59 Chyba - ORGMASZ

Zbigniew Chyba•
Przedsiębiorczość w kapitale intelektualnym a firmy akademickie
Wprowadzenie
Historia pojęcia „przedsiębiorczość” sięga połowy XVIII wieku, kiedy to po raz
pierwszy uŜył go Richard Cantillon. Jego zdaniem przedsiębiorcami byli kupcy, którzy
osiągali zysk w wyniku róŜnic cen na rynkach1. Na przełomie XVIII i XIX wieku do
przedsiębiorczości odwoływali się klasycy ekonomii, zwłaszcza Adam Smith i Jean Baptist
Say. Zdaniem A. Smitha2 (1776) „przedsiębiorca to ten, który posiada duŜą zdolność do
oszczędzania i wykorzystywania środków do realizacji określonego przedsięwzięcia”.
UtoŜsamiał go zatem z właścicielem przedsiębiorstwa, dostarczającego kapitału, a jego
sukces z dostosowywaniem się do wydarzeń zachodzących w gospodarce. J. B. Say3 (1803)
określił przedsiębiorcę jako „kogoś, kto przenosi zasoby z obszaru niŜszej na obszar wyŜszej
wydajności i zamierza stworzyć dla siebie, dla własnego zysku i na własne ryzyko
jakikolwiek produkt. Ponadto dowodził, Ŝe przedsiębiorca to człowiek, który tworzy
przedsiębiorstwo i obejmuje nad nim kontrolę, dostrzega sprzyjające interesom okazje i
wykorzystuje je oraz jest siłą motoryczną ekonomicznych zmian i postępu”.
RównieŜ w czasach bardziej nam współczesnych wielu teoretyków i praktyków
zarządzania odwoływało się do pojęcia przedsiębiorczości. Joseph A. Schumpeter4 stwierdził,
Ŝe „przedsiębiorczość jest nową kombinacją środków produkcji, która umoŜliwia
wprowadzenie nowego wyrobu lub technologii, otwarcie nowego rynku, pozyskanie nowych
źródeł zasobów lub wprowadzenie nowej organizacji. Przedsiębiorca jest przede wszystkim
innowatorem”. Podobnie Peter F. Drucker5 upatrywał istotę przedsiębiorczości w ścisłym
związku działań przedsiębiorczych i innowacyjnych, za pomocą których zmierza się do
sukcesu, tzn. przywództwa w określonym segmencie rynku lub prowadzonej działalności
gospodarczej. Według jego opinii człowiek przedsiębiorczy zawsze poszukuje zmiany,
•
Dr inŜ. Zbigniew Chyba – Politechnika Warszawska, Wydział InŜynierii Produkcji, Instytut Organizacji
Systemów Produkcyjnych.
1
A.K. Koźmiński, Zarządzanie w warunkach niepewności. Podręcznik dla zaawansowanych, WN PWN,
Warszawa 2004, s. 162.
2
A. Smith, Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, PWN, Warszawa 2007.
3
J.B. Say, Traktat o ekonomii politycznej, czyli prosty wykład sposobu w jaki tworzą, rozdzielają i spoŜywają
bogactwa, 1803, [za:] K. Santarek (red.), Transfer technologii z uczelni do biznesu. Tworzenie mechanizmów
transferu technologii, PARP, Warszawa 2008, s. 135.
4
Por. J. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960.
5
P.F. Drucker, Natchnienie i fakt, czyli innowacja i przedsiębiorczość, Studio EMKA, Warszawa 2004.
reaguje na nią i wykorzystuje jako okazję do społecznej lub gospodarczej innowacji.
Przedsiębiorczość pojmowana jest zatem jako specyficzny proces zarządzania.
Koźmiński6 definiuje podstawowe funkcje przedsiębiorczości:
• Intensywne wykorzystanie zasobów – w szczególności zasobów nie ulegających
wyczerpaniu, czyli wiedzy i kapitału ludzkiego.
• Szybkość reakcji na sygnały rynku – umoŜliwia to identyfikacja nowych moŜliwości i
mobilizacja zasobów.
• Elastyczność reakcji na sygnały z rynku – mamy tu do czynienia z rynkiem nabywcy.
• Kreowanie i testowanie innowacji, czyli przedmiotów lub usług całkowicie nowych.
• Bufor ochronny – ochrona waŜnych sektorów i wielkich przedsiębiorstw przed
katastrofami. Naturalnym zjawiskiem są bankructwa, czyli znikanie przedsiębiorstw
oraz tworzenie nowych.
• Zacieranie
granic
między
organizacjami
a
otoczeniem
–
wiele
funkcji
przedsiębiorstwa o niŜszej wartości dodanej, niewymagających angaŜowania
kluczowych kompetencji stanowi przedmiot działania niezaleŜnych przedsiębiorstw.
Grudzewski, Hejduk i in.7 wyróŜniają „cztery modele przedsiębiorczości:
1. Model przedsiębiorczości ewolucyjnej – wszelkie zmiany, w tym w zakresie profilu
działalności, obszaru i zasięgu są stopniowe, powolne, podzielone na wiele etapów.
Cel osiągany jest zgodnie z przyjętym planem przez zdobywanie mniejszych celów.
Ze względu na powolne wprowadzanie zmian i wieloetapowość niezbędna jest
wytrwałość do dąŜeniu do załoŜonych celów oraz pełny profesjonalizm. Przykładem
takiego modelu moŜe być praca nauczyciela akademickiego, którego pozycja naukowa
jest budowana w sposób konsekwentny, długofalowy.
2. Model przedsiębiorczości Ŝywiołowej – wyróŜnia go wysoki poziom ryzyka i silne
dąŜenie do osiągnięcia sukcesu, co niestety moŜe prowadzić do działań nieetycznych i
niezgodnych z obowiązującym prawem. W tym modelu pozytywne cechy to ogromna
pomysłowość przedsiębiorców oraz wysoki poziom innowacyjności.
3. Model przedsiębiorczości etycznej – działalność jest prowadzona w zgodzie z
obowiązującym systemem wartości i norm zachowań, uczciwie i rzetelnie.
4. Model przedsiębiorczości systemowej – występuje w szczególności w warunkach
rozwiniętej gospodarki rynkowej, w której państwo wspomaga w szerokim zakresie
6
A.K. Koźmiński, Zarządzanie w warunkach niepewności. Podręcznik dla zaawansowanych, WN PWN,
Warszawa 2004, s. 165-166.
7
W. Grudzewski, I. Hejduk, A. Sankowska, M. Wańtuchowicz, Sustainability w biznesie, czyli przedsiębiorstwo
przyszłości, POLTEXT, Warszawa 2010, s. 246.
działania przedsiębiorcze, co zwiększa ogólny poziom przedsiębiorczości i zbliŜa dane
przedsiębiorstwo do społeczeństwa przedsiębiorczego. Ta przedsiębiorczość cechuje
się takŜe wysokim poziomem etyczności działań oraz innowacyjnością i
pomysłowością”.
Przedsiębiorczość moŜe być rozumiana na wiele sposobów:
• jako zespół cech osobowych (wrodzonych lub nabytych),
• jako skłonność do podejmowania działalności gospodarczej,
• jako metoda organizacji i zarządzania,
• jako postawa w reagowaniu na zmiany zachodzące w otoczeniu,
• jako przedsiębiorczość intelektualna, technologiczna i akademicka.
Ten ostatni sposób rozumienia przedsiębiorczości został rozwinięty w prezentowanej
publikacji.
Istota przedsiębiorczości intelektualnej
Stefan Kwiatkowski8 wprowadził pojęcie przedsiębiorczości intelektualnej, które
oznacza tworzenie podstaw materialnego bogactwa jednostek, grup społecznych i narodów z
niematerialnego bogactwa (z niematerialnej wiedzy). Przewaga konkurencyjna przedsiębiorcy
intelektualnego bierze się z posiadanej wiedzy i opartej głównie na tej wiedzy niezaleŜności,
wzmacnianej przez przewodnictwo rynkowe. Jednym z najwaŜniejszych wyróŜników sposobu
działania przedsiębiorcy intelektualnego jest dostrzeganie społecznych uwarunkowań działań
gospodarczych oraz umiejętności twórczego rozwiązywania nieuniknionych konfliktów
pomiędzy ludźmi. Przedsiębiorczość intelektualna kształtuje się dwutorowo:
• Przez komercjalizację działań uprzednio nieskomercjalizowanych.
• Przez intelektualizację działań i instytucji typowo gospodarczych9.
Dandridge, Johannisson i Kwiatkowski10 na podstawie przeprowadzonych badań
sformułowali wnioski, które moŜna uwaŜać za charakterystyki przedsiębiorczości
intelektualnej:
8
Stefan Kwiatkowski był twórcą pierwszej w świecie katedry Przedsiębiorczości Intelektualnej w WyŜszej
Szkole Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. Koźmińskiego (obecnie Akademia Leona Koźmińskiego), por. S.
Kwiatkowski, Przedsiębiorczość intelektualna, WN PWN, Warszawa 2002.
9
W.M. Grudzewski, I.K. Hejduk, A. Sankowska, M. Wańtuchowicz, Sustainability w biznesie czyli
przedsiębiorstwo przyszłości. Zmiany paradygmatów i koncepcji zarządzania, POLTEXT, Warszawa 2010, s.
243.
1. Przedsiębiorca intelektualny porusza się jednocześnie w wielu środowiskach, sferach,
światach. Tworzone przez niego i wykorzystywane w działaniu powiązania
charakteryzują się wyjątkową róŜnorodnością. Stanowi to istotną bazę wpływu, a
nawet władzy. Nawet nie wykorzystywane w danej chwili kontakty tworzą jak gdyby
potencjalną bazę ekspansji. Ich róŜnorodność jest podstawową przyczyną i źródłem
zachowań często odbieranych z zewnątrz jako niekonwencjonalne. Przedsiębiorca
intelektualny łączy więc ze sobą dwa nietradycyjne zasoby, które powiększają się w
czasie zuŜywania – wiedzę i kontakty. Wykorzystując wiedzę, tworzy i pielęgnuje
nowe kontakty. Poprzez te kontakty rozszerza i pogłębia swoją wiedzę.
2. Dzięki swojej wiedzy, wyobraźni i zdolności do abstrakcyjnego myślenia
przedsiębiorca intelektualny integruje proces zbierania i przetwarzania informacji oraz
jej selekcjonowania (przygotowywanie decyzji) z procesem wyboru wariantów
działania (podejmowanie decyzji). Porusza się więc jednocześnie w róŜnych fazach
procesu decyzyjnego, co umoŜliwia uniknięcie „pułapek” tworzonych przez
konieczność chwilowego „odkładania do kosza” pewnych informacji, załoŜeń, hipotez
i ocen.
3. Swoboda poruszania się w czasie i przestrzeni, a takŜe w sferach refleksji i czynu
ułatwia przedsiębiorcy intelektualnemu działanie w sposób zarówno globalny, jak i
lokalny (zdaje on sobie bowiem sprawę z globalnych uwarunkowań lokalnych
działań). Szerokie horyzonty poznawcze są przez niego wykorzystywane w procesie
identyfikowania i wykorzystywania szans, które z natury rzeczy pojawiają się w
lokalnym kontekście.
4. To, co potocznie jest określane jako szczęście, a w przypadku skutecznej
przedsiębiorczości polega na umiejętnym znalezieniu się we właściwym miejscu i we
właściwym czasie, u przedsiębiorcy intelektualnego przeradza się w umiejętność
tworzenia sytuacji, w których nie ma miejsca dla strategii nie prowadzących do
sukcesu. Przedsiębiorca intelektualny potrafi tak zdefiniować sytuację, tak
przekształcić załoŜenia i warunki gry rynkowej, aby kaŜda z wybranych moŜliwości
dawała satysfakcjonujące go rezultaty.
5. Przedsiębiorca intelektualny postrzega rolę pełnioną w przedsiębiorstwie lub
przedsięwzięciu jako intelektualne wyzwanie oraz przygodę dostarczającą czysto
10
Por. B. Johannison, S. Kwiatkowski, T. Dandridge, Intellectual Entrepreneurship – Emerging Identity in a
Learning Perspective, [w:] S. Kwiatkowski, L. Edvinsson (eds.), Knowledge Cafe for Intellectual
Entrepreneurship, Leon Koźmiński Academy of Entrepreneurship and Management, Warsaw 1999.
intelektualnych satysfakcji. Pozwala mu to na zachowanie pewnego dystansu wobec
pełnionej roli, a jednocześnie moŜe stanowić źródło trwałej inspiracji.
6. Istotnym
elementem
przedsiębiorczości
intelektualnej
i
sposobu
działania
przedsiębiorcy intelektualnego jest waga przywiązywana do kwestii etycznych oraz
rozwoju pracowników (w tym takŜe intelektualnego). Cecha ta powoduje pewne
zawirowanie w osobowości intelektualnego przedsiębiorcy. Zmusza go do tego
konieczność uwzględniania kwestii etycznych rozpatrywanych w kontekście działania
firmy rozumianej jako szczególny rodzaj społeczności. Oczekując od swoich
pracowników integracji z firmą, intelektualny przedsiębiorca musi ustawicznie
prezentować swoje zaangaŜowanie i identyfikację z omawianą organizacją.
Przedsiębiorczość technologiczna i akademicka w Polsce
Jednym
z
przejawów
przedsiębiorczości
intelektualnej
jest
przedsiębiorczość
technologiczna, która moŜe być uwaŜana za jej szczególny przypadek. Intelektualna
przedsiębiorczość jest niczym innym jak przedsiębiorczością wiedzy, a jak wiadomo u
podstaw kaŜdej technologii leŜy wiedza.
Kolejną jej odmianą jest przedsiębiorczość akademicka. Pojęcie to w Polsce pojawiła
się stosunkowo niedawno w środowisku osób pochodzących z ogólnie pojętego sektora
badawczo-rozwojowego oraz administracji nauki jako wyraz nowych zadań i moŜliwości
stojących przed środowiskiem uczelnianym, oddziaływującym na lokalną, regionalną i
globalną gospodarkę. Jest jednocześnie zjawiskiem występującym od lat w relacjach sektora
nauki z gospodarką w naszym kraju11. Największa dynamika rozwoju przedsiębiorczości
akademickiej przypadła na lata 1989-1993, czyli na początek polskiej transformacji
ustrojowej, która stworzyła nowe warunki i wyzwoliła nadzieje przedsiębiorców, w tym
równieŜ akademickich.
Zdaniem W. Grudzewskiego i I. Hejduk „pod pojęciem przedsiębiorczości
akademickiej rozumie się podejmowanie działalności gospodarczej przez ludzi zajmujących
się działalnością naukową i posiadających określoną pozycję w środowiskach akademickich.
Akademicką przedsiębiorczością zajmują się ludzie na podstawie badań teoretycznych i
stosowanych oraz prac rozwojowych, prowadząc działalność gospodarczą”12.
11
Por. J. Guliński, K. Zasiadły (red.), Innowacyjna przedsiębiorczość akademicka - światowe doświadczenia,
PARP, Warszawa 2005, s. 23.
12
W. Grudzewski, I. Hejduk (red.), Przedsiębiorstwo przyszłości, DIFIN, Warszawa 2000, s. 257.
W ramach tych działań:
•
kreują nowe produkty, technologie, systemy organizacji i zarządzania,
•
doskonalą istniejące produkty i technologie oraz systemy organizacji i zarządzania,
•
podejmują adaptację wyników badań niezbędnych do wdroŜenia licencji,
•
wprowadzają do praktyki gospodarczej patenty, modele uŜytkowe i pomysły
racjonalizatorskie, a takŜe projektują i wdraŜają innowacje produkcyjne i usługowe dla
działalności handlowej w zakresie obrotu innowacjami.
Rezultatem działalności akademickich przedsiębiorców są zazwyczaj:
•
konstrukcje i receptury wytworzonych produktów, technologii i doświadczenia w ich
implementacji do procesów produkcyjnych,
•
zbiory oprogramowania systemów operacyjnych i technologicznych oraz sieci
komputerowych,
•
nowoczesne instalacje i urządzenia produkcyjne,
•
metody badawcze,
•
urządzenia pomiarowe i analityczne wysokiej techniki,
•
opracowania dokumentacji technicznej i technologicznej,
•
opracowania i projekty systemów zarządzania i systemów informatycznych.
Akademicka przedsiębiorczość obejmuje wiele aspektów i rodzajów działalności. W
największym stopniu dotyczy jednak sektora zaawansowanych technologii.
Charakterystyka firm akademickich w Polsce w świetle wyników badań
Wśród przedsiębiorstw akademickich zasadniczy nurt stanowią uniwersyteckie firmy
odpryskowe, zwane w skrócie firmami spin-off lub co jest bardziej prawidłowe (choć mniej
powszechne) spin-out. Termin spin-off obejmuje zarówno firmy akademickie jak i nie
akademickie, wyodrębniające się z większych podmiotów gospodarczych. Określenie spinout jest zarezerwowane dla przedsiębiorstw o rodowodzie akademickim. Ocena tej grupy
przedsiębiorstw w Polsce jest trudna z wielu powodów.
Po pierwsze, istnieją problemy z ich identyfikacją. Dlatego teŜ nie istnieje aktualnie
kompletna baza tych firm. O przynaleŜności przedsiębiorstw do tej grupy decydują dwa
podstawowe czynniki: akademickie „pochodzenie” ich załoŜycieli oraz nasilenie („ładunek”)
prac badawczo-rozwojowych, prowadzonych w firmie wraz ze stopniem ich powiązań ze
sferą nauki. O ile pierwszy warunek jest łatwy do określenia (albo jest się pracownikiem
naukowym albo nie), o tyle drugi nastręcza więcej problemów interpretacyjnych.
Po drugie, nieliczne ośrodki naukowe sprecyzowały zasady tworzenia spółek spin-off.
Z tego względu wiele takich podmiotów funkcjonuje praktycznie na pograniczu „szarej
strefy”. Dane dotyczące liczby przedsiębiorstw akademickich typu spin-off w Polsce mają
charakter szacunkowy. W 2005 roku Stowarzyszenie Organizatorów Ośrodków Innowacji i
Przedsiębiorczości w Polsce szacowało ich liczbę na 50 w skali całego kraju. Badania
przeprowadzone w latach 2006-2007, dotyczące transferu wiedzy z nauki do biznesu w
regionie Mazowsze zidentyfikowały 50 firm odpryskowych spin-off. JednakŜe liczba ta
obejmowała zarówno przedsiębiorstwa odpryskowe akademickie, jak i nie akademickie. Tych
wywodzących się ze sfery nauki zidentyfikowano 30. Istotnie ponad połowa wszystkich
przedsiębiorstw akademickich funkcjonuje na Mazowszu, będącym największym z regionów
(firmy spin-off zlokalizowane są zwłaszcza w aglomeracji warszawskiej). Aktualnie mówi się
o „kilkudziesięciu” przedsiębiorstwach spin-off, moŜna jednak przypuszczać , Ŝe jest to tylko
wierzchołek „góry lodowej”.
W
artykule
zostały
zaprezentowane
wyniki
własnych
„poszukiwań”
firm
odpryskowych. Zidentyfikowanych 55 przedsiębiorstw akademickich spin-off w Polsce.
Wymienione przedsiębiorstwa poddano badaniom ankietowym za pomocą kwestionariusza,
które uzupełniły wywiady przeprowadzone z przedstawicielami kierownictwa w/w firm.
MoŜna je sklasyfikować według róŜnych kryteriów.
Na rysunku 1 przedstawiona została charakterystyka uniwersyteckich przedsiębiorstw
odpryskowych z punktu widzenia liczby zatrudnionych.
Rysunek 1. Charakterystyka zidentyfikowanych przedsiębiorstw akademickich spin-off
pod względem liczby zatrudnionych.
Mikroprzedsiębiorstwa
20
Małe przedsiębiorstwa
22
Średnie
przedsiębiorstwa
10
DuŜe przedsiębiorstwa
3
0
5
10
15
20
25
liczba przedsiębiorstw
Źródło: opracowanie własne
Wśród przedsiębiorstw akademickich największą grupę stanowią firmy małe
(dwadzieścia dwa przedsiębiorstwa), zatrudniające do 50 osób, oraz mikroprzedsiębiorstwa,
zatrudniające do 10 pracowników (dwadzieścia podmiotów). Dziesięć przedsiębiorstw spinoff to firmy średnie (50-250 pracowników), a jedynie trzy przedsiębiorstwa moŜna zaliczyć
do firm duŜych (powyŜej 250 pracowników). Łącznie mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa
akademickie stanowią ok. 95 % obszaru badawczego (52 firmy).
Podobnie jest w przypadku rodzaju działalności oraz przynaleŜności do branŜy.
Jedynie 5 przedsiębiorstw reprezentujące branŜe zaliczane do tradycyjnych przemysłów. AŜ
50 firm (czyli ponad 90 %) reprezentuje działalność zaliczaną do sektora zaawansowanych
technologii (głównie mikro- i optoelektronikę, informatykę oraz biotechnologię i farmację).
MoŜna zatem przyjąć, Ŝe uniwersyteckie firmy odpryskowe spin-off w Polsce to w
zdecydowanej większości mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa zaliczane do obszaru hightechnology.
Na
rysunku
2
przedstawiona
została
charakterystyka
zidentyfikowanych
przedsiębiorstw z punktu widzenia formy prawnej.
Rysunek 2. Charakterystyka
względem formy prawnej.
zidentyfikowanych firm akademickich spin-off pod
Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością
41
Spółki akcyjne
11
Spółki cywilne
3
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
liczba przedsiębiorstw
Źródło: opracowanie własne.
Najkorzystniejszą formą prawną dla przedsiębiorstw akademickich spin-off,
przynajmniej
we
wczesnej
fazie
ich
działalności,
jest
spółka
z
ograniczoną
odpowiedzialnością. Ten status prawny występuje w przypadku 41 firm odpryskowych, co
stanowi 75 % wszystkich tego typu przedsiębiorstw.
Z czasem przedsiębiorstwa akademickie przekształcają się w spółki akcyjne. Taką
formę prawną reprezentuje aktualnie 11 podmiotów zaliczanych do firm spin-off. Jedynie trzy
przedsiębiorstwa, wywodzące się z ośrodków naukowych to spółki cywilne.
Spośród zidentyfikowanych przedsiębiorstw, na ankietę odpowiedziało 30 firm, co
stanowi 55%. Dominują wśród nich małe (do 50 pracowników) lub mikro przedsiębiorstwa
(zatrudniające do 10 osób). Trzynaście przedsiębiorstw to małe firmy, a dziesięć to
mikroprzedsiębiorstwa. Przedsiębiorstw średnich (do 250 pracowników) jest pięć. Zaledwie
dwa to przedsiębiorstwa duŜe (powyŜej 250 pracowników) (patrz rysunek 3).
Rysunek 3. Klasyfikacja badanych przedsiębiorstw (N=30) pod względem liczby
zatrudnionych.
10
Mikroprzedsiębiorstwa
13
Małe przedsiębiorstwa
5
Średnie
przedsiębiorstwa
2
DuŜe przedsiębiorstwa
0
2
4
6
8
10
12
14
liczba przedsiębiorstw
Źródło: opracowanie własne
W celu dokonania pełniejszej charakterystyki badanych firm wykorzystano
klasyfikacje przedsiębiorstw innowacyjnych, zaproponowaną przez R. Rothwella i W.
Zegvelda13. Autorzy dzielą przedsiębiorstwa na trzy szerokie kategorie:
•
przedsiębiorstwo w tradycyjnym przemyśle (tekstylny, obuwniczy, drzewny,
metalowy i inne);
•
nowoczesne jednostki stosujące strategię niszy rynkowej w przemyśle instrumentów
naukowych, elektronicznym, projektowania wspomaganego komputerowo;
•
firmy oparte na nowej technice – FONT (ang. new technology-based firms);
przedsiębiorstwa te działają zwykle w obszarach określonych jako „klastry14
technologiczne”15.
Zastosowanie wyŜej
wymienionej klasyfikacji do badanych przedsiębiorstw
przedstawione zostało na rysunku 4.
Rysunek 4. PrzynaleŜność badanych przedsiębiorstw (N=30) do kategorii firm
innowacyjnych
13
Por. R. Rothwell, W. Zegveld, Reindustrialization and technology, Longan, London 1985.
Angielskie słowo cluster moŜna przetłumaczyć jako kiść, grono lub skupisko.
15
Por. A.H. Jasiński, Innowacje i transfer techniki w procesie transformacji, Difin, Warszawa 2006, s. 43.
14
nowoczesne małe przedsiębiorstwo stosujące
strategię niszy rynkowej
15
przedsiębiorstwo oparte na nowej technice
7
małe przedsiębiorstwo w tradycyjnym przemyśle
3
Inna odpowiedź
5
0
3
6
9
12
15
liczba przedsiębiorstw
Źródło: opracowanie własne
Zaledwie 10% analizowanych przedsiębiorstw (3 podmioty) to firmy działające w
tradycyjnych branŜach przemysłu, siedem przedsiębiorstw to firmy oparte na nowej technice
typu FONT. Połowa przedsiębiorstw (piętnaście firm) to małe przedsiębiorstwa stosujące
strategię niszy rynkowej. Pięć przedsiębiorstw udzieliło innych odpowiedzi. Przedstawiały się
jako:
1) „firma farmaceutyczna, koncentrująca się na opracowywaniu nowych technologii i
szukaniu nowych terapii”,
2) „średnie przedsiębiorstwo działające w oparciu o nowe, własne lub pozyskane
technologie”,
3) „producent kosmetyków”,
4) „nowoczesne małe przedsiębiorstwo, stosujące strategię niszy rynkowej w przemyśle
maszyn dla przemysłu paszowego”,
5) „małe przedsiębiorstwo wdraŜające własne pomysły w dziedzinie ochrony zdrowia
zwierząt i biopreparatów dla medycyny ludzkiej i weterynaryjnej”.
Wspomniane wcześniej „klastry technologiczne” występują w następujących
dziedzinach:
•
biotechnologie (proteiny jednokomórkowe, bioinŜynieria, preparaty diagnostyczne),
•
technologie energetyczne (pompy grzejne, urządzenia wykorzystujące energię
słoneczną, gazyfikacja i stapianie węgla, odnawialne źródła energii, sprzęt do
monitorowania i sterowania),
•
technologie zaawansowanych materiałów (materiały biokompatybilne – wszczepy,
nowoczesne materiały kompozytowe, nowoczesne materiały elektroniczne, materiały
nadprzewodnikowe),
•
technologie informacyjne (elektroniczny sprzęt biurowy, systemy światłowodowe,
telekomunikacja satelitarna, instrumenty medyczne i naukowe, nowoczesna technika
komputerowa – hardware, nowe rozwiązania software’owe)16.
Omówioną klasyfikację zastosowano do analizy badanych przedsiębiorstw, której
wyniki zostały przedstawione na rysunku 5.
Rysunek 5. PrzynaleŜność badanych przedsiębiorstw (N=30) do dziedziny działalności.
16
Por. A.H. Jasiński, Innowacje i transfer techniki w procesie transformacji, op. cit., s. 43-44.
9
biotechnologie
technologie
informacyjne
11
technologie
zaawansowanych
materiałów
8
technologie 0
energetyczne
2
Ŝadna z powyŜszych
0
2
4
6
8
10
12
liczba przedsiębiorstw
Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet.
RównieŜ i ta klasyfikacja potwierdza dominującą pozycję przedsiębiorstw sektora
zaawansowanych technologii. AŜ jedenaście przedsiębiorstw wywodzi się z szeroko pojętego
sektora IT (technologie informacyjne). 30 % omawianych przedsiębiorstw to firmy
biotechnologiczne (reprezentujące branŜe biopharma). Istotna rolę w sektorze hightechnology odgrywają równieŜ technologie zaawansowanych, tzw. „inteligentnych”
materiałów. MoŜna to nich zaliczyć osiem zbadanych firm.
Dwa przedsiębiorstwa wymieniły inny rodzaj działalności:
1) „zaawansowane technologicznie urządzenia laserowe w zakresie mechatroniki”,
2) „produkcja i sprzedaŜ edukacyjnego sprzętu laboratoryjnego, kart i oprogramowania”.
Istnieją równieŜ (choć niezbyt liczne) przykłady skutecznej komercjalizacji i
akademickiej przedsiębiorczości w branŜach tradycyjnych.
Podsumowanie
Przedsiębiorczość intelektualna jest pojęciem stosunkowo młodym w naukach o
zarządzaniu. Oznacza w gruncie rzeczy wykorzystywanie „bogactwa wiedzy”, szczególnych
umiejętności i zdolności intelektualnych pracowników dla powstawaniu i rozwoju
przedsiębiorstw, a następnie poprawy ich pozycji konkurencyjnej. Wyjątkowego znaczenia
nabiera ono w przypadku przedsiębiorstw akademickich, których kapitał intelektualny wydaje
się szczególnie wysoki. O przewadze tych przedsiębiorstw decydują w pierwszej kolejności
tzw. pracownicy wiedzy, których głównym atutem jest wiedza nieudokumentowana.
Istnieją przykłady spektakularnych sukcesów przedsiębiorstw akademickich na rynku
międzynarodowym. Niemniej jednak wiele tego typu podmiotów boryka się z licznymi
trudnościami i ograniczeniami, zarówno natury mentalnej jak i instytucjonalnej. W sposób
szczególny dzieje się tak w dobie kryzysu, kiedy dominującym w tej grupie małym i średnim
przedsiębiorstwom trudno przetrwać na rynku, nawet jeŜeli funkcjonują w wąskich, wysoko
wyspecjalizowanych niszach rynkowych.
Przedsiębiorczość intelektualna moŜe stać się motorem napędzającym rozwój
przedsiębiorstw akademickich, zwłaszcza w kontekście postrzegania wiedzy jako kluczowego
zasobu organizacji i jednego z najistotniejszych źródeł przewagi konkurencyjnej na
globalnym rynku.
Bibliografia
1. Chyba Z., Tworzenie przewagi konkurencyjnej małych i średnich przedsiębiorstw przy
wykorzystaniu akademickiej przedsiębiorczości, praca doktorska, Politechnika
Wrocławska, Wydział Informatyki i Zarządzania, Wrocław 2010.
2. Drucker P.F., Natchnienie i fakt, czyli innowacja i przedsiębiorczość, Studio EMKA,
Warszawa 2004.
3. Grudzewski W., Hejduk I. (red.), Przedsiębiorstwo przyszłości, DIFIN, Warszawa
2000.
4. Grudzewski W., Hejduk I., Sankowska A., Wańtuchowicz M., Sustainability w
biznesie, czyli przedsiębiorstwo przyszłości, POLTEXT, Warszawa 2010.
5. Guliński J., Zasiadły K. (red.), Innowacyjna przedsiębiorczość akademicka-światowe
doświadczenia, PARP, Warszawa 2005.
6. Jasiński A.H., Innowacje i transfer techniki w procesie transformacji, DIFIN,
Warszawa 2006.
7. Koźmiński
A.K.,
Zarządzanie
w
warunkach
zaawansowanych, WN PWN, Warszawa 2004.
niepewności.
Podręcznik
dla
8. Kwiatkowski
S.,
Edvinsson
L.
(eds.),
Knowledge
Cafe
for
Intellectual
Entrepreneurship, Leon Koźmiński Academy of Entrepreneurship and Management,
Warsaw 1999.
9. Kwiatkowski S., Przedsiębiorczość intelektualna, WN PWN, Warszawa 2002.
10. R. Rothwell, W. Zegveld, Reindustrialization and technology, Longman, London
1985.
11. Santarek K. (red.), Transfer technologii z uczelni do biznesu. Tworzenie mechanizmów
transferu technologii, PARP, Warszawa 2008.
12. Smith A., Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, WN PWN,
Warszawa 2007.