POMÓC? Trzeba wiedzieć - BABA Lubuskie Stowarzyszenie na

POMÓC?
Trzeba wiedzieć – jak
Baba
LUBUSKIE
STOWARZYSZENIE
NA RZECZ KOBIET
Bezpłatna broszura informacyjna
wydana dzięki środkom Województwa Lubuskiego
w ramach zadania publicznego pod nazwą:
„przeciwdziałanie uzależnieniom i patologiom społecznym”.
1
Lubuskie Stowarzyszenie na Rzecz Kobiet „BABA”
Zielona Góra, Stary Rynek 17 (wejście od ul. Lisowskiego)
tel./fax: 68 4549232, 68 4571045
www.baba.org.pl, e-mail: [email protected]
© Lubuskie Stowarzyszenie na Rzecz Kobiet „BABA”
Opracował zespół: Anita Kucharska-Dziedzic, Marta Marzec,
Ilona Motyka i Dorota Zubrzycka-Urbańska
Organizacja pożytku publicznego
KRS nr 0000060904
Prosimy o wpłaty na konto:
Raiffeisen Polbank nr 43 1750 0012 0000 0000 2109 7896
2
Broszura skierowana jest do pracowników wszelkiego typu placówek
pomocowych, do których mogą trafić osoby pokrzywdzone, straumatyzowane, nieporadne, potrzebujące wsparcia psychologicznego, pomocy
prawnej, socjalnej i finansowej.
Przekazujemy Państwu garść informacji pomagających udzielić efektywnej pomocy, rad przydatnych do prawidłowej oceny sytuacji, w jakiej
mogą znajdować się osoby potrzebujące wsparcia, wskazówek – jak nawiązać z nimi kontakt umożliwiający porozumienie i wzajemne zrozumienie intencji i celów.
Zapraszamy do korzystania i kontaktowania się ze Stowarzyszeniem
BABA.
Autorki
Spis treści
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Przemoc – psychologiczne aspekty i jej rodzaje …………………….. 5
Jak rozpoznać przemoc i jak o nią pytać? …………………………… 9
Rodzina alkoholowa – specyfika ………………………………......... 14
Możliwości pomagacza, oczekiwania beneficjenta ……………......... 17
Zasady dobrej rozmowy …………………………………………….. 19
Prawo karne – ściągawka …………………………………………… 21
Procedury, wzory …………………………………………………… 32
Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie …………………………….. 43
Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. 50
3
4
Przemoc – psychologiczne aspekty i jej rodzaje
Ze zjawiskiem przemocy spotkał się każdy z nas i to znacznie częściej, niż nam
się wydaje. Zapytani, czy kiedykolwiek doznaliśmy przemocy, większość automatycznie odpowiada, że nie. Nikt nie chce robić z siebie ofiary, przyznawać się do
bycia nią, wypiera więc ze świadomości i pamięci fakt doznania krzywdy. Dlatego
też, coraz częściej, zamiast: ofiara – mówimy: osoba pokrzywdzona. Spontaniczna
obronna reakcja przed przemocą jest naturalnym odruchem. Trzeba także pamiętać
o jeszcze jednej prawidłowości – kiedy ktoś przez długi czas doświadcza przemocy, znieczula się na nią i przyzwyczaja. To co niegdyś byłoby nie do przyjęcia,
staje się normalnością, doświadczeniem powszednim, codziennością. Przebywanie
w środowisku przemocowym znieczula na przemoc.
Najczęściej osoba, która doświadczyła przemocy, nie chce się do tego przyznać. Kiedy ktoś jest krzywdzony przez osobę bliską lub inną, ze strony której nie
spodziewał się zagrożenia, usprawiedliwia agresora, szukając powodów agresji
i przemocy, obwiniając lub współobwiniając siebie. Pojawia się poczucie odpowiedzialności: Zrobiłem coś źle, skoro ktoś mnie karze – paradoksalnie nawet
wtedy, kiedy ofiara racjonalnie potrafi ocenić, że niczego złego czy prowokacyjnego nie zrobiła. Poczucie winy napędza błędne koło przemocy. Dochodzi wówczas do nieświadomego przesuwania granicy wytrzymałości. To, że ktoś uderzył
jeden raz, po jakimś czasie staje się nieistotne, kiedy do przemocy zaczyna dochodzić codziennie. Przemoc powoduje u ofiary „znieczulenie” na kolejne akty. Pozbawia poczucia własnej wartości, powoduje brak wiary w siebie i sprawia, że
ofiara sama przestaje wierzyć, że coś może się zmienić. Przemoc sprawia, że ofiara sama nie potrafi się bronić. Dlatego niesienie pomocy osobom doznającym
przemocy jest takie istotne.
Niezależnie od tego, jakie masz wykształcenie, z jakiego domu pochodzisz, czy
pracujesz i zarabiasz własne pieniądze, czy jesteś żoną czy żyjesz w związku partnerskim, Ty również możesz stać się ofiarą przemocy. Przemoc w rodzinie to
powtarzające się lub jednorazowe umyślne działanie lub zaniedbanie naruszające
prawa lub dobra osobiste osób bliskich lub wspólnie zamieszkujących. Może być
to żona, mąż, dziecko, dziadek, babcia, w zasadzie każdy, kto znajduje się w pobliżu. Przemoc powoduje szkody na zdrowiu psychicznym i fizycznym, co może
prowadzić do trwałej utraty zdrowia i życia. Powoduje cierpienie i krzywdę, narusza godność, wolność i nietykalność.
Przemoc jest jak choroba, która daje o sobie znać w stałych, powtarzających
się cyklach. Początkowo napięcie rośnie, aż do momentu kulminacji i aktu przemocy, po czym nastaje czas „miodowego miesiąca”, czyli okres przed kolejną
burzą i następnym wybuchem agresji. Ofiara przemocy żyje w ciągłym stresie,
wręcz przyzwyczaja się, że nieustannie towarzyszy jej napięcie i oczekiwanie.
Często stara się kontrolować, ucisza dzieci, aby nie sprowokować sprawcy i nie
dać pretekstu do kolejnej kłótni, która skończy się biciem. Wszystkie jednak wysiłki i chodzenie na palcach na nic, gdyż, jeśli machina przemocy raz została uruchomiona, to nie ma szans zatrzymać się sama bez pomocy z zewnątrz.
5
W wyniku przebywania w długotrwałym stresie, możliwości zaradcze ofiary
osłabiają się i uniemożliwiają samodzielne wydobycie się z kryzysu. Dochodzi do
zjawiska wyuczonej bezradności – Tak bardzo się staram, aby go nie zdenerwować, a on dalej mnie bije. Ofiara traci wręcz nadzieję że cokolwiek w jej życiu
może zmienić się na lepsze. Przemoc powoduje zmiany fizyczne i psychiczne
u ofiary, powoduje że nie jest ona już tą samą osobą. Zmienia jej sposób myślenia
o sobie i innych, zmienia sposób odczuwania i zachowanie.
Ofiary przemocy nie mówią o tym, czego doświadczają z kilku powodów. Po
pierwsze, początkowo, broniąc siebie przed sobą, nie chcą identyfikować siebie
jako ofiary. Kiedy po kilku tygodniach, miesiącach lub latach udaje im się samodzielnie nazwać problem, rodzi się pytanie: Co ja mam teraz zrobić? Wówczas
ofiary dopada poczucie strachu o siebie i bliskich, osamotnienie, bezradność
i ogromny wstyd, że to właśnie je spotkało. To właśnie wstyd sprawia, że ofiara
nie jest w stanie ujawnić swojej tajemnicy, a tym samym dać sobie pomóc.
W rodzinach, gdzie obecne są alkohol i przemoc, a jednocześnie wychowują
się małe dzieci, nie mówi się głośno o problemie w obawie przed ingerencją pomocy społecznej, szkoły, sądu i w konsekwencji – utratą dzieci. Instytucje pomocowe utożsamia się z zagrożeniem, tym samym – nie dając sobie szansy na pomoc.
Ukrywanie problemu sprawia, że staje się bardziej poważny, gdyż sprawca czuje
się bezkarny. Bezradność ofiary wzmacnia siłę sprawcy. Często jedynie ingerencja
w zewnątrz jest w stanie przerwać cykl przemocy, ponieważ bez ingerencji,
wsparcia i czyjegoś obiektywnego oglądu sytuacji, ofiara przemocy nie jest
w stanie zauważyć, że nie może się dłużej godzić na krzywdę.
Kiedy dochodzi do przemocy, ofiara zawsze się boi i jest wobec niej bezradna,
co wtórnie nakręca mechanizm przemocy. Strach paraliżuje działanie. W takich
sytuacjach zawsze winny jest sprawca przemocy. Jednak, kiedy rodzic, który sam
jest ofiarą przemocy, nie reaguje na przemoc wobec swoich dzieci, staje się sprawcą – dopuszczając się zaniedbania. Samo patrzenie dzieci na przemoc oraz przebywanie w przemocowym domu sprawia, że stają się one ofiarami i doznają
wszelkich jej konsekwencji. Im szybciej przemoc zostanie wykryta, tym szybsza
będzie możliwa pomoc i wsparcie. Tym mniejsze powstaną szkody zdrowotne,
psychiczne i społeczne u osób nią dotkniętych.
W polskim społeczeństwie istnieje wiele stereotypów związanych z przemocą
domową. Stwierdzenie: Bije, więc kocha, to swoisty śmiech przez łzy i archaiczny
sposób tłumaczenia sobie przez ofiarę, dlaczego jeszcze się na to godzi i kolejny
sposób tłumaczenia zachowania sprawcy. Dzisiaj wiemy, że nie tylko siniaki są
wyznacznikiem doznawanej przemocy, że możemy szukać jej pod inną postacią.
Przysłowiowe siniaki to efekt przemocy fizycznej. Jest to najbardziej widoczna
i namacalna forma przemocy, wynika z bezpośredniego użycia siły fizycznej.
Ofiary najczęściej starają się szukać innych racjonalnych wyjaśnień śladów na
ciele, siniaki szybko znikają i wydaje się, że przemocy również nie było. Jest to
podejście życzeniowe i nierealne, gdyż, kiedy ofiara doznaje przemocy fizycznej,
to jednocześnie ulega również przemocy psychicznej. Naruszanie cielesności zaw-
6
sze narusza psychiczne granice człowieka. Może naruszać również granice intymne, dochodzi wówczas do kolejnej formy przemocy seksualnej.
Formy przemocy fizycznej to: bicie, popychanie, ciąganie za włosy i części ciała,
wykręcanie rąk, duszenie, kopanie, policzkowanie, szczypanie, nacinanie, uderzanie przedmiotami, opluwanie, przypalanie, oblewanie substancjami, zmuszanie do
określonych zachowań lub działań. Przemoc fizyczna może również polegać na
fizycznym izolowaniu, poprzez: niepozwalanie opuszczania danego miejsca, zamykanie w domu, przywiązywanie, pozostawianie w miejscu niebezpiecznym. To
również nieostrożne prowadzenie samochodu, czy straszenie niebezpiecznym
narzędziem lub użycie go. Przemoc fizyczna powoduje uszkodzenia ciała, siniaki,
rany, złamania, urazy wewnętrzne, bezpośrednio może prowadzić do śmierci.
Najbardziej rozpowszechnioną i najtrudniej zauważalną formą przemocy jest
przemoc psychiczna. W odróżnieniu od przemocy fizycznej nie pozostawia śladów na ciele, ale trwałe i bolesne ślady w psychice, zniekształca sposób postrzegania siebie, świata i innych, odbiera poczucie własnej wartości i możliwość obrony siebie. Są to często poważniejsze i trwalsze konsekwencje, które potrafią towarzyszyć przez całe życie. Ofiara ma poczucie, że skoro czegoś nie widać, to nie
będzie potrafiła tego udowodnić i nikt jej nie uwierzy. Sam strach przed sprawcą
jest pierwszym symptomem przemocy psychicznej.
Ujawnia się pod postacią: wyzywania, poniżania, ignorowania uczuć i potrzeb,
obrażania ofiary i jej środowiska pochodzenia, krytykowania, wmawiania choroby
psychicznej, podejrzewania o zdradę, izolowania od rodziny i znajomych, niepozwalniania na decydowanie o sobie i podejmowanie decyzji, grożenia uprowadzeniem lub odebraniem dzieci, straszenia użyciem siły fizycznej, stosowania emocjonalnego szantażu, grania uczuciami, grożenia porzuceniem lub zemstą, karania
dzieci lub znęcanie się nad zwierzętami domowymi.
Wstydliwą i często najgłębiej ukrywaną przez ofiary jest przemoc seksualna.
Może doświadczać jej, zarówno osoba dorosła, najczęściej kobieta, jak i dziecko
Polega na łamaniu granic intymności i przekraczaniu barier cielesnych oraz bezpośrednim zmuszaniu do współżycia seksualnego. Może zaczynać się niewinnie
poprzez: zawstydzające komentarze, dowcipy z seksualnym podtekstem, prezentowanie treści pornograficznych, powoli przechodząc w niechciany dotyk. Najczęściej przyjmuje formę: traktowania seksu jako obowiązku, egzekwowania powinności małżeńskiej, uzależniania partycypowania w domowym budżecie od spełniania seksualnych oczekiwań. Może polegać również na: traktowaniu kogoś jako
wyłącznie obiektu seksualnego, zmuszaniu do prostytucji, krytykowaniu zachowań
seksualnych lub ignorowania takich potrzeb. Polega również na siłowym zmuszaniu do współżycia, prowadząc do gwałtu. Przemoc seksualna w silny sposób
zaburza sferę psychiczną i fizyczną człowieka. Dochodzenie do siebie po gwałcie
wymaga czasu i wsparcia ze strony specjalisty. Niestety, ofiary rzadko przyznają
się do tej formy przemocy, szczególnie, kiedy sprawcą jest partner, z poczucia
wstydu, z obawy przed porzuceniem, przed konsekwencjami wynikającymi z procedur na policji i w prokuraturze. Ofiary przemocy seksualnej, zarówno dorosłe,
jak i dzieci, wymagają szczególnego wsparcia i pomocy.
7
Stosunkowo niedawno wyodrębnioną formą przemocy jest przemoc ekonomiczna. Polega na uzależnieniu finansowym od sprawcy, co u ofiary w dotkliwy
sposób obniża poczucie własnej wartości i wpływu na życie swoje i rodziny. Jest
to: niepozwalanie na podjęcie pracy lub zmuszenie do rezygnacji z niej, zabieranie
wynagrodzenia, wydzielanie małych sum pieniędzy na bieżące zakupy i życie,
oczekiwanie oszczędności, rozliczanie każdego wydatku, zabieranie kart płatniczych lub ograniczanie dostępu do wspólnego konta. To również nierespektowanie
potrzeb, np. pójścia do lekarza, zakupu leków, potrzebnych ubrań. Prowadzi do
całkowitej dewaluacji własnych potrzeb i utraty człowieczeństwa poprzez niezaspakajanie życiowych potrzeb.
Formą przemocy, do której osoby dorosłe niechętnie się przyznają jest zaniedbanie. Jej ofiarami są szczególnie dzieci lub osoby starsze, chore, wymagające
opieki w codziennym funkcjonowaniu. To niezaspakajanie potrzeb życiowych:
wydzielanie jedzenia, głodzenie, brak pomocy przy realizacji potrzeb fizjologicznych, nieprzewijanie na czas, nieprowadzenie do toalety, nieprzebranie w suchą
odzież, niezaspokajanie potrzeb bytowych poprzez nieogrzewanie pomieszczeń,
brak własnego miejsca do spania, niezaspokajanie potrzeb psychicznych poprzez
brak emocjonalnego ciepła, brak wyrozumiałości i wsparcia, nieokazywanie miłości i poczucia akceptacji. Może być to również przyzwalanie na przemoc psychiczną, fizyczną, ekonomiczną lub seksualną ze strony innej osoby i brak reakcji
na taką sytuację. Dotyczy to również rodziców – ofiar przemocy. Brak odizolowania dziecka od sprawcy przemocy naraża je na bycie ofiarą, co dodatkowo naraża
je na przemoc, jej skutki bezpośrednie i emocjonalne.
Mając do czynienia z każdą sytuacją, w której dochodzi do przemocy lub podejrzewamy, że do takiej mogłoby dojść, musimy pamiętać, że przemoc:
• jest zawsze celowa i intencjonalna – sprawca stosuje ją, aby zadać ból, cierpienie, podporządkować sobie ofiarę, osiągnąć swój cel;
• uniemożliwia samoobronę – ofiara boi się sprawcy, czuje się zastraszona
i bezsilna, samodzielnie nie jest w stanie wyrwać się z machiny przemocy, dlatego
to ofiara zawsze wymaga pomocy i wsparcia;
• jest powtarzającym się cyklem – nie występuje jako jednorazowy epizod, przebiega w stale powtarzającym się schemacie błędnego koła przemocy: faza narastania napięcia, wyładowanie, faza miodowego miesiąca, czas trwania każdego cyklu
jest zmienny i może trwać wiele lat;
• zawsze naraża ofiarę na stratę – szkodę na zdrowiu fizycznym i psychicznym,
zaburza codzienne życie rodzinne i zawodowe, uniemożliwia cieszenie się życiem;
• narusza granice psychiczne i cielesne – to układ zależnościowy ofiary od
sprawcy, który narusza godność i nie respektuje praw drugiej osoby, traktuje ofiarę
w sposób przedmiotowy, pozbawia poczucia człowieczeństwa i własnych praw.
8
Jak rozpoznać przemoc i jak o nią pytać?
Pierwszy kontakt z beneficjentem to przede wszystkim spotkanie dwojga ludzi.
Każda z nich wnosi do tej rozmowy swój bagaż doświadczeń, cechy charakteru
oraz pewne oczekiwania. Uświadomienie sobie trudności własnych oraz drugiej
osoby ułatwia możliwość pomocy. Sprawia, że proces komunikacji będzie przebiegał bez zakłóceń i spotkanie będzie owocne.
Beneficjent zgłaszający się po pomoc wnosi do kontaktu swoje obawy, poczucie wstydu, lęk o swoją przyszłość i bezpieczeństwo swoich dzieci. Ofiara przemocy czuje przede wszystkim ogromny strach, boi się że sprawca spełni swoje
groźby. Zdarza się, że z miłości do sprawcy, chce go chronić. Ofiara nie skupia się
na zapewnieniu realnego bezpieczeństwa sobie i swoim dzieciom, zazwyczaj chce,
by w końcu nastąpił spokój i sprawca się zmienił. Nie zawsze jest to jednak możliwe. Już samo przyjście beneficjenta po pomoc jest pierwszym sygnałem, że nie
radzi już sobie sam ze swoimi kłopotami. Czasami beneficjenci nie wiedzą, jakiej
pomocy konkretnie by oczekiwali, w pierwszym kontakcie chodzi głównie o możliwość wygadania się i wyrzucenia z siebie skrywanych latami tajemnic.
Paradoksalnie sprawcą przemocy najczęściej jest osoba bliska i jeszcze kochana. Kiedy ktoś jest ofiarą, a nadal kocha, nie możemy tej miłości negować ani jej
wyśmiewać. W osobie pomagacza miłość ofiary do sprawcy najczęściej buduje
złość, gniew i poczucie, że nic nie można zrobić. Otóż właśnie w takiej sytuacji
można dać ofierze bardzo wiele, przede wszystkim wysłuchać jej historii bez oceniania, okazać swoje współczucie, które w takiej sytuacji będzie najlepszym
wsparciem. Dzięki takiej postawie wzbudzimy w beneficjencie zaufanie i w kolejnym etapie będziemy mogli zwrócić uwagę na sprawy kluczowe, również przekierować do specjalisty psychologa lub prawnika.
Pamiętajmy, że ofiara boi się sprawcy, czuje się od niego zależna i nie wierzy
w możliwość zmiany swojej sytuacji. Okazanie bezwarunkowej akceptacji dla
tego, co ofiara mówi, czyli unikanie jakichkolwiek prób oceny, daje jej poczucie,
że w końcu jej spawy są dla kogoś ważne. W pierwszym kontakcie chodzi głównie
o to, aby wysłuchać.
Osoby pomagające wnoszą w kontakt z beneficjentem obawę, że nie będą wiedziały, co mają powiedzieć, że nie mają wystarczającej wiedzy, nie znają wszystkich procedur lub że problem ofiary zwyczajnie je przerośnie. Każdy pomagający
na samym początku powinien zadać sobie pytanie, jaka sytuacja lub co mogłoby
być dla niego szczególnie trudne. Ważne jest, aby zdawać sobie sprawę ze swoich
ograniczeń. Kiedy wiem, co jest dla mnie trudne, to mogę dowiedzieć się na ten
temat więcej – wiedza obniża lęk przed nieznanym. Pomoc pokrzywdzonym polega na wsparciu pochodzącym od wielu osób, również po to, aby beneficjent czuł,
że nie jest sam, że w końcu ktoś traktuje jego problem poważnie. W zespole zawsze można poradzić się kogoś innego, co w danej sytuacji zrobić, to daje poczucie
pewności, że sam pomagający nie jest z problemem sam.
Pomagając pokrzywdzonym przestępstwem, pomimo że reprezentujemy instytucję, a nie występujemy jako osoby prywatne, musimy mieć świadomość, że
9
nasza interwencja będzie niosła za sobą konsekwencje. O tym, co planujemy zrobić w danej sprawie, musimy poinformować beneficjenta. Nie możemy ukryć
faktu, że zamierzamy złożyć zawiadomienie w jego sprawie, szczególnie, kiedy
ofiara boi się zrobić to sama. W toku rozmowy można przekonać beneficjenta, że
planowane przez nas kroki są jedynymi właściwymi i mają pomóc. Jednocześnie
powinniśmy uzyskać aprobatę ofiary, musimy być w pełni szczerzy, gdyż jeśli
zrobimy coś poza jej plecami, ona dowie się o tym prędzej czy później, a my stracimy zaufanie na zawsze. Pochopne działanie pomagacza, pod wpływem emocji,
może bezpowrotnie odebrać ofierze szansę na wyrwanie się z machiny przemocy.
Ofiary przemocy często potrzebują wiele czasu, aby powiedzieć: dość. Czasami jest to kilka miesięcy, częściej – kilka, kilkanaście lub kilkadziesiąt lat. Najczęściej podejmują pojedyncze próby szukania pomocy, na przykład idąc do psychologa. Rzadko decydują się porozmawiać ze znajomymi i krewnymi, bo czują
wstyd i zażenowanie. Kiedy beneficjent trafia do instytucji pomocowej i prosi
o poradę, to, niezależnie od jego gotowości do podjęcia konkretnych działań, należy zapewnić go, że pomoc mu się należy i że ją otrzyma. Ofiara potrzebuje wiedzy, że nie zostanie sama z problemem. Zrozumienie i wsparcie są kluczowe przy
pierwszym kontakcie.
Zgłaszający się beneficjenci często nie wiedzą, jakiej właściwie pomocy oczekują. Mówią na przykład: Sam nie wiem, co tutaj robię albo Sam nie wiem, co
powiedzieć lub też To chyba nie był dobry pomysł że tutaj przyszedłem, bo moja
sytuacja nie jest w sumie taka najgorsza. Niezależnie od tego, co mówi beneficjent, pamiętajmy, że skoro poświęca swój czas i zebrał się na odwagę, aby przyjść
i jest gotowy rozmawiać, to znaczy, że sam nie jest w stanie udźwignąć swojego
problemu. To pierwszy sygnał, że powinniśmy wykazać się współczuciem i stworzyć możliwości do tego, aby beneficjent opowiedział nam swoją historię.
Ważne jest, aby stworzyć odpowiednie warunki do rozmowy. Zastanówmy się,
jak chcielibyśmy rozmawiać o swoich prywatnych, a nawet intymnych sprawach?
Kluczowe jest zadbanie o spokojne i ustronne miejsce, gdzie beneficjent będzie
miał pewność, że nikt postronny go nie usłyszy. Ofiary obawiają się, że ktoś je
usłyszy i wykorzysta informacje przeciwko nim. Dajmy pewność dyskrecji, to
buduje zaufanie niezbędne do nawiązania kontaktu i dalszej pomocy. Zadbajmy
również o czas dla beneficjenta, jeśli nie mamy go w danej chwili, powiedzmy
o tym, wyrażając ubolewanie, a jednocześnie koniecznie przekażmy jasne i konkretne informacje, kiedy możemy się nim zająć. Beneficjent często sądzi, że przyjdzie i będzie musiał od razu opowiadać o swoich problemach. Kiedy musi czekać,
może nabrać wątpliwości, czy faktycznie chce mówić. Czekanie na pomoc jest
najczęstszym powodem rezygnacji z niej. Dajmy beneficjentowi coś na początek,
aby poczuł się ważny i chciał spotkać się ponownie w odpowiedniej atmosferze.
Beneficjenci, szczególnie w pierwszym kontakcie, potrzebują odnaleźć odrobinę
zrozumienia i współczucia, oraz zapewnienia, że pomożemy im w trudnej sytuacji.
Do tego nie trzeba studiowania fachowej literatury, ani szkoleń. Wystarczy być
człowiekiem. Przemoc odziera z człowieczeństwa, dusi poczucie własnej wartości,
10
odbiera wiarę w siebie i w lepsze jutro. Pokażmy beneficjentowi, że jego potrzeby
są ważne i że należy mu się pomoc dlatego, że jest człowiekiem.
Podczas pierwszego kontaktu, kiedy już jesteśmy zmobilizowani do tego, aby
wysłuchać beneficjenta, możemy poczuć się zbici z tropu z kilku powodów. Tworząc sobie w głowie wizję osoby pokrzywdzonej, możemy wyobrażać sobie kogoś
zaniedbanego, brudnego, w siniakach, kogoś, kto powie nam na samym wstępie,
że został pobity. Tak się jednak dzieje bardzo rzadko. Przemoc może spotkać każdego z nas i ofiary przemocy na pierwszy rzut oka nie wyróżniają się w jakiś
szczególny sposób. Ofiary przemocy nie chcą również dać po sobie poznać, że
dzieje się im krzywda i szczególnie kobiety skrupulatnie dbają, aby ukryć wszelkie
jej ślady. To, że ktoś ma na sobie gustowne ubranie, makijaż i zadbaną fryzurę, nie
dyskwalifikuje do otrzymania bezpłatnej i rzetelnej pomocy.
To, czy beneficjent otworzy się i opowie nam, co się w jego życiu dzieje,
w dużej mierze zależy od samych pomagających. Kiedy stwarzamy odpowiednie
warunki lokalowe, mamy zapewniony czas, ale nie zadbamy o komunikację, nasze
wysiłki i chęć pomocy spełzną na niczym.
1.
Na początku starajmy się wysłuchać, nie zadawajmy dużej ilości pytań. Kiedy
beneficjent nie wie, od czego zacząć, pamiętajmy o pytaniach otwartych. Na początku mogą być one neutralne, aby otworzyć beneficjenta na kontakt, aby ośmielił się i zaczął mówić, np.: Proszę opowiedzieć, jak dowiedziała się Pani o naszym
Ośrodku?, Jak udało się Pani do nas trafić, czy nie było kłopotów ze znalezieniem
adresu? Kiedy kontakt jest nawiązany, a beneficjent dalej nie wie, co ma powiedzieć, możemy również otwartymi pytaniami nakierować go na cel jego wizyty:
Czy może mi Pani powiedzieć, o czym chciałaby porozmawiać?, Proszę powiedzieć
jak mogę pomóc?
2.
Jeżeli mamy za mało informacji, aby doprecyzować, co tak naprawdę miało miejsce, możemy przejść do pytań zamkniętych: Kiedy to się stało?, Czy widziały to
dzieci?, Czy rozmawiała Pani z kimś na ten temat?
3.
Kiedy chcemy sprawdzić, czy dobrze rozumiemy punkt widzenia beneficjenta,
a szczególnie jego oczekiwania, możemy parafrazować lub klasyfikować jego
wypowiedzi: Czyli chciałaby Pani skorzystać z pomocy prawnika, aby wystosować
wniosek o alimenty, czy dobrze rozumiem?, Rozumiem, że podjęła Pani decyzję, że
chciałaby zmienić coś w swoim dotychczasowym życiu, czy dobrze zrozumiałem?
4.
Aby podtrzymywać dobry kontakt z rozmówcą, ważne jest, aby pokazać mu, że
faktycznie go słuchamy i prawdziwie współczujemy. Jest to możliwe dzięki stosowaniu tak zwanego aktywnego słuchania, czyli utrzymywaniu kontaktu wzrokowego z beneficjentem, potakiwania głową. Beneficjent będzie również czuł się
słuchany, kiedy odzwierciedlimy jego uczucia, czyli powiemy w odpowiednim
momencie: Widzę, że Pani bardzo się martwi o dzieci, Myślę że Pani boi się męża,
kiedy wypije, Rozumiem, że może się Pani bać, ale jesteśmy po to, aby pomóc.
11
5.
Na koniec rozmowy podsumujmy, jakie kroki podejmiemy. Co możemy zaproponować, aby rozmówca czuł się potraktowany w godny sposób. Czasami pakiet
broszur lub kontakt do specjalisty jest dobrym początkiem. Beneficjent powinien
mieć poczucie, że nie jest sam, że ktoś może mu pomóc, że zrzucił z siebie kawałek tajemnicy – to może uczynić go bardziej konsekwentnym w obronie siebie.
Jak pytać o przemoc? Osoby pomagające zadają sobie to pytanie, gdyż intuicyjnie przeczuwają, że pytanie postawione wprost nie daje prawdziwych odpowiedzi. Faktycznie kiedy zapytamy beneficjenta: Czy jest Pan ofiarą przemocy
fizycznej ze strony żony? twierdząca odpowiedź może wzbudzać wątpliwości, czy
naprawdę jest prawdziwa. Kiedy pytamy wprost: Czy jest Pani ofiarą przemocy
seksualnej ze strony męża? możemy uzyskać odpowiedź, że nie. Jednak w toku
rozmowy możemy dowiedzieć się, że beneficjentka jest zmuszana do czynności
seksualnych, choć nie musi nazywać tego przemocą. Pytanie o przemoc wprost nie
daje klarownych odpowiedzi. Starajmy się pytać tak, aby dowiedzieć się, czego
faktycznie doświadcza nasz beneficjent, jak wygląda jego życie, a przyporządkowanie tego do określonych kategorii przemocy jest sprawą drugoplanową.
Podczas rozmowy beneficjent może ujawniać informacje, które świadczą
o tym, że doświadcza przemocy, ale broni się przed tym, by nazwać rzecz po
imieniu – pamiętajmy, nikt nie chce być ofiarą. Wówczas, aby mieć jasny obraz
sytuacji i móc pomóc, musimy o przemoc dopytać:
Aby nie pytać: Czy doświadczasz przemocy psychicznej?, zapytaj:
ƒ Czy czujesz się poniżany, upokarzany, wyśmiewany?
ƒ Czy masz wrażenie że nie możesz robić tego, co chcesz?
ƒ Czy czujesz się zmuszany? Czy ktoś Ci grozi?
ƒ Czy masz wrażenie, że cały czas robisz wszystko źle?
ƒ Czy stale ktoś Cię krytykuje?
ƒ Czy możesz swobodnie rozmawiać o wszystkim?
ƒ Czy możesz swobodnie spotykać się ze znajomymi i rodziną?
Sprawdzając, czy beneficjent doświadcza przemocy fizycznej, zapytaj:
ƒ Czy jesteś popychany?
ƒ Czy jesteś szarpany za ubranie?
ƒ Czy ktoś staje ci na drodze, kiedy chcesz wyjść z pomieszczenia?
ƒ Czy jesteś opluwany?
ƒ Czy jesteś duszony, cięty, przypalany, etc..?
Aby dowiedzieć się, czy doświadcza przemocy seksualnej, zapytaj:
ƒ Czy jesteś zmuszany do oglądania pornografii?
ƒ Czy boisz się odmówić współżycia, nawet kiedy twój stan zdrowia nań nie pozwala?
ƒ Czy jesteś fotografowany, filmowany podczas czynności seksualnych?
ƒ Czy Twoje zachowania seksualne są wyśmiewane?
ƒ Czy gdybyś nie poszła do łóżka, to nie dostałabyś środków na życie?
12
Diagnozując, czy doświadcza przemocy ekonomicznej, zapytaj:
ƒ Czy zdarzyło się, że musiałeś zapytać, czy dostaniesz pieniądze na wizytę
u lekarza bądź dentystę dla siebie lub dziecka?
ƒ Czy masz wydzielane pieniądze na każde zakupy?
ƒ Czy musisz rozliczać się z każdej wydanej złotówki?
ƒ Czy słyszysz że jesteś niegospodarna, nieoszczędna, rozrzutna?
ƒ Czy łapiesz się na tym, że wolisz, aby w domu było piwo, a nie mleko dla dziecka?
Weryfikując, czy beneficjent (osoba mu bliska) doświadcza zaniedbania, zapytaj:
ƒ Czy dziecko jest pozostawiane bez opieki, choćby w nocy kiedy śpi?
ƒ Czy w czasie choroby jadłeś regularne posiłki?
ƒ Czy rozmawiasz i bawisz się z dzieckiem?
ƒ Czy starsza i schorowana osoba jest odwiedzana?
ƒ Czy ty lub twoje dziecko jest przytulane?
Powyższe pytania mogą pomóc w zbieraniu informacji potrzebnych do sporządzenia odpowiedniej dokumentacji. Po każdej rozmowie z beneficjentem powinien
pozostać ślad. To, że ktoś szuka pomocy, jest często jedynym formalnym symptomem, że doświadcza przemocy. Krótka notatka jest niezbitym dowodem, że ofiara
bała się, lecz jednocześnie zrobiła pierwszy krok. Nawet jeśli beneficjent po
pierwszym kontakcie odstąpi od podjęcia całej procedury, nasza notatka pozostaje
w dokumentacji. Nieprzerwana przemoc trwa nadal i tylko rośnie w siłę. Jest bardzo prawdopodobne, że korzystający z pomocy beneficjent powróci. Nawet po
kilku latach ślad po jego cierpieniu pozostanie i może być wykorzystany jako
dowód w sprawie.
13
Rodzina alkoholowa – specyfika
Wśród czynników mających wpływ na występowanie przemocy, na pierwszym
miejscu plasuje się nadużywanie alkoholu. Wyniki badań pokazują, że prawdopodobieństwo występowania przemocy w rodzinach alkoholowych jest dwukrotnie
większe niż w rodzinach, w których ten problem nie występuje. Wśród innych
czynników obecne są: trudna sytuacja finansowa, kłopoty w pracy lub jej brak,
pogorszenie się relacji pomiędzy partnerami oraz używanie innych substancji
psychoaktywnych (narkotyki, leki).
Analizując powyższe czynniki, można dojść do wniosku, że w zasadzie
wszystkie są obecne w rodzinach alkoholików. Kiedy alkoholik pije więcej i częściej, przepija rodzinne pieniądze, których zaczyna brakować na potrzeby rodziny.
Kiedy jest na kacu, pracuje mniej efektywnie, popełnia błędy, często narażając
zdrowie własne i innych. Kiedy pije ciągami, nie pojawia się w pracy, korzysta ze
zwolnień lekarskich, których w nieskończoność nie może ciągnąć. Widzi to szef,
koledzy, w rezultacie staje się bezużyteczny dla pracodawcy i zostaje zwolniony.
Kiedy pozostaje bez pracy, argument, że pracuje i zarabia, który do tej pory zamykał usta wszystkim, którzy zwracali mu uwagę na problem, przestaje chronić jego
picie. Narastają konflikty partnerskie, nieporozumienia z dziećmi, nie jest trudno
zaleźć powód do kolejnej kłótni i picia. Pojawiające się problemy zdrowotne;
niewydolna wątroba, problemy ze snem, ogólne rozdrażnienie, zmuszają alkoholika do szukania pomocy. Początkowo próbuje leczyć się na własną rękę, bo w końcu nie przyzna się do tego, że jego problem wynika z uzależnienia od alkoholu.
Sporadycznie może skorzystać z pomocy psychiatry, lecz zależy mu głównie na
lekach na uspokojenie, aby przetrwać trudny czas, kiedy nie pije. W takiej sytuacji
bardzo łatwo uzależnić się od innych substancji, które mając pomóc, faktycznie
prowadzą do rozwoju uzależnienia mieszanego.
W rodzinach alkoholowych obecna jest tendencja do zrzucania odpowiedzialności z osoby pijącej, bo jest w końcu chora i trzeba jej pomóc. Faktycznie tak jest,
jednak takie nastawienie nie chroni w żaden sposób ofiar, a jedynie stwarza wygodne pole dla kontynuowania picia. Kiedy alkoholik nie ponosi realnych konsekwencji swojego picia, nie ma możliwości wzbudzenia potrzeby zmiany. Możemy
często usłyszeć od beneficjenta, że partner staje się agresywny tylko po alkoholu,
a gdy nie pije to jest „dusza człowiek”. Takie złudzenie, że to alkohol jest winny,
a nie ten, co pije, daje chwilowe wytłumaczenie ofierze – dlaczego ja z nim dalej
jestem? Nie dajmy się zwieść, gdyż okresy trzeźwości u alkoholika to tylko cisza
przed kolejną burzą.
Kiedy pije jedna osoba, choruje cała rodzina. Cały proceder rozwija się latami
i pomimo różnic kulturowych, obyczajowych i majątkowych, każda rodzina alkoholowa funkcjonuje według podobnego schematu. Alkoholik dąży do tego, by się
napić, reszta rodziny robi wszystko, aby mu to uniemożliwić. W ciągu kolejnych
lat życia wszyscy członkowie rodziny ponoszą szkody, które wynikają głównie ze
stałego bycia narażanym na przemoc, która powoduje u osób dorosłych:
14
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
obniżone poczucie własnej wartości,
negowanie swoich własnych potrzeb, marzeń, planów,
poczucie braku wpływu na własne życie, brak siły i chęci do działania,
rozwiniętą silną zależność,
„wyuczoną bezradność” – przekonanie, że nic nie może zmienić mojej sytuacji,
obniżony nastrój, męczliwość, drażliwość,
dolegliwości psychosomatyczne, np. nawracające objawy bólowe bez wyraźnego medycznego podłoża,
brak szacunku dla siebie,
poczucie winy, obwinianie siebie o akty przemocy,
kłopoty ze snem,
zburzenia lękowe i depresyjne,
problemy z nadużywaniem leków lub alkoholu.
Jako osoby niosące pomoc powinniśmy traktować osoby żyjące w związkach,
w których obecny jest alkohol, jako potencjalne ofiary przemocy. Żony alkoholików diagnozuje się jako współuzależnione, a dzieci jako DDA (Dorosłe Dziecko
Alkoholika), a jest to czasami zbyt mało, by otrzymać konkretną pomoc. Względem każdego beneficjenta powinniśmy podchodzić z równą wyrozumiałością. To
nieprawda, że ktoś jest sam sobie winny, bo nie zostawił męża alkoholika.
Pod wpływem alkoholu najczęściej dochodzi do wyjątkowo brutalnych pobić,
a stan upojenia alkoholowego jest wykorzystywany w sądzie jako chwilowa niepoczytalność, co ma prowadzić do złagodzenia kary. Wręcz druzgocące są sytuacje, kiedy alkoholik po dotkliwym pobiciu żony jest na nią wściekły, bo źle wygląda, a nie pamięta i nie wierzy, że to on sam ją pobił. Same ofiary tłumaczą
sobie, że gdyby nie był pijany, to by nie pobił. Usprawiedliwiając sprawcę, nie
zauważają, kiedy zdarza się to coraz częściej, a w końcu – trwa wiele lat.
Oprócz przemocy fizycznej alkoholicy zuchwale stosują przemoc psychiczną wobec członków swojej rodziny. Najczęstsze jej formy to:
• wyzwiska, obelgi i wieczne niezadowolenie z nikogo i z niczego, szydzenie,
wyśmiewanie osiągnięć, opowiadanie poza rodziną nieprawdziwych faktów kompromitujących jej członków,
• patologiczna zazdrość o partnera, stała kontrola, gdzie idzie, z kim rozmawia
i się spotyka, ciągłe podejrzewanie o zdradę bez jakichkolwiek podstaw,
• izolowanie od rodziny i znajomych, zakaz spotykania się z innymi, szczególnie
z tymi, którzy mogliby pytać lub rozpoznać problem alkoholowy, włącznie
z zakazem rozmawiania o sprawach rodzinnych na zewnątrz.
• wmawianie choroby psychicznej, potrzeby leczenia, włącznie z wnioskowaniem o przymusowe leczenie osoby, która nie pije, bo ma urojenia co do „rzekomego” alkoholizmu pijącego.
Przemoc ekonomiczna w rodzinach alkoholowych przejawia się głównie poprzez systematyczne przepijanie pieniędzy na życie, wynoszenie biżuterii, wspólnego majątku na sprzedaż, zapożyczanie się u znajomych i w różnych instytucjach
po to, by mieć pieniądze na alkohol. Ze względu na brak pieniędzy na tzw. życie,
15
żony alkoholików czasami nie decydują się na wzywanie policji i unikają interwencji, bo za pobyt pijanego w izbie wytrzeźwień zapłaci jego żona (on przecież
już nie ma pieniędzy – dawno je przepił). Koszty ekonomiczne mogą wynikać też
ze szkód wynikających z działania pod wpływem alkoholu. Wybita szyba
w drzwiach, rozbity samochód czy telewizor – te wszystkie koszty ponosi nie
alkoholik, lecz jego rodzina, co takie działanie kwalifikuje jako przemoc.
Przemoc seksualna przejawia się głownie w zmuszaniu partnerki do współżycia, często z użyciem siły i wbrew jej woli. Do gwałtów, a większej mierze do ich
prób, dochodzi znacznie częściej, kiedy sprawca jest pod wpływem alkoholu.
Część z nich kończy się tragicznie. Alkohol obniża samokontrolę, zagłusza głos
rozsądku, a dopuszcza do głosu jedynie zwierzęce instynkty. Szczególnie narażone
są żony i partnerki alkoholików, gdyż są obecne i „łatwo dostępne”, kiedy pijany
wraca do domu. Rzadziej dochodzi do gwałtów na nieznanych kobietach, lecz one
również są narażone.
Przez to, że alkoholik pije, zaniedbuje dzieci, rodzinę i dom. Do szczególnie
dotkliwych w skutkach sytuacji dochodzi, kiedy pije dwoje rodziców, a mają pod
opieką małoletnie dzieci. Wtedy interweniuje sąd rodzinny, pozostają pod nadzorem kuratora, czasami sąd decyduje się odebrać dzieci. Za winy rodziców największą cenę płacą dzieci. Jako swoją krzywdę dorośli mogą postrzegać utratę świadczeń rodzinnych na dzieci, a za coś w końcu muszą pić. Kiedy pije jeden rodzic,
drugi nie jest w stanie chronić dziecka przed konsekwencjami uzależnienia, gdyż
sam jest współuzależniony i potrzebuje pomocy. Dlatego ważne jest objęcie rodzin
z problemem alkoholowym opieką ze względu na doznawaną przemoc.
16
Możliwości pomagacza, oczekiwania beneficjenta
Kiedy jesteśmy już wyposażeni w niezbędne do walki z przemocą: merytoryczną wiedzę, umiejętności nawiązywania kontaktu, wiedzę, o co pytać i na co
zwracać uwagę oraz znamy specyficzne trudności rodzin alkoholowych, możemy
ruszać w teren i starać się pomagać. Nasz ogromny zapał i zaangażowanie mogą
jednak nie wystarczyć. Pracując z ludźmi, wysłuchując różnych, często trudnych
życiowych historii, narażamy się na stres. Kiedy przegapimy moment, gdy problemy innych stają się naszym problemami, możemy znaleźć się na prostej drodze
do wypalenia zawodowego. Jak pomagać, robić to skutecznie, mieć z tego satysfakcję i nie zaszkodzić swojemu zdrowiu? Oto kilka zasad:
1. Oddzielaj życie prywatne od zawodowego. Optymalny podział rytmu dobowego to 8 godzin snu, 8 godzin pracy, 8 godzin wypoczynku. Zabieranie domu do
pracy to zły pomysł, jednak zabieranie pracy do domu, to bardzo zły pomysł. Kiedy po zakończonym dyżurze wracamy do domu, starajmy się zająć tym, co
w domu na nas czeka. W ten sposób nie będziemy rozpamiętywać tego, co działo
się w pracy, a pomagając innym jesteśmy narażeni na sytuacje skrajnie trudne.
Kiedy zdarza się tak, że nie możesz spokojnie spać, zastanów się, o czym myślałeś, co wybiło Cię ze snu. Jeśli jest to myśl o pracy, to pora na urlop lub czas na
rozmowę z kimś, kto zdejmie z Twoich barków choć część kłopotów.
2. Pamiętaj, że nie zawsze jesteś w stanie pomóc. Część beneficjentów, szczególnie w pierwszym kontakcie, nie jest zainteresowana konkretną pomocą, a jedynie chce się wygadać. To, że Ty jesteś gotowy dać komuś konkretną pomoc, nie
oznacza, że ta druga osoba będzie w stanie tę pomoc przyjąć. Zawsze trzeba wybadać, jakie beneficjent ma oczekiwania, gdyż to jemu mamy pomóc, a nie wypełniać sztywno nasz plan – beneficjent może nie być nań gotowy. Kiedy niesiemy
pomoc, a ktoś ją odrzuca, budzi to naszą frustrację, a nawet gniew. Pamiętajmy, że
to, czy pomożemy, zależy nie tylko od nas, ale w głównej mierze od beneficjenta.
3. Jeżeli czujesz, że nie wiesz co zrobić, masz wątpliwości, nie wpadaj w panikę. Nie ma na świecie osób wszechwiedzących. Pamiętaj, że zawsze możesz poradzić się innej osoby, która również zajmuje się pomaganiem, ma dłuższy staż, inne
doświadczenia od Twoich. Nie musisz bać się tego, że beneficjent pozna, że czegoś nie wiesz. Można wówczas powiedzieć, zgodnie z prawdą: Postaramy się
Panu pomóc, ale chciałbym porozmawiać o tym z prawnikiem, aby lepiej Panu
doradzić.
4. Bądź autentyczny. Jeżeli wzruszy Cię czyjaś historia i uronisz łzę, to wspaniale, beneficjent zobaczy, że nie jesteś obojętny na jego problemy. W takiej sytuacji
nie jest to zachowanie nieprofesjonalne. Jeśli czegoś nie wiesz, nie udawaj, że
wiesz, powiedz że nie chcesz wprowadzać w błąd i dowiesz się, zanim udzielisz
konkretnej odpowiedzi. Jeżeli ktoś będzie mówił, że nie został wysłuchany np. na
policji, możemy powiedzieć zgodnie z prawdą, że wszędzie pracują ludzie i mogą
popełniać błędy, a następnie zająć się problemami, z którymi przyszedł. Bycie
autentycznym oznacza też bycie adekwatnym emocjonalnie w każdej sytuacji. Nie
możemy z uśmiechem na ustach powiedzieć ofierze przemocowego partnera, że
17
ma się nie martwić i że będzie dobrze. Być może nasz beneficjent już gdzieś to
słyszał i nie kojarzy mu się to z pomocą, a wręcz przeciwnie.
5. Po każdym kontakcie, nawet krótkiej rozmowie, powinien zostać ślad na papierze. Chroni to pomagaczy, a w większej mierze beneficjentów. Nawet, jeżeli
dzisiaj ofiara nie zdecyduje się zgłosić sprawę na policję, to może się okazać, że za
parę miesięcy będzie już pewna tej decyzji. Nasza notatka będzie dowodem na to,
że jako ofiara przemocy szukała pomocy znacznie wcześniej. Może dołączyć taką
adnotację np. do akt sądowych.
6. Jeżeli czujesz złość, gniew, wzburzenie na beneficjenta – jak on może tak
dać się gnębić i poniewierać sprawcy, czemu nie chroni swoich dzieci? Jeżeli masz
takie myśli, to wróć do pierwszych stronnic tej broszury. Pamiętaj, że przemoc
odbiera poczucie własnej wartości, ofiara czuje ogromny strach przed sprawcą,
często większy od obawy o konsekwencje, które sama z tego tytułu ponosi. Przede
wszystkim odbiera możliwość samodzielnego wyjścia ze spirali przemocy. Ofiara
sama sobie nie poradzi, ktoś musi jej pomóc zrozumieć, że pomoc jest realna i to
ona na nią zasługuje.
7. Pamiętaj o dyskrecji. Jeżeli beneficjent obdarza Cię zaufaniem i decyduje się
wyjawić Ci tajemnice swojego życia, uszanuj jego prawo do intymności. Może się
wydawać, że nikt się nie dowie. Częściej, niż nam się wydaje, wieści szybko się
rozchodzą. Jeżeli beneficjent usłyszy od osób trzecich wieści na swój temat, bezpowrotnie stracimy jego zaufanie, a i on nabierze pewności, że nikt nie jest w
stanie mu pomóc. Będzie miał prawo mieć do nas o to uzasadnione pretensje.
Część beneficjentów może pozwać nas o straty moralne. Radzenie się mamy, wujka, cioci, koleżanki jest niedopuszczalne, bo nie daje nam żadnych informacji, lecz
jest zwyczajnym plotkowaniem. Kiedy chcemy poradzić się w czyjejś sprawie,
rozmawiajmy z osobami zaufanymi i profesjonalnie zajmującymi się pomaganiem.
8. W pomocy ofiarom przemocy chodzi głównie o:
ƒ wysłuchanie beneficjenta bez oceniania go,
ƒ nazwanie przemocy po imieniu,
ƒ sprawdzenie, na podjęcie jakich kroków beneficjent jest gotowy,
ƒ otoczenie atmosferą wsparcia i zrozumienia,
ƒ zaproponowanie konkretnych kroków, które może obrać, tj. rozmowa
z psychologiem, prawnikiem, kontakt z lekarzem i wiele innych, z zależności
od sytuacji,
ƒ sporządzenie krótkiej notatki z rozmowy wraz z zaproponowanymi formami
pomocy.
Wszystkie te elementy są równie istotne. Beneficjent musi wiedzieć, co możemy
mu zaoferować, nawet jeśli nie teraz, to w niedalekiej przyszłości. Jeśli przemoc
będzie trwała, ofiara będzie mogła powtórnie skorzystać z pomocy i naszych notatek.
18
Zasady dobrej rozmowy
1. Przywitaj się z uśmiechem, okaż życzliwość. Przedstaw się, nie przychodzi się
przecież po pomoc anonimową. Idealnie byłoby, gdybyś nosił/a identyfikator.
Osoba, która do Ciebie przychodzi, powierza Ci swoje troski i kłopoty, to są
sprawy osobiste, nierzadko trudne czy wstydliwe. Niezbędne jest zaufanie.
2. Zaproś beneficjenta, aby się rozgościł, zapytaj czy ma ochotę się czegoś napić.
To stworzy atmosferę bezpieczeństwa.
3. Poobserwuj beneficjenta, w jakim jest nastroju, jeśli podaje Ci rękę, to czy robi
to pewnie, czy trzęsie się ze strachu? Czy patrzy w oczy, czy unika kontaktu?
Czy jest zmęczony, czy jest po pracy, te wszystkie informacje powiedzą Ci
bardzo dużo o tym, z kim masz do czynienia i jakie są jego zamiary i oczekiwania.
4. Wskaż mu dogodne miejsce do siedzenia. Najlepiej, aby siedział prostopadle
lub pod kontem, czyli bokiem do Ciebie, szczególnie jeśli siedzicie przy stoliku
lub dzieli was biurko. Kiedy zasiadacie twarzą w twarz, jest to pozycja konfrontacyjna, podświadomie budująca dystans, niewskazana w budowaniu atmosfery zaufania. Orientacyjna odległość wynosi ok. 1 do 1,5 metra od siebie.
5. Zapytaj, w czym możesz pomóc lub co sprowadza naszego beneficjenta, z tym,
że ta pierwsza formuła jest lepsza, ponieważ wyciągasz do niego pomocną
dłoń. Jeśli go coś do ciebie sprowadza – to ustawiasz go mimowolnie w pozycji petenta.
6. WYSŁUCHAJ, co druga osoba ma do powiedzenia. Jedynie, kiedy przestanie
mówić lub masz wrażenie, że mówi za dużo i chaotycznie, zapytaj/poproś
w krótki i rzeczowy sposób o informacje, których potrzebujesz do kontynuowania porady. Pamiętaj, że wysłuchanie to 75% udanej porady i efektywnej
pomocy.
7. Kiedy beneficjent jest w dużych emocjach, płacze, jest pobudzony, nie pytaj
o nic – i tak Cię wówczas nie usłyszy, daj mu chwilę na wyciszenie, podaj chusteczki, szklankę wody, jeśli trwa to bardzo długo, umówcie się, że wrócicie do
rozmowy za jakiś czas. Niech ma czas, aby zebrać myśli i móc powiedzieć,
czego oczekuje.
8. Napisz na kartce adresy, telefony, rzeczy kluczowe do dalszej pomocy, termin
spotkania z prawnikiem lub innym specjalistą. To, że coś zostało powiedziane,
to nie znaczy, że zostanie zapamiętane. Ślad na papierze zawsze zostanie. Ponadto umówiony termin spotkania osobiście, zawsze bardziej zobowiązuje,
szczególnie w wypadku ofiar przemocy, które się boją i łatwo rezygnują.
9. Poobserwuj, czy to, co osoba mówi, jest spójne z resztą jej ciała, ubioru. Dowiesz się również dzięki temu, czy ktoś jest z tobą szczery, a także, jak radzi
sobie w swoim życiu z sytuacjami trudnymi. Zwróć uwagę na mowę ciała, czy
kuli się w sobie, czy śmieje się, a jednocześnie opowiada o rzeczach makabrycznych? Te wszystkie spostrzeżenia zapisz, mogą się przydać w dalszej
pomocy u specjalisty.
19
10. Powiedz, co zrobisz w jego sprawie. Beneficjent nie może odejść z niczym.
Zaufał Ci, powierzył swoje troski, musi mieć poczucie, że to nie było na daremno.
11. Zapytaj, czy wszystko, co powiedziałaś/-eś, jest jasne i zrozumiałe, czy ma
jeszcze jakieś pytania. Powinieneś mieć pewność, że zrozumiałaś/-eś, jakie
oczekiwania ma beneficjent. Dobrze jest również, kiedy ma on poczucie, że
coś już otrzymał i że spotkanie miało swój finał, zakończyło się konkluzją.
12. Powiedz, że to dobrze, że beneficjent zdecydował się na poradę i że dołożysz
wszelkich starań, aby mu pomóc. Osoba musi wiedzieć, że nie jest już sama
w swoich działaniach przeciwko przemocy.
20
Prawo karne – ściągawka
Państwo ma obowiązek chronić swoich obywateli przez przestępczością. Jak to
robi? Ustala normy prawne, za przekroczenie których sprawca przestępstwa zostanie ukarany. Z jakimi normami prawnymi spotykamy się, pomagając swoim podopiecznym czy beneficjentom – osobom pokrzywdzonym przestępstwem? Jest ich
wiele; najczęściej występujące podajemy poniżej wraz z krótkim komentarzem
ułatwiającym zrozumienie treści przepisu.
PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO RODZINIE
Art. 207. Znęcanie się fizyczne lub psychiczne
§ 1. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną
osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat
5.
Co rozumiemy poprzez pojęcie znęcanie się? Są to działania polegające na umyślnym zadawaniu bólu fizycznego lub cierpień moralnych. Mogą być to działania
powtarzające się lub jednorazowe lecz intensywne i rozciągnięte w czasie. Do tych
działań możemy zaliczyć między innymi: bicie, grożenie, znieważanie, poniżanie,
niszczenie mienia, odmawianie pożywienia.
Osobą najbliższą w rozumieniu przepisu art. 207 kk jest: małżonek, wstępny (rodzice, dziadkowie) , zstępny (dzieci, wnuki), rodzeństwo, powinowaty, przysposobiony oraz jego małżonek oraz osoba pozostająca we wspólnym pożyciu (konkubina, konkubent).
Osobą pozostającą w stosunku zależności jest osoba, która nie potrafi (nie jest
zdolna) przeciwstawić się oprawcy i znosi je z obawy przed pogorszeniem swojej
sytuacji (utrata środków utrzymania, dachu nad głową).
Osoba bezradna to osoba wymagająca opieki ze względu na ułomności fizyczne
bądź umysłowe (starość, choroba, kalectwo).
§ 2. Jeżeli czyn określony w § 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego
okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Z tego paragrafu odpowiadają sprawcy przestępstwa znęcania się w tzw. kwalifikowanej postaci. Ten paragraf opisuje sposób działania sprawcy – znęcanie się ze
szczególnym okrucieństwem (drastycznym, nieludzkim, bezlitosnym, sprawiającym pokrzywdzonemu dotkliwy ból fizyczny lub silne cierpienia moralne). Może
to być też szczególna właściwość ofiary – małe dziecko, zaawansowana ciąża,
kalectwo. Taki czyn jest zagrożony znacznie wyższą karą.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności
od lat 2 do 12.
Żeby sprawca przestępstwa ponosił odpowiedzialność z art. 207 § 3 nie musi nastąpić skutek w postaci śmierci osoby pokrzywdzonej, może to być sama próba
21
samobójstwa. Konieczne jest jednak istnienie związku przyczynowego pomiędzy
znęcaniem się a skutkiem w postaci targnięcia się na życie przez pokrzywdzonego.
Art. 208. kk Rozpijanie osoby małoletniej
Kto rozpija małoletniego, dostarczając mu napoju alkoholowego, ułatwiając
jego spożycie lub nakłaniając go do spożycia takiego napoju, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Ofiarą takiego przestępstwa jest osoba małoletnia (która nie ukończyła 18 lat).
Działanie sprawcy musi być wielokrotne powtarzające się z pewną częstotliwością. Może ono polegać na dostarczaniu napojów alkoholowych osobie małoletniej, ułatwianiu lub nakłanianiu do ich spożywania. Przez napój alkoholowy uważa
się środek spożywczy przeznaczony do picia, nie są to lekarstwa zawierające
w składzie alkohol.
Art. 209. Uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego
§ 1. Kto uporczywie uchyla się od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy
lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie
osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 2. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego.
§ 3. Jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne
albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie odbywa się z urzędu.
Przestępstwo to polega na tym, że sprawca naraża osobę uprawnioną do alimentów
na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (nie tylko brak
pożywienia ale również uzyskania niezbędnego wykształcenia, przygotowania
zawodowego, leczenia, rozwoju kulturalnego itp.). Może to być dziecko, rodzice,
inna osoba najbliższa – oraz osoby, którym zasądzono stałą rentę jako odszkodowanie za spowodowanie uszkodzenia ciała. Żeby to przestępstwo zaistniało, uchylanie musi być uporczywe – sprawca musi mieć obiektywną możliwość płacenia
alimentów – lecz nie wykonuje swojego obowiązku ze złej woli, nieustępliwie.
Przekładem złej woli może być też porzucenie pracy lub jej zmiana, podjęcie pracy gorzej płatnej, tak, aby nie móc płacić alimentów.
Art. 210. Porzucenie małoletniego lub osoby nieporadnej
§ 1. Kto wbrew obowiązkowi troszczenia się o małoletniego poniżej lat 15 albo
o osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, osobę tę
porzuca, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli następstwem czynu jest śmierć osoby określonej w § 1, sprawca
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Przestępstwo porzucenia może popełnić tylko ta osoba, która była zobowiązana do
troszczenia się o dziecko poniżej lat 15 albo o osobę nieporadną ze względu na jej
stan psychiczny lub fizyczny. Porzucenie należy rozumieć jako nieuzasadnione
oddalenie się od osoby wymagającej troszczenia się o nią, bez zapewnienia jej
opieki innych osób lub instytucji.
22
Art. 211. Uprowadzenie małoletniego lub osoby nieporadnej.
Kto, wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru, uprowadza lub zatrzymuje małoletniego poniżej lat 15 albo osobę nieporadną ze względu na jej
stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Uprowadzenie zaistnieje, jeżeli ktoś, wbrew woli osoby powołanej do opieki,
uprowadza lub zatrzymuje dziecko (osobę nieporadną), nawet wówczas, gdy osoba
uprowadzona lub zatrzymana życzy sobie tego. Uprowadzenie polega na zabraniu
osoby spod kontroli osób uprawnionych do opieki (niekoniecznie przemocą lub
podstępem).
Zatrzymanie polega na pozostawieniu osoby poddanej opiece w miejscu, gdzie
osoba uprawniona nie może sprawować opieki lub nadzoru, nawet wówczas, gdy
dziecko znalazło się tam początkowo legalnie. Rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej, ograniczony we władzy rodzicielskiej lub mający zwieszoną władzę
rodzicielską, może popełnić to przestępstwo, jeżeli wbrew woli rodzica uprawnionego do opieki uprowadza lub zatrzymuje dziecko.
PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO ŻYCIU I ZDROWIU
Art. 156. Ciężki uszczerbek na zdrowiu
§ 1. Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci:
1) pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia,
2) innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej,
choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej
albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała, podlega karze pozbawienia wolności
od roku do lat 10.
§ 2. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności
do lat 3.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 jest śmierć człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
Art. 157. Inne uszkodzenie ciała – średni i lekki uszczerbek na zdrowiu
§ 1. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia,
inny niż określony w art. 156 ciężki uszczerbek na zdrowiu, § 1, podlega karze
pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia
trwający nie dłużej niż 7 dni, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności
albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa nieumyślnie, podlega
grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 2 lub 3, jeżeli naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia nie trwał dłużej niż 7 dni, odbywa się
z oskarżenia prywatnego, chyba że pokrzywdzonym jest osoba najbliższa
zamieszkująca wspólnie ze sprawcą.
23
§ 5. Jeżeli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa, ściganie przestępstwa określonego w § 3 następuje na jej wniosek.
Przestępstwa określone art. 156 i 157 kodeksu karnego polegają na spowodowaniu
uszczerbku na zdrowiu człowieka. Są to:
1
naruszenie czynności narządu ciała (naruszenie ciągłości tkanek ciała, zranienie zewnętrzne lub wewnętrzne, spowodowanie takich zmian w organie
ciała człowieka, które zakłócają jego normalne funkcjonowanie, utrudniając
lub uniemożliwiając wykonywanie zwykłych, typowych, codziennych czynności),
2
rozstrój zdrowia (spowodowanie zmian chorobowych o charakterze czynnościowym, fizjologicznym, np. złe funkcjonowanie organu w wyniku pobicia).
Ciężki uszczerbek na zdrowiu polega na pozbawieniu człowieka wzroku, słuchu,
mowy, zdolności płodzenia lub spowodowanie innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej
choroby nieuleczalnej, długotrwałej choroby zagrażającej życiu, trwalej choroby
psychicznej, całkowitej lub znacznej trwalej niezdolności do pracy w zawodzie,
trwałego istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała.
Średni uszczerbek na zdrowiu obejmuje pozostałe przypadki z wyjątkiem tych,
gdy naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwa nie dłużej, niż 7
dni. Te przypadki (do 7 dni) nazywają się lekkim uszczerbkiem na zdrowiu. Zatem
kryterium podziału na średnie i lekkie przestępstwa jest długość trwania rozstroju
zdrowia.
Ściganie ciężkich i średnich uszczerbków na zdrowiu odbywa się z oskarżenia
publicznego (tzn. oskarżycielem jest prokurator). Ściganie lekkich uszczerbków na
zdrowiu odbywa się z oskarżenia prywatnego (pokrzywdzony sam sporządza akt
oskarżenia i wnosi do sądu, ponosząc również opłatę za sprawę), nie dotyczy to
jednak osób najbliższych wspólnie zamieszkujących. W takich przypadkach
sprawcę również będzie ścigał prokurator i to on wniesie akt oskarżenia do sądu.
Jeżeli sprawcą jest osoba najbliższa pokrzywdzonemu, to średni uszczerbek na
zdrowiu także ścigany jest na wniosek pokrzywdzonego.
PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO CZCI
I NIETYKALNOŚCI CIELESNEJ
Art. 212. Zniesławienie
§ 1. Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub
właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę
zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.
§ 2. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 za pomocą środków
masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności
albo pozbawienia wolności do roku.
§ 3. W razie skazania za przestępstwo określone w § 1 lub 2 sąd może orzec
nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na
inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.
24
§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 odbywa się z oskarżenia
prywatnego.
Przedmiotem przestępstwa zniesławienia jest dobre imię człowieka, grupy osób,
instytucji, osoby prawnej lub jednostki prawnej niemającej osobowości. Przedmiotem tej ochrony może być dobre imię osób żyjących. Negatywne wypowiedzi
o osobach już nieżyjących tylko wówczas będą stanowić to przestępstwo, jeżeli
jednocześnie są skierowane przeciwko dobremu imieniu osób bliskich zmarłego.
Zniesławienie powinno dotyczyć postępowania (np. sprzecznego z zasadami etyki
zawodowej, prawa, moralności) lub właściwości (np. niekompetencja, alkoholizm), które mogą osobę zniesławianą poniżyć w opinii publicznej lub narazić
na utratę zaufania (np. niezbędnego do wykonywania określonego zawodu (np.
lekarza, adwokata) rodzaju działalności czy stanowiska (np. polityka).
Nie stanowi zniesławienia zarzut podniesiony w toku procesu sądowego, jeżeli
działanie sprawcy zmierza do obrony własnego interesu w sprawie, a zarzut jest
postawiony w formie właściwej i jego celem nie jest tylko poniżenie osoby wobec
której został sformułowany.
Nie stanowi przestępstwa zniesławienia krytyka dzieł literackich, artystycznych.
Jest to przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego, więc pokrzywdzony sam
sporządza akt oskarżenia i opłaca koszty sądowe. Pomówienie nie jest zniesławieniem, jeżeli mieści się w ramach prawa do krytyki określonych w art. 213 . O tym
poniżej.
Art. 213. Wyłączenie bezprawności zniesławienia
§ 1. Nie ma przestępstwa określonego w art. 212 zniesławienie, § 1, jeżeli zarzut uczyniony niepublicznie jest prawdziwy.
§ 2. Nie popełnia przestępstwa określonego w art. 212 zniesławienie, § 1 lub 2,
kto publicznie podnosi lub rozgłasza prawdziwy zarzut:
1) dotyczący postępowania osoby pełniącej funkcję publiczną lub
2) służący obronie społecznie uzasadnionego interesu.
Jeżeli zarzut dotyczy życia prywatnego lub rodzinnego, dowód prawdy może
być przeprowadzony tylko wtedy, gdy zarzut ma zapobiec niebezpieczeństwu
dla życia lub zdrowia człowieka albo demoralizacji małoletniego.
Ustawa karna w pewnych przypadkach wyłącza bezprawność zniesławienia. Zależy to od tego, czy zarzut uczyniony osobie jest prawdziwy oraz czy został uczyniony publicznie czy niepublicznie.
Jeżeli zarzut został uczyniony niepublicznie − nie ma zniesławienia, jeżeli zarzut
jest prawdziwy. Przeprowadzenie dowodu prawdy powoduje stwierdzenie braku
przestępstwa przez sąd. Ciężar przeprowadzenia tego dowodu obciąża oskarżonego (jest to wyjątek od reguły).
Jeżeli zarzut został uczyniony publicznie − tu wymagania ustawy są znacznie
większe i nie wystarczy, żeby zarzut był prawdziwy. Konieczne jest ponadto dowiedzenie, że zarzut służy obronie społecznie uzasadnionego interesu. Musi to być
jednak konkretny i należycie uzasadniony interes społeczny. Gdy zniesławienie
dotyczy życia prywatnego lub rodzinnego, to nie stanowi on przestępstwa tylko
wówczas, gdy miał on zapobiec niebezpieczeństwu dla życia lub zdrowia człowie-
25
ka lub demoralizacji małoletniego. Zarzut jest uczyniony publicznie, jeżeli może
dotrzeć do nieokreślonej ilości osób np. na zebraniu, na ulicy, w ogólnie dostępnym lokalu, w radiu, prasie, telewizji, Internecie.
Art. 216. Znieważanie osoby
§ 1. Kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność,
lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega
grzywnie albo karze ograniczenia wolności.
§ 2. Kto znieważa inną osobę za pomocą środków masowego komunikowania,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do
roku.
§ 3. Jeżeli zniewagę wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego
albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności cielesnej
lub zniewagą wzajemną, sąd może odstąpić od wymierzenia kary.
§ 4. W razie skazania za przestępstwo określone w § 2 sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny
cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.
§ 5. Ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego.
Od zniesławienia należy odróżnić zniewagę. Zniewaga jest przestępstwem przeciwko godności osobistej człowieka, więc przeciwko własnemu odczuciu własnej
wartości. Zniewaga to zachowanie podkreślające pogardę w stosunku do innej
osoby. Może to być epitet słowny lub gest obelżywy. Istotne nie jest tu słownikowe znaczenie danego zwrotu językowego lub gestu, lecz jego umowne społeczne
znaczenie, które jest uważane za znieważające (np. „świnia”). Znieważenie musi
mieć miejsce w obecności jego adresata albo być podjęte w zamiarze, by zniewaga
do adresata dotarła. Sąd może odstąpić od wymierzania kary, jeśli zniewagę wywołano poprzez wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego (prowokacja) lub
jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności cielesnej lub zniewagą wzajemną (retorsja). Jest to przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego,
więc pokrzywdzony sam sporządza akt oskarżenia i opłaca koszty sądowe.
Art. 217. Nietykalność cielesna
§ 1. Kto uderza człowieka lub w inny sposób narusza jego nietykalność cielesną, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 2. Jeżeli naruszenie nietykalności wywołało wyzywające zachowanie się
pokrzywdzonego albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności, sąd może odstąpić od wymierzenia kary.
§ 3. Ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego.
Nietykalność cielesna człowieka jest prawem każdej osoby, aby nie być potraktowanym w sposób bolesny, przykry lub znieważający. Typowym działaniem naruszenia nietykalności cielesnej jest uderzenie, kopnięcie, popchnięcie, przewrócenie. Są to również inne czyny mające na celu znieważanie (np. splunięcie na kogoś, pociągnięcie za włosy, oblanie brudną wodą).
26
Przestępstwo nie wiąże się z narażeniem czyjegoś zdrowia na szwank, nie jest
uszkodzeniem ciała ani rozstrojem zdrowia. Również i w tym przypadku sąd może
odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli miała miejsce prowokacja lub retorsja.
Jest to przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego, więc pokrzywdzony sam
sporządza akt oskarżenia i opłaca koszty sądowe.
PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO WOLNOŚCI SEKSUALNEJ
I OBYCZAJNOŚCI
Art. 197. Zgwałcenie
§ 1. Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę
do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
§ 2. Jeżeli sprawca, w sposób określony w § 1, doprowadza inną osobę do
poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania takiej czynności,
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 3. Jeżeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia:
1) wspólnie z inną osobą,
2) wobec małoletniego poniżej lat 15,
3) wobec wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata
lub siostry, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.
§ 4. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1-3 działa ze szczególnym okrucieństwem, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5.
Przestępstwo zgwałcenia polega na doprowadzeniu innej osoby przemocą, groźbą
bezprawną lub podstępem do obcowania płciowego. Odbywa się to bez zgody
osoby pokrzywdzonej. Pojęcie „obcowanie płciowe” obejmuje też postacie obcowania niebędące klasycznym stosunkiem seksualnym (stosunek oralny, analny,
homoseksualny). Przemoc to oddziaływanie środkami fizycznymi, tj. każde działanie zmierzające do fizycznego przełamania lub uniemożliwienia oporu ofiary.
Groźba bezprawna – jest to groźba natychmiastowego naruszenia dobra ofiary, np.
pozbawienia życia, pobicia, użycia niebezpiecznego narzędzia, okaleczenia.
Podstęp – są to wszelkie działania i zabiegi mające wprowadzić w błąd pokrzywdzoną/pokrzywdzonego i doprowadzić wbrew jej/jego woli do stanu uniemożliwiającego skuteczny opór, np. odurzenie alkoholem, narkotykiem.
Ofiarą przestępstwa zgwałcenia może być zarówno kobieta, jak i mężczyzna. Przestępstwa zgwałcenia można dopuścić się wobec współmałżonka oraz osoby trudniącej się prostytucją.
Działanie sprawcy „ze szczególnym okrucieństwem” zachodzi w sytuacji, gdy
wykracza poza potrzebę przełamania oporu ofiary bądź zmierza do jej poniżenia,
zadania jej cierpień fizycznych, używanie niebezpiecznego przedmiotu, drastyczne
dręczenie bądź długotrwale dręczenie ofiary.
Art. 198. Wykorzystanie seksualne bezradności, niepoczytalności
Kto, wykorzystując bezradność innej osoby lub wynikający z upośledzenia
umysłowego lub choroby psychicznej brak zdolności tej osoby do rozpoznania
znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem, doprowadza ją do
obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej albo do
27
wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Podstawowym kryterium odpowiedzialności sprawcy przestępstwa opisanego
w powyższym przepisie jest wykorzystanie stanu ofiary – bezradności, braku
zdolności do rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowanie swoim postępowaniem. Może to być osoba nieprzytomna, upośledzona umysłowo, ale też odurzona
alkoholem czy narkotykiem. Nie ma znaczenia fakt, czy stan ten został wywołany
przez samą ofiarę. Jeżeli jednak sprawca podstępnie doprowadza do odurzenia
ofiary, podając jej jakiś środek odurzający i następnie odbywa z nią stosunek
płciowy odpowiada z art. 197 kk (zgwałcenie). Zgoda osoby pokrzywdzonej nie
wyłącza odpowiedzialności sprawcy.
Art. 199. Seksualne nadużycie stosunku zależności
§ 1. Kto, przez nadużycie stosunku zależności lub wykorzystanie krytycznego
położenia, doprowadza inną osobę do obcowania płciowego lub do poddania
się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności, podlega
karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli czyn określony w § 1 został popełniony na szkodę małoletniego,
sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 3. Karze określonej w § 2 podlega, kto doprowadza małoletniego do obcowania płciowego lub poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności, nadużywając zaufania lub udzielając mu korzyści majątkowej lub osobistej, albo jej obietnicy.
Przestępstwo seksualnego nadużycia zależności polega na ograniczeniu swobody
seksualnej człowieka poprzez wykorzystanie i nadużycie stosunku zależności lub
krytycznego położenia osoby pokrzywdzonej (np. grożenie zwolnieniem z pracy
przez pracodawcę w przypadku odmowy współżycia).
Stosunek zależności powstaje wtedy, gdy los jednej osoby zależy w jakimś stopniu
od drugiej, zwłaszcza, gdy brak posłuszeństwa może powodować negatywne następstwa. Takie stosunki powstają pomiędzy zwierzchnikiem a podwładnym, pracodawcą a pracownikiem, nauczycielem a uczniem.
Krytyczne położenie ofiary tego przestępstwa jest wówczas, gdy osoba ta znajduje
się w bardzo trudnej sytuacji osobistej czy ekonomicznej. Nadużycie stosunku
zależności powstaje wówczas, gdy świadomie, poprzez różne naciski psychiczne
sprawca zmusza pokrzywdzonego do przyjęcia postawy poddania się żądaniom
sprawcy. Zgoda osoby pokrzywdzonej nie wyłącza przestępczości czynu, ponieważ zgoda ta nie była wyrażona w warunkach swobody decyzji.
Art. 200. Obcowanie z małoletnim
§ 1. Kto obcuje płciowo z małoletnim poniżej lat 15 lub dopuszcza się wobec
takiej osoby innej czynności seksualnej lub doprowadza ją do poddania się
takim czynnościom albo do ich wykonania, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto w celu zaspokojenia seksualnego prezentuje
małoletniemu poniżej lat 15 wykonanie czynności seksualnej.
28
Przestępstwo to polega na doprowadzeniu do obcowania płciowego osobę małoletnią (poniżej lat 15) lub poddania się innym czynnościom seksualnym (każda
inna czynność o charakterze seksualnym, która nie jest stosunkiem seksualnym).
Zgoda małoletniego nie ma znaczenia. Stosunek seksualny dwóch osób poniżej lat
15 nie stanowi przestępstwa.
Art. 201. Kazirodztwo
Kto dopuszcza się obcowania płciowego w stosunku do wstępnego, zstępnego,
przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Jest to przestępstwo polegające na obcowaniu płciowym z osobą należącą do grona rodzinnego, mianowicie: wstępnego (rodzice, dziadkowie), zstępnego (dzieci,
wnuki), brata, siostry oraz przysposabiającego i przysposobionego. Przepisem nie
są objęte stosunki z innymi krewnymi. Przestępstwa tego dopuszczają się obie
obcujące osoby, chyba że dochodzi do przestępstw określonych w art. 197 kk
(zgwałcenie), 199 kk (seksualne nadużycie stosunku zależności) lub 200 kk (obcowanie z małoletnim).
Art. 203. Zmuszanie do prostytucji
Kto, przemocą, groźbą bezprawną, podstępem lub wykorzystując stosunek
zależności lub krytyczne położenie, doprowadza inną osobę do uprawiania
prostytucji, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Zmuszanie do prostytucji jest to przestępstwo polegające na zmuszeniu innej osoby do uprawiania prostytucji przemocą, groźbą bezprawną, podstępem lub przy
wykorzystaniu stosunku zależności lub krytycznego położenia. Prostytucja jest to
zarobkowe zaspokajanie potrzeb seksualnych innych osób. Prostytucja uważana
jest za zjawisko z zakresu patologii społecznej; powoduje degradację społeczną
osób ją uprawiających. Osoba zmuszana do prostytucji lub czyniąca to z własnej
woli nie popełnia według prawa polskiego przestępstwa.
PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO WOLNOŚCI
Art. 189. Pozbawienie człowieka wolności
§ 1. Kto pozbawia człowieka wolności, podlega karze pozbawienia wolności od
3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Jeżeli pozbawienie wolności trwało dłużej niż 7 dni, sprawca podlega
karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 3. Jeżeli pozbawienie wolności, o którym mowa w § 1 lub 2, łączyło się ze
szczególnym udręczeniem, sprawca podlega karze pozbawienia wolności na
czas nie krótszy od lat 3.
Odnosi się do wolności z sensie fizycznym (pozbawienie możliwości zmiany miejsca przebywania). Może być popełnione poprzez zamknięcie człowieka w pomieszczeniu, związanie, skrępowanie ruchów itp. Jest to przestępstwo umyślne,
więc sprawca musi mieć zamiar pozbawienia wolności ofiary. Pozbawienie wolności przez lekkomyślność czy niedbalstwo nie jest przestępstwem.
Szczególne udręczenie ofiary zachodzi wówczas, gdy oprócz niemożności zmiany
miejsca pobytu zastosowane są inne dolegliwości – zimno, wilgoć brak oświetle-
29
nia, złe warunki higieniczne, równoczesne stosowanie przemocy fizycznej lub
psychicznej (bicie, poniżanie).
Art. 189a. Handel ludźmi
§ 1. Kto dopuszcza się handlu ludźmi, podlega karze pozbawienia wolności na
czas nie krótszy od lat 3.
§ 2. Kto czyni przygotowania do popełnienia przestępstwa określonego w § 1,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Jest to współczesna forma niewolnictwa, dokonywana zazwyczaj z użyciem przemocy fizycznej, groźby lub podstępu. Ofiarami padają nie tylko osoby dorosłe, ale
także dzieci. Pokrzywdzeni są zastraszani, odurzani środkami narkotycznymi,
następnie sprzedawani przez zorganizowane grupy przestępcze w celu uprawiania
prostytucji lub niewolniczej pracy.
Art. 190. Groźba karalna
§ 1. Kto grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do lat 2.
§ 2. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Groźba karalna polega na grożeniu innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej
szkodę lub szkodę osoby jej najbliższej. Przepis chroni wolność psychiczną człowieka (wolność od lęku). Nie każda groźba jest karana. Aby groźba była groźbą
karalną, musi w pokrzywdzonym wywołać skutek obawy, że zostanie spełniona.
Groźba nie musi być wyrażana słownie. Może to być jakiekolwiek zachowanie
sprawcy, którego treścią jest groźba popełnienia przestępstwa (np. wymachiwanie
nożem w kierunku pokrzywdzonego). Może to być również groźba fałszywego
oskarżenia o popełnienie przestępstwa. Ażeby sprawca poniósł odpowiedzialność
konieczny jest wniosek pokrzywdzonego o ściganie.
Art. 190a. Uporczywe nękanie – stalking
§ 1. Kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek lub inne jej dane osobowe w celu wyrządzenia jej szkody
majątkowej lub osobistej.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności
od roku do lat 10.
§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Przez uporczywe nękanie rozumiemy takie zachowanie sprawcy, które ma na celu
wywołanie w pokrzywdzonym odczucia zagrożenia. Jest to wiele różnorodnych
działań, m.in. grożenie, naruszanie nietykalności cielesnej, niszczenie mienia,
nachodzenie w domu czy w pracy wbrew woli pokrzywdzonego, częste telefony,
30
oczernianie, podszywanie się pod tożsamość pokrzywdzonego, natrętne komunikowanie się, składanie nieprzyzwoitych propozycji, podglądanie, śledzenie.
Aby przestępstwo miało charakter „uporczywy” powinno trwać jakiś czas, być
nacechowane złośliwością, nieustępliwością, mściwością. W prawie nie jest określona długość trwania nękania, ażeby sprawca poniósł odpowiedzialność karną.
Jest tu ważne subiektywne odczucie ofiary (każdy ma inną odporność psychiczną
na tego rodzaju działania).
Art. 191. Zmuszanie do określonego zachowania
§ 1. Kto stosuje przemoc wobec osoby lub groźbę bezprawną w celu zmuszenia innej osoby do określonego działania, zaniechania lub znoszenia, podlega
karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli sprawca działa w sposób określony w § 1 w celu wymuszenia zwrotu wierzytelności, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Zmuszanie jest to przestępstwo naruszające wolność człowieka do zachowania się
zgodnie ze swoją wolą. Zachowanie sprawcy polega na stosowaniu przemocy (np.
wypchnięcie za drzwi, pobicie, odcięcie dopływu wody, prądu) lub groźby bezprawnej (jest to pojęcie szersze niż groźba karalna) w celu zmuszenie innej osoby
do określonego zachowania, zaniechania lub znoszenia. Do przestępstwa zmuszania dochodzi również wówczas, gdy sprawca, zmierzając do uzyskania legalnego
stanu lub należnego świadczenia, pomija przewidziany prawem tryb np. dokonuje
samowolnie eksmisji, dąży do odzyskania pożyczonej kwoty pieniężnej. Szantaż
jest jedną z form przestępstwa zmuszania. Szczególną formą zmuszania jest wymuszanie zwrotu wierzytelności (długów).
Art. 193. Zakłócanie miru domowego
Kto wdziera się do cudzego domu, mieszkania, lokalu, pomieszczenia albo
ogrodzonego terenu albo wbrew żądaniu osoby uprawnionej miejsca takiego
nie opuszcza, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Wolność niezakłóconego korzystania z domu, mieszkania, innego pomieszczenia
lub ogrodzonego terenu jest dobrem prawnym chronionym tym przepisem prawa.
Aby zaistniało przestępstwo, sprawca musi wedrzeć się do obiektu lub terenu
wbrew woli osoby pokrzywdzonej (np. odepchnięcie pokrzywdzonego i wejście
drzwiami, oknem) lub nie opuścić obiektu na żądanie uprawnionego (sprawca
dostał się do pomieszczenia legalnie, lecz nie chce go opuścić na żądanie).
31
Procedury, wzory…
Sama znajomość przepisów prawa to jeszcze zbyt mało, żeby sprawnie pomóc
beneficjentowi. Ochrona osób pokrzywdzonych przestępstwem wymaga znajomości procedur, czyli – co zrobić, aby organy ścigania zajęły się sprawą, co zrobić,
aby otrzymać ochronę, aby sprawca byś ścigany? O tym w tym rozdziale.
Państwo polskie, zapewniając obywatelom bezpieczeństwo, tworzy organy ścigania, których celem jest ściganie sprawców przestępstw. Organami ścigania są
Prokuratura i Policja. Osoba pokrzywdzona może zwrócić się do tych dwóch organów o pomoc w ściganiu sprawców przestępstwa.
POLICJA
Zadaniem policji jest ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnym zamachem godzącym w te dobra, ochrona bezpieczeństwa i porządku, wykrywanie i ściganie sprawców przestępstw, prewencja przestępczości.
Postępowanie karne a uprawnienia Policji
Art. 15. Kodeksu Postępowania Karnego (kpk)
§ 1. Policja i inne organy w zakresie postępowania karnego wykonują polecenia sądu i prokuratora oraz prowadzą pod nadzorem prokuratora śledztwo
lub dochodzenie w granicach określonych w ustawie.
§ 2. Wszystkie instytucje państwowe i samorządowe są obowiązane w zakresie swego działania do udzielania pomocy organom prowadzącym postępowanie karne w terminie wyznaczonym przez te organy.
§ 3. Osoby prawne lub jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej inne niż określone w § 2, a także osoby fizyczne są obowiązane do udzielenia pomocy na wezwanie organów prowadzących postępowanie karne w zakresie i w terminie przez nie wyznaczonym, jeżeli bez tej pomocy przeprowadzenie czynności procesowej jest niemożliwe albo znacznie utrudnione.
Osoby pokrzywdzone przestępstwem mają prawo udać się do najbliższej jednostki
policji, aby tam osobiście do protokołu złożyć zawiadomienie o przestępstwie.
Dyżurujący policjant ma obowiązek wysłuchać, z jaką sprawę zwracamy się
o pomoc oraz sporządzić protokół z naszego zgłoszenia.
W protokole tym składamy również wniosek o ściganie sprawcy, jeżeli przepis
ustawy tego wymaga. Pamiętajmy, żeby sprawdzić, czy protokołujący policjant
zawarł w nim wszystko, co chcieliśmy powiedzieć. To nie policjant decyduje
o tym, co znajduje się w protokole, tylko pokrzywdzony. Jeżeli coś pominął, poprośmy o dopisanie, Jeżeli będzie problem ze spełnieniem tej prośby – to przed
podpisaniem protokołu zróbmy własną ręką adnotację, że protokół jest niepełny
i jeszcze chcemy złożyć wyjaśnienia. To zmobilizuje policjanta do sporządzenia
nowego protokołu.
Sposób działania organów
Art. 9. Kodeksu Postępowania Karnego (kpk)
32
§ 1. Organy procesowe prowadzą postępowanie i dokonują czynności z urzędu, chyba że ustawa uzależnia je od wniosku określonej osoby, instytucji lub
organu albo od zezwolenia władzy.
§ 2. Strony i inne osoby bezpośrednio zainteresowane mogą składać wnioski
o dokonanie również tych czynności, które organ może lub ma obowiązek
podejmować z urzędu.
Po złożeniu zawiadomienia Policja ma obowiązek wszczęcia postępowania w celu
wyjaśnienia sprawy. Na tym etapie Policja może wydać postanowienie o odmowie
wszczęcia postępowania, jeżeli uzna, że zgłoszony przez pokrzywdzonego czyn
nie jest przestępstwem. Jeżeli czyn wypełnia znamiona przestępstwa, Policja wydaje postanowienie o wszczęciu postępowania karnego i od tej pory będzie toczyło
się postępowanie w celu ukarania sprawcy przestępstwa.
ŚCIGANIE NA WNIOSEK
Art. 12. Kodeksu Postępowania Karnego (kpk)
§ 1. W sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek postępowanie z chwilą
złożenia wniosku toczy się z urzędu. Organ ścigania poucza osobę uprawnioną
do złożenia wniosku o przysługującym jej uprawnieniu.
§ 2. W razie złożenia wniosku o ściganie niektórych tylko sprawców obowiązek ścigania obejmuje również inne osoby, których czyny pozostają w ścisłym
związku z czynem osoby wskazanej we wniosku, o czym należy uprzedzić
składającego wniosek. Przepisu tego nie stosuje się do najbliższych osoby
składającej wniosek.
§ 3. Wniosek może być cofnięty w postępowaniu przygotowawczym za zgodą
prokuratora, a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej, chyba że chodzi o przestępstwo określone w art. 197 zgwałcenie, Kodeksu karnego. Ponowne złożenie
wniosku jest niedopuszczalne.
Wniosek o ściganie sprawcy może zostać cofnięty za zgodą prokuratora w postępowaniu przygotowawczym, a za zgodą sądu, kiedy sprawa będzie już rozpatrywana przez sąd. Należy pamiętać jednak, że ponowne wszczęcie postępowania
i ściganie sprawcy nie będzie już możliwe.
PROKURATURA
Prokuratura jest organem ochrony prawnej. Zadaniem prokuratury jest strzeżenie
praworządności i ściganie przestępców. Prokuraturą kieruje Prokurator Rejonowy,
nadzoruje on pracę prokuratorów. Prokurator jest obowiązany do podejmowania
działań określonych w ustawach, kierując się bezstronnością i równym traktowaniem wszystkich obywateli. Pracując z osobami pokrzywdzonymi przestępstwem
– kierować sprawy również będziemy do Prokuratury Rejonowej.
W celu wszczęcia postępowania karnego przeciwko sprawcy musimy zawiadomić
prokuratora o zaistniałym przestępstwie. W tym celu składamy w Prokuraturze
„zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa”. Złożenie takiego zawiadomienia
wszczyna postępowanie, które potem jest prowadzone przez Prokuraturę lub prze-
33
kierowane do Policji. Dlatego, jeżeli jest problem ze zgłoszeniem przestępstwa na
Policji, gdy odsyłają pokrzywdzonego od okienka do okienka, napisanie takiego
zawiadomienia jest czasem jedyną drogą, aby sprawcę ścigano. Wzory przykładowe takich zawiadomień odnajdziecie Państwo na końcu broszurki.
Jeżeli ustawa karna do konieczności ścigania sprawcy przewiduje wniosek pokrzywdzonego (zawsze jest to ujęte w konkretnym przepisie karnym), taki wniosek składamy łącznie z zawiadomieniem o popełnieniu przestępstwa.
Jeżeli nie wiemy, do jakiej prokuratury skierować zawiadomienie o popełnieniu
przestępstwa – kierujmy je do najbliższej. Tam podejmą działania i przekażą
sprawę do prokuratury właściwej (miejsca popełnienia przestępstwa). Pokrzywdzony zostanie o tym powiadomiony. Prokurator jest oskarżycielem publicznym.
To on oskarża sprawców przestępstw przed sądem.
OSKARŻYCIEL PUBLICZNY − PODMIOTY UPRAWNIONE
Art. 45. kpk
§ 1. Oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sądami jest prokurator.
§ 1a. W wypadkach określonych w ustawie czynności procesowe wykonuje
prokurator bezpośrednio przełożony lub prokurator nadrzędny.
§ 1b. Prokuratorem nadrzędnym jest prokurator kierujący jednostką organizacyjną wyższego stopnia, a także prokurator tej jednostki lub prokurator
delegowany do niej w zakresie zleconych mu czynności.
§ 2. Inny organ państwowy może być oskarżycielem publicznym z mocy
szczególnych przepisów ustawy, określających zakres jego działania.
Przedtem jednak Prokurator wyjaśni wszechstronnie sprawę, jeżeli zajdzie taka
potrzeba, powoła w tym celu biegłych, po czym sporządzi akt oskarżenie przeciwko sprawcy przestępstwa i skieruje go do sądu. Jak akt oskarżenia trafi do sądu,
sąd wyznacza termin rozprawy. O tym terminie pokrzywdzony zostanie zawiadomiony i wezwany na rozprawę, aby złożył swoje zeznania. Podczas składania
zeznań pokrzywdzony jest zobowiązany do powiedzenia całej prawdy, niczego nie
pomijając. Dlatego tak ważne jest, aby już podczas postępowania przygotowawczego (np. na policji) pokrzywdzony mógł się wypowiedzieć bez ograniczeń
oraz, aby wszystko to zostało zaprotokołowane. Jego zeznanie będą wówczas
zbieżne z wyjaśnieniami złożonymi podczas postępowania przygotowawczego. Do
jakiego sądu zostanie skierowana sprawa określa ustawa karna.
WŁAŚCIWOŚĆ MIEJSCOWA SĄDU
Art. 31. kpk
§ 1. Miejscowo właściwy do rozpoznania sprawy jest sąd, w którego okręgu
popełniono przestępstwo.
§ 2. Jeżeli przestępstwo popełniono na polskim statku wodnym lub powietrznym, a § 1 nie może mieć zastosowania, właściwy jest sąd macierzystego portu
statku.
§ 3. Jeżeli przestępstwo popełniono w okręgu kilku sądów, właściwy jest ten
sąd, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze.
34
Kryteria pomocnicze ustalenia właściwości miejscowej
Art. 32 kpk
§ 1. Jeżeli nie można ustalić miejsca popełnienia przestępstwa, właściwy jest
sąd, w którego okręgu:
1) ujawniono przestępstwo,
2) ujęto oskarżonego,
3) oskarżony przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał lub czasowo
przebywał zależnie od tego, gdzie najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze.
§ 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli przestępstwo popełniono za
granicą.
§ 3. Jeżeli nie można ustalić właściwości miejscowej sądu według przepisów
poprzedzających, sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla dzielnicy Śródmieście
miasta stołecznego Warszawy.
Pokrzywdzony przestępstwem ma prawo zostać w procesie oskarżycielem posiłkowym. Oskarżyciel posiłkowy popiera akt oskarżenia. Funkcja oskarżyciela posiłkowego pozwoli pokrzywdzonemu na aktywne uczestniczenie w procesie. Przez
oskarżenie posiłkowe pokrzywdzony nabywa prawa strony. Ma wówczas prawo
do składania wniosków dowodowych, zadawania pytań świadkom i oskarżonemu,
wygłoszenia mowy końcowej, składania środków odwoławczych. Ma również
prawo do przeglądania akt sprawy.
PODMIOT UPRAWNIONY DO BYCIA
OSKARŻYCIELEM POSIŁKOWYM
Art. 53. kpk
W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego pokrzywdzony
może działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok
oskarżyciela publicznego lub zamiast niego.
Oskarżyciel posiłkowy może sobie ustanowić adwokata (pełnomocnika) lub, jeżeli
nie ma na to środków, poprosić sąd o ustanowienie go z urzędu. Ustanowienie
sobie adwokata wiąże się z kosztami, honorarium adwokackie jest płacone z góry.
Jeżeli pokrzywdzony ma taki zamiar, musi się liczyć z wydatkiem. W wyroku sąd
zasądzi pokrzywdzonemu poniesione koszty adwokackie. Nie oznacza to, że pokrzywdzony szybko otrzyma ich zwrot lub że w ogóle otrzyma. Sprawca przebywający w zakładzie karnym nie ma dochodów, z których komornik mógłby ściągnąć należność. Często po wyjściu z zakładu karnego nie podejmuje zatrudnienia
lub wraca na drogą przestępstwa. Wówczas pokrzywdzony może nigdy nie odzyskać zwrotu poniesionych wydatków. Dlatego warto się zastanowić, czy faktycznie pokrzywdzony może pozwolić sobie na taki wydatek, tym bardziej, gdy prokurator występuje w roli oskarżyciela publicznego i będzie dbał, aby proces miał
prawidłowy przebieg i dążył do ukarania sprawcy przestępstwa. W przypadku
uniewinnienia oskarżonego, zwrot kosztów pokrzywdzonemu za ustanowienie
pełnomocnika nie przysługuje.
35
Wniosek o przystąpienie do sprawy w charakterze oskarżyciela posiłkowego należy złożyć w odpowiednim terminie. Można złożyć taki wniosek już podczas postępowania przygotowawczego – pokrzywdzony składa taki wniosek do akt sprawy. Jeżeli już akt oskarżenia został przesłany do sądu – taki wniosek pokrzywdzony kieruje do sądu. Granicznym momentem jest otwarcie przewodu sądowego,
więc jeszcze można złożyć w momencie, kiedy sąd wezwie wszystkich na salę
rozpraw. Można wówczas podejść do stołu sędziowskiego i podać wniosek sporządzony na piśmie.
TERMIN OŚWIADCZENIA O DZIAŁANIU
OSKARŻYCIELA POSIŁKOWEGO
Art. 54. kpk
§ 1. Jeżeli akt oskarżenia wniósł oskarżyciel publiczny, pokrzywdzony może
aż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć
oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego.
§ 2. Odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia nie pozbawia
uprawnień oskarżyciela posiłkowego.
Sąd przed otwarciem przewodu sądowego rozpozna wniosek pokrzywdzonego
i wyda stosowne postanowienie. Sąd może odmówić pokrzywdzonemu udziału
w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego – ale to są wyjątkowe sytuacje
i dzieje się to tylko po to, aby zapewnić sprawne przeprowadzenie procesu (np.
bardzo duża ilość pokrzywdzonych). Jako oskarżyciel posiłkowy pokrzywdzony
będzie miał prawo wnosić środki zaskarżenia (apelacja) w przypadku uniewinnienia sprawcy lub gdy uzna, że orzeczona kara jest zbyt łagodna.
Nie we wszystkich rodzajach przestępstw przepisy prawa przewidują udział prokuratora w sprawie jako oskarżyciela publicznego. Wówczas ściganie sprawcy odbywa się na podstawie aktu oskarżenia wnoszonego przez pokrzywdzonego. Są to
sprawy prywatnoskargowe (lekkie uszkodzenie ciała, zniesławienie, zniewaga,
naruszenie nietykalności cielesnej). Pokrzywdzony jest wówczas tzw. oskarżycielem prywatnym. On wnosi akt oskarżenie przeciwko sprawcy przestępstwa. Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego przedawnia się z upływem
roku od dnia, w którym pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy, nie później jednak niż z upływem 3 lat od popełnienia przestępstwa.
PODMIOT UPRAWNIONY DO BYCIA
OSKARŻYCIELEM PRYWATNYM
Art. 59. kpk
§ 1. Pokrzywdzony może jako oskarżyciel prywatny wnosić i popierać oskarżenie o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego.
§ 2. Inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do toczącego się postępowania.
W przypadku śmierci oskarżyciela posiłkowego sąd zawiesi postępowanie, a osoby najbliższe zmarłemu mogą wstąpić w jego prawa. Mają na to 3 miesiące, po
36
upływie których sąd umorzy postępowanie. W sprawach z oskarżenia prywatnego,
sąd przed rozprawą główną przeprowadza posiedzenie pojednawcze. Jeżeli pokrzywdzony nie stawi się na posiedzeniu pojednawczym, sąd uzna to za odstąpienie od oskarżenia. W takim przypadku prowadzący posiedzenie pojednawcze sędzia umarza postępowanie. Dlatego ważne jest uprzedzenie o istnieniu takiego
przepisu osoby pokrzywdzonej przestępstwem. Jeżeli na posiedzenie pojednawcze
nie stawi się oskarżony, to sąd kieruje sprawę na rozprawę główną.
POSIEDZENIE POJEDNAWCZE
Art. 490. kpk
§ 1. Posiedzenie pojednawcze rozpoczyna się wezwaniem stron do pojednania.
§ 2. W protokole posiedzenia pojednawczego należy w szczególności zaznaczyć stanowisko stron wobec wezwania do pojednania oraz wyniki przeprowadzonego posiedzenia pojednawczego; jeżeli doszło do pojednania, protokół
podpisują także strony.
W razie pojednania stron sąd postępowanie umorzy i sprawa jest zakończona.
Wraz z pojednaniem, strony mogą zawrzeć ugodę dotyczącą roszczeń związanych
z oskarżeniem. Prokurator może przystąpić do sprawy z oskarżenie prywatnego,
lub wszcząć takie postępowanie, jeżeli uzna, że wymaga tego interes społeczny.
Postępowanie toczy się wówczas z urzędu a pokrzywdzony korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego.
W postępowaniu karnym pokrzywdzony może również żądać, aby sąd rozpoznał
jego roszczenie cywilne wobec sprawcy (powództwo adhezyjne). Roszczenia te
muszą być związane z przestępstwem (odszkodowanie, zadośćuczynienie). Powód
może dochodzić nie tylko poniesionych strat, ale również utraconych korzyści.
Sąd, prowadząc postępowanie, będzie równocześnie przeprowadzał dowody
i badał okoliczności związane z tym roszczeniem cywilnym. W razie śmieci pokrzywdzonego z roszczeniami może wystąpić rodzina. Powód cywilny w procesie
karnym może swoje działania podejmować za pośrednictwem pełnomocnika.
POWÓDZTWO CYWILNE
Art. 62. kpk
Pokrzywdzony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie
głównej wytoczyć przeciw oskarżonemu powództwo cywilne w celu dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa.
W razie skazania oskarżonego albo warunkowego umorzenia postępowania sąd
uwzględnia albo oddala powództwo – w części lub całości. W przypadku umorzenia postępowania lub uniewinnienia sprawcy sąd pozostawia powództwo cywilne
bez rozpoznania. Tak samo postąpi sąd, jeżeli dojdzie do przekonania, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie jest wystarczający do rozstrzygnięcia
powództwa cywilnego. Pokrzywdzony wówczas ma prawo dochodzić swoich
roszczeń w procesie cywilnym, Jeżeli zasądzone przez sąd odszkodowanie nie
pokrywa całej szkody, pokrzywdzony może dochodzić reszty w procesie cywil-
37
nym. Takie powództwo może też wytoczyć prokurator na rzecz pokrzywdzonego
jako oskarżyciel publiczny. Powód cywilny w procesie karnym nie musi ponosić
kosztów sądowych związanych z powództwem cywilnym.
KOSZTY W RAZIE ZGŁOSZENIA POWÓDZTWA CYWILNEGO
Art. 642. kpk
Jeżeli przepisy niniejszego działu nie stanowią inaczej, w kwestii kosztów
procesu wynikłych z powództwa cywilnego stosuje się przepisy obowiązujące
w postępowaniu cywilnym. Powód cywilny jest tymczasowo zwolniony od
obowiązku uiszczenia wpisu od powództwa cywilnego i apelacji. Oskarżony
uiszcza wpis tylko wtedy, gdy jego apelacja dotyczy wyłącznie powództwa
cywilnego.
Dlatego korzystne jest, aby pokrzywdzony zgłosił swoje roszczenie w procesie
karnym. Jest duża szansa, że sąd rozpozna jego roszczenie i nie będzie wówczas
musiał ponosić kosztów postępowania cywilnego. W przypadku umorzenie postępowania pokrzywdzony może żądać przekazania jego roszczeń do sądu cywilnego.
Ma na to termin 30 dni.
Wzory
Zielona Góra, 11 czerwca 2013 r.
Do Prokuratora Rejonowego
w Zielonej Górze
Pokrzywdzona: Mariola Kowalska, zam. Zielona Góra, ul, Brzozowa 7/5
Wniosek o ściganie
Wnoszę o wszczęcie postępowania karnego w sprawie o zgwałcenie mnie w dniu 10 czerwca 2013 r. przez nieznanego sprawcę.
Uzasadnienie
10 czerwca 2013 r. wieczorem ok. godz. 22.30 wracałam z pracy do domu do mojego domu przy ulicy Brzozowej 7.
W czasie gdy przechodziłam przez tereny zielone przy ul. Warszawskiej, zostałam zaczepiona przez mężczyznę
w średnim wieku, krępej budowy ciała, o siwych włosach, który obezwładnił mnie uderzeniem w twarz i wciągnął
w krzaki, gdzie zostałam zgwałcona.
Jestem w stanie rozpoznać napastnika.
Wnoszę o wszczęcie postępowania karnego w sprawie zgwałcenia.
Mariola Kowalska
_____________________________________________________________________________________
Żary, 15 czerwca 2013 r.
Do Prokuratora Rejonowego
w Żarach
Pokrzywdzona: Urszula Wrzesień, zam. Żary, ul. Jana Pawła II 18/2
Wniosek o ściganie
Wnoszę o wszczęcie postępowania karnego w sprawie o pobicia mnie przez mojego wnuka Sebastiana Września 11
czerwca 2013 r.
Uzasadnienie.
11 czerwca 2013 w godzinach wieczornych (ok. 19.30) mój wnuk Sebastian Wrzesień wrócił po pracy do domu
w stanie upojenia alkoholowego. Zażądał ode mnie kwoty 20 zł na zakup kolejnej porcji alkoholu. Kiedy odmówiłam,
38
uderzył mnie trzykrotnie – raz w twarz oraz dwukrotnie w klatkę piersiową. Następnie wyszedł z domu i do dnia
dzisiejszego nie powrócił.
Lekarz dokonujący obdukcji stwierdził rozcięcie łuku brwiowego oraz siniaki na klatce piersiowej.
Dowód: zaświadczenie lekarskie
W wyniku pobicia doznałam lekkiego uszkodzenia ciała.
Domagam się ścigania wnuka.
Urszula Wrzesień
_____________________________________________________________________________________
Żagań, 15 czerwca 2013 r.
Do Prokuratora Rejonowego
w Żaganiu
Pokrzywdzona: Zofia Kaszubska, zam. Żagań, ul. Kochanowskiego 22
Wniosek o ściganie
Wnoszę o wszczęcie postępowania karnego w sprawie o kradzież mojej biżuterii, której 12 czerwca 2013 r. dopuścił
się mój mąż Teodor Kaszubski.
Uzasadnienie
12 czerwca 2013 r. wieczorem stwierdziłam brak w mojej szkatułce na biżuterię dwóch złotych pierścionków oraz
złotego łańcuszka długości 45 cm z zawieszką w kształcie czterolistnej koniczynki. Wartość skradzionych przedmiotów 3.000 zł.
Przedmioty te 12 czerwca 2013 tuż przed godz. 14 znajdowały się jeszcze w szkatułce. Po powrocie z pracy stwierdziłam ich brak, zaś mój mąż leżał na podłodze upojony alkoholem. Mąż jest uzależniony i nie jest to pierwszy przypadek kiedy wynosi z domu różne przedmioty.
Jestem przekonana, że sprawcą kradzieży jest mój mąż i domagam się wszczęcia postępowania karnego.
Zofia Kaszubska
_____________________________________________________________________________________
Żary, 15 czerwca 2013 r.
Sąd Rejonowy
w Żarach
Wydział Karny
Sygn. akt II K 128/13
Pokrzywdzony Józef Bażański
Oświadczenie
o działaniu w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego
Oświadczam, że w postępowaniu toczącym się w sprawie Janusza Sypniewskiego II K 128/12 przed Sądem Rejonowym w Żarach będę działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego.
Uzasadnienie
W sprawie, w której do Sądu Rejonowego w Żarach, wpłynął akt oskarżenia przeciwko Januszowi Sypniewskiemu,
oskarżonemu o przestępstwo określone w art. 190 § 1, jestem pokrzywdzonym.
Józef Bażański
_____________________________________________________________________________________
Żary, 20 czerwca 2013 r.
Sąd Rejonowy w Żarach
Wydział Karny
Sygn akt II K 345/13
Barbara Słomka, zam. Żary, ul. Podwale 17
Oświadczenie
O wstąpieniu w prawa oskarżycielka posiłkowego w sprawie II K 345/13 wraz z wnioskiem o podjęcie zawieszonego postępowania
39
Oświadczam, że wstępuję w prawa oskarżyciela posiłkowego Mariana Słomki w sprawie II K 345/13 i w związku
z tym wnoszę o podjęcie zawieszonego postępowania.
Uzasadnienie
Postanowieniem z 14 maja 2013 r. Sąd Rejonowy w Żarach zawiesił postępowanie w sprawie przeciwko Jakubowi
Krzakowi o przestępstwo z art. 156 § 1, w związku ze śmiercią oskarżyciela posiłkowego Mariana Słomki.
Moje uprawnienia do wstąpienia w prawa zmarłego oskarżyciela Mariana Słomka wynikają z tego, że jestem jego
córką.
Dowód: odpis skrócony aktu urodzenia
W związku z powyższym oświadczeniem wniosek o podjęcie zawieszonego postępowania jest w pełni uzasadniony.
Barbara Słomka
_____________________________________________________________________________________
Zielona Góra, dnia 20.06.2013
Wartość przedmiotu roszczenia 6.000 zł
Sygn. akt II K 211/2013
Sąd Rejonowy
w Zielonej Górze
Wydział Karny
Powódka: Lucyna Kopicha, zam. Zielona Góra, ul. Jadwigi 66
Pozwany : Jan Kowalski, zam. Zielona Góra, ul. Kwiatowa 2/33
Pozew
Wnoszę:
1.
o zasądzenie od oskarżonego Jana Kowalskiego na rzecz powódki Lucyny Kopicha kwotę 6.000 zł z odsetkami od dnia wymagalności roszczenia do dnia zapłaty
2.
o rozpoznanie powództwa także w nieobecności powoda
Uzasadnienie
3 marca 2013 r. wpłynął do Sadu Rejonowego w Zielonej Górze akt oskarżenia przeciwko Janowi Kowalskiemu,
któremu zarzucono, że 4 stycznia 2013 r. włamał się do mieszkania powódki, zabierając z niego biżuterię złotą
wartości 6.000 zł. Biżuterię tę sprzedał nieznanym osobom.
W powyższej sytuacji szkoda wyrządzona powódce przez pozwanego wynika bezpośrednio z popełnienia przestępstwa, co przesądza o możliwości dochodzenia jej w drodze powództwa cywilnego zgłaszanego w postępowaniu
karnym przeciwko pozwanemu.
Lucyna Kopicha
_____________________________________________________________________________________
Zielona Góra, 30 czerwca 2013
Sąd Rejonowy
w Zielonej Górze
Wydział Karny
Oskarżycielka prywatna: Józefa Marchewka, zam. Zagrzebie nr 43
Akt Oskarżenia
Przeciwko Mariannie Pieluszko
Oskarżam Mariannę Pieluszko, zamieszkałą w Chruścicach Wielkich nr 56, o to, że 1 maja 2013 r. podczas ludowego
festynu na rynku w Zagrzebiu:
1.
obraziła godność osobistą Marianny Pieluszko, lżąc ją nieprzyzwoitymi słowami, takimi jak „szmata,
zołza” i jeszcze innymi
2.
naruszyła jej nietykalność cielesną, uderzając ją kilkakrotnie pięścią w głowę
tj., o czyn z art. 216 § 1 oraz 217 § 1 Kodeksu Karnego
Uzasadnienie
1 maja 2013 r. około godz. 19 na rynku w Zagrzebiu, podczas festynu ludowego, Marianna Pieluszko podeszła do
oskarżycielki prywatnej i znieważyła ją słowami powszechnie uważanymi za obelżywe m.in. „szmata” , zołza”.
Następnie uderzyła ją kilkakrotnie pięścią w głowę.
Okoliczności te mogą potwierdzić świadkowie :
1.
Jadwiga Zając, zam. Chruścice Wielkie nr 12
2.
Franciszek Najdek, zam. Chruścice Wielkie nr 32
Józefa Marchewka
40
_____________________________________________________________________________________
Zielona Góra, 19 czerwca 2013 r.
Hieronim Kozakiewicz
Zam. Zielona Góra
Osiedle Słoneczne 78/34
Do Prokuratora Rejonowego
w Zielonej Górze
Zawiadomienie
Zawiadamiam, że Kazimierz Marszałek, zam. Zielona Góra, ul. Kupiecka 3/12 od kilku miesięcy znęca się fizycznie
i moralnie nad swoją matką Teodorą Marszałek. Zachodzi zatem uzasadnione podejrzenie popełnienie przestępstwa
określonego w art. 207 § 1 kk.
Jednocześnie z uwagi na to, iż w wyniku powzięcia przez Kazimierza Marszałka wiadomości, że to ja złożyłem
zawiadomienie o przestępstwie, zajdzie uzasadniona obawa, iż użyje on wobec mnie groźby bezprawnej, a nawet
przemocy, proszę o zastrzeżenie danych dotyczących mojego miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości prokuratora i sądu.
Uzasadnienie.
Kilkakrotnie w ostatnich kilku tygodniach przebywałem u mojego kolegi Filipa Kalamara w mieszkaniu przy ul.
Kupieckiej 3. Podczas tych wizyt praktycznie za każdym razem słyszałem krzyki wydostające się z mieszkania obok.
Słychać też było łomot przewracanych sprzętów wyposażenia domowego. Silny męski głos wykrzykiwał obelżywe
słowa, słychać było też jęki i płacz kobiety. Teodora Marszałek jest starszą kobietą, bezradną i uzależnioną od swojego syna. Filip Kalamar powiedział mi, iż często widzi Kazimierza Marszałka w stanie upojenia alkoholowego.
Proszę o zainteresowanie się sprawą.
Hieronim Kozakiewicz
_____________________________________________________________________________________
Kontakty z dzieckiem
Niezależnie od władzy rodzicielskiej, rodzice mają prawo do kontaktów
z dzieckiem. Jeżeli dziecko nie mieszka z którymś z rodziców oraz jest trudność
w porozumieniu się pomiędzy rodzicami co do zakresu i rodzaju tych kontaktów,
podlega to ustaleniu przez Sąd. Kontakty z dzieckiem obejmują odwiedziny
w miejscu zamieszkania dziecka, zabieranie dziecka poza stałe jego miejsce zamieszkania, utrzymywanie korespondencji, porozumiewanie się na odległość,
w tym przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej (art. 113 Kodeks
Rodzinny i Opiekuńczy).
Jeżeli kontakty z rodzicem naruszają dobro dziecka, sąd opiekuńczy może
ograniczyć utrzymywanie kontaktów z rodzicem. Może polegać to na:
ƒ zakazaniu spotykania się z dzieckiem,
ƒ zakazaniu zabierania dziecka poza stałe miejsce zamieszkania,
ƒ odbywaniu się kontaktów tylko w obecności drugiego rodzica lub opiekuna,
kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd,
ƒ ograniczeniu kontaktów tylko do określonych sposobów porozumiewania się
na odległość,
ƒ zakazaniu porozumiewania się na odległość.
Sąd, orzekając w zakresie kontaktów z dzieckiem może zobowiązać rodziców
do określonego postępowania, kierować ich do specjalistów zajmujących się terapią rodzinną lub poradnictwem. Ustalenie kontaktów z dzieckiem może dotyczyć
innych jego krewnych (rodzeństwa, dziadków), powinowatych w linii prostej oraz
osób, które sprawowały przed dłuższy czas pieczę nad dzieckiem.
41
Postanowienie Sądu dotyczące kontaktów z dzieckiem może zostać zmienione,
jeżeli zmienią się okoliczności życiowe rodziców lub dziecka, a także wówczas,
jeżeli wymaga tego dobro dziecka.
Wzór
Sąd Rejonowy
Wydział Rodzinny
w Zielonej Górze
Wnioskodawczyni: Urszula Królik, zam. Zielona Góra, ul. Leśna 4
Uczestnik: Jerzy Królik, zam. Nowa Sól, ul. Kolejowa 67
Wniosek
Wnoszę:
o zmianę Postanowienia Sądu Rejonowego w Zielonej Gorze z dnia 30 kwietnia 2008 r. dotyczącego kontaktów
uczestnika z małoletnią córką Moniką Królik poprzez odbywanie się kontaktów tylko w obecności drugiego rodzica
lub opiekuna, kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd,
o przeprowadzenie dowodu z informacji Policji: Komisariat w Nowej Soli o interwencji z dnia 20 maja 2013 r.
w mieszkaniu uczestnika w Nowej Soli przy ul. Kolejowej 67.
Uzasadnienie
Postanowieniem Sądu Rejonowego w Zielonej Górze uczestnik miał prawo zabierać małoletnią Monikę Królik do
swojego mieszkania w pierwszą i trzecią sobotę i niedzielę każdego miesiąca. Uczestnik coraz częściej zaniedbywał te
kontakty. Spowodowane było to nadużywaniem przez uczestnika alkoholu. W dniu 20 maja 2013 r. przyjechał po
córkę i zabrał ją do swojego mieszkania. Podczas pobytu dziecka w uczestnika odwiedził go kolega wraz z jakąś
kobietą. Spożywano duże ilości alkoholu. W porze nocnej uczestnik wywołał awanturę, pobił się z kolegą, hałasy
rozbudziły sąsiadów którzy wezwali policję.
Dowód: informacja z Komisariatu Policji o interwencji
Uczestnik był upojony alkoholem w znacznym stopniu. Nie był w stanie sprawować pieczy nad osobą dziecka. Policja
przywiozła dziecko do mieszkania wnioskodawczyni. Nieodpowiedzialne zachowanie uczestnika zagrażają dobru
dziecka. Dopóki uczestnik nie podejmie skutecznego leczenia z uzależnienia alkoholowego, jego kontakty winny być
ograniczone jedynie do widywania córki w jej miejscu zamieszkania i to w obecności innych osób.
Wniosek jest zatem uzasadniony.
Urszula Królik
42
Przeciwdziałanie przemocy w godzinie
Skutkiem naruszenia prawa jest represja władzy wobec osoby, która prawo narusza. Przede wszystkim jest to odpowiedzialność karna. Odpowiedzialności karnej podlega każdy sprawca przemocy. Dotyczy to również sprawców przemocy
domowej. Przemoc w rodzinie jest to trudny problem społeczny i od wielu lat
nierozwiązany. Wspólne relacje i zależności ofiary od sprawcy powodują, że
większość ofiar nie zgłasza przestępstwa. W czterech ścianach domu rodzinnego
mają miejsce ludzkie dramaty. Cierpią ofiary, przede wszystkim kobiety, dzieci,
osoby niepełnosprawne i niesamodzielne. Jednostki słabsze wymagają większej
ochrony państwa przed przemocą. Ustawą „o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie” ustawodawca nałożył również na organy administracji publicznej liczne obowiązki mające na celu walkę z przestępcami i ochronę ofiar w ich środowiskach
rodzinnych. Mówi o tym preambuła ustawy: „Uznając, że przemoc w rodzinie
narusza podstawowe prawa człowieka, w tym prawo do życia i zdrowia oraz
poszanowania godności osobistej, a władze publiczne mają obowiązek zapewnić wszystkim obywatelom równe traktowanie i poszanowanie ich praw
i wolności, a także w celu zwiększania skuteczności przeciwdziałania przemocy w rodzinie stanowi się, co następuje…”
Ustawa była aktem prawnym długo oczekiwanym przez wszystkie instytucje
i organizacje pozarządowe, które niosą pomoc ofiarom przemocy domowej. Dała
duże możliwości działania. Przede wszystkim określiła, do czego ofiara przemocy
ma prawo, mówi o tym art. 3 ustawy:
Art. 3. ustawy „o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie”
1. Osobie dotkniętej przemocą w rodzinie udziela się bezpłatnej pomocy,
w szczególności w formie:
1) poradnictwa medycznego, psychologicznego, prawnego, socjalnego, zawodowego i rodzinnego;
2) interwencji kryzysowej i wsparcia;
3) ochrony przed dalszym krzywdzeniem, przez uniemożliwienie osobom
stosującym przemoc korzystania ze wspólnie zajmowanego z innymi członkami rodziny mieszkania oraz zakazanie kontaktowania się i zbliżania się do
osoby pokrzywdzonej;
4) zapewnienia osobie dotkniętej przemocą w rodzinie bezpiecznego schronienia w specjalistycznym ośrodku wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie;
5) badania lekarskiego w celu ustalenia przyczyn i rodzaju uszkodzeń ciała
związanych z użyciem przemocy w rodzinie oraz wydania zaświadczenia lekarskiego w tym przedmiocie;
6) zapewnienia osobie dotkniętej przemocą w rodzinie, która nie ma tytułu
prawnego do zajmowanego wspólnie ze sprawcą przemocy lokalu, pomocy
w uzyskaniu mieszkania.
Jak te założenia ustawy są realizowane?
43
Prawo do bezpłatnego poradnictwa prawnego, psychologicznego i medycznego – nie powstał jednolity system poradnictwa dla osób pokrzywdzonych przemocą w rodzinie. Różnie bywa w różnych miejscach. W większych miastach funkcjonują Ośrodki Interwencji Kryzysowej, w których dostępna jest specjalistyczna
pomoc psychologiczna, prawna i medyczna. Są one w większości prowadzone
przez organizacje pozarządowe i nie mają stabilnego finansowania. Z tych przyczyn często uzyskanie pomocy przez osobę pokrzywdzoną jest bardzo utrudnione,
zaś na poradę czeka się czasami kilka tygodni. Im mniejsza gmina, tym gorzej z
dostępem do poradnictwa. Na terenie województwa lubuskiego istnieją spore obszary, gdzie niestety nie istnieje bezpłatne poradnictwo i władze lokalne nie starają
się nawet o to, by specjaliści udzielali porad bezpłatnie. Organizacje pozarządowe
usiłują tę lukę wypełnić, robiąc akcje poradnictwa wyjazdowego, podczas których
udzielane są bezpłatne porady. Jeżeli pomoc osobie pokrzywdzonej przestępstwem
wymaga specjalistycznego poradnictwa (prawnego, psychologicznego), należy
zwrócić się do lokalnej władzy z zapytaniem, gdzie jest ona udzielana w danej
gminie. Ustawa nałożyła obowiązek organizowania takiej pomocy i gminy winny
ją zorganizować lub wiedzieć, gdzie w okolicy jest ona udzielana.
Bezpłatne obdukcje – faktycznie od wprowadzenia ustawą prawa ofiar do bezpłatnej obdukcji lekarskiej coraz mniej pokrzywdzonych ma z tym problem. Policjanci w przypadku podejmowanej interwencji pouczają o takiej możliwości. Osoba pokrzywdzona może też udać się do swojego lekarza rodzinnego, który opisze
urazy w karcie chorobowej, która może stanowić dowód w postępowaniu karnym.
Warto upewnić się, gdzie w pobliżu znajduje się przychodnia wydająca tego rodzaju dokumenty dowodowe ważne dla dalszego przebiegu postępowania karnego.
Zapewnienie bezpiecznego schronienia – „Dach nad głową” dla ofiar przestępstw to nadal nierozwiązany problem. Udzielając pomocy, musimy brać pod
uwagę, jakim zasobem dysponuje ofiara i jak zapewnić jej bezpieczne schronienie.
Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy reguluje tę kwestię fragmentarycznie i ogólnikowo. Faktycznie nadal większość ofiar zdana jest na latami trwającą tułaczkę.
Jedyny w województwie Specjalistyczny Ośrodek Wsparcia dla Ofiar Przemocy
w Rodzinie mieści się w Gorzowie Wielkopolskim, ul. Okrzei 39 i dysponuje
niewielką ilością miejsc, jak na potrzeby całego województwa. Zgodnie z ustawą
tylko tam ofiara może otrzymać bezpłatne schronienie. Ośrodek zastrzega jednak,
że schronienia udziela do 3 miesięcy (z możliwością przedłużenia). Jest to okres
stanowczo zbyt krótki, aby rozwiązać problemy związane z przemocą. Domy Samotnych Matek prowadzone są przeważnie przez organizacje kościoła katolickiego. Nie jest to komfortowa sytuacja dla kobiet innych wyznań bądź bezwyznaniowych. Pobyty w takich domach są odpłatne i koszt utrzymania jest dość wysoki –
znacznie przekracza możliwości większości uciekających z domu ofiar. Osoby
o niskich dochodach spełniające tzw. kryterium dochodowe ustalone ustawą
o pomocy społecznej mogą ubiegać się o dofinansowanie pobytu w Domach Samotnych Matek. Organ Pomocy Społecznej właściwy miejscu zamieszkania ofiary
opłaca przez jakiś czas pobyt ofiary w takim domu. Z relacji ofiar wiemy, że koszty są wysokie, zaś standard pobytu niski. Marnotrawione są środki publiczne, gdyż
44
wysokość przeznaczanych na te cele środków przekracza często koszty wynajmu
wolnorynkowego przyzwoitego mieszkania – lecz na taki cel pomoc społeczna
zasiłku nie przyzna (prosimy zajrzeć do następnego rozdziału).
W punkcie 6 niniejszego artykułu ustawa daje nadzieję „osobie dotkniętej przemocą w rodzinie, która nie ma tytułu prawnego do zajmowanego wspólnie ze sprawcą
przemocy lokalu, pomocy w uzyskaniu mieszkania”. Niestety, ustawa nie stanowi,
jaki zakres ta „pomoc” ma mieć. Ustawa nakłada wiele obowiązków, zarówno po
stronie organów administracji samorządowej, jak i rządowej. Obowiązki te powinny być realizowane i każda osoba będąca ofiarą przemocy winna mieć równy dostęp do świadczeń przewidzianych ustawą, niestety tak nie jest.
Art. 6. ustawy „o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie”
2. Do zadań własnych gminy należy w szczególności tworzenie gminnego sytemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w tym:
1) opracowanie i realizacja gminnego programu przeciwdziałania przemocy
w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie;
2) prowadzenie poradnictwa i interwencji w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w szczególności poprzez działania edukacyjne służące
wzmocnieniu opiekuńczych i wychowawczych kompetencji rodziców w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie;
3) zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsc w ośrodkach
wsparcia;
4) tworzenie zespołów interdyscyplinarnych.
3. Do zadań własnych powiatu należy w szczególności:
1) opracowanie i realizacja powiatowego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie;
2) opracowanie i realizacja programów służących działaniom profilaktycznym mającym na celu udzielenie specjalistycznej pomocy, zwłaszcza w zakresie promowania i wdrożenia prawidłowych metod wychowawczych w stosunku do dzieci w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie;
3) zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsc w ośrodkach
wsparcia;
4) zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsc w ośrodkach
interwencji kryzysowej.
4. Do zadań z zakresu administracji rządowej realizowanych przez powiat
należy w szczególności:
1) tworzenie i prowadzenie specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar
przemocy w rodzinie;
2) opracowywanie i realizacja programów oddziaływań korekcyjnoedukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie.
We wszystkich gminach opracowane zostały gminne programy przeciwdziałania
przemocy w rodzinie. Powstały również zespoły interdyscyplinarne. Z realizacją
pozostałych założeń ustawy już jest znacznie gorzej. Wymagają nakładów finansowych i zapewnie z tym jest problem. Szczególnie trudna sytuacja jest
45
z zapewnieniem schronienia ofiarom przemocy, większość gmin nie realizuje
w tym zakresie żadnych działań.
Zespoły interdyscyplinarne – do spraw przeciwdziałania przemocy w rodzinie
powstały już w każdej gminie. Zgodnie z ustawą obsługę organizacyjnotechniczną zespołowi interdyscyplinarnemu zapewnić ma Ośrodek Pomocy Społecznej. Członkowie zespołu obowiązki wykonują w ramach swoich obowiązków
służbowych. Zespół taki dzieli się na grupy robocze, które mogą być powołane na
stałe lub doraźnie na potrzeby określonej sprawy. Prace w grupach roboczych
prowadzone są „ w zależności od potrzeb” i „indywidualnych przypadków”. Zespoły interdyscyplinarne nie stanowią zatem jakiegoś stałego organu, do którego
może zgłosić się ofiara, nie istnieją żadne określone godziny funkcjonowania.
Ogranicza to znacznie bezpośrednią dostępność dla ofiar. Działanie Zespołów
Interdyscyplinarnych odbywa się w ramach procedury tzw. „Niebieskiej Karty”,
która obejmuje ogół czynności podejmowanych i realizowanych przez przedstawicieli jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, Policji, oświaty i ochrony zdrowia w związku
z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie.
Skład zespołu interdyscyplinarnego określa ustawa „o przeciwdziałaniu przemocy
w rodzinie” w art. 9a. ustawy, w jego skład wchodzą przedstawiciele:
ƒ jednostek organizacyjnych pomocy społecznej;
ƒ gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych;
ƒ Policji;
ƒ oświaty;
ƒ ochrony zdrowia;
ƒ organizacji pozarządowych.
ƒ kuratorzy sądowi.
Zadaniem zespołu interdyscyplinarnego jest realizacja zadań zawartych
w gminnym programie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Są to m.in.:
ƒ diagnozowanie problemu przemocy w rodzinie;
ƒ podejmowanie działań w środowisku zagrożonym przemocą w rodzinie mających na celu przeciwdziałanie temu zjawisku;
ƒ inicjowanie interwencji w środowisku dotkniętym przemocą w rodzinie;
ƒ rozpowszechnianie informacji o instytucjach, osobach i możliwościach udzielenia pomocy w środowisku lokalnym;
ƒ inicjowanie działań w stosunku do osób stosujących przemoc w rodzinie.
Grupy robocze wchodzące w skład zespołu interdyscyplinarnego opracowują
i realizują indywidualne plany pomocy rodzinom dotkniętym przemocą i monitorują ich sytuację. Przeprowadzają rozmowy ze sprawcami oraz ofiarami przemocy.
Często dochodzi wówczas do powtórnej wiktymizacji ofiary. Grupy robocze zazwyczaj w swoim składzie nie mają ani mediatorów rodzinnych, ani psychologów.
Prowadzenie tego rodzaju spotkań wymaga wiedzy specjalistycznej. Sprawca
przemocy często skutecznie się kamufluje i manipuluje ofiarą i otoczeniem oraz
tymi, którzy próbują podejmować interwencję. Bywa czarujący i sugestywny
w stosunku do osób trzecich. Skutecznie odwraca uwagę od problemu i własnej
46
osoby. Zdarzają się przypadki, że to nie sprawca lecz ofiara otrzymuje „pouczenia”, jak ma zachowywać się w stosunku do sprawcy.
Zakończenie pracy Zespołu Interdyscyplinarnego:
1. stwierdzenie przez zespół braku zasadności podejmowania działań.
2. zrealizowanie indywidualnego planu pomocy.
Działanie Zespołów Interdyscyplinarnych nie wymaga zgody osób będących
ofiarami przemocy. Nie oznacza to jednak obowiązku ofiary do współpracy i podporządkowywania się zaleceniom zespołów. W małych środowiskach, gdzie brakuje anonimowości, podejmowanie działań przez Zespoły bywa dla ofiar kłopotliwe. Ofiara odczuwa naruszenie swojej integralności przez urzędników i funkcjonariuszy. Nadal to ofiary wstydzą się swojego losu i, jak długo mogą, ukrywają to, co
się dzieje w „czterech ścianach”.
Procedury „Niebieskiej Karty” często są odbierane przez ofiarę jako niezbędny
etap przed skierowaniem sprawy do organów ścigania. Nie mogą doczekać się
końca, wydaje im się przewlekła i niewnosząca nic w ich sytuację życiową. Dopiero podczas porady prawnej dowiadują się o swoich prawach. Niezależnie od procedury Niebieskiej Karty każda ofiara przemocy ma prawo żądać, aby wszczęto
postępowanie karne, a sprawca był ukarany.
W pomocy osobom poszkodowanym przemocą najważniejsza jest szybkość tej
pomocy. Im dłużej trwają procedury i sama przemoc, tym mniejsza wiara osoby
poszkodowanej w realną zmianę jej życia. Ofiara oraz jej otoczenie często bagatelizują objawy przemocy, które z czasem nasilają się i stanowią znaczne zagrożenie
dla rodziny. Jakimś sygnałem jest pierwsze pobicie, lecz aspekt przemocy fizycznej nie zawsze musi wystąpić. Często są to latami trwające nękania moralne, które
wyrządzają krzywdę niewidoczną na ciele (nie można zrobić obdukcji), a równie
ranią i degradują zdrowie psychiczne ofiar. Tego nie widać, a boli. Dziecko wychowane w domu, w którym jest przemoc, doznaje uszczerbku często na całe życie. Jako dorosły człowiek nie radzi sobie w życiu zawodowym i osobistym. Często samo staje się sprawcą przemocy. Dzieci podlegają takiej samej ochronie jak
dorośli. Rodzic może ponieść odpowiedzialność karną za znęcanie się nad dzieckiem czy stosowanie kar cielesnych. Może też utracić prawo opieki nad dzieckiem.
Znęcanie się nad rodziną jest przestępstwem ściganym z urzędu, to znaczy, że
prokurator lub policja prowadzi postępowanie niezależnie od woli i zgody osoby
pokrzywdzonej. Wycofanie skargi lub odmowa zeznań nie jest podstawą do umorzenia postępowania. Popełnienie przestępstwa pod wpływem alkoholu lub narkotyków jest okolicznością obciążającą. Wpływa na wymierzenie surowszej kary
przez sąd. Leczenie uzależnienia od alkoholu odbywa się w oparciu o orzeczenie
sądu rodzinnego. Wniosek o zastosowanie przymusowego leczenia składa Gminna
Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Jeżeli osoba uzależniona nie
stawia się na posiedzenie sądu, doprowadzana jest przez Policję. Przymusowe
leczenie z uzależnienia od narkotyków jest możliwe wyłącznie wobec małoletnich.
Wobec dorosłych stosuje się przepisy ustawy „o ochronie zdrowia psychicznego”.
47
Co może zrobić ofiara przemocy, aby usunąć sprawcę z mieszkania?
Udzielając informacji osobie pokrzywdzonej przemocą w rodzinie, musimy
uwzględnić wszelkie okoliczności życiowe rodziny. Często zbyt wiele obietnic
powoduje duże rozczarowanie i żal do osób udzielających informacji. Na podstawie takich informacji ktoś podejmuje życiowe decyzje często nieodwracalne. Warto w tym zakresie odesłać ofiarę na poradę prawną do specjalisty. Nie ma takiej
możliwości, aby jakikolwiek organ władzy pozbawił kogoś jego własności. Jeżeli
sprawca jest właścicielem mieszkania, ofiara będzie musiała je opuścić.
Własność jest prawem chronionym konstytucyjne. Nawet jeżeli sprawca przemocy
będzie okresowo zmuszony do opuszczenia mieszkania, to jest to jedyne sytuacja
przejściowa i jako właściciel do niego wróci. Istnieją trzy możliwości usunięcia
sprawcy przemocy z mieszkania:
ƒ eksmisja z mieszkania podczas postępowania rozwodowego, odbywa się ona
na podstawie: art. 58 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego
§ 2. Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka także o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas
wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków. W wypadkach
wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję
na żądanie drugiego małżonka. Na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku
orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo
o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków
są możliwe.
Ustawa Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy nie określa, jakie to są „wypadki wyjątkowe”, zatem w dużej mierze zależy to od faktów, które uda nam się udowodnić
podczas postępowanie rozwodowego oraz od oceny tych faktów przez sąd. Tego
rodzaju eksmisja możliwa jest również, gdy sprawca przemocy posiada prawo
własności do nieruchomości, nie wyłącza konieczności rozliczeń pomiędzy małżonkami z tytułu udziału sprawcy przemocy w majątku wspólnym (współwłasność
mieszkania). Tego rodzaju eksmisje nie są częste w orzecznictwie sądowym.
ƒ eksmisja z mieszkania na podstawie art. 13 ustawy „o ochronie praw lokatorów...” z dnia 21 czerwca 2001 r.
1. Jeżeli lokator wykracza w sposób rażący lub uporczywy przeciwko porządkowi domowemu, czyniąc uciążliwym korzystanie z innych lokali w budynku,
inny lokator lub właściciel innego lokalu w tym budynku może wytoczyć powództwo o rozwiązanie przez sąd stosunku prawnego uprawniającego do
używania lokalu i nakazanie jego opróżnienia.
2. Współlokator może wytoczyć powództwo o nakazanie przez sąd eksmisji
małżonka, rozwiedzionego małżonka lub innego współlokatora tego samego
lokalu, jeżeli ten swoim rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia
wspólne zamieszkiwanie.
48
Na podstawie tej normy prawnej nie możemy eksmitować sprawcy przemocy,
który jest właścicielem czy współwłaścicielem mieszkania. Dotyczy ona wyłącznie innych tytułów prawnych do lokalu niż własność (np. najem).
ƒ zobowiązanie przez sąd do opuszczenia mieszkania na podstawie ustawy
„o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie”
Art. 11a. Ustawy „ o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie”
1. Jeżeli członek rodziny wspólnie zajmujący mieszkanie, swoim zachowaniem polegającym na stosowaniu przemocy w rodzinie czyni szczególnie
uciążliwym wspólne zamieszkiwanie, osoba dotknięta przemocą może żądać,
aby sąd zobowiązał go do opuszczenia mieszkania.
Sąd rozpoznaje sprawę w trybie postępowania nieprocesowego i wydaje postanowienie, które zapada po przeprowadzeniu rozprawy i można w tym trybie usunąć z mieszkania sprawcę mającego prawo własności do lokalu. Ustawa zakłada,
że rozprawa ma się odbyć w terminie 1 miesiąca od dnia złożenia wniosku. Postanowienie to staje się wykonalne w momencie ogłoszenia (nie ma konieczności
oczekiwania na uprawomocnienie się).
Niestety do wykonania egzekucji postanowienia sądu stosuje już się przepisy
o egzekucji obowiązku opróżnienia lokalu służących do zaspokajania potrzeb
mieszkaniowych dłużnika. Taka egzekucja trwa miesiącami, a czasami i latami.
Usunięcie sprawcy przemocy w tym trybie może być tylko rozwiązaniem tymczasowym. Przewidziano możliwość uchylenia orzeczenia przez sąd. Pozytywne
działania sprawcy m.in. udział w programie korekcyjno-edukacyjnym, współpraca
z Zespołem Interdyscyplinarnym, mogą dla sądu stanowić okoliczności, na podstawie których orzeczenie zostanie uchylone, zaś sprawca powróci do domu.
Wzór
Zielona Góra, 8 lipca 2013 r.
Sąd Rejonowy
Wydział Cywilny
w Zielonej Górze
Wnioskodawczyni: Zuzanna Turek, zam. Zielona Góra, ul. Kwiatowa 3
Uczestnik: Waldemar Turek, zam. Zielona Góra, ul. Kwiatowa 3
Wnoszę:
1. o nakazanie uczestnikowi postępowania opuszczenie mieszkania położonego w Zielonej Górze przy ul.
Kwiatowej 3
2. o przeprowadzenie dowodu z akt Sądu Rejonowego w Zielonej Górze sygn. akr II K 349/12
Uzasadnienie
Uczestnik postępowania jest moim mężem. Od wielu lat znęca się nade mną i dziećmi Za te czyny został skazany
prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Zielonej Górze, sygn. akr II K 349/12 na karę pozbawienia wolności
z warunkowym jej zawieszeniem. Mąż nadal nadużywa alkoholu. Często przychodzi nad ranem w stanie upojenia
alkoholowego, budzi dzieci ze snu. Małoletni są niewyspani i często przez to nie są w stanie uczestniczyć w zajęciach
szkolnych. Ma to duży wpływ na ich wyniki w nauce. Od czasu, kiedy uczestnik ma kuratora, nie stosuje przemocy
fizycznej. Nadal dręczy jednak psychicznie całą rodzinę. Mieszkanie wspólnie z uczestnikiem stało się bardzo
uciążliwe i źle wpływa na rozwój małoletnich dzieci stron.
W tym stanie rzeczy wniosek jest uzasadniony i konieczny
Zuzanna Turek
49
Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym
oraz Pomocy Postpenitencjarnej
Dysponentem Funduszu jest Ministerstwo Sprawiedliwości. Korzystać z niego
mogą osoby pokrzywdzone przestępstwem oraz członkowie ich rodzin. Osobą
pokrzywdzoną przestępstwem jest osoba, której dobro prawne (życie, zdrowie,
nietykalność cielesna, wolność seksualna, cześć, dobre imię, a także własność)
zostało naruszone lub zagrożone w wyniku przestępstwa (por. art. 49 § 1 kpk).
Osobami pokrzywdzonymi przestępstwem są także ofiary przemocy domowej,
jeśli przestępstwo zostało zgłoszone organom ścigania i toczy się postępowanie.
Z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej udzielane są dotacje celowe jednostkom niezaliczanym do sektora finansów publicznych i niedziałającym w celu osiągnięcia zysku, w tym stowarzyszeniom, fundacjom, organizacjom i instytucjom, kościołom i innym związkom wyznaniowym.
Prosimy sprawdzić na stronach internetowych Ministerstwa Sprawiedliwości,
gdzie najbliżej udzielana jest pomoc osobom pokrzywdzonym przestępstwem
przez podmiot, który uzyskał dofinansowanie w ramach konkursu.
Środki Funduszu przeznacza się na udzielanie pomocy osobom pokrzywdzonym przestępstwem oraz członkom ich rodzin poprzez:
1) organizowanie i finansowanie pomocy prawnej;
2) pokrywanie kosztów związanych z psychoterapią lub pomocą psychologiczną;
3) pokrywanie kosztów świadczeń zdrowotnych, wyrobów medycznych, w tym
przedmiotów ortopedycznych oraz środków pomocy uprawnionym nieobjętym
obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, a także świadczeń nieznajdujących się
w wykazach świadczeń gwarantowanych określonych na podstawie art. 31d ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych
ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, z późn.zm.), jeżeli
jest to niezbędne w procesie leczniczym doznanego uszczerbku na zdrowiu wynikającego z przestępstwa lub jego następstw;
4) pokrywanie kosztów związanych z edukacją ogólnokształcącą i zawodową,
także na zasadach indywidualnego kształcenia, odpowiednio do wieku i potrzeb
edukacyjnych osób uprawnionych;
5) pokrywanie kosztów czasowego zakwaterowania lub udzielania schronienia;
6) finansowanie okresowych dopłat do bieżących zobowiązań czynszowych za
lokal mieszkalny, do którego osoba uprawniona posiada tytuł prawny, a lokal
mieszkalny nie jest użytkowany przez inne osoby;
7) dostosowanie lokalu mieszkalnego lub budynku mieszkalnego do potrzeb osoby
pokrzywdzonej przestępstwem w przypadku, gdy utrata sprawności nastąpiła
w wyniku przestępstwa;
8) finansowanie przejazdów środkami komunikacji publicznej lub pokrywanie
kosztów transportu związanych z uzyskiwaniem świadczeń i regulowaniem spraw
wymienionych w pkt 1–7;
9) pokrywanie kosztów żywności lub bonów żywnościowych.
50
Żeby otrzymać pomoc z Funduszu, także pomoc finansową, należy wypełnić
wniosek, który jest taki sam we wszystkich pomiotach w całym kraju i przedstawić
dodatkowe dokumenty potwierdzające prawo do skorzystania z tej pomocy. Jakie
to są dokumenty, ustala każdy podmiot, więc ich spis może się nieznacznie różnić.
Tam, gdzie nie działa ustawa „o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie”, można wykorzystać możliwości, które daje Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz
Pomocy Postpenitencjarnej, zwłaszcza zapisy o pokrywaniu kosztów czasowego
zakwaterowania lub udzielania schronienia oraz finansowaniu okresowych dopłat
do bieżących zobowiązań czynszowych za lokal mieszkalny.
Wszystkie podmioty, które uzyskały dofinansowanie z Funduszu w ramach
konkursu, świadczą bezpłatną pomoc prawną i psychologiczną. Procedura ich
uzyskania jest analogiczna, jak pomocy finansowej – wniosek.
W całej Polsce działają także Ośrodki Pomocy dla Osób Pokrzywdzonych
Przestępstwem i ich file oraz punkty porad. Rozmieszczenie Ośrodków, godziny
przyjmowania dostępne są na ogólnopolskiej stronie: www.pokrzywdzeni.gov.pl.
W Ośrodkach także świadczona jest bezpłatna pomoc prawna i psychologiczna.
51