzewienia – w stadium 25-29 według
Skali Zadoksa. Obserwacje przeprowadza się na
100 roślinach, pobranych z poletka danej odmiany. Informuje się hodowcę o niewyrównaniu, jeśli
liczba nietypowych roślin przekroczy 3.
Natężenie zabarwienia uszek antocyjanem –
występuje 9 stopni przejawu:
- brak lub bardzo słabe
1
- bardzo słabe do słabego
2
- słabe
3
- słabe do średniego
4
- średnie
5
- średnie do silnego
6
- silne
7
- silne do bardzo silnego
8
- bardzo silne
9
Cechę tę obserwuje się w czasie grubienia pochwy liściowej, gdy widoczne są pierwsze ości.
Według skali Zadoksa, jest to stadium 45-49. Obserwacje przeprowadza się na poletkach zasiewu
zwartego i zasiewach kłosowo-rzędowych. Informuje się hodowcę o braku wyrównania, gdy
różnica natężenia zabarwienia uszek przekracza
2 stopnie przejawu cechy, np. występują rośliny z
brakiem antocyjanu (1) i rośliny ze średnim antocyjanem (5). Nie podaje się informacji o niewyrównaniu, gdy zaobserwuje się rośliny np. ze średnim (5) i silnym antocyjanem (7) (fot. 1).
Nalot woskowy na kłosie – występuje 9 stopni
przejawu:
- brak lub bardzo słaby
1
- bardzo słaby do słabego
2
- słaby
3
- słaby do średniego
4
- średni
5
- średni do silnego
6
- silny
7
- silny do bardzo silnego
8
- bardzo silny
9
Cechę tę obserwuje się w czasie od pełni kwitnienia roślin do pełnej dojrzałości mlecznej ziarniaków. Według skali Zadoksa jest to stadium 6575. Obserwacje przeprowadza się na poletkach zasiewu zwartego i zasiewach kłosowo-rzędowych.
Podstawą poinformowania hodowcy o niewyrównaniu jest zaobserwowanie różnicy w natężeniu
występowania nalotu woskowego o 2 lub więcej
stopni przejawu, np. gdy występują rośliny o silnym (7) i średnim (5) lub słabym (3) i silnym (7)
nalocie woskowym (fot. 2).
43
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Fot. 1. Niewyrównanie odmiany – widoczne rośliny z uszkami nie zabarwionymi
antocyjanem
(a) i z antocyjanem (b)
!
"
44
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Owłosienie bruzdki ziarna – występują 2 stopTyp owłosienia szczoteczki ziarna – występują nie przejawu:
2 stopnie przejawu:
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com
For evaluation
only.
- brak
1
- krótka
1
- długa
2
- występuje
2
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
Cecha ta jest możliwa doFor
obserwacji
http://www.foxitsoftware.com
evaluationtylko
only.w
Cechę tę można obserwować w czasie od doj- fazie dojrzałości martwej ziarniaka. Procedura
rzałości woskowej ziarna do dojrzałości martwej. badania jest taka sama jak dla cechy owłosienia
Według skali Zadoksa jest to stadium 80-92. Po- szczoteczki ziarna (fot. 4).
biera się losowo próbę 100 kłosów z zasiewu
zwartego. Typ szczoteczki określa się na pojedynBarwa warstwy aleuronowej – występują 3
czym ziarniaku z 20 kłosów, przy użyciu binoku- stopnie przejawu:
laru (powiększenie 40x). Gdy w badanej próbie
zaobserwuje się 1, 2 lub 3 kłosy z innym typem
- biaława
1
szczoteczki niż typowy dla odmiany, sprawdza się
- słabo zabarwiona
2
dalsze 80 kłosów. Podstawą informacji o niewy-silnie zabarwiona
3
równaniu jest stwierdzenie liczby kłosów większej
niż 3 z innym typem szczoteczki (na 100 kłosów
badanych). Jeśli w próbie 20 kłosów stwierdzi się
Najłatwiej cechę tę zaobserwować w stadium
więcej niż 3 nietypowe kłosy, nie jest konieczne dojrzałości woskowej – od dojrzałości miękkiej
sprawdzanie pozostałych 80 kłosów, bowiem od- do twardej ziarniaka. Według skali Zadoksa jest
miana już jest niewyrównana #$
– przekroczona
do- to stadium 85-87. Z próby 100 kłosów z zasiewu
puszczalna liczba nietypowych roślin (fot. 3).
zwartego pobiera się po 1 ziarniaku
ze środkowej
części kłosa. Barwę warstwy aleuronowej ocenia
#$
%&'(
%&'(
45
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softw
http://www.foxitsoftware.com For evaluation
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
#$
#$
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
%&'(
)
*
*
Fot. 5. Niewyrównanie odmiany – kłosy
o ziarnie z silnie zabarwioną warstwą
*
*
*
*
aleuronową
(a) i białawą
warstwą aleuronową (b)
46
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
się wizualnie, po uprzednim zalaniu 100 ziaren
wodą na 12 godzin. Jeśli to niezbędne, można użyć
szkło powiększające.
W praktyce, głównie u jęczmienia ozimego, łatwo tę cechę zaobserwować (w stadium dojrzałości
woskowej) na poletkach zasiewu zwartego. Jeśli
warstwa aleuronowa jest silnie zabarwiona wówczas kłos jest ciemny, gdy warstwa aleuronowa
jest biaława, kłos jest jasny. Niewyrównanie podaje się wtedy w stosunku do 2000 obserwowanych
roślin. Podstawą informacji o niewyrównaniu jest
stwierdzenie więcej niż 5 kłosów z nietypowym
zabarwieniem (fot. 5 i 6).
Jeśli niewyrównanie cech dotyczy różnych roślin, sumuje się liczbę nietypowych roślin, np.
wystąpiło 6 – wcześniejszych, 6 – o uszkach nie
zabarwionych antocyjanem i 6 – o kłosach bez
nalotu woskowego; liczba nietypowych roślin wynosi wówczas 18. Jeśli wszystkie te cechy zaobserwowano na tych samych 6 roślinach – liczba
nietypowych roślin wynosi wtedy 6.
W 2011 r. w badaniach urzędowych OWT,
przed wpisaniem do KR lub KO, uczestniczyło 55
odmian jęczmienia (41 nowo zgłoszonych, 13 – w
drugim roku, 1 – w trzecim roku badań). Wady
wyrównania zaobserwowano u ok. 32% odmian.
Zakwestionowano wyrównanie u 7 odmian (3 z
nich nie mogą brać udziału w badaniach w drugim
roku ze względu na przekroczone normy wyrównania). Dalszych 11 odmian nie przekroczyło, jak
dotąd, norm wyrównania. Poinformowano jedynie
hodowców lub przedstawicieli o wadach wyrównania. Niektóre z wyżej wymienionych odmian
wykazały niewyrównanie w kilku cechach.
Według najnowszych norm wyrównania odmian w pierwszym roku badań, obowiązujących
od 01.03.2010r. (CPVO-TP/019/2 Rev.), nie będzie można ponownie przesyłać materiału siewnego do badań OWT, jeśli liczba roślin nietypowych
w pierwszym roku badań przekroczy: 15 – w próbie 2000 roślin lub 9 – w próbie 100 roślin, części
)
*
*
roślin lub
kłoso-rzędów.
* *
*
*
+,(
-
47
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Marcin Behnke
Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych
w Słupi Wielkiej
Jubileusz 60-lecia Stacji
Doświadczalnych Oceny
Odmian oraz 45-lecia
powołania Centralnego
Ośrodka Badania Odmian
Roślin Uprawnych (COBORU)
w Słupi Wielkiej
W dniu 29 września
2011 r., w siedzibie Centralnego Ośrodka Badania
Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) w Słupi
Wielkiej koło Środy Wielkopolskiej, odbyły się obchody Jubileuszu 60-lecia
funkcjonowania
Stacji
Doświadczalnych
Oceny Odmian w Polsce oraz
45-lecia powołania Centralnego Ośrodka Badania
Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej.
COBORU jest jednostką sektora finansów publicznych (Agencja Wykonawcza), odpowiedzialną w naszym kraju za realizację zadań ustawowych
związanych z rejestracją odmian roślin uprawnych
oraz udzielaniem hodowcom ochrony prawnej do
ich odmian. Ważną dziedziną działalności COBORU jest również prowadzenie i koordynacja programu porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego i rolniczego oraz rekomendacji odmian do
praktyki rolniczej, będącego regulatorem dopływu
dla rolnictwa i przetwórstwa odmian najbardziej
dostosowanych do warunków gospodarowania w
48
naszym kraju. Na podstawie tych badań tworzone
są listy zalecanych do uprawy odmian na obszarze
województw.
Obchody jubileuszowe zaszczycili swoją obecnością: Pan Andrzej Butra - Podsekretarz Stanu
w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Pan
Poseł RP Zbigniew Dolata - członek Sejmowej
Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Pani Małgorzata Surawska - Dyrektor Departamentu Hodowli
i Ochrony Roślin w MRiRW, Pan Marek Beer, Dyrektor Departamentu Rolnictwa i Rozwoju Wsi,
Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego oraz Wojciech Ziętkowski - Burmistrz
Miasta i Gminy Środa Wlkp.
Ponadto w obchodach uczestniczyli reprezentanci organów doradczych Centralnego Ośrodka:
prof. Jan Kaczmarek (Uniwersytet Przyrodniczy
we Wrocławiu) - przewodniczący Rady Konsultacyjnej COBORU, Mariusz Olejnik (prezes
Krajowego Zrzeszenia Producentów Rzepaku) przewodniczący Krajowego Zespołu Koordynacyjnego PDO oraz dyrektorzy, prezesi i reprezentanci zaprzyjaźnionych instytutów, instytucji, firm,
związków i organizacji działających w zakresie
rolnictwa, a nasiennictwa w szczególności: prof.
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Marek Mrówczyński (Instytut Ochrony Roślin
PIB w Poznaniu), Prof. Wojciech Święcicki (Instytut Genetyki Roślin, PAN w Poznaniu), Dariusz
Wiraszka (Główny Inspektorat Ochrony Roślin i
Nasiennictwa w Warszawie), prof. Karol Duczmal, Karol Marciniak, Zdzisław Paszkiewicz i
Andrzej Szymański (Polska Izba Nasienna w Poznaniu), prof. Michał Starzycki (Instytut Hodowli
i Aklimatyzacji Roślin - PIB w Radzikowie) oraz
ksiądz Sławomir Grośty – Duszpasterz Rolników
Archidiecezji Poznańskiej, ksiądz Eugeniusz Leosz – Dziekan Dekanatu Kórnickiego i ksiądz Zenon Nowacki – Proboszcz Parafii w Koszutach, a
także były dyrektor COBORU – prof. Eugeniusz
Bilski i byli członkowie dyrekcji - Czesława Tyll,
Kazimierz Dmochowski i Tadeusz Kutniewicz.
W obchodach uczestniczyła także obecna kadra kierownicza z wszystkich 16 funkcjonujących
w strukturze COBORU Stacji Doświadczalnych
Oceny Odmian oraz pracownicy Centrali Centralnego Ośrodka.
Uroczystego otwarcia spotkania jubileuszowego i powitania zebranych gości dokonał Dyrektor
Centralnego Ośrodka, prof. dr hab. Edward S. Gacek.
Następnie głos zabrała Pani Dyrektor Małgorzata Surawska. Pani Dyrektor, w swym wystąpieniu
w imieniu resortu, podkreśliła rolę, jaką Centralny
Ośrodek odgrywał i obecnie odgrywa dla naszego
rolnictwa. Ponadto podziękowała prof. E. Gackowi za sprawne przeprowadzenie restrukturyzacji
Centralnego Ośrodka, dostosowującej Centralny
Ośrodek do wymogów reformy finansów publicznych, w tym pomoc w przygotowaniu i uchwaleniu
ustawy o Centralnym Ośrodku Badania Odmian
Roślin Uprawnych.
Referat okolicznościowy, dotyczący znaczenia
Centralnego Ośrodka oraz Oceny Odmian dla Polskiego Rolnictwa, przedstawił obecny Dyrektor
COBORU prof. Edward S. Gacek. Mówca w swym
wystąpieniu przedstawił krótki rys historyczny
funkcjonowania Oceny Odmian w naszym kraju,
ze szczególnym uwzględnieniem ostatniego piętnastolecia. Podkreślił, że działania dostosowawcze w
COBORU zostały podjęte odpowiednio wcześnie,
co pozwoliło w stosunkowo krótkim czasie w pełni zintegrować jego działalność zarówno rejestrową, jak i w zakresie ochrony prawnej odmian z pozostałymi państwami członkowskimi UE, a także
dostosować działalność Centralnego Ośrodka do
wymogów reformy finansów publicznych.
Ważnym elementem działań dostosowawczych
było również wdrożenie w życie programu Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego oraz
rekomendacji odmian, koordynowanych przez
Centralny Ośrodek. Dzięki temu systemowi badań
polski rolnik ma stały dostęp do informacji o aktualnej wartości gospodarczej odmian w ważniejszych gospodarczo gatunkach roślin rolniczych.
W swoim wystąpieniu prof. E. Gacek zwrócił
również uwagę na wyzwania i zagrożenia, jakie
stoją przed Centralnym Ośrodkiem w najbliższej
przyszłości. Wyzwania te wiążą się zarówno z
koniecznością dostosowywania się do zmian zachodzących w naszym kraju oraz zewnętrznych
(wspólnotowych), wynikających z trwających
obecnie dyskusji nad unifikacją i koncentracją
systemów rejestracji i ochrony prawnej odmian w
UE.
Wygłoszony referat, zwłaszcza w części historycznej, uzupełnili emerytowany Dyrektor COBORU, prof. Eugeniusz Bilski oraz jego zastępca
Pan Kazimierz Dmochowski.
Zaproszeni goście w swych wystąpieniach wyrazili pochlebne opinie odnośnie poziomu pracy i
wieloletniej współpracy z Centralnym Ośrodkiem
na różnych płaszczyznach, zwłaszcza w zakresie
realizacji zadań związanych z nasiennictwem. Złożyli też gratulacje i życzenia dalszych sukcesów
Dyrekcji oraz pracownikom Centralnego Ośrodka
i Stacji Doświadczalnych Oceny Odmian.
Na zakończenie oficjalnej uroczystości Minister
Andrzej Butra wręczył prof. Edwardowi S. Gackowi akt powołania na stanowisko dyrektora Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej. Prof. dr hab. Edward S.
Gacek został powołany w dniu 22 września 2011
r. przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi – Pana
Marka Sawickiego, w wyniku ustawowego naboru
na to stanowisko przewidzianego dla Agencji Wykonawczej, jaką jest COBORU, od dnia 1 stycznia
2011 r.
Ponadto w imieniu Prezydenta RP Minister odznaczył prof. Edwarda Gacka Krzyżem Oficerskim
Orderu Odrodzenia Polski oraz zastępcę dyrektora
COBORU – p. Stanisława Przystalskiego – Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Z
okazji jubileuszu wyróżnionym pracownikom Stacji Doświadczalnych Oceny Odmian oraz Centrali Centralnego Ośrodka wręczono Medale Złote i
Srebrne za Długoletnią Służbę oraz odznaki „Zasłużony dla Rolnictwa”.
49
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Jacek Broniarz, Maria Czeladzka, Piotr J. Domański, Andrzej Najewski, Jakub Siwiak,
Elżbieta Stuczyńska, Piotr Tokarski, Józef Zych
Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych
w Słupi Wielkiej
Charakterystyka odmian
roślin rolniczych
wpiasnych do Krajowego
Rejestru w 2011 r.
Wstęp
Przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej, wymogiem badania wartości gospodarczej
objęta była mniejsza liczba gatunków ważnych
w naszym kraju. Rozszerzenie listy gatunków w
celu ujednolicenia w ramach Wspólnoty, skutkuje brakiem zgłoszeń nowych odmian do badań w
gatunkach mających u nas niewielki areał uprawy. Zgodnie z załącznikiem 3 do ustawy o nasiennictwie tym wymogiem objętych jest 71 gatunków
roślin rolniczych i cykorii korzeniowej, z wyłączeniem kukurydzy cukrowej i pękającej oraz odmian
traw użytkowanych jako gazonowe. W załączniku
nie wyróżnia się form botanicznych (jare, ozime),
czy kierunków użytkowania, które w niektórych
przypadkach mają taki sam zakres badań jak odrębny gatunek.
Odmianę wpisuje się do krajowego rejestru, na
wniosek hodowcy albo jego pełnomocnika, jeżeli:
• jest odrębna, wyrównana i trwała,
• posiada zadowalającą wartość gospodarczą
(w przypadku roślin rolniczych),
• hodowca zachowuje odmianę i posiada jej
materiał siewny w ilości wystarczającej do
prowadzenia badań,
• hodowca nadał odmianie nazwę odpowiadającą obowiązującym wymogom,
• spełnia wymogi formalno-prawne, a hodowca uiścił odpowiednie opłaty.
50
Wpisu odmian roślin rolniczych do krajowego
rejestru dokonuje się na okres 10 lat, z możliwością
przedłużenia na kolejny 10-letni okres. Wpisanie
odmiany do krajowego rejestru, daje uprawnionym podmiotom możliwość wprowadzenia materiału siewnego takiej odmiany do obrotu w Polsce,
a po wpisaniu do wspólnotowych katalogów (CCA
– rośliny rolnicze, CCV – rośliny warzywne), także w pozostałych krajach Unii Europejskiej. Trzeba pamiętać, że prawo to działa również w drugą
stronę, czyli że wszystkie odmiany z CCA i CCV
mogą być formalnie oferowane na naszym rynku
nasiennym, mimo braku informacji o ich przydatności do uprawy w naszych warunkach.
W ramach urzędowych badań odmian, niezależnie od gatunku, przeprowadza się zawsze badania odrębności, wyrównania i trwałości (OWT),
a dla gatunków roślin rolniczych, wymienionych
w załączniku 3 do ustawy o nasiennictwie, także
badania wartości gospodarczej (WGO). Naczelną zasadą jest badanie nowych odmian na tle odmian wzorcowych wyznaczonych na dany sezon
przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin
Uprawnych (COBORU) w Słupi Wielkiej.
Badania OWT prowadzone są w jednym lub w
dwóch punktach, natomiast badania WGO, zależnie od gatunku, prowadzone są w kilku do kilkunastu doświadczeniach (6-16). Standardem jest dwuletni okres prowadzenia badań przed zarejestrowaniem odmiany. Zdarza się jednak wydłużenie tego
okresu do trzech lat, jeżeli dwuletnie wyniki badań
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Tab. 1. Liczba odmian roślin rolniczych w krajowym rejestrze (stan na 15.10.2011)
Lp.
Gatunek
Ogółem
1
Bobik
2
Brukiew
Udział
zagrani-cznych
(%)
Razem
Krajowe
Zagraniczne
1239
620
619
50
13
11
2
15
3
3
0
3
Burak cukrowy
76
23
53
70
4
Burak pastewny
14
11
3
21
5
Esparceta siewna
1
1
0
6
Facelia błękitna
7
5
2
29
7
Festulolium
3
3
0
8
Gorczyca biała
15
9
6
40
9
Groch siewny
28
23
5
18
10
Jęczmień jary
47
20
27
57
11
Jęczmień ozimy
26
4
22
85
12
Kapusta pastewna
1
1
0
13
Kminek zwyczajny
1
1
0
14
Komonica zwyczajna
1
1
0
15
Koniczyna biała
16
Koniczyna krwistoczerwona
10
6
4
40
1
1
0
17
Koniczyna łąkowa
14
11
3
21
18
Koniczyna perska
1
1
100
19
Konopie
5
5
0
20
Kostrzewa czerwona
55
33
22
40
21
Kostrzewa łąkowa
22
14
8
36
22
Kostrzewa murawowa
11
6
5
45
23
Kostrzewa nitkowata
2
1
1
50
24
Kostrzewa owcza
25
Kostrzewa trzcinowa
26
Kukurydza
27
Kupkówka pospolita
2
2
0
12
6
6
50
158
39
119
75
13
9
4
31
28
Len oleisty
4
4
0
29
Len włóknisty
8
8
0
30
Lucerna mieszańcowa
2
2
0
31
Lucerna siewna
23
1
22
96
32
Łubin biały
33
Łubin wąskolistny
2
2
0
15
14
1
7
34
Łubin żółty
8
8
0
35
Mak
4
4
0
36
Mietlica biaława
2
2
0
37
Mietlica pospolita
4
3
1
25
38
Mietlica rozłogowa
2
2
100
39
Owies nagi jary
5
5
0
40
Owies zwyczajny jary
25
22
3
12
51
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Lp.
Gatunek
Razem
Krajowe
Zagraniczne
Udział
zagrani-cznych
(%)
41
Pszenica twarda jara
1
1
0
42
Pszenica twarda ozima
1
1
0
43
Pszenica zwyczajna jara
25
20
5
20
44
Pszenica zwyczajna ozima
76
37
39
51
45
Pszenżyto jare
46
Pszenżyto ozime
9
9
0
35
31
4
11
47
Rajgras wyniosły/rajgras francuski
1
1
100
48
Rzepak jary
23
5
18
78
49
Rzepak ozimy
85
8
77
91
50
Rzodkiew oleista
5
1
4
80
51
Słonecznik
1
1
100
52
Soja
2
2
0
53
Stokłosa uniolowata
1
1
0
54
Tymotka łąkowa
19
13
6
32
55
Wiechlina gajowa
1
1
0
56
Wiechlina łąkowa
25
10
15
60
57
Wyka kosmata
1
1
0
58
Wyka siewna
5
5
0
59
Ziemniak
129
71
58
45
60
Życica mieszańcowa/rajgras oldenburski
6
5
1
17
61
Życica trwała/rajgras angielski
87
40
47
54
62
Życica wielokwiatowa westerwoldzka/rajgras holenderski
8
4
4
50
63
Życica wielokwiatowa
/rajgras włoski
11
7
4
36
64
Żyto jare
65
Żyto ozime
WGO są niejednoznaczne lub nierozstrzygnięte są
wyniki badań OWT. Wyniki doświadczeń rejestrowych umożliwiają ocenę najważniejszych cech decydujących o wartości gospodarczej odmian danego gatunku, sporządzenie charakterystyk odmian
i podejmowanie stosownych decyzji rejestrowych
(wpisanie do krajowego rejestru, odmowa wpisania do krajowego rejestru).
Nowe odmiany w pierwszym rzędzie porównywane są z odmianami wzorcowymi, a poprzez
wzorce także z pozostałymi odmianami w rejestrze.
Takie porównanie jest możliwe jednak tylko w gatunkach, dla których prowadzone są ciągłe badania
w ramach systemu Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego i Rolniczego (PDOiR). Odmiany wpisywane do krajowego rejestru powinny
w jak największym stopniu zaspokajać oczekiwania
praktyki rolniczej i być nośnikiem postępu biologicznego. Ocena wartości gospodarczej jest analizą
52
1
1
0
35
22
13
37
wielocechową. Waga poszczególnych cech branych
pod uwagę w ocenie wartości gospodarczej odmian
może ulegać pewnym modyfikacjom w czasie,
zależnie od oczekiwań producentów i przemysłu
przetwórczego. Do podstawowych kryteriów decydujących o wartości gospodarczej odmian należą:
• plenność,
• jakość plonu jako surowca lub produktu do
bezpośredniego spożycia,
• stabilność (wierność) plonowania w czasie i
przestrzeni,
• przystosowanie do różnych warunków uprawy,
• odporność na działanie czynników biotycznych (choroby, szkodniki) i abiotycznych
(czynniki glebowe i pogodowe) ograniczających plonowanie i wpływających na jakość
plonu,
• niektóre cechy morfologiczne.
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Na ogólną liczbę ponad 500 odmian badanych
przed zarejestrowaniem corocznie w latach 20042010 do krajowego rejestru wpisywano zaledwie
od 98 do 146 nowych odmian. W 2011 r. do krajowego rejestru wpisano 100 odmian, w tym buraka cukrowego – 12, kukurydzy – 17, oleistych
i włóknistych – 16, strączkowych – 6, traw – 14,
zbóż jarych – 8, zbóż ozimych – 22, ziemniaka
– 5. Urzędowe badania odmian rolniczych przed
ich zarejestrowaniem są więc ważnym etapem poszukiwania odmian najlepiej dostosowanych do
warunków naszego kraju, dających coraz lepsze
efekty produkcyjne. Aktualną liczbę odmian w
krajowym rejestrze w rozbiciu na krajowe i zagraniczne pokazano w tabeli 1; w przypadku traw
uwzględniono również odmiany przeznaczone do
użytkowania gazonowego. Duży udział odmian
zagranicznych świadczy o małym zaangażowaniu
krajowych ośrodków hodowlanych w hodowlę
twórczą danego gatunku.
Określenia (oceny) użyte w charakterystykach
odmian zbóż i rzepaku odnoszą się do średniej z
wszystkich odmian aktualnie wpisanych do krajowego rejestru i badanych w doświadczeniach
PDOiR. Ocena średnia oznacza wynik odmiany
+- zbliżony do wyniku średniej ogólnej dla danej
cechy, niezależnie od rzeczywistej wartości tej cechy. W pozostałych gatunkach porównania odnoszą się raczej do odmian wzorcowych.
ZBOŻA OZIME
PSZENICA OZIMA
ARKADIA
Odmiana jakościowa (grupa A). Plenność średnia. Mrozoodporność dość duża (5,5o). Odporność
na rdzę brunatną – dość duża, na septoriozę plew,
fuzariozę kłosów i choroby podstawy źdźbła –
średnia, na septoriozę liści i brunatną plamistość
liści, – dość mała, na mączniaka prawdziwego –
mała do bardzo małej. Rośliny wysokie, o dość
małej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia
wczesny, dojrzewania dość wczesny. Masa 1000
ziaren dość duża, wyrównanie dobre, gęstość w
stanie zsypnym średnia. Odporność na porastanie
w kłosie średnia, liczba opadania duża. Zawartość
białka i ilość glutenu średnie. Wskaźnik sedymentacyjny SDS duży. Wydajność ogólna mąki średnia. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna.
Hodowca: DANKO Hodowla Roślin Sp. z o.o.
ELIPSA
Odmiana pastewna (grupa C). Plenność bardzo
dobra. Mrozoodporność mała. Odporność na rdzę
brunatną – duża, na mączniaka prawdziwego, septoriozę liści, septoriozę plew, fuzariozę kłosów i
choroby podstawy źdźbła – średnia, na brunatną
plamistość liści – dość mała. Rośliny niskie do
bardzo niskich, o średniej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni. Masa
1000 ziaren mała, wyrównanie przeciętne, gęstość
w stanie zsypnym dość mała. Odporność na porastanie w kłosie średnie, liczba opadania duża, zawartość białka średnia. Tolerancja na zakwaszenie
gleby przeciętna.
Przedstawiciel hodowcy: Hodowla Roślin
Strzelce Sp. z o.o. Grupa IHAR
KWS Dacanto
Odmiana chlebowa (grupa B). Plenność dobra.
Mrozoodporność mała do bardzo małej. Odporność na rdzę brunatną – duża, na septoriozę liści
i brunatną plamistość liści – dość duża, na mączniaka prawdziwego, septoriozę plew i choroby
podstawy źdźbła – średnia, na fuzariozę kłosów
– dość mała. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania dość późny. Masa 1000 ziaren
duża, wyrównanie średnie, gęstość w stanie zsypnym przeciętna. Odporność na porastanie w kłosie
średnia, liczba opadania duża do bardzo dużej. Zawartość białka i ilość glutenu dość małe. Wskaźnik sedymentacyjny SDS duży do bardzo dużego.
Wydajność ogólna mąki dość duża. Tolerancja na
zakwaszenie gleby średnia.
Pełnomocnik hodowcy: KWS Lochow Polska
Sp. z o.o.
Linus
Odmiana jakościowa (grupa A). Plenność dobra
do bardzo dobrej. Mrozoodporność mała. Odporność na ważniejsze choroby średnia, jedynie na
rdzę brunatną – dość duża. Rośliny dość niskie, o
dość dużej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia dość późny, dojrzewania średni. Masa 1000
ziaren dość mała, wyrównanie dość słabe, gęstość
w stanie zsypnym mała. Odporność na porastanie
w kłosie średnia, liczba opadania duża. Zawartość
białka dość duża, ilość glutenu duża. Wskaźnik sedymentacyjny SDS duży. Wydajność ogólna mąki
dość dobra. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia.
53
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Przedstawiciel hodowcy: RAGT Semences Polska Sp. z o.o.
MEISTER
Odmiana jakościowa (grupa A). Plenność bardzo dobra. Mrozoodporność mała do bardzo małej. Odporność na septoriozę liści, rdzę brunatną
i fuzariozę kłosów – dość duża, na septoriozę
plew, brunatną plamistość liści i choroby podstawy źdźbła – średnia, na mączniaka prawdziwego
– dość mała. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia
dość późny, dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren
duża, wyrównanie dobre do bardzo dobrego, gęstość w stanie zsypnym dość mała. Odporność na
porastanie w kłosie średnia, liczba opadania duża
do bardzo dużej. Zawartość białka i ilość glutenu
duże. Wskaźnik sedymentacyjny SDS duży. Wydajność ogólna mąki średnia. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia.
Przedstawiciel hodowcy: RAGT Semences Polska Sp. z o.o.
OXAL
Odmiana jakościowa (grupa A). Plenność dobra.
Mrozoodporność mała. Odporność na rdzę brunatną – duża, na septoriozę liści, septoriozę plew, brunatną plamistość liści, choroby podstawy źdźbła i
fuzariozę kłosów – dość duża, na mączniaka prawdziwego – średnia. Rośliny średniej wysokości, o
przeciętnej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia późny, dojrzewania dość późny. Masa 1000
ziaren dość duża, wyrównanie i gęstość w stanie
zsypnym średnie. Odporność na porastanie w kłosie średnia, liczba opadania dość duża. Zawartość
białka średnia, ilość glutenu dość mała. Wskaźnik
sedymentacyjny SDS duży do bardzo dużego. Wydajność ogólna mąki dość dobra. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia.
Przedstawiciel hodowcy: RAGT Semences Polska Sp. z o.o.
SAILOR
Odmiana jakościowa (grupa A). Plenność dobra. Mrozoodporność prawie średnia. Odporność
na ważniejsze choroby średnia, jedynie na rdzę
brunatną i brunatną plamistość liści – dość mała.
Rośliny wysokie, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni.
Masa 1000 ziaren dość duża, wyrównanie dobre,
gęstość w stanie zsypnym dość duża. Odporność
na porastanie w kłosie średnia, liczba opadania
54
dość duża. Zawartość białka dość duża, ilość glutenu duża. Wskaźnik sedymentacyjny SDS dość
duży. Wydajność ogólna mąki dość mała. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia.
Przedstawiciel hodowcy: DANKO Hodowla
Roślin Sp. z o.o.
JĘCZMIEŃ OZIMY
ANTONELLA
Odmiana wielorzędowa, typu pastewnego. Plenność bardzo dobra. Przyrost plonu przy uprawie na
wysokim poziomie agrotechniki powyżej średniej.
Mrozoodporność średnia. Odporność na mączniaka prawdziwego i czarną plamistość – duża do
bardzo dużej, na plamistość siatkową i rynchosporiozę – duża, na rdzę jęczmienia – dość duża. Rośliny średniej wysokości, o dość dużej odporności
na wyleganie. Termin kłoszenia średni, dojrzewania dość późny.
Masa 1000 ziaren dość duża, wyrównanie ziarna
dość dobre, gęstość ziarna w stanie zsypnym mała.
Zawartość białka w ziarnie średnia. Tolerancja na
zakwaszenie gleby przeciętna.
Pełnomocnik hodowcy: Saaten-Union Polska
Sp. z o.o.
HENRIETTE
Odmiana wielorzędowa, typu pastewnego. Plenność bardzo dobra. Przyrost plonu przy uprawie na
wysokim poziomie agrotechniki przeciętny.
Mrozoodporność średnia. Odporność na mączniaka prawdziwego, plamistość siatkową i rdzę
jęczmienia – dość duża, na rynchosporiozę i czarną plamistość – średnia. Rośliny średniej wysokości, o dość dużej odporności na wyleganie. Termin
kłoszenia wczesny, dojrzewania średni.
Masa 1000 ziaren duża, wyrównanie ziarna dość
dobre, gęstość ziarna w stanie zsypnym przeciętna.
Zawartość białka w ziarnie średnia. Tolerancja na
zakwaszenie gleby przeciętna.
Pełnomocnik hodowcy: Saaten-Union Polska
Sp. z o.o.
HOLMES
Odmiana wielorzędowa, typu pastewnego.
Plenność bardzo dobra. Przyrost plonu przy uprawie na wysokim poziomie agrotechniki powyżej
średniej.
Mrozoodporność średnia. Odporność na mączniaka prawdziwego, plamistość siatkową, rdzę
jęczmienia i rynchosporiozę – średnia, na czarną
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
plamistość – dość mała. Rośliny dość niskie, o
dość dużej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia dość wczesny, dojrzewania średni.
Masa 1000 ziaren dość duża, wyrównanie ziarna średnie, gęstość ziarna w stanie zsypnym przeciętna. Zawartość białka w ziarnie dość mała. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna.
Pełnomocnik hodowcy: DANKO Hodowla Roślin Sp. z o.o.
KWS MERIDIAN
Odmiana wielorzędowa, typu pastewnego.
Plenność dobra do bardzo dobrej. Przyrost plonu
przy uprawie na wysokim poziomie agrotechniki
powyżej średniej.
Mrozoodporność średnia. Odporność na rynchosporiozę – dość duża, na plamistość siatkową, rdzę
jęczmienia i czarną plamistość – średnia, na mączniaka prawdziwego – dość mała. Rośliny średniej
wysokości, o dość dużej odporności na wyleganie.
Termin kłoszenia i dojrzewania średni.
Masa 1000 ziaren dość duża, wyrównanie ziarna dość dobre, gęstość ziarna w stanie zsypnym
dość mała. Zawartość białka w ziarnie średnia. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna.
Pełnomocnik hodowcy: KWS Lochow Polska
Sp. z o.o.
MATILDA
Odmiana wielorzędowa, typu pastewnego.
Plenność dobra do bardzo dobrej. Przyrost plonu
przy uprawie na wysokim poziomie agrotechniki
powyżej średniej.
Mrozoodporność średnia. Odporność na plamistość siatkową, rdzę jęczmienia, rynchosporiozę
i czarną plamistość – dość duża, na mączniaka
prawdziwego mała. Rośliny średniej wysokości i
dość dużej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia wczesny, dojrzewania średni.
Masa 1000 ziaren duża, wyrównanie ziarna
średnie, gęstość ziarna w stanie zsypnym dość
mała. Zawartość białka w ziarnie średnia. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna.
Pełnomocnik hodowcy: Saaten-Union Polska
Sp. z o.o.
WENDY
Odmiana wielorzędowa, typu pastewnego.
Plenność dobra. Przyrost plonu przy uprawie na
wysokim poziomie agrotechniki przeciętny.
Mrozoodporność średnia. Odporność na rynchosporiozę – dość duża, na mączniaka prawdziwego, plamistość siatkową, rdzę jęczmienia i czarną
plamistość – średnia. Rośliny dość niskie, o dość
dużej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia
wczesny, dojrzewania dość wczesny.
Masa 1000 ziaren i wyrównanie ziarna średnie,
gęstość ziarna w stanie zsypnym dość mała. Zawartość białka w ziarnie średnia. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna.
Pełnomocnik hodowcy: Saaten-Union Polska
Sp. z o.o.
PSZENŻYTO OZIME
AGOSTINO
Odmiana pastewna, typu półkarłowego. Plenność bardzo dobra. Przyrost plonu na wysokim
poziomie agrotechniki poniżej średniej.
Mrozoodporność prawie średnia. Odporność na
rdzę brunatną – duża, na mączniaka prawdziwego, rdzę żółtą, fuzariozę kłosów, septoriozę plew
i liści – dość duża, na choroby podstawy źdźbła i
rynchosporiozę – średnia. Rośliny niskie, o dość
dużej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i
dojrzewania średni.
Masa 1000 ziaren średnia, wyrównanie dość
dobre, gęstość ziarna w stanie zsypnym duża.
Odporność na porastanie w kłosie średnia, liczba
opadania duża do bardzo dużej. Zawartość białka
dość duża. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna.
Hodowca: Lantmännen SW Seed BV Sp. z o.o.
BERENIKO
Odmiana pastewna, o normalnej wysokości roślin. Plenność bardzo dobra. Przyrost plonu na wysokim poziomie agrotechniki poniżej średniej.
Mrozoodporność mała do średniej. Odporność
na mączniaka prawdziwego i rdzę brunatną – duża,
na fuzariozę kłosów, choroby podstawy źdźbła,
septoriozę liści i plew – dość duża, na rdzę żółtą i
rynchosporiozę – średnia. Rośliny wysokie, o dość
małej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia
dość wczesny, dojrzewania średni.
Masa 1000 ziaren mała, wyrównanie dość dobre, gęstość w stanie zsypnym duża. Odporność na
porastanie w kłosie średnia, liczba opadania dość
duża. Zawartość białka średnia. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna.
Hodowca: DANKO Hodowla Roślin Sp. z o.o.
55
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
BOROWIK
Odmiana pastewna, o normalnej wysokości roślin. Plenność bardzo dobra. Przyrost plonu na wysokim poziomie agrotechniki poniżej średniej.
Mrozoodporność średnia. Odporność na mączniaka prawdziwego, rdzę brunatną i żółtą, fuzariozę kłosów, choroby podstawy źdźbła i septoriozę
liści – dość duża, na septoriozę plew i rynchosporiozę – średnia. Rośliny bardzo wysokie, o dość
dużej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia
dość wczesny, dojrzewania średni.
Masa 1000 ziaren bardzo duża, wyrównanie
dość dobre, gęstość w stanie zsypnym dość mała.
Odporność na porastanie w kłosie średnia, liczba
opadania mała. Zawartość białka średnia. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna.
Hodowca: Hodowla Roślin Strzelce Sp. z o.o.
Grupa IHAR
KWS TRISOL
Odmiana pastewna, o normalnej wysokości roślin. Plenność bardzo dobra. Przyrost plonu na wysokim poziomie agrotechniki poniżej średniej.
Mrozoodporność mała do średniej. Odporność
na mączniaka prawdziwego – duża, na rdzę brunatną – dość duża, na rdzę żółtą, septoriozę liści
i plew, rynchosporiozę, fuzariozę kłosów i choroby podstawy źdźbła – średnia. Rośliny wysokie, o
dość małej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni.
Masa 1000 ziaren bardzo duża, wyrównanie
dość dobre, gęstość w stanie zsypnym dość mała.
Odporność na porastanie w kłosie średnia, liczba
opadania dość duża. Zawartość białka dość mała.
Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna.
Hodowca: KWS Lochow GmbH Sp. z o.o.
MAESTOZO
Odmiana pastewna, o normalnej wysokości roślin. Plenność bardzo dobra. Przyrost plonu na wysokim poziomie agrotechniki poniżej średniej.
Mrozoodporność średnia. Odporność na rdzę
brunatną – duża, mączniaka prawdziwego, choroby podstawy źdźbła, rynchosporiozę, septoriozę
liści i plew – dość duża, na rdzę żółtą – średnia,
na fuzariozę kłosów – dość mała. Rośliny wysokie
do bardzo wysokich, o dość małej odporności na
wyleganie. Termin kłoszenia wczesny, dojrzewania średni.
Masa 1000 ziaren dość duża, wyrównanie średnie, gęstość ziarna w stanie zsypnym przeciętna.
Odporność na porastanie w kłosie, liczba opadania
56
i zawartość białka średnie. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna.
Hodowca: DANKO Hodowla Roślin Sp. z o.o.
MIKADO
Odmiana pastewna, typu półkarłowego. Plenność dobra do bardzo dobrej. Przyrost plonu na
wysokim poziomie agrotechniki poniżej średniej.
Mrozoodporność dość duża. Odporność na rdzę
brunatną – duża, na rdzę żółtą, fuzariozę kłosów
– dość duża, na rynchosporiozę, septoriozę plew i
liści – średnia, na mączniaka prawdziwego i choroby podstawy źdźbła – dość mała. Rośliny dość
niskie, o dużej odporności na wyleganie. Termin
kłoszenia i dojrzewania średni.
Masa 1000 ziaren dość mała, wyrównanie średnie, gęstość ziarna w stanie zsypnym duża. Odporność na porastanie w kłosie średnia, liczba opadania i zawartość białka dość małe. Tolerancja na
zakwaszenie gleby przeciętna.
Hodowca: DANKO Hodowla Roślin Sp. z o.o.
ŻYTO OZIME
ARMAND
Odmiana populacyjna, przeznaczona do uprawy na ziarno. Plenność na poziomie czołowych
odmian populacyjnych.
Odporność na choroby podstawy źdźbła – dość
duża, na mączniaka prawdziwego, rdzę brunatną,
rdzę źdźbłową, septoriozę liści i rynchosporiozę –
średnia, na pleśń śniegową – dość mała. Rośliny
średniej wysokości, o dość dużej odporności na
wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni.
Masa 1000 ziaren i wyrównanie średnie, gęstość w stanie zsypnym przeciętna. Odporność na
porastanie ziarna w kłosie średnia, liczba opadania
oraz zawartość białka dość duże. Lepkość maksymalna kleiku skrobiowego dość duża, końcowa
temperatura kleikowania bardzo wysoka. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna.
Hodowca: Alicja Ramenda
HORYZO
Odmiana populacyjna, przeznaczona do uprawy na ziarno. Plenność na poziomie czołowych
odmian populacyjnych.
Odporność na mączniaka prawdziwego i rdzę
brunatną – dość duża, na rdzę źdźbłową, septoriozę liści, rynchosporiozę i choroby podstawy źdźbła
– średnia, na pleśń śniegową – dość mała. Rośliny
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
średniej wysokości, o przeciętnej odporności na
wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni.
Masa 1000 ziaren duża, wyrównanie dość dobre,
gęstość w stanie zsypnym przeciętna. Odporność
na porastanie ziarna w kłosie, liczba opadania oraz
zawartość białka średnie. Lepkość maksymalna
kleiku skrobiowego średnia, końcowa temperatura
kleikowania dość wysoka. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna.
Hodowca: Hodowla Roślin Smolice Sp. z o.o.
Grupa IHAR
SU DRIVE
Odmiana mieszańcowa trójkomponentowa,
przeznaczona do uprawy na ziarno. Plenność bardzo dobra.
Odporność na septoriozę liści, rynchosporiozę
i pleśń śniegową – dość duża, na rdzę źdźbłową i
choroby podstawy źdźbła – średnia, na mączniaka
prawdziwego i rdzę brunatną – dość mała. Rośliny
dość niskie, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni.
Masa 1000 ziaren dość duża, wyrównanie dość
dobre, gęstość w stanie zsypnym przeciętna. Odporność na porastanie ziarna w kłosie i liczba opadania średnie. Zawartość białka mała do bardzo
małej. Lepkość maksymalna kleiku skrobiowego
średnia, końcowa temperatura kleikowania wysoka. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna.
Pełnomocnik hodowcy: Saaten-Union Polska
Sp. z o.o.
ZBOŻA JARE
PSZENICA JARA
ARABESKA
Odmiana jakościowa (grupa A). Plenność dobra
do bardzo dobrej. Przyrost plonu przy uprawie na
wysokim poziomie agrotechniki poniżej średniej.
Odporność na mączniaka i rdzę żółtą – duża,
na rdzę brunatną – dość duża, na septoriozę liści
i plew, fuzariozę kłosów oraz brunatną plamistość
liści – średnia, na choroby podstawy źdźbła – dość
mała. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej
odporności na wyleganie. Termin kłoszenia wczesny, dojrzewania dość wczesny.
Masa 1000 ziaren dość mała, wyrównanie przeciętne, gęstość w stanie zsypnym bardzo duża. Od-
porność na porastanie w kłosie dość mała, liczba
opadania duża. Zawartość białka duża, ilość glutenu dość duża. Wskaźnik sedymentacyjny SDS
bardzo duży. Wydajność ogólna mąki średnia. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna.
Hodowca: DANKO Hodowla Roślin Sp. z o.o.
RADOCHA
Odmiana zaliczona do grupy C (pszenica pozostała, w tym pastewna). Plenność średnia. Przyrost
plonu przy uprawie na wysokim poziomie agrotechniki powyżej średniej.
Odporność na rdzę żółtą – duża, na rdzę brunatną, septoriozę liści, choroby podstawy źdźbła
i brunatną plamistość liści – średnia, na mączniaka, septoriozę plew, fuzariozę kłosów – dość mała.
Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni.
Masa 1000 ziaren duża, wyrównanie dość dobre, gęstość w stanie zsypnym duża do bardzo
dużej. Odporność na porastanie w kłosie średnia,
liczba opadania przeciętna. Zawartość białka duża,
ilość glutenu bardzo duża. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna.
Hodowca: Hodowla Roślin Strzelce Sp. z o.o.
Grupa IHAR
PSZENICA TWARDA JARA
SMH87
Pierwsza odmiana pszenicy twardej w krajowym rejestrze, przeznaczona do produkcji makaronu i innych przetworów zbożowych. Odmiana
oścista.
Plenność, w przeciętnych warunkach klimatyczno-glebowych, na poziomie 70-79% wzorcowych
odmian pszenicy zwyczajnej. Przyrost plonu na
wysokim poziomie agrotechniki poniżej średniej
wzorcowych odmian pszenicy zwyczajnej.
Odporność na rdzę brunatną i rdzę żółtą – duża,
na mączniaka – dość duża, na septoriozę plew,
fuzariozę kłosów, choroby podstawy źdźbła oraz
brunatną plamistość liści – średnia, na septoriozę
liści – dość mała. Rośliny niskie do bardzo niskich,
o małej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia wczesny, dojrzewania dość wczesny.
Masa 1000 ziaren dość duża, wyrównanie dość
słabe, gęstość w stanie zsypnym dość duża. Odporność na porastanie w kłosie średnia, liczba opadania w niesprzyjających warunkach często poniżej
57
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
150 sekund. Zawartość białka duża do bardzo dużej, ilość glutenu duża. Tolerancja na zakwaszenie
gleby przeciętna.
Hodowca: Hodowla Roślin Smolice Sp. z o.o.
Grupa IHAR
JĘCZMIEŃ JARY
GOODLUCK
Odmiana typu browarnego, o dobrej wartości
technologicznej.
Plenność dobra. Przyrost plonu przy uprawie na
wysokim poziomie agrotechniki przeciętny.
Odporność na mączniaka prawdziwego i rdzę
jęczmienia – dość duża, na plamistość siatkową,
rynchosporiozę i czarną plamistość – średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia dość wczesny,
dojrzewania średni.
Masa 1000 ziaren duża do bardzo dużej, wyrównanie ziarna dobre, gęstość ziarna w stanie
zsypnym przeciętna. Zawartość białka w ziarnie
średnia. Tolerancja na zakwaszenie gleby dość
mała.
Pełnomocnik hodowcy: RAGT Semences Polska Sp. z o.o.
BASIC
Odmiana typu pastewnego.
Plenność dobra do bardzo dobrej. Przyrost plonu przy uprawie na wysokim poziomie agrotechniki powyżej średniej.
Odporność na mączniaka prawdziwego, plamistość siatkową, rynchosporiozę i czarną plamistość
– dość duża, na rdzę jęczmienia – średnia. Rośliny
dość niskie, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia dość wczesny, dojrzewania
średni.
Masa 1000 ziaren duża, wyrównanie ziarna dobre, gęstość ziarna w stanie zsypnym przeciętna.
Zawartość białka w ziarnie średnia. Tolerancja na
zakwaszenie gleby przeciętna.
Pełnomocnik hodowcy: DANKO Hodowla Roślin Sp. z o.o.
IRON
Odmiana typu pastewnego.
Plenność bardzo dobra. Przyrost plonu przy
uprawie na wysokim poziomie agrotechniki poniżej średniej.
58
Odporność na rdzę jęczmienia i czarną plamistość – dość duża, na plamistość siatkową i rynchosporiozę – średnia, na mączniaka prawdziwego
– dość mała.
Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni.
Masa 1000 ziaren dość mała, wyrównanie ziarna średnie, gęstość ziarna w stanie zsypnym dość
mała. Zawartość białka w ziarnie dość mała. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna.
Pełnomocnik hodowcy: DANKO Hodowla Roślin Sp. z o.o.
NATASIA
Odmiana typu pastewnego.
Plenność dobra do bardzo dobrej. Przyrost plonu przy uprawie na wysokim poziomie agrotechniki przeciętny.
Odporność na rdzę jęczmienia – dość duża, na
mączniaka prawdziwego, plamistość siatkową,
rynchosporiozę i czarną plamistość – średnia. Rośliny dość niskie, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni.
Masa 1000 ziaren dość duża, wyrównanie ziarna średnie, gęstość ziarna w stanie zsypnym mała.
Zawartość białka w ziarnie mała.
Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna.
Pełnomocnik hodowcy: DANKO Hodowla Roślin Sp. z o.o.
OWIES NAGI
NAGUS
Odmiana nieoplewiona przeznaczona do uprawy na terenie całego kraju, z wyjątkiem wyżej położonych terenów górskich. Plon ziarna na poziomie odmiany Siwek.
Odporność na rdzę wieńcową – dość mała, na
mączniaka prawdziwego, rdzę źdźbłową, helmintosporiozę, septoriozę liści – średnia. Rośliny dość
wysokie, o przeciętnej odporności na wyleganie.
Termin wiechowania i dojrzałości średni.
W stosunku do odmiany Siwek charakteryzuje
się mniejszym udziałem ziaren oplewionych, podobną masą 1000 ziaren, gorszym wyrównaniem,
większą gęstością ziarna w stanie zsypnym oraz
większą zawartością białka i tłuszczu. Tolerancja
na zakwaszenie gleby dość duża.
Hodowca: DANKO Hodowla Roślin Sp. z o.o.
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
KUKURYDZA
(SC – odmiana mieszańcowa dwuliniowa, TC –
odmiana mieszańcowa trójliniowa, CCM – mielone kolby do zakiszania)
Użytkowanie na ziarno
Grupa wczesna
ES ZIZOU
Odmiana TC, przeznaczona do uprawy na ziarno, wczesna, FAO 220. Plon ziarna dość duży,
względnie stabilny w latach. Wysokość roślin powyżej średniej grupy wczesnej. Wigor roślin w początkowej fazie wegetacji nieco słabszy od wzorca,
natomiast rośliny dłużej utrzymują zielone liście w
okresie dojrzewania ziarna (stay green). Zdrowotność roślin dobra; podatność na fuzariozę łodyg
i wyleganie oraz głownię guzowatą kolb mała,
natomiast w warunkach sprzyjających chorobie –
większe porażenie przez głownię łodyg. Struktura
kolb dość korzystna. Odmiana przydatna do uprawy na suche ziarno w rejonach jego produkcji oraz
na CCM.
Pełnomocnik hodowcy: Rolagra, Błażej Springer
LOKATA
Odmiana TC, przeznaczona do uprawy na ziarno, wczesna, FAO 220. Plon ziarna na poziomie
wzorca grupy wczesnej, przy nieco późniejszym
dojrzewaniu. Wysokość roślin średnia. Wigor roślin w początkowej fazie wegetacji słabszy od
wzorca, natomiast dłuższe utrzymywanie zielonych liści w okresie dojrzewania ziarna (stay green). Zdrowotność roślin dobra; porażenie przez
głownie i fuzariozę kolb oraz omacnicę prosowiankę małe, podatność na wyleganie niewielkie.
Struktura kolb średnia. Odmiana odpowiednia do
uprawy na suche ziarno i CCM.
Hodowca: Hodowla Roślin Smolice Sp. z o.o.
Grupa IHAR
RYWAL
Odmiana TC, przeznaczona do uprawy na ziarno, wczesna, FAO 210. Plon ziarna na poziomie
wzorca grupy wczesnej przy dojrzewaniu wcześniejszym od wzorca. Wysokość roślin średnia lub
mniejsza od średniej. Wigor roślin w początkowej
fazie wegetacji dość dobry. Zdrowotność roślin
dość dobra. Podatność na porażane przez głownię i
fuzariozę kolb małe, natomiast większa podatność
na fuzariozę łodyg i wyleganie roślin. Udział rdzeni w masie kolby dość duży. Odmiana przydatna
do uprawy na ziarno, w tym w gorszych warunkach termicznych.
Hodowca: Hodowla Roślin Smolice Sp. z o.o.
Grupa IHAR
SY COOKY
Odmiana SC przeznaczona do uprawy na ziarno, wczesna, FAO 220. Plon ziarna na tle wzorca
grupy wczesnej bardzo duży i względnie stabilny
w kolejnych latach. Wysokość roślin mniejsza od
wzorca. Wigor roślin w początkowej fazie wegetacji przeciętny. Zdrowotność roślin dobra; podatność na fuzariozę łodyg średnia, a na fuzariozę
kolb oraz głownie zarówno na łodygach jak i kolbach – mała. Podatność roślin na wyleganie oraz
porażenie przez omacnicę prosowiankę mała. Odmiana typu generatywnego. Rośliny dłużej utrzymują zielone liście w okresie dojrzewania ziarna
(stay green). Struktura kolb korzystna. Odmiana
odpowiednia do uprawy na suche ziarno i CCM.
Pełnomocnik hodowcy: Syngenta Seeds Sp. z
o.o.
Grupa średnio wczesna
AMANATIDIS
Odmiana SC, przeznaczona do uprawy na ziarno, wczesność na pograniczu grupy wczesnej i
średnio wczesnej, FAO 220-230. W porównaniu
z wzorcem grupy średnio wczesnej plony ziarna
duże. Ta cecha odmiany szczególnie dobrze uwidacznia się w warunkach ogólnie sprzyjających
dla wegetacji kukurydzy. Wysokość roślin powyżej wzorca grupy średnio wczesnej. Zdrowotność
roślin dobra; podatność na głownie i fuzariozy
mała; niewielka skłonność do wylegania wcześnie
dojrzałych roślin. Struktura kolb (udział ziarna w
masie kolb) nieco poniżej średniej. Odmiana odpowiednia dla rejonów produkcji ziarna.
Pełnomocnik hodowcy: KWS Polska Sp. z o.o.
AMARYL
Odmiana SC, przeznaczona do uprawy na
ziarno, średnio wczesna, FAO 230. Na tle grupy
średnio wczesnej duży plon ziarna i dość wczesne
dojrzewanie. Wysokość roślin większa od wzor59
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
ca grupy średnio wczesnej. Zdrowotność roślin
dobra; podatność na głownie i fuzariozy mała,
podatność na wyleganie roślin i porażenie przez
omacnicę prosowiankę niewielka. Udział ziarna w
masie kolby średni. Odmiana przydatna w użytkowaniu na ziarno, odpowiednia również do produkcji CCM.
Pełnomocnik hodowcy: KWS Polska Sp. z o.o.
AMBROSINI
Odmiana trójliniowa TC, przeznaczona do
uprawy na ziarno, średnio wczesna, FAO 230-240.
Na tle wzorca grupy średnio wczesnej plon ziarna
bardzo duży. Wysokość roślin nie przekracza średniego poziomu. Zdrowotność roślin bardzo dobra;
małe porażenie przez fuzariozy łodyg, znaczna
odporność na wyleganie, małe porażenie przez
omacnicę prosowiankę, dobry wigor roślin w początkowej fazie wegetacji. Struktura kolb mniej
korzystna.
Odmiana przydatna w użytkowaniu na ziarno.
Z uwagi na większy udział rdzenia w masie kolb,
mniejsza byłaby przydatność do produkcji CCM.
Pełnomocnik hodowcy: KWS Polska Sp. z o.o.
SMOLAN
Odmiana TC, przeznaczona do uprawy na ziarno, średnio wczesna, FAO 230. Plon ziarna średni,
przy dojrzewaniu wcześniejszym od wzorca. Wysokość roślin średnia. Wigor roślin w początkowej
fazie wegetacji średni. Zdrowotność roślin dość
dobra; podatność na fuzariozę kolb i omacnicę
prosowiankę mała, a większa na fuzariozę łodyg
i wyleganie. Struktura kolb (udział rdzenia w masie kolby) dość korzystna. Odmiana przydatna do
uprawy na ziarno i CCM w rejonach takiej produkcji.
Hodowca: Hodowla Roślin Smolice Sp. z o.o.
Grupa IHAR
SY MULTITOP
Odmiana SC, przeznaczona do uprawy na
ziarno, średnio wczesna, FAO 240. Plon ziarna i
wczesność dojrzewania na poziomie wzorca grupy średnio wczesnej. Wysokość roślin nieco powyżej wzorca. Wigor roślin w początkowej fazie
wegetacji przeciętny. Zdrowotność roślin dobra;
podatność na fuzariozy łodyg i kolb bardzo mała,
na głownię guzowatą łodyg oraz omacnicę prosowiankę mała; podatność na wyleganie mała. Udział
rdzenia w masie kolb większy niż u wzorca. Od-
60
miana przydatna do uprawy na ziarno w rejonach
jego produkcji.
Pełnomocnik hodowcy: Syngenta Seeds Sp. z
o.o.
Grupa średnio późna
ES CHRONO
Odmiana SC, przeznaczona do uprawy na ziarno, średnio późna, FAO 260. Plon ziarna duży i
względnie stabilny w latach, dojrzewanie nieco
późniejsze od wzorca grupy średnio późnej. Wysokość roślin średnia lub nieco mniejsza od wzorca.
Dobry wigor w początkowej fazie wegetacji oraz
dłuższe utrzymywanie zielonych liści w okresie
dojrzewania ziarna. Dobra zdrowotność roślin;
porażenie przez fuzariozę łodyg i głownie małe,
skłonność do wylegania mała, natomiast większe
porażenie przez fuzariozy kolb. Struktura kolb
średnia. Odmiana odpowiednia do uprawy w technologii ziarnowej w korzystniejszych warunkach
termicznych.
Pełnomocnik hodowcy: Rolagra, Błażej Springer
MAS 29H
Odmiana TC, przeznaczona do uprawy na ziarno, średnio późna, FAO 260. Plon ziarna i termin
dojrzewania na poziomie wzorca odpowiedniej
grupy wczesności. Rośliny dość wysokie. Wigor
roślin w początkowej fazie wegetacji dobry. Rośliny dłużej utrzymują zielone liście w okresie dojrzewania ziarna (stay green). Podatność na fuzariozę łodyg i inne choroby mała, z wyjątkiem fuzariozy kolb, która pojawiła się w większym nasileniu. Wyleganie roślin i porażenie przez omacnicę
prosowiankę małe. Udział rdzeni w masie kolby
dość duży. Odmiana przydatna przede wszystkim
do uprawy na ziarno w korzystniejszych warunkach termicznych.
Pełnomocnik hodowcy: Maisadour Polska Sp.
z o.o.
Użytkowanie na kiszonkę
Grupa średnio wczesna
CASSILAS
Odmiana SC, przeznaczona do uprawy na kiszonkę, wczesność na granicy grupy średnio wcze-
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
snej i średnio późnej, FAO 250-260. Plon ogólny
suchej masy i plon suchej masy kolb bardzo duży.
Rośliny dość wysokie, bardzo duży plon świeżej
masy i plon jednostek pokarmowych. Struktura
plonu i wskaźnik koncentracji energii średni. Wegetatywna część roślin dojrzewa względnie wcześniej niż kolby; dobry wigor w początkowej fazie
wzrostu, podatność na głownię guzowatą oraz wyleganie mała. Odpowiednia do uprawy szczególnie
w korzystniejszych warunkach cieplnych.
Pełnomocnik hodowcy: KWS Polska Sp. z o.o.
ES VALI
Odmiana SC, przeznaczona do uprawy na kiszonkę, średnio wczesna, FAO 240. Na tle wzorca grupy średnio wczesnej – duży plon ogólny
suchej masy i dość duży plon suchej masy kolb.
Wysokość roślin większa od wzorca. Plon świeżej
masy roślin przewyższa poziom wzorca; plon jednostek pokarmowych duży. Udział kolb w plonie
ogólnym suchej masy nieco mniejszy od wzorca;
wskaźnik koncentracji energii średni. Kolby dojrzewają względnie wcześniej niż wegetatywne
części roślin. Podatność na głownię guzowatą na
kolbach mała, a na łodygach większa. Podatność
na wyleganie średnia. Odmiana przydatna do uprawy na kiszonkę w mniej sprzyjających warunkach
termicznych oraz na wcześniejszy zbiór.
Pełnomocnik hodowcy: Rolagra, Błażej Springer
GEOXX
Odmiana SC, przeznaczona do uprawy na kiszonkę, średnio wczesna, FAO 240. Plon ogólny
suchej masy duży, plon suchej masy kolb średni.
Wysokość roślin dość duża. Plon świeżej masy
roślin średni, plon jednostek pokarmowych dość
duży, udział kolb w plonie ogólnym suchej masy
średni, wskaźnik koncentracji energii powyżej średniego. Wigor roślin w początkowej fazie
wzrostu dobry. Podatność na głownię guzowatą
zarówno kolb jak i łodyg mała, podatność na wyleganie większa od wzorca. Odmiana przydatna
do uprawy na kiszonkę szczególnie w północnym
rejonie kraju.
Pełnomocnik hodowcy: RAGT Semences Polska Sp. z o.o.
sokość roślin poniżej średniej. Plon zielonej masy
roślin większy od wzorca grupy średnio wczesnej.
Plon jednostek pokarmowych duży. Udział kolb w
plonie ogólnym suchej masy korzystny; wskaźnik
koncentracji energii na średnim poziomie. Kolby
osiągają dojrzałość do zbioru na kiszonkę względnie później niż łodygi z liśćmi. Rośliny o dobrym
wigorze w początkowej fazie wegetacji. Porażenie
przez głownię guzowatą kolb i łodyg nieco większe od wzorca, podatność na wyleganie mała. Odmiana przydatna do produkcji kiszonki na większej części obszaru kraju.
Pełnomocnik hodowcy: KWS Polska Sp. z o.o.
SUMAS
Odmiana SC, przeznaczona do uprawy na kiszonkę, średnio wczesna, FAO 240-250. Plon
ogólny suchej masy duży; plon suchej masy kolb
średni (na poziomie wzorca). Wysokość roślin
średnia. Plon ogólny świeżej masy dość duży, plon
jednostek pokarmowych duży; struktura plonu
nieco gorsza od wzorca. Wigor w początkowej fazie wegetacji średni. Podatność roślin na wyleganie mała. Wrażliwość na porażenie przez głownię
guzowatą większa od wzorca. Odmiana przydatna
do uprawy na kiszonkę na terenie całego kraju.
Pełnomocnik hodowcy: Saaten-Union Polska
Sp.z o.o.
Grupa średnio późna
UŁAN
Odmiana TC, przeznaczona do uprawy na kiszonkę, średnio późna, FAO 270. Plon ogólny
świeżej i suchej masy oraz plon suchej masy kolb
duży. Wysokość roślin dość duża. Struktura plonu
suchej masy oraz wskaźnik koncentracji energii
mniej korzystne. Odmiana wykazuje dobry wigor
w początkowej fazie wegetacji. Podatność roślin
na wyleganie mała, a nieco większa na porażenie przez głownię guzowatą. Odmiana przydatna
do uprawy na kiszonkę szczególnie w rejonach o
dłuższym okresie wegetacji. Byłaby również przydatna do produkcji biogazu.
Hodowca: Hodowla Roślin Smolice Sp. z o.o.
Grupa IHAR
KOMPROMIS
Odmiana TC, przeznaczona do uprawy na kiszonkę, średnio wczesna, FAO 250. Plon ogólny
suchej masy i plon suchej masy kolb duży. Wy61
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
ROŚLINY OKOPOWE
BURAK CUKROWY
(wszystkie odmiany diploidalne, deklarowana
przez hodowców tolerancja na rizomanię)
ABRAX
Odmiana typu normalnego. Plon korzeni wyraźnie powyżej średniego, zawartość cukru nieznacznie niższa od średniej, plon cukru duży. Jakość technologiczna dobra, niska zawartość składników melasotwórczych. Masa ulistnienia duża.
Podatność na chwościka buraka stosunkowo mała
zarówno w standardowych warunkach uprawy, jak
i w warunkach prowokacyjnych.
Pełnomocnik hodowcy: Strube Polska Sp. z
o.o.
AGRONOM
Odmiana typu cukrowego. Plon korzeni mniejszy od średniego, zawartość cukru wysoka, plon
cukru dość duży. Jakość przerobowa bardzo dobra,
niska zawartość składników technologicznie szkodliwych; wcześniejsze osiąganie dojrzałości technologicznej do zbioru. Plon liści średni. Podatność
na chwościka buraka nieco większa od średniej.
Pełnomocnik hodowcy: SESVANDERHAVE
Poland Sp. z o.o.
AMBASSADOR
Odmiana typu normalnego. Plon korzeni średni, zawartość cukru wyższa od wzorca, plon cukru
duży i względnie stabilny w latach. Jakość technologiczna dobra, niska zawartość składników melasotwórczych. Masa ulistnienia duża; podatność na
chwościka buraka przeciętna.
Pełnomocnik hodowcy: SESVANDERHAVE
Poland Sp. z o.o.
ARGUMENT
Odmiana typu normalnego. Plon korzeni dość
duży, znacznie przekracza poziom wzorca, zawartość cukru średnia, plon cukru duży, względnie
stabilny w latach. Jakość technologiczna dobra,
niska zawartość azotu szkodliwego. Na tle wzorca,
masa ulistnienia bardzo obfita. Odmiana mało podatna na chwościka buraka; w mniejszym stopniu
poraża się również w polowych warunkach prowokujących występowanie choroby.
Pełnomocnik hodowcy: SESVANDERHAVE
Poland Sp. z o.o.
62
DANUBE
Odmiana typu normalnego. Plon korzeni średni,
zawartość cukru nieco wyższa od poziomu wzorca,
względnie stabilna w latach, plon cukru średni do
dość dużego. Jakość technologiczna dobra, bardzo
niska zawartość składników melasotwórczych.
Masa ulistnienia duża; podatność na chwościka
buraka przeciętna.
Hodowca: SAS Florimond Desprez Veuve &
Fils
FINEZJA
Odmiana typu normalno-plennego. Plon korzeni duży do bardzo dużego, zawartość cukru dość
niska do niskiej, plon cukru średni do dużego,
względnie niezbyt stabilny w latach. Jakość przerobowa korzeni średnia do niższej (niska zawartość azotu szkodliwego, a dość wysoka – potasu).
Masa liści powyżej średniej; podatność na chwościka buraka niewielka.
Hodowca: Kutnowska Hodowla Buraka Cukrowego Sp. z o.o.
JANKA
Odmiana typu normalnego. Plon korzeni większy od wzorca zbiorowego, natomiast zawartość
cukru nieco niższa; plon cukru średni. Jakość
technologiczna korzeni umiarkowana; zawartości
sodu i potasu powyżej średniej, a azotu szkodliwego – nieco poniżej. Masa ulistnienia średnia do
mniejszej. W warunkach prowokacyjnych odmiana podlega względnie większemu porażeniu przez
chwościka buraka.
Hodowca: Kutnowska Hodowla Buraka Cukrowego Sp. z o.o.
KONRAD
Odmiana typu normalnego do normalno-plennego. Plon korzeni dość duży, zawartość cukru nieco
poniżej średniej, względnie stabilna w latach, plon
cukru duży. Jakość technologiczna korzeni dobra,
niska zawartość składników melasotwórczych.
Plon liści średni; podatności na chwościka buraka
dość mała.
Pełnomocnik hodowcy: Strube Polska Sp. z
o.o.
PRIMADONNA KWS
Odmiana typu normalnego. Plon korzeni duży
do bardzo dużego, zawartość cukru średnia, plon
cukru duży do bardzo dużego. Jakość technolo-
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
giczna dobra; niska zawartość azotu szkodliwego, wyższa zawartość potasu. Masa liści powyżej
średniej; ujawnia względnie nieco większe porażenie przez chwościka buraka w warunkach dużej
presji patogenu.
Pełnomocnik hodowcy: KWS Polska Sp. z o.o.
SY BELANA
Odmiana typu normalnego. Plon korzeni na poziomie wzorca lub wyższy, zawartość cukru średnia, plon cukru średni. Jakość technologiczna średnia, zawartość składników melasotwórczych nieco
powyżej wzorca. Masa ulistnienia bardzo duża.
Zaletą odmiany jest mała podatność na chwościka
burakowego, potwierdzająca deklarację hodowcy
o tolerancji na chorobę.
Pełnomocnik hodowcy: Syngenta Seeds Sp. z
o.o.
TADEUSZ
Odmiana typu normalno-plennego. Plon korzeni wyraźnie przewyższa średni poziom, zawartość
cukru niższa od wzorca, względnie stabilna w latach badań; plon cukru średni do dość dużego. Jakość technologiczna i zawartość składników melasotwórczych średnia. Masa ulistnienia co najmniej
średnia. Odmiana stosunkowo mniej porażana
przez chwościka buraka.
Hodowca: Wielkopolska Hodowla Buraka Cukrowego Sp. z o.o.
TUWIM
Odmiana typu normalno-cukrowego. Plon korzeni nieco mniejszy od średniego, zawartość
cukru wyższa od wzorca, plon cukru co najmniej
średni. Jakość technologiczna dobra, niska zawartość azotu szkodliwego. Plon liści powyżej średniego; podatność na chwościka buraka nie przekracza średniego poziomu.
Pełnomocnik hodowcy: Strube Polska Sp. z
o.o.
ZIEMNIAK
ETIUDA
Odmiana średnio wczesna, jakościowa przeznaczona głównie do produkcji chipsów, w typie konsumpcyjnym mączystym do bardzo mączystego.
Bulwy bardzo duże, o regularnym kształcie, śred-
nio płytkich oczkach, jasnobeżowej skórce i kremowej barwie miąższu. Posiada względnie bardzo
niską zawartość cukrów redukujących. Odporna
na mątwika ziemniaczanego, wysoko odporna na
wirus Y, średnio odporna na wirus liściozwoju i
podatna na porażenie zarazą ziemniaka.
Hodowca: Hodowla Ziemniaka Zamarte Sp. z
o.o. Grupa IHAR
GWIAZDA
Odmiana jadalna wczesna, w typie konsumpcyjnym ogólnoużytkowym, o dobrym smaku. Bulwy
bardzo duże, okrągłoowalne o regularnym kształcie i płytkich oczkach, żółtej skórce i jasnożółtej
do żółtej barwie miąższu. Odmiana dość plenna, o
dużym udziale frakcji handlowej w plonie. Odporna na mątwika ziemniaczanego, odporna na wirus
Y i liściozwoju, podatna na porażenie zarazą ziemniaka.
Hodowca: Hodowla Ziemniaka Zamarte Sp. z
o.o. Grupa IHAR
HUBAL
Odmiana jadalna wczesna, wstępnie rekomendowana do produkcji frytek, w typie konsumpcyjnym sałatkowy do ogólnoużytkowego, o dobrym
smaku. Bulwy duże, owalne o regularnym kształcie, płytkich oczkach, żółtej skórce i jasnożółtej
barwie miąższu. Odmiana średnio plenna, o dużym udziale frakcji handlowej w plonie. Odporna
na mątwika ziemniaczanego, odporna na wirus Y,
średnio odporna na wirus liściozwoju, dość podatna na porażenie zarazą ziemniaka.
Hodowca: Hodowla Ziemniaka Zamarte Sp. z
o.o. Grupa IHAR
JURATA
Odmiana średnio wczesna, jakościowa przeznaczona głównie do produkcji frytek, w typie
konsumpcyjnym ogólnoużytkowym do ogólnoużytkowego lekko mączystego. Bulwy średniej
wielkości, okrągłoowalne o regularnym kształcie
i płytkich oczkach, żółtej skórce i kremowej barwie miąższu. Posiada względnie niską zawartość
cukrów redukujących. Odporna na mątwika ziemniaczanego, wysoko odporna na wirus Y, średnio
odporna na wirus liściozwoju, dość podatna na porażenie zarazą ziemniaka.
Pełnomocnik hodowcy: Europlant Handel
Ziemniakami Sp. z o.o. o/Laski Koszalińskie
63
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
JUBILAT
Odmiana skrobiowa średnio wczesna, w typie
konsumpcyjnym mączystym do bardzo mączystego. Bulwy średniej wielkości, okrągłoowalne o regularnym kształcie i płytkich oczkach, jasnobeżowej skórce i kremowej barwie miąższu. Odmiana
średnio plenna, o dużym udziale frakcji handlowej
w plonie i dużych plonach skrobi. Wysoka zawartość skrobi. Odporna na mątwika ziemniaczanego,
odporna na wirus Y, średnio odporna na wirus liściozwoju i średnio odporna na porażenie zarazą
ziemniaka. Bulwy gromadzą stosunkowo wysoką
zawartość glikoalkaloidów.
Hodowca: Pomorsko-Mazurska Hodowla Ziemniaka Sp. z o.o. z siedzibą w Strzekęcinie
ROŚLINY OLEISTE OZIME
RZEPAK OZIMY
ANDIE
Odmiana populacyjna. Plon nasion duży; wyniki plonowania stabilne w latach. Zawartość tłuszczu w nasionach dość duża, glukozynolanów powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie
beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion mniejsza od średniej.
Zimotrwałość roślin dobra. Termin początku
kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności
na wyleganie.
Odporność na zgniliznę twardzikową i choroby
podstawy łodygi mniejsza od średniej, na suchą
zgniliznę kapustnych i czerń krzyżowych średnia.
Pełnomocnik hodowcy: Dieckmann Seeds Polska sp. z o.o.
ES BEATA
Odmiana populacyjna. Plon nasion dość duży.
Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów mała. Zawartość białka w suchej masie
beztłuszczowej duża. Masa 1000 nasion średnia.
Zimotrwałość roślin przeciętna. Termin początku
kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny dość niskie, o średniej odporności na wyleganie.
Odporność na zgniliznę twardzikową, choroby
podstawy łodygi i czerń krzyżowych średnia, na
suchą zgniliznę kapustnych większa od średniej.
64
Pełnomocnik hodowcy: Rolagra Błażej Springer
PAMELA
Odmiana populacyjna. Plon nasion duży. Zawartość tłuszczu w nasionach dość duża, glukozynolanów nieco powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa
1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin dobra.
Termin początku kwitnienia średni, dojrzałości
technicznej dość późny. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie.
Odporność na zgniliznę twardzikową, suchą
zgniliznę kapustnych, choroby podstawy łodygi i
na czerń krzyżowych dość duża.
Pełnomocnik hodowcy: Limagrain Central Europe Societe Europeenne Spółka Europejska Oddział w Polsce
STARTER
Odmiana populacyjna. Plon nasion średni. Zawartość tłuszczu w nasionach przeciętna, glukozynolanów mała. Zawartość białka w suchej masie
beztłuszczowej dość duża. Masa 1000 nasion powyżej średniej. Zimotrwałość roślin dobra. Termin
początku kwitnienia i dojrzałości technicznej dość
wczesny. Rośliny dość niskie, o nieco mniejszej
niż przeciętna odporności na wyleganie.
Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń
krzyżowych średnia, na suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi mniejsza od średniej.
Hodowca: Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o.
Grupa IHAR
TACTIC
Odmiana populacyjna. Plon nasion dość duży;
wyniki plonowania stabilne w latach. Zawartość
tłuszczu w nasionach bardzo duża, glukozynolanów powyżej średniej. Zawartość białka w suchej
masie beztłuszczowej mniejsza od średniej. Masa
1000 nasion mniejsza od średniej. Zimotrwałość
roślin średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny dość niskie, o
średniej odporności na wyleganie.
Odporność na zgniliznę twardzikową, suchą
zgniliznę kapustnych, choroby podstawy łodygi i
czerń krzyżowych średnia.
Pełnomocnik hodowcy: Syngenta Seeds sp. z
o.o.
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
DK EXFILE
Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo
duży; wyniki plonowania stabilne w latach. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów większa od średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej dość mała. Masa 1000
nasion mniejsza od średniej. Zimotrwałość roślin
dobra. Termin początku kwitnienia i dojrzałości
technicznej średni. Rośliny wysokie, o dość małej
odporności na wyleganie.
Odporność na zgniliznę twardzikową i choroby
podstawy łodygi mniejsza od średniej, na suchą
zgniliznę kapustnych i czerń krzyżowych średnia.
Pełnomocnik hodowcy: DSV Polska sp. z o.o.
DK EXQUISITE
Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży;
wyniki plonowania stabilne w latach. Zawartość
tłuszczu w nasionach dość duża, glukozynolanów
średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion mniejsza
od średniej. Zimotrwałość roślin dobra. Termin
początku kwitnienia i dojrzałości technicznej nieco późniejszy od średniego. Rośliny wysokie, o
przeciętnej odporności na wyleganie.
Odporność na zgniliznę twardzikową i suchą
zgniliznę kapustnych i czerń krzyżowych większa
od średniej, na choroby podstawy łodygi średnia.
Pełnomocnik hodowcy: DSV Polska sp. z o.o.
DOBRAVA
Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do
bardzo dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach
przeciętna, glukozynolanów nieco większa od
średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion mniejsza
od średniej. Zimotrwałość roślin średnia. Termin
początku kwitnienia i dojrzałości technicznej nieco wcześniejszy od średniego. Rośliny średniej
wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie.
Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń
krzyżowych mniejsza od średniej, na suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi średnia.
Pełnomocnik hodowcy: Limagrain Central Europe Societe Europeenne Spółka Europejska Oddział w Polsce
ES KAMILLO
Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do
bardzo dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach
duża, glukozynolanów większa od średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej
średnia. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość
roślin średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej nieco wcześniejszy od średniego. Rośliny dość wysokie, o względnie małej
odporności na wyleganie.
Odporność na suchą zgniliznę kapustnych większa od średniej, na zgniliznę twardzikową, choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych średnia.
Pełnomocnik hodowcy: Rolagra, Błażej Springer
INSPIRATION
Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo
duży; wyniki plonowania stabilne w latach. Zawartość tłuszczu w nasionach dość duża, glukozynolanów większa od średniej. Zawartość białka w
suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000
nasion mniejsza od średniej. Zimotrwałość roślin
dobra. Termin początku kwitnienia i dojrzałości
technicznej średni. Rośliny dość wysokie, o dość
małej odporności na wyleganie.
Odporność na zgniliznę twardzikową mniejsza
od średniej, na suchą zgniliznę kapustnych większa od średniej, na choroby podstawy łodygi i
czerń krzyżowych średnia.
Pełnomocnik hodowcy: DSV Polska sp. z o.o.
RUMBA
Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo
duży; wyniki plonowania stabilne w latach. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów mniejsza od średniej. Zawartość białka w
suchej masie beztłuszczowej mniejsza od średniej.
Masa 1000 nasion mniejsza od średniej. Zimo­
trwałość roślin dobra. Termin początku kwitnienia
dość wczesny, dojrzałości technicznej średni. Rośliny średniej wysokości, o dość dużej odporności
na wyleganie.
Odporność na zgniliznę twardzikową i suchą
zgniliznę kapustnych średnia, na choroby podstawy łodygi mniejsza od średniej, na czerń krzyżowych większa od średniej.
Pełnomocnik hodowcy: DSV Polska sp. z o.o.
SY CASSIDY
Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do
bardzo dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach
średnia, glukozynolanów mała. Zawartość białka
w suchej masie beztłuszczowej przeciętna. Masa
1000 nasion mniejsza od średniej. Zimotrwałość
65
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
roślin średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny dość wysokie,
o średniej odporności na wyleganie.
Odporność na zgniliznę twardzikową i na czerń
krzyżowych średnia, na suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi większa od średniej.
Pełnomocnik hodowcy: Syngenta Seeds sp. z
o.o.
TURAN
Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży;
wyniki plonowania stabilne w latach. Zawartość
tłuszczu w nasionach dość duża, glukozynolanów
średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej dość mała. Masa 1000 nasion mniejsza od
średniej. Zimotrwałość roślin średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej nieco
wcześniejszy od średniego. Rośliny średniej wysokości, o dość dużej odporności na wyleganie.
Odporność na zgniliznę twardzikową, choroby
podstawy łodygi i czerń krzyżowych średnia, na
suchą zgniliznę kapustnych większa od średniej.
Pełnomocnik hodowcy: KWS Polska sp. z o.o.
ROŚLINY OLEISTE I WŁÓKNISTE
JARE
OSORNO
Odmiana mieszańcowa. Plon nasion dość duży
do dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach dość
duża, glukozynolanów powyżej średniej. Zawartość białka ogólnego w suchej masie beztłuszczowej mniejsza od średniej, włókna przeciętna. Masa
1000 nasion średnia.
Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny średniej wysokości, o
przeciętnej odporności na wyleganie. Podatność
na porażenie przez zgniliznę twardzikową i czerń
krzyżowych średnia.
Pełnomocnik hodowcy: Saaten-Union Polska
Sp. z o.o.
KONOPIE
WOJKO
Plon słomy średni do dość dużego. Zawartość
ogólna włókna w słomie średnia, włókna długiego dość duża. Zawartość celulozy w słomie średnia. Długość ogólna i techniczna słomy średnia.
Plon nasion dość duży. Masa 1000 nasion średnia. Zawartość tłuszczu w nasionach przeciętna.
Zawartość olejków eterycznych w suchej masie
wiech średnia (0,39%). Zawartość ∆9THC śladowa (0,01%).
Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Wyleganie roślin dość małe. Zdrowotność roślin dobra.
Hodowca: Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich
RZEPAK JARY
VINETA
Odmiana populacyjna. Plon nasion średni do
dość dużego, stabilny w latach. Zawartość tłuszczu w nasionach duża, glukozynolanów średnia.
Zawartość białka ogólnego w suchej masie beztłuszczowej mniejsza od średniej, włókna większa
od średniej. Masa 1000 nasion średnia.
Termin początku kwitnienia dość wczesny, dojrzałości technicznej średni. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Podatność na porażenie przez zgniliznę twardzikową
i czerń krzyżowych średnia.
Pełnomocnik hodowcy: DSV Polska Sp. z o.o.
66
ROŚLINY STRĄCZKOWE
GROCH SIEWNY
MENTOR (d. PRH 145/08)
Odmiana ogólnoużytkowa, wąsolistna, o białych kwiatach, przeznaczona do uprawy na suche
nasiona do wykorzystania na paszę i konsumpcję.
Plon nasion i białka duży. Termin kwitnienia i
dojrzewania średni, okres kwitnienia średniej długości. Podatność na wyleganie w czasie kwitnienia i przed zbiorem mała, mimo wyższych roślin
w porównaniu z innymi odmianami zarejestrowa-
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
nymi. Podatność na choroby mała, zwłaszcza na
mączniaka rzekomego. Dojrzewanie równomierne. Skłonność do pękania strąków i osypywania
nasion bardzo mała. Nasiona żółte o bardzo małej
masie 1000 nasion oraz średniej zawartości białka
ogólnego i małej do bardzo małej zawartości włókna surowego. Odpowiednia do uprawy na glebach
kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin
około 110 szt./m2.
Zachowujący: Hodowla Roślin Smolice Sp. z
o.o. Grupa IHAR
MODEL (d. PRH 178/08)
Odmiana pastewna, nasienna, wąsolistna, o
barwnych kwiatach. Plon nasion i białka bardzo
duży, stabilny w latach użytkowania. Termin kwitnienia dość wczesny, dojrzewania średni. Okres
kwitnienia średni. Rośliny średniej wysokości.
Wyleganie w fazie początku kwitnienia nie występuje, w końcu kwitnienia bardzo małe, przed
zbiorem małe. Najlepsza sztywność roślin przed
zbiorem spośród badanych odmian. Zmniejszona
podatność na choroby. Dojrzewanie równomierne.
Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion bardzo mała. Nasiona dość duże. Zawartość
białka ogólnego średnia do dość małej, włókna surowego dość mała.
Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksu
żytniego bardzo dobrego. Optymalna obsada roślin około 110 szt./m2.
Zachowujący: Hodowla Roślin Smolice Sp. z
o.o. Grupa IHAR
TURNIA (d. WTD 5308)
Odmiana pastewna, nasienna, wąsolistna, o
barwnych kwiatach. Plon nasion dość duży do dużego, białka średni. Termin kwitnienia wczesny,
dojrzewania średni. Okres kwitnienia średni do
dość długiego. Rośliny średnio wysokie. Wyleganie w fazie początku kwitnienia nie występuje, w
końcu kwitnienia małe, przed zbiorem średnie. Podatność na choroby mała. Równomierność dojrzewania roślin dobra. Skłonność do pękania strąków
i osypywania nasion bardzo mała. Nasiona drobne.
Zawartość białka ogólnego dość mała, włókna surowego dość mała do średniej.
Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksu
żytniego bardzo dobrego. Optymalna obsada roślin
około 110 szt./m2.
Zachowujący: Poznańska Hodowla Roślin Sp.
z o.o.
ŁUBIN WĄSKOLISTNY
DALBOR (d. PRH 631/08)
Odmiana niesamokończąca, przydatna do uprawy na nasiona paszowe, o małej zawartości alkaloidów.
Plon nasion i białka bardzo duży, największy
spośród wszystkich badanych odmian. Termin
kwitnienia i dojrzewania dość wczesny. Okres
kwitnienia średni. Rośliny średnio wysokie. Wyleganie w fazie początku kwitnienia nie występuje,
w końcu kwitnienia bardzo małe, przed zbiorem
dość małe. Podatność na grzyby z rodzaju Fusarium bardzo mała do małej, na inne patogeny dość
mała. Dojrzewanie równomierne. Skłonność do
pękania strąków i osypywania nasion bardzo mała.
Nasiona drobne. Zawartość białka ogólnego w nasionach duża, tłuszczu surowego mała, włókna surowego średnia do dość małej.
Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksu
żytniego bardzo dobrego. Optymalna obsada roślin około 100 szt./m2.
Zachowujący: Hodowla Roślin Smolice Sp. z
o.o. Grupa IHAR
HEROS (d. PRH 1367/08)
Odmiana niesamokończąca, przydatna do uprawy na nasiona paszowe, o małej zawartości alkaloidów.
Plon nasion bardzo duży, białka bardzo duży
do dużego. Termin kwitnienia i dojrzewania dość
wczesny. Okres kwitnienia średni. Wysokość roślin średnia do niższej. Wyleganie w fazie początku kwitnienia nie występuje, w końcu kwitnienia
bardzo małe, przed zbiorem dość małe. Podatność
na grzyby z rodzaju Fusarium bardzo mała do małej, na inne patogeny dość mała. Dojrzewanie równomierne. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion bardzo mała. Nasiona bardzo drobne.
Zawartość białka ogólnego w nasionach średnia,
tłuszczu surowego mała, włókna surowego średnia
do dość dużej.
Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksu
żytniego bardzo dobrego. Optymalna obsada roślin około 100 szt./m2.
Zachowujący: Hodowla Roślin Smolice Sp. z
o.o. Grupa IHAR
67
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
ŁUBIN ŻÓŁTY
BARYT (d. WTD 2708)
Odmiana niesamokończąca, przydatna do uprawy na nasiona paszowe, o małej zawartości alkaloidów.
Plon nasion i białka bardzo duży, stabilny w
latach użytkowania. Termin kwitnienia bardzo
wczesny, dojrzewania wczesny do bardzo wczesnego. Okres kwitnienia średni. Rośliny średnio
wysokie. Wyleganie w fazie początku kwitnienia
nie występuje, w końcu kwitnienia małe, przed
zbiorem dość małe. Podatność na choroby mała.
Dojrzewanie równomierne. Nasiona średniej wielkości. Zawartość białka ogólnego w nasionach
duża, tłuszczu i włókna surowego średnia.
Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksu
żytniego dobrego. Optymalna obsada roślin około
90 szt./m2.
Zachowujący: Poznańska Hodowla Roślin Sp.
z o.o.
TRAWY
WIECHLINA ŁĄKOWA
Hodowca: DLF
Planteforaedling, DK
Trifolium
A/S
Dansk
OVAMBO 1 (d. CLP 433)
Odmiana pastewna, tetraploidalna, średnio wczesna. Plenność dobra, szczególnie w drugim roku
użytkowania. Dobra energia odrastania po zbiorze
kolejnych pokosów oraz dobre zagęszczenie runi.
Przeznaczona do użytkowania pastwiskowego.
Hodowca: DLF Trifolium A/S Dansk
Planteforaedling, DK
BASUTO 1 (d. CL 98-4029)
Odmiana pastewna, tetraploidalna, późna. Plenność dobra we wszystkich latach użytkowania,
szczególnie w pierwszym i czwartym pokosie.
Dobra energia odrastania po pokosach oraz dobre
zagęszczenie runi. Przeznaczona do użytkowania
pastwiskowego.
Hodowca: DLF Trifolium A/S Dansk
Planteforaedling, DK
BRAWA (d. BAH 107)
Odmiana pastewna, tetraploidalna, późna. Plenność dobra w całym okresie użytkowania, zwłaszcza w pierwszym pokosie. Dobry rozkład plonowania w drugim roku użytkowania.
Zimotrwałość dobra, szybkie tempo odrastania
roślin po pokosach. Przeznaczona do użytkowania
pastwiskowego.
Hodowca: Hodowla Roślin Bartążek Sp. z o.o.
Grupa IHAR
STRUGA (d. POB 16)
Odmiana pastewna, wczesna. Plenność dobra,
wyróżnia się plonem suchej masy w pokosie druMALOWANA (d. WTD 907)
gim i trzecim; plon energii paszy duży, zwłaszcza
Odmiana pastewna, tetraploidalna, późna. Plenw trzecim roku użytkowania.
Zimotrwałość dobra oraz szybkie tempo odra- ność dobra, szczególnie w pierwszym pokosie.
Zimotrwałość dobra oraz szybkie odrastanie rostania roślin wiosną. Przeznaczona do użytkowaślin
po pokosach. Przeznaczona do użytkowania
nia pastwiskowego.
Hodowca: Małopolska Hodowla Roślin – HBP pastwiskowego.
Hodowca: Poznańska Hodowla Roślin Sp. z
Sp. z o.o.
o.o.
ŻYCICA TRWAŁA
DEXTER 1 (d. CLP 424)
Odmiana pastewna, tetraploidalna, średnio
wczesna. Plenność dobra, zwłaszcza w pierwszym
i czwartym pokosie. Dobry rozkład plonowania w
drugim roku użytkowania.
Zimotrwałość dobra oraz szybkie tempo odrastania roślin po pokosach. Przeznaczona do użytkowania pastwiskowego.
68
ARTEMIS (d. WTD 1007)
Odmiana pastewna, tetraploidalna, późna. Plenność dobra w całym okresie użytkowania; korzystny rozkład plonowania w okresie wegetacji. Dobra
energia odrastania po zbiorze kolejnych pokosów
oraz dobre zagęszczenie runi. Przeznaczona do
użytkowania pastwiskowego.
Hodowca: Poznańska Hodowla Roślin Sp. z
o.o.
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Z życia PIN
1.
Dnia 29 sierpnia 2011 r. zmarł w wieku 89 lat dr Jan
Bojanowski, profesor IHAR w Radzikowie. Uczestniczył w pracach Polskiego Związku Producentów Kukurydzy, Komitetu Fizjologii, Genetyki i Hodowli Roślin
PAN i wielu innych towarzystwach naukowych krajowych i międzynarodowych. Był jednym z twórców polskiej hodowli kukurydzy. Jego wielki wkład w rozwój
polskiej hodowli był powszechnie doceniany. Cześć
jego pamięci!
2.
Dnia 1 lipca 2011 r. Prezydent RP podpisał nowelizację ustawy o prawnej odmianie odmian. Weszła w życie
po podpisaniu i opublikowaniu w Dzienniku Ustaw w
dniu 21 września 2011 r. Można ją znaleźć w numerze
Dz.U. nr 186 z 6.09.2011 pod poz. 1099.
3.
II Kongres Nauk Rolniczych – „Nauka – Praktyce”
obradował w Warszawie 5 października 2011 r., zainaugurowany przez Bronisława Komorowskiego, Prezydenta RP, Marka Sawickiego, Ministra Rolnictwa i
RW oraz Barbarę Kudrycką, Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Wśród wielu interesujących referatów,
chcielibyśmy zwrócić uwagę na wystąpienie prof. Wojciecha Święcickiego, zatytułowane nieco tajemniczo:
„Nowe technologie w produkcji roślinnej – przyjazne
dla człowieka i środowiska”, a pokazujący ogromny
wkład hodowli roślin w rozwój polskiego rolnictwa,
przekraczający w większości gatunków 50%. Na spore
zainteresowanie zasługiwało też wystąpienie prof. Józefa Kani z UR w Krakowie, w którym przedstawiono
systemy doradztwa rolniczego w różnych krajach świata, wskazując jak wielki mają one wpływ na transfer
wyników badań naukowych do praktycznego rolnictwa
i uzyskiwane efekty w produkcji rolniczej. Prof. J. Kania obiecał opracować to zagadnienie dla PIN; spodziewamy się opublikować je w następnym numerze. Materiały z tego kongresu są dostępne dla zainteresowanych
w biurze PIN
4.
W dniach 23-24 br. sierpnia obchodziła swój 20 jubileusz firma Bejo Zaden Polska. Można było podziwiać
jej dorobek w ciągu niewielu, ponad 20 lat istnienia, kiedy rozpoczynała swoją działalność z niczego, a dzisiaj
posiada doskonale zorganizowane przedsiębiorstwo,
odgrywa role lidera na profesjonalnym rynku nasiennym roślin warzywnych, rozwinęła hodowlę wielu tych
roślin i dzisiaj feruje nie tylko odmiany pochodzące z
hodowli firmy-matki, ale spory wachlarz własnych odmian, w gatunkach bardzo popularnych w kraju. Gratulujemy Prezesowi, p. Karolowi Pytkowskiemu i prosimy o przekazanie wyrazów naszego uznania i życzeń
dalszego rozwoju całej załodze firmy.
5.
15 września br. Obchodził swój kolejny jubileusz
Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych. Poza częścią merytoryczna, w której profesor E.
Gacek przedstawił licznie zgromadzonym wieloletni
dorobek Ośrodka, warte zauważenia są również wystąpienia jego twórców, profesora E. Bilskiego oraz mgr
K. Dmochowskiego. Poza wieloma miłymi wspomnieniami uczestnicy dowiedzieli się, co było powodem
zlokalizowania tego ośrodka nie w mieście, a konkretne w Poznaniu, gdzie było już przygotowane miejsce,
w którym miał on powstać, a na wsi, w pobliżu Środy
Wlkp. Otóż główną przyczyną były zmiany polityczne
w Moskwie, w wyniku których zaczęto tam przenosić
instytucje i urzędy rolnicze z miast na wieś. Polskie Ministerstwo Rolnictwa, w osobie ministra Jagielskiego,
wzorując się na tamtejszym postępowaniu, zdecydowało, że COBORU zostanie zlokalizowane na wsi, w Słupi
Wielkiej.
W zebraniu Jubileuszowym brał udział również Andrzej Butra, podsekretarz stanu w Ministerstwie Rolnictwa i RW, który wyraził prof. E. Gackowi, dyrektorowi
Ośrodka, wyrazy uznania, gratulacje w imieniu swoim
oraz min. M. Sawickiego. Odznaczył także wielu pracowników Ośrodka Krzyżami Polonia Restituta i medalami przyznanymi przez Prezydenta RP oraz odznakami resortowymi „Zasłużony dla rolnictwa”. Prezes
PIN przekazał gratulacje i życzenia dalszego rozwoju w
imieniu wszystkich członków PIN w specjalnym liście,
który tu publikujemy.
Pan
Prof. dr hab. Edward Gacek
Dyrektor Centralnego Ośrodka Badania
Odmian Roślin Uprawnych
w Słupi Wielkiej
Wielce Szanowny Panie Profesorze,
W imieniu własnym oraz wszystkich członków
Polskiej Izby Nasiennej chciałbym przekazać na ręce
Szanownego Pana Profesora, jak najserdeczniejsze gratulacje z okazji tak wielkiego jubileuszu, jaki dzisiaj
przeżywa Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin
Uprawnych, a którym jest 60-lecie Stacji Doświadczalnych Oceny Odmian i 45-lecie działalności COBORU.
69
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
Nie można jednak nie przypomnieć, że początki
doświadczalnictwa odmianowego sięgają już zarania
polskiej niepodległości i działania Sekcji Centralnej ds.
Nasiennictwa, a kierowanej właściwie przez Związek
Hodowców Roślin i Kupców Nasiennych Związku Izb i
Organizacji Rolniczych RP. Struktura ta zniszczona po
II wojnie światowej została odbudowana w 1966 r., ale
jako jednostka państwowa, podporządkowana już nie
samorządowi nasiennemu, ale Ministerstwu Rolnictwa
i RW. Jej działalności zawdzięczamy wielki rozwój doświadczalnictwa odmianowego w kraju, powstaje 115
Stacji Doświadczalnych, rozszerza się ich działalność
o ocenę tożsamoścj odmianowej, a urząd, jakim stało
się COBORU prowadzi nie tylko Rejestr Odmian, ale
również nadaje hodowcom prawo wyłącznej własności
do wytworzonych przez nich odmian.
Wspominając te wybitne osiągnięcia doświadczalnictwa odmianowego, nie można nie oddać hołdu ich
twórcom: Wandzie Brykczyńskiej, Eugeniuszowi Bilskiemu i Kazimierzowi Dmochowskiemu.
Trzeba także podkreślić wielką zdolność COBORU,
a przede wszystkim jego kierownictwa, do przemodelowania Ośrodka i dostosowania jego działalności do
funkcjonowania w gospodarce rynkowej oraz do norm i
standardów obowiązujących w Unii Europejskiej. Dzięki temu umożliwiono krajowemu sektorowi nasiennemu pełny dostęp do wspólnotowych katalogów odmian
oraz możliwość funkcjonowania na zasadach partnerskich na unijnym rynku nasiennym.
Przypominając ten ogromny dorobek i dokonany
postęp chcielibyśmy też wyrazić wdzięczność jego
kierownictwu i wszystkim pracownikom za doskonałą
współpracę, za poważne odnoszenie się do proponowanych przez nas udoskonaleń i wprowadzania nowości
do działalności Ośrodka oraz życzyć dalszych osiągnięć
i coraz większego uznania na wspólnotowym rynku nasiennym.
Z wyrazami szacunku i poważania
Prof. dr hab. Karol W. Duczmal
Prezes PIN
Słupia Wielka, 29 września 2011 r.
6.
Ministerstwo Rolnictwa i RW zorganizowało w
Poznaniu w ramach polskiej prezydencji, seminarium
poświęcone problematyce ochrony roślin. PIN został
zaproszony do zaprezentowania zagadnień zaprawiania
nasion, szczególnie dla roślin tzw. małoobszarowych,
dla których, po zaostrzeniu wymagań przez Komisję
Europejską, zabrakło jakichkolwiek zapraw; nie spełniające nowych kryteriów zostały wykreślone, a dla
pozostałych, jeszcze starszych zapraw upłynął czas
rejestracji i na rynku nie było niczego, co można było
wykorzystać do zaprawiania nasion. Na tym tle przedstawiono zmiany wprowadzone w br. przez Komisję
Europejską, które w dużym stopniu zrewolucjonizują
problematykę rejestracji pestycydów i znacznie ułatwią
70
wprowadzenie nowych zapraw na rynek. Zasugerowano
też stworzenie specjalnego funduszu w Unii Europejskiej, z którego można by rekompensować przemysłowi chemicznemu część kosztów, wydanych na badania
rejestracyjne. Możemy dodać, ze propozycja została zaakceptowana i trwają prace nad jej realizacją. W imieniu PIN opracowanie to zreferował p. Karol Pytkowski,
prezes firmy Bejo Zaden Polska.
7.
W związku z procedowanym w Sejmie projektem nowej ustawy o nasiennictwie i podjętą w tej sprawie próbą wycofania zapisów o zakazie rejestrowania odmian
GM i zastąpienia przez zapisy zgodne z prawem UE i
powstałym sprzeciwem, organizowanym przez różne
stowarzyszenia „zielonych”, Prezydent RP zaprosił do
Belwederu kilku specjalistów z zakresu nasiennictwa na
konsultację; wśród nich były dwie osoby reprezentujące
PIN: prof. E. Zimnoch-Guzowska i prof. K. Duczmal.
Wszystkie osoby, poza jedną, wyrażały zdecydowane
zdanie, że odmiany GM nie są szkodliwe dla zdrowia
człowieka, zwierząt i środowiska i apelowały do prezydenta o jak najszybsze podpisanie ustawy.
Prezydent w swoim wystąpieniu powiedział, że podziela nasze stanowisko o braku szkodliwości odmian
GM, odrzucił poglądy „Zielonych” o możliwości powszechnego wprowadzenia żywności ekologicznej, z
uwagi na jej wysokie ceny i zbyt niski poziom życia
ludności w Polsce. Określił jednak ustawę jako „bubel”
prawny, argumentując, że nie może podpisać ustaw niezgodnych z obowiązującym w Polsce prawem. Oświadczył też, że zrobi wszystko, by znowelizowana ustawa
weszła jak najszybciej w życie. Bezpośrednio po tej
konsultacji, PIN wystąpił do Prezydenta z prośbą o podpisanie jednak tej ustawy z uwagi na to, że wdraża ona
wiele dyrektyw UE, za niewdrożenie których, grożą
Polsce poważne kary, jak i niemożliwość wykorzystania wielu udogodnień, które wprowadza do polskiego
porządku prawnego ta ustawa, a następnie o szybką jej
nowelizację, która wydawała się bardzo prosta. Niestety Prezydent nie zgodził się z naszym poglądem i ustawę zawetował.
8.
Z dużym uznaniem odnosimy się do niezwłocznie
podjętej inicjatywy przez Ministra Rolnictwa i RW,
Marka Sawickiego, mającej na celu szybką nowelizację
zawetowanej ustawy. Dzisiaj ta zawetowana ustawa jest
już po obowiązkowych konsultacjach resortowych i jest
przygotowana do procedowania w Radzie Ministrów.
PIN wniósł do tego jedną poprawkę, a mianowicie zasugerował wprowadzenie do polskiego rejestru dwóch
gatunków: gryki i prosa.
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
9.
Dnia 11 października br. odbyło się w Brukseli, w
ramach polskiej prezydencji, zebranie przedstawicieli
wszystkich krajów UE pod przewodnictwem polskiego
ministra rolnictwa (zastąpionego przez A. Butrę, podsekretarza stanu MRiRW) w sprawie prawnej ochrony
odmian w UE. Powodem tego spotkania były nalegania
przemysłu nasiennego z ubiegłego roku o ulepszenie
obecnego prawa hodowców roślin. Ówczesna odpowiedź Komisji Europejskiej była następująca: prawa
hodowców roślin to prawa intelektualne a nie nasiennictwo, więc nie mieszczą się w problematyce Better
regulation. Ale jeśli Państwo uważacie tę sprawę za
bardzo ważną to ją podejmiemy. W wyniku energicznej
działalności KE udało się przeanalizować całość tematyki dotyczącej prawa hodowców roślin w UE, problematyki prawa patentowego i przedstawić propozycję
zmian w prawie hodowców roślin. Jedno z wystąpień
należało do prof. E. Gacka, który przedstawił funkcjonowanie tego prawa w Polsce. Doczekało się ono wysokiego uznania i zauważenia, że jest to najlepsze prawo
w UE i na nim mogą się wzorować inne kraje.
Niezwykle ważne były wystąpienia dot. prawa patentowego i możliwości korzystania z odmian opatentowanych przez hodowców w oparciu o zapisy konwencji
UPOW. Przedstawiciele urzędu patentowego stwierdzili, że nie widzą możliwości, by zgodzić się na korzystanie przez osoby, korzystające z praw hodowców roślin,
z roślin, które zostały opatentowane. Po szczegółowej
dyskusji wyjaśniono, że urząd patentowy, podtrzymuje
swoje stanowisko, ale zakres korzystania z tego prawa przez hodowców roślin jest tak mały, że w drodze
wyjątku mogą się na to zgodzić. Przy okazji poinformowano także, że organizacje niemieckie, francuskie
i holenderskie, prowadzące rozmowy w tej sprawie są
bliskie uzyskania porozumienia. W wyniku tej dyskusji wydaje się, że dojdzie do powszechnego porozumienia między korzystającymi z prawa patentowego a
hodowcami, korzystającymi z konwencji UPOW, które
pozwoli hodowcom na wykorzystywanie odmian opatentowanych do bezpłatnego użycia ich do tworzenia
nowych odmian.
10.
Komisja ds. organizacji Światowego Kongresu Nasiennego w 2015 r., pod przewodnictwem dr K. Marciniaka, wiceprezesa PIN, odbyła kilka spotkań, na których dyskutowano program Kongresu, jego lokalizację
(Kraków czy Warszawa), koszty oraz zastanawiano się,
komu najlepiej byłoby powierzyć obowiązki organizatora. Głównym problemem był brak odpowiednich
pomieszczeń do prowadzenia rozmów handlowych w
Krakowie, natomiast w Warszawie, nadające się na ten
cel pomieszczenia były zbyt odległe od hoteli, rezerwowanych dla uczestników Kongresu. Dopiero podczas
ostatniej wizyty Komisji w Krakowie, kilkanaście dni
temu, po wizytacji budującego się hotelu Gromada i po
dyskusji z władzami miasta, z udziałem wiceprezydenta
Krakowa, o zaawansowaniu budowy Centrum Kongresowego wydaje się, że możemy być blisko pewności, że
będziemy dysponować odpowiednimi pomieszczeniami dla Kongresu oraz hotelami i obiektami do celebracji
uroczystości otwarcia i spotkań towarzyskich.
11.
Ostatni Kongres Nasienny ESA odbył się w Budapeszcie w dniach 16-19 października 2011 r., zgodnie z
wcześniejszymi ustaleniami, wynikającymi z integracji
ESA z EESNET-em. Uczestniczyła w nim rekordowa
liczba osób, ponad 800, co sprawiło, że po raz pierwszy
w dziejach ESA trzeba było zamknąć rejestrację z braku
miejsc.
W statutowej części Kongresu przyjęto rezygnację
Aada van Elsena ze stanowiska skarbnika ESA i wybrano w jego miejsce Erica Devrona, dyrektora generalnego UFS. Przyjęto również do wiadomości rezygnację
Philippa Castinga z funkcji przewodniczącego Sekcji
Kukurydzy (ESA-SMA) i potwierdzono wybór Ibrahima El Mendschawi na jego miejsce, który tym samym
stał się z urzędu członkiem Zarządu ESA.
Uchwalono także składki członkowskie na 2012 r.
PIN (znajdujący się w grupie 6, razem z Belgią, Finlandią, Ukrainą, Austrią, Czechami i Węgrami), został zobowiązany do opłacenia składki w wys. 10.000 EUR, tj.
w takiej samem wysokości, jak w 2011 r. Warto dodać,
że członkowie ESA zaliczeni do klasy 1, będą płacić
składkę w wysokości 46.000 EUR.
Budżet ESA na 2012 r. ustalono na wysokości
825.000 EUR. Jest po raz drugi budżetem zrównoważonym. W poprzednich latach deficyt sięgał rocznie ok.
45 tys. EUR.
Walne Zgromadzenie ESA podjęło też decyzję o
przyjęciu nowych członków. Spośród organizacji nasiennych przyjęto: Ukrainian Seed Association, Seed
Association of Macedonia i Seed Association of Pakistan. Członkami stowarzyszonymi zostali: Zeel Seeds,
Sem-Luca, Norika, Cibus, Tsnab, Basf, Helal Group,
Nivit Seed, Buhler Sortex i Hoopmann.
Zgromadzenie też określiło swoje priorytety na 2012
r. Są one regularnie proponowane przez Zarząd ESA,
publikowane w formie ulotek i przekazywane do osób
decydujących w Unii Europejskiej: Parlamentu Europejskiego, Komisji, Rady i wszystkich państw członkowskich, jak również osób innych.
Priorytety te na 2012 r. są następujące:
- Przedstawianie w gremiach decyzyjnych Unii Europejskiej wizji ESA dot. europejskiego prawa nasiennego, obejmującego rejestrację odmian, marketing
nasion, zdrowie roślin i podejmowanie starań, by
projekt nowego prawa nasiennego, który powinien
się ukazać w połowie 2012 r., odpowiadał tej wizji.
- Prace nad implementacją stanowiska ESA dot. własności intelektualnej, polegającego na przygotowaniu projektu nowelizacji Europejskiego Prawa Ho-
71
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3 i 4 /2011)
dowców i przeanalizowaniu praktycznych aspektów
z tego wynikających.
- Nowe techniki hodowli. Wprowadzanie innowacji do
hodowli roślin jest jednym z podstawowych zadań
dla hodowców i będzie decydować o konkurencyjności rolnictwa. Z tego powodu dostęp do nowych
technologii hodowlanych ma zasadnicze znaczenie
dla hodowców roślin. Stąd ESA będzie pracować
nad doskonaleniem nie dyskryminujących technologii, promować ich dalszy rozwój i praktycznie ich
stosowanie.
W poszczególnych Sekcjach poruszano bardzo różną
tematykę. Sekcja Zbóż i Strączkowych koncentrowała
się głównie na analizie funkcjonowania systemu zbierania opłat od materiału ze zbioru i potrzebie zmiany prawa w tym zakresie. Dużo uwagi poświęcono też zdrowiu
roślin i zaprawianiu nasion oraz nowym technologiom
hodowli zbóż. Sekcja Traw zajmowała się wprowadzaniem w życie Code of Conduct przez firmy handlujące
nasionami traw oraz brakiem tożsamości kilku odmian
importowanych z USA i niezgodności badanych partii z
oficjalnym opisem odmian. Dyskutowano również o celowości badań OWT i WGO dla odmian traw. Uznano
także potrzebę badań WGO dla odmian trawnikowych.
Sekcja Kukurydzy z zadowoleniem stwierdziła, że ze
względu na duże zapotrzebowanie i atrakcyjne ceny
wzrosła produkcja kukurydzy w całej Europie. Duże zapotrzebowanie zostało wywołane potrzebami żywieniowymi zwierząt i użycie kukurydzy do produkcji etanolu,
głównie w Niemczech oraz produkcją biogazu. Negatywnie wpływają na rozwój produkcji kukurydzy regulacje dot. zaprawiania nasion, zanieczyszczenia odmian
konwencjonalnych odmianami GM oraz ukraińskie prawo nasienne. Firmy nasienne inwestują duże pieniądze
w przemysł nasienny Ukrainy, głównie w produkcję kukurydzy, stąd wynika zainteresowanie Sekcji regulacjami na Ukrainie. Sekcja Roślin Oleistych i Włóknistych
zaproponowała zmianę definicji dwuzerowych odmian
rzepaku ozimego i obniżenie maksymalnej zawartości z
25 µl do 18 µl, w wyniku czego nastąpiło zwiększenie
wykorzystania śruty rzepakowej w żywieniu zwierząt.
Sekcja też domaga się zharmonizowania metod oceny
glikozynolanów w UE, sugerując metodę HPLC jako
standardową i zaproponowała obniżenie czystości odmianowej rzepaku jarego z 90 do 85%. W Kanadzie
czystość rzepaku jarego wynosi tylko 80%. Sekcja była
też bardzo zainteresowana opracowaniem systemu bezpieczeństwa dla zaprawiania nasion: ESTA – Quality
assurances scheme for seed treatment. W ostatnich latach Sekcja Ziemniaka dyskutowała i będzie nadal dyskutować nad potrzebą stworzenia jednolitego systemu
kwalifikacji sadzeniaków ziemniaka i nad zaproponowanym wcześniej podwyższeniem minimalnych standardów jakościowych. Wiele z tych propozycji zostało
popartych przez rolników i Komisję Europejską, lecz
nie mogło zostać jeszcze zrealizowanych z uwagi na
brak zasobów materiałów kwalifikowanych. W związ-
72
ku z tym Sekcja opracowała informację dla czynników
urzędowych i społeczeństwa o istniejącej kontroli jakości w produkcji sadzeniaków przez firmy nasienne
oraz nadzorem czynników urzędowych. Ten dokument
przedstawiono Komisji Europejskiej i obecnie jest dostępny na stronie internetowej ESA. Niezależny ewaluator potwierdził stanowisko Sekcji Ziemniaka ESA
stwierdzając, że niekwalifikowane plantacje ziemniaka są podstawowym źródłem rozpowszechniania się
chorób kwarantannowych w obrębie UE. Z tego zdaje
się wynikać, że kontrola zbierania opłat od materiału
ze zbioru jest nie tylko w interesie hodowców roślin,
ale całego przemysłu ziemniaczanego. Sekcja Warzyw
i Roślin Ozdobnych finalizowała wieloletni projekt
harmonizacji terminologii odpornościowej. Dla 173
roślin uzyskano porozumienie dot. nazw naukowych
dla patogenów, ras i izolatów, związanych z poziomem
odporności. Wdrażanie prawa własności intelektualnej
było również przedmiotem poważnej dyskusji w czasie obrad Sekcji, szczególnie problematyka konwencji
o bioróżnorodności. Podsumowano również wcześniejsze propozycje Izby Słowackiej dot. obowiązku badania
odporności u niektórych gatunków i wybranych patogenów. Stwierdzono, że wszystkie zgłaszane propozycje
kłócą się z zasadami obowiązującymi w prawie europejskim, głównie z zasadą: jeden klucz do wielu drzwi.
Wniosek końcowy byłby taki, że Słowacja musi dostosować się do prawa europejskiego w tej sprawie, czyli zacząć badać odporność na patogeny w gatunkach,
gdzie te badania obowiązują.
Na Kongresie wyróżniono też Barta Kiewieta honorowym członkostwem ESA oraz wydano na jego cześć
obiad w reprezentacyjnej Baszcie Marynarzy w Budapeszcie, w związku z jego odejściem na emeryturę. Bart
Kiewiet był prezydentem Wspólnotowego Urzędu ds.
Odmian Roślin (CPVO) w Angers. Włożył ogromny
wysiłek w organizację tego Urzędu. Jego zasługi polegały przede wszystkim na prawidłowym rozpoznaniu problematyki tworzenia odmian w Europie oraz
w innych krajach świata. Każdego roku zgłaszano do
rejestracji ponad 2.800 odmian, co oznaczało, że stał
się najintensywniej pracującym ośrodkiem na świecie.
W ostatnich 15 latach wpłynęło ok. 40 tysięcy aplikacji o ochronę nowo wytworzonych odmian. Najwięcej
ich przysłano z Holandii, ok. 1/3; z krajów spoza Unii
Europejskiej natomiast ok. 20%, głównie z USA. Większość aplikacji dotyczyła roślin ozdobnych (ok. 60%),
roślin rolniczych (ok. 20%), roślin sadowniczych (ok.
10%) i roślin warzywnych (również ok. 10%). Dotychczas przeszło 19 tys. odmian jest nadal chronionych.
W skali całego UPOV, CPVO chroni 24% wszystkich
odmian, udzielonych 70 krajom należącym do UPOV,
drugie miejsce zajmuje Japonia (14%), a trzecie USA
(12%).