Ekonomia 3 - Wzrost gospodarczy i cykl koniunkturalny

Podstawy ekonomii
WZROST GOSPODARCZY
I CYKL KONIUNKTURALNY
Opracowanie: dr Tomasz Taraszkiewicz
Przegląd wybranych definicji
Koniunktura gospodarcza to inaczej stan gospodarki w danym okresie.
Wzrost gospodarczy – powiększanie się z okresu na okres podstawowych wielkości
ekonomicznych, takich jak np. PNB, dochód narodowy, konsumpcja.
Rozwój gospodarczy – zmiany ilościowe i jakościowe w strukturze wytwarzanych dóbr
i usług oraz w strukturze konsumpcji.
Podstawowy miernik – stopa wzrostu gospodarczego
zmiana GNP
r=
x 100%
GNP
r – stopa wzrostu gospodarczego
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Przykładowa typologia
wskaźników koniunktury gospodarczej
Wskaźniki koniunktury gospodarczej
1. pilotujące:
indeksy giełdowe, liczby i wartości akcji sprzedanych,
liczba zwolnień,
wskaźnik firm (nowo otwarte/upadające),
liczba wydanych pozwoleń na budowę,
wartość zamówień na budowę fabryk,
liczba wybudowanych domów prywatnych,
2. współbieŜne:
-GDP,
-dochody osobiste,
-inwestycje,
-zatrudnienie,
-wskaźnik bezrobocia,
-zyski netto,
3. działające z opóźnieniem:
-dochody osobiste,
-kredyty konsumpcyjne,
-bankowe stopy procentowe,
-średni czas pozostawania bez pracy.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Czynniki wzrostu gospodarczego
Podstawowe czynniki wzrostu gospodarczego:
1. wewnętrzne
- wielkość zatrudnienia,
- wydajność pracy,
czynniki społeczne (kwalifikacje, kultura pracy),
2. zewnętrzne
- innowacje zagraniczne,
- handel zagraniczny,
- kredyty zagraniczne,
- kooperacja międzynarodowa.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Rodzaje wahań koniunkturalnych
Rodzaje wahań koniunkturalnych:
- sezonowe – związane ze zmianami aktywności gospodarczej w róŜnych porach
roku,
- przypadkowe – związane z występowaniem strajków, klęsk Ŝywiołowych,
wojen, ataków terrorystycznych,
- cykliczne – czasowo powtarzające się spadki i oŜywienia koniunktury.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Cykl koniunkturalny
Cykl koniunkturalny: powtarzające się periodycznie wahania podstawowych parametrów
gospodarczych, takich jak np. dochód narodowy, zatrudnienie, podaŜ pieniądza,
poziom cen, stóp procentowych.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Fazy cykli koniunkturalnych
Fazy cykli koniunkturalnych:
- faza recesji (kryzys) – osłabienie aktywności gospodarczej, produkcja i ceny
spadają, wzrost stopy bezrobocia,
- faza depresji (dno) – stabilizacja produkcji i cen na niskim poziomie, wysokie
bezrobocie,
- faza ekspansji (oŜywienie) – wzrost produkcji i cen, spadek bezrobocia,
- faza rozkwitu (szczyt, boom) – stabilizacja produkcji i cen na wysokim
poziomie, pełne zatrudnienie.
Trend – długookresowa tendencja, graficznie będąca wygładzoną ścieŜką
rozwoju danego zjawiska po wyeliminowaniu krótkookresowych wahań.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Fazy cyklu koniunkturalnego
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Cechy cyklu w fazach
Cechy cyklu koniunkturalnego w fazie recesji
1.
We wczesnej fazie recesji na ogół likwiduje się zapasy, następnie występuje spadek
inwestycji przedsiębiorstw.
2.
Spada popyt na pracę. W początkowym okresie skraca się średnią długość tygodnia
pracy, następnie zwalnia się pracowników, czego efektem jest wzrost bezrobocia.
3.
Spadek niektórych cen oraz niekiedy spadek płac.
4.
Spadają zyski przedsiębiorstw oraz spada popyt na kredyty.
Cechy cyklu koniunkturalnego w fazie ekspansji
1. We wczesnej fazie ekspansji na ogół gromadzi się i uzupełnia zapasy, następnie
wzrastają inwestycje przedsiębiorstw.
2. Wzrasta popyt na pracę. W początkowym okresie wydłuŜa się średnią długość tygodnia
pracy, następnie zatrudnia się nowych pracowników, czego efektem jest spadek
bezrobocia.
3. Wzrost poziomu niektórych cen oraz wzrost płac.
4. Rosną zyski przedsiębiorstw oraz popyt na kredyty.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Cykl klasyczny a współczesny
Cykl klasyczny a współczesny
współczesny
klasyczny
Liczba faz
4 (kryzys, depresja,
oŜywienie, rozkwit)
2 (recesja, ekspansja)
3 (depresja, oŜywienie,
stabilizacja)
Czas trwania
8-11 lat
krótszy
Amplituda
wahań wokół
trendu
duŜa
mniejsza
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Rodzaje cykli koniunkturalnych
Juglara, zwany cyklem głównym, klasycznym: trwa 8-11 lat, powodowany
jest przez zmiany zachodzące w kapitale trwałym, badania Juglara dotyczyły
obrotów banków, stóp procentowych i cen we Francji, Wielkiej Brytanii i USA.
Kitchina, zwany cyklem mniejszym: trwa 3-3,5 roku, powodowany jest przez
zmiany w kapitale obrotowym, Kitchin badał transakcje bankowe oraz ceny
hurtowe w USA i Wlk. Brytanii.
Kondratiewa, zwany cyklem długim: trwa 40-60 lat, powodowany jest przez
innowacje technologiczne (maszyna parowa, kolej, elektryfikacja,
samochód), Kondratiew badał wydobycie i wykorzystanie ród Ŝelaza w Wlk.
Brytanii i Niemczech.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Popyt, podaŜ a cykle koniunkturalne
Przyczyny powstawania cykli
Cykle występują na skutek przesunięcia się krzywych globalnego popytu lub podaŜy.
Kiedy PNB obniŜa się przez dwa kolejne kwartały, oczekiwać moŜna wystąpienia recesji.
Wpływ popytu i podaŜy na cykl
Jeśli
załoŜymy, Ŝe na początku gospodarka
znajdowała
się
w
stanie
równowagi
krótkookresowej, to po spadku wydatków
rządowych lub inwestycji albo w wyniku
wzrostu
skłonności
konsumentów
do
oszczędzania
nastąpi
przesunięcie
się
krzywej AD w lewo.
Jeśli przesuniecie jest nagłe, to krzywa AS mało
się przesunie lub pozostanie na swoim
miejscu. Efektem tego będzie spadek cen i
wielkości produkcji, a więc i spadek PNB.
Spadek PNB podczas recesji spowodowany
jest spadkiem globalnego popytu.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Prawo Okuna
i zasada przyspieszenia
Prawo Okuna - na kaŜde 2% spadku PNB realnego w stosunku do PNB
potencjalnego, stopa bezrobocia wzrasta procentowo o 1
Zasada przyspieszenia związana z teorią cykli
Stwierdza, Ŝe zapotrzebowanie społeczeństwa na zasoby kapitału,
czy to w postaci zapasów, czy urządzeń zaleŜy przede wszystkim
od poziomu produkcji. Przyrosty zasobu kapitału i inwestycji netto
występują tylko gdy produkcja rośnie.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Przykładowe teorie cykli
Czynniki zewnętrzne: teoria ta mówi, Ŝe cykl waha się z powodu czynników, które leŜą
poza gospodarką np. polityki. Partie rządzą gospodarką. Wyborcy lubią okresy niskiego
bezrobocia i niskiej inflacji, a politycy lubią wygrywać wybory. Po wygranych wyborach
politycy na ogół szkodzą gospodarce, by potem ją naprawiać. Ma to na celu
zapewnienie wygranej w następnych wyborach, poniewaŜ wyborcy pamiętają tylko
ostatnie wydarzenia (uzdrawianie gospodarki), a zapominają o szkodach.
Czynniki wewnętrzne: ta teoria mówi, Ŝe w gospodarce istnieją mechanizmy, które
powodują wahania.
Na ogół przyjmuje się, Ŝe na wahania koniunktury wpływ mają czynniki wewnętrzne
zewnętrzne.
i
Interakcje mnoŜnika z akceleratorem
Spadek produkcji w firmie zmniejszy dochód i wydatki (zmiany mnoŜnikowe). Wzrost
produkcji indukuje (za pośrednictwem akceleratora) nowe inwestycje, które prowadzą
do wzrostu produkcji (za pośrednictwem mnoŜnika). Recesja gospodarcza zawiera
źródło poprawy, bo kiedy inwestycje osiągają dno muszą przestać spadać.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Prognozowanie cykli
Prognozowanie cykli:
Za pomocą technik ekonometrii dopasowuje się dane, aby uzyskać szacunki parametrów
wskaźników takich jak np. MPC lub PNB. Na kaŜdym stadium dokonuje się oceny
poprawności wyników.
Model po sprawdzeniu zestawia się i „puszcza w ruch” w postaci układu równań.
Jeśli
przyjmie się za pewne kształty zmiennych z równania (zewnętrzne, wewnętrzne),
to po ekstrapolacji w przyszłości otrzymuje się prognozę.
Do
przewidywania stanu gospodarki stosowane są kompleksowe indeksy
wskaźników pilotujących, stanowiące wynik łącznego przeliczenia 12 wskaźników
stanu gospodarki (cen akcji, wielkości zasobów pieniądza, poziomu bezrobocia, ilości
wydanych zezwoleń na budowę, liczby rozpoczętych budów mieszkań, wielkości
poŜyczek dla firm handlowych i przemysłowych i in.).
Indeksy wskaźników pilotujących wykazują tendencję do wzrostu/spadku na kilka
miesięcy przed zmianą tendencji kształtowania się ogólnych miar poziomu aktywności
gospodarczej.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Polityka antycykliczna rządu
- interwencjonizm państwowy
Do głównych narzędzi pozwalających realizować politykę interwencjonizmu naleŜą:
1. przedsięwzięcia inwestycyjne zwiększające zatrudnienie bez wzrostu podaŜy dóbr i usług
(np. roboty publiczne),
2. dotacje do nierentownych przedsiębiorstw lub ich nacjonalizacja
3. protekcjonizm w zakresie handlu zagranicznego (cła, kontyngenty, embarga i bariery,
pozataryfowe np. utrudnienia odpraw celnych, dotacje dla przedsiębiorstw podejmujących
produkcję eksportową),
4. polityka monetarna – kształtowanie podaŜy pieniądza dopasowanej do potrzeb gospodarki
poprzez stopy procentowe kredytu refinansowego, rezerw obowiązkowych, rezerw
specjalnych, operacje otwartego rynku,
5. polityka fiskalna – wykorzystując wpływy i wydatki budŜetu państwa pobudza się lub
hamuje aktywność gospodarki odpowiednio do potrzeb wynikających z przebiegu cyklu
gospodarczego. Aktywna (dyskrecjonalna) polityka fiskalna moŜe mieć charakter:
ekspansywny – państwo poprzez zwiększanie własnych wydatków, obniŜanie kwot
płaconych podatków lub jedno i drugie pobudza niedostateczny popyt globalny, co wpływa
na uaktywnienie procesów gospodarczych i wzrost dochodu narodowego; albo
restrykcyjny – nadmierny popyt globalny jest ograniczany przez zmniejszanie wydatków
budŜetowych, podwyŜszanie podatków lub obydwa te instrumenty.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Begg D., Fischer S., Dornbusch R.: Ekonomia. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
Warszawa 2007.
Milewski R., Kwiatkowski E.: Podstawy ekonomii. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa
2007.
Kamińska T., Kubska-Maciejewicz B., Laudańska-Trynka J.: Teoria podejmowania decyzji
przez podmioty rynkowe. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk 2000.
Kamińska T., Krysinska A., Kubska-Maciejewicz B., Laudańska-Trynka J.: Wybrane
problemy z mikroekonomii - zadania. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk
2006.
Czarny B., Rapacki R.: Podstawy ekonomii. PWE. Warszawa 2002.
Szczepaniec M.: Makroekonomia. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk 2003.