(nie)odpowiedzialna wspólnota

Hanna Kędzierska, Monika Maciejewska
Sesja I/7 Odpowiedzialny nauczyciel –
(nie)odpowiedzialna wspólnota
9nie0odpowiedzialna wspólnota
Hanna Kędzierska, Monika Maciejewska
Odpowiedzialny nauczyciel - (nie)odpowiedzialna wspólnota
– co pomaga, a co przeszkadza w budowaniu nauczycielskich
wspólnot praktyków
Część I
Co to są wspólnoty praktyków:
Wspólnota praktyków to „grupa ludzi, którzy spotykają się, aby podzielić się wiedzą w
czasie bezpośrednich lub wirtualnych spotkań. Wspólnota istnieje dzięki zaangażowaniu
jej uczestników, pragnieniu wspólnego rozwiązywania problemów oraz wspólnym
doświadczeniom.”
Wspólnoty praktyków są społecznościami nieformalnymi i powstają
zarówno w
obrębie jednej organizacji, (np. grupa pracowników socjalnych spotykająca się w czasie
przerw,
aby przedyskutować
problemy wspierania podopiecznych ) i
mogą
funkcjonować poza nimi, (np. wirtualne wspólnoty badaczy KAD spotykających się na
forach internetowych, aby omawiać teoretyczne i metodologiczne problemy wynikające
z wykorzystywania KAD w badaniach społecznych).
Fenomen działania wspólnoty praktyków kryje się w założeniach dotyczących samego
procesu uczenia się, który traktowany jest jako proces społecznego uczestnictwa. Wiedza
tkwi w relacjach społecznych między ludźmi, a proces uczenia się jest częścią działań i
społecznych interakcji ludzi uczestniczących w praktyce. W praktyce oznacza to, że żaden
z członków zespołu nie posiada pełnej wiedzy na temat rozwiązania problemu, lecz jako
członek zespołu jest w stanie zadanie rozwiązać kolektywnie
Hanna Kędzierska, Monika Maciejewska
Dlaczego wspólnoty praktyków są ważne:
1. Rozwijają się one wokół spraw, które mają rzeczywiste znaczenie dla ludzi
zapewniając im możliwość komunikowania się, wymiany informacji i osobistych
doświadczeń.
2. Umożliwiają dialog profesjonalistom, którzy wspólnie poszukują nowych
możliwości
rozwiązywania
problemów,
kreowania
nowych,
wzajemnie
korzystnych możliwości wykonywania swojej pracy . Wspólnoty praktyków łączy
wspólne poczucie celu i prawdziwa potrzeba, aby wiedzieć to, co inni wiedzą;
Wspólnoty praktyków generują nową (kolektywną) wiedzę. Tworzący wspólnotę
pracownicy są przekonani o potrzebie uczenia się wspólnie z innymi,
(współdziałają i uczą się od siebie nawzajem oraz doskonalą swoją zdolność do
stawiania i rozwiązywania problemów).
3. Wspólnota praktyków pomaga ludziom organizować się wokół celów, aby
wypracować konstruktywne strategie ich realizacji.
4. Wspólnoty inicjują proces współpracy pomiędzy jednostkami grupami i
organizacjami poprzez tworzenie sprawnych kanałów przepływu idei, informacji.
5. Pomagają
w
uświadomieniu
sobie
wiedzy
i
umiejętności
innych
współpracowników, którzy wykonują takie same, albo podobne zadania w ramach
organizacji.
6. Tworzą atmosferę, w której zachowania dzielenia się wiedzą są szanowane i
cenione.
Placówki edukacyjne są organizacjami, w których wspólnoty praktyków mogą
przynosić ogromne korzyści. Każda szkoła to odrębny świat społeczny, który posiada
swoje specyficzne problemy. Nie w każdej placówce z taką samą intensywnością
występują problemy dydaktyczne,
wychowawcze, nie każda szkoła ma
trudności
lokalowe lub kadrowe. Dlatego doskonalenie jakości funkcjonowania świata szkoły musi
dokonywać się w konkretnych warunkach poprzez działanie zaangażowanych w realizację
wspólnych celów nauczycieli.
Hanna Kędzierska, Monika Maciejewska
Jak wspomagać tworzenie się wspólnoty praktyków ?
Na starcie kilka ważnych pytań:
1. Jakie są najważniejsze pola (obszary) dla naszej aktywności?
2. Dlaczego te obszary są istotne dla funkcjonowania naszej organizacji?
3. Dlaczego wspólnota jest najlepszym sposobem na wprowadzenie zmiany?
4. Czy i w jakim stopniu otwarta jest społeczność na nowe idee i przywództwo?
5. Jakie zasoby wiedzy i doświadczeń zawodowych posiadają pracownicy i jakie są
strategie dzielenia się nią w organizacji ?
6. Jakie sytuacje, zdarzenia, idee generują aktywność i energię pracowników do
wspólnych działań?
7. Jak równoważyć potrzeby członków społeczności?
8. Jak udostępniać i wykorzystywać wygenerowaną wiedzę?
9. Jaki chcemy mieć wpływ na funkcjonowanie organizacji?
Hanna Kędzierska, Monika Maciejewska
Część II
Jak rozpocząć dyskusję na temat wspólnot praktyków? Gdzie, kiedy i kogo pytać o
potrzeby i możliwości tworzenia wspólnot?
Odpowiednim polem do takiego działania może być/ stać się autoewaluacja
przeprowadzana w szkole. 1
Wymaga to wykorzystania najważniejszych atutów autowaluacji:
 możliwości wyboru przedmiotu ewaluacji, który całkowicie wynika z potrzeb i
potencjałów danej szkoły,
 odwołania się do wartości podkreślanych przez dialogiczne podejście do ewaluacji,
w którym wszyscy zainteresowani uczestnicy procesu określają wspólne cele
ewaluacji, plany i projekty jej realizacji, ogólne zasady współpracy i sposoby
komunikowania się a także dzielenia się doświadczeniem wyniesionym ze
wzajemnych interakcji; wykracza to zdecydowanie poza czysto badawcze
rozumienie procedur ewaluacyjnych; funkcje badawcze stają się tylko pewnym
aspektem tych działań, które stymulują również różne postacie dyskursu, otwierają
możliwości wzajemnego uczenia się, komunikacji a nawet animacji związanej ze
zmianami całego przedsięwzięcia.
Realizacja przedstawionego zamysłu wymaga wyjścia poza schematyczne myślenie o
badaniach ewaluacyjnych oraz wykorzystywanie gotowych schematów i narzędzi
badawczych. Wymaga zaplanowania i zrealizowania w szkole badań jakościowych, które
pozwolą na oglądanie szkoły w nieco inny sposób.
Autoewaluacja staje się wtedy
momentem, który prowokuje do tego, żeby zatrzymać się i przyjrzeć bliżej działaniom
szkolnej społeczności. Zachęca również do zmiany perspektywy z jakiej obserwowany
1
Pytania te dotyczą bardzo istotnych kwestii współpracy/współdziałania nauczycieli w szkole, które są
również w pewien sposób uwzględnione w wymaganiach ministerialnych dotyczących pracy placówek
oświatowych; wymaganie 2.4: Procesy edukacyjne są efektem współdziałania nauczycieli
Hanna Kędzierska, Monika Maciejewska
jest wewnętrzny świat szkoły, do odmiennego niż dotychczas stawiania pytań i
poszukiwania odpowiedzi w miejscach, które zwykle nie są eksplorowane.
Metody badań jakościowych pozwalają wzmacniać społeczny potencjał ewaluacji. W
autoewaluacji można wykorzystać m.in. zogniskowane wywiady grupowe (FGI - Focus
Group Interview). D.L.Morgan wskazuje, iż istotą tych wywiadów jest „słuchać ludzi i
uczyć się od nich”.2
Podkreślane są również szczególne właściwości zogniskowanego wywiadu grupowego,
wskazujące na jego głębsze i bardziej zróżnicowane walory, dzięki którym uzyskiwane są
dodatkowe korzyści. J. M. Hess wymienia je jako 5 zalet (tzw. 5S):
1. Synergia - współdziałanie różnych czynników, którego efekt jest większy niż
suma poszczególnych oddziaływań, wywoływana przez złożone interakcje w
grupie;
2. Efekt śnieżnej kuli (snowballing) – łańcuchowe reagowanie na wypowiedzi,
opinie, jedna wypowiedź inicjuje łańcuch reakcji;
3. Stymulacja – dyskusja generuje rodzaj ekscytacji tematem, problemem, przez co
wzrasta zaangażowanie uczestników;
4. Bezpieczeństwo (security) – bycie w grupie, otwartość na różnorodność podejść
podnosi komfort i szczerość wypowiedzi;
5. Spontaniczność – respondenci nie muszą odpowiadać na każde pytanie,
zagadnienie wysuwane ze strony moderatora, mogą reagować bardziej
spontanicznie, naturalnie w dowolnie wybieranych momentach dyskusji.3
2
Za: E. Madriz, Focus Groups In Feminist Research, [w:] Collecting and interpreting qualitative materials, (red.) N.K.
Denzin, Y. L. Lincoln, Sage Publications, London, Thousand Oaks, New Delhi 2003, s. 363.
3
Za: Vaughn S., Schumm J. S., Sinagub J., Focus group interviews in education and psychology, London, Thousand
Oaks, New Delhi, 1996, s. 14; T. H. Bers, Exploring Institutional Images Through Focus Group Interviews, [w:]
Improving Educational Management: Through Research and Consultancy, (red.) R. Levacic, R. Glatter, N. Benett ,
London, 1994, s. 290-291.