oferta edukacyjna fundacji generał elżbiety zawackiej

OFERTA EDUKACYJNA FUNDACJI GENERAŁ ELŻBIETY ZAWACKIEJ
W TORUNIU
HISTORIA, KTÓRĄ MOŻESZ DOTKNĄĆ…
DLA SZKOLNYCH I AKADEMICKICH GRUP ZORGANIZOWANYCH – WSTĘP WOLNY
1. Oferta edukacyjna – prelekcje, „żywe” lekcje historii
Już w latach osiemdziesiątych XX w., gen. prof. dr hab. Elżbieta Zawacka, ps. „Zo”
(założycielka Fundacji „Archiwum i Muzeum Pomorskie AK”), organizowała konspiracyjne
spotkania w toruńskich mieszkaniach prywatnych, podczas których zaproszeni goście mogli
zapoznać się z historią funkcjonowania Polskiego Państwa Podziemnego. Z chwilą legalizacji
Fundacji, spotkania te przybrały formę comiesięcznych wykładów dla zainteresowanych
dziejami drugiej wojny światowej. Już wtedy odbywały się także prelekcje dla młodzieży
szkolnej i akademickiej, zamawiane przez nauczycieli.
Obecnie, dzięki wsparciu finansowemu Marszałka Województwa Kujawsko – Pomorskiego,
Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Warszawie oraz Urzędu Miejskiego w Toruniu,
prelekcji tych jest dużo więcej. Rocznie Fundacja organizuje ich około 200.
Podczas tych spotkań można poznać fakty, o których milczą podręczniki historii i wielka
literatura, bohaterami ich są bowiem mieszkańcy Torunia i przedwojennego Województwa
Pomorskiego, walczący z okupantem hitlerowskim w czasie drugiej wojny światowej.
Bohaterkami są też Polki, które walczyły na frontach drugiej wojny światowej. Były
żołnierzami Polskiego Państwa Podziemnego, tak jak inicjatorka tych spotkań gen. Elżbieta
Zawacka, czy też walczyły w szeregach Armii gen. Władysława Andersa oraz gen. Zygmunta
Berlinga.
Prelekcje odbywają się w salach wystawowych w siedzibie Fundacji (Toruń, ul. Podmurna 93),
towarzyszy im więc zwiedzanie ekspozycji, podczas którego uczestnicy zajęć mogą nie tylko
obejrzeć eksponaty z lat drugiej wojny światowej, ale i dotknąć je czy nawet przymierzyć.
Prelekcje są przygotowywane zawsze na indywidualne zamówienie nauczyciela
(kierownika grupy), który zdecyduje się skorzystać z zaproszenia. Oprócz indywidualnych
zamówień, Fundacja proponuje też wykłady na następujące tematy:
1. „Jak przetrwać…” – czyli warunki życia okupacyjnego na Pomorzu i trudności w
organizowaniu walki z okupantem na terenie Okręgu Rzeszy Gdańsk – Prusy Zachodnie;
2. „Gdzie powstała Armia Krajowa?” – czyli akcent toruński w powstaniu Armii Krajowej;
3. „Na Pomorzu też walczyliśmy!” – czyli Polskie Państwo Podziemne na Pomorzu;
4. Okręgowa Delegatura Rządu – czym była?
5. „Szefostwo” – czyli Komendanci i Sztab Okręgu Pomorskiego Związku Walki Zbrojnej
Armii Krajowej;
6. „Mówią domy i ulice” – ważniejsze kwatery konspiracyjne na terenie Torunia i ich
mieszkańcy;
7. „Pomorzanki na wojnie…” – czyli Wojskowa Służba Kobiet w Okręgu Pomorskim Armii
Krajowej oraz pomocnicza służba kobiet w innych organizacjach konspiracyjnych;
8. „Świerki”, „Szyszki”, „Jedliny” – akcje oddziałów partyzanckich Armii Krajowej i Tajnej
Organizacji Konspiracyjnej „Gryf Pomorski” w Borach Tucholskich w latach 1939-1945;
9. „Być młodym podczas wojny” – czyli młodzież w organizacjach konspiracyjnych m.in. w
Batalionach Śmierci za Wolność, Szarych Szeregach, Rocie, Kujawskim Związku
Polityczno – Literackim, czy Tajnym Hufcu Harcerzy;
10. „Walczący Toruń” – czyli o tym jak wyglądała konspiracja w Toruniu w latach 1939-1945;
11. „Kobiety w wojsku” – czyli nieco o Polkach w drugiej wojnie światowej (wykład z
pokazem, w którym odbiorcy czynnie uczestniczą, przymierzając umundurowanie
kobiecych formacji wojskowych z lat 1939-1945);
12. „Kobiety, które latały” – czyli o Polkach w lotnictwie brytyjskim podczas drugiej wojny
światowej;
13. „Nie stawią się do Apelu… Poległy na polu chwały.” Opowieść o dziewczętach spod
Lenino i spod Monte Cassino;
14. Damy Orderu Wojennego Virtuti Militari.
Informację opracowano na podstawie folderu Historia, którą możesz dotknąć, Katarzyna Minczykowska, Elżbieta
Skerska, Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, Toruń.
2. O założycielce Fundacji
Gen. prof. dr hab. ELŻBIETA ZAWACKA "Zelma", "Sulica", "Zo" (1909-2009) żołnierz KG ZWZ-AK, Powstaniec Warszawski, emisariuszka Komendanta Głównego ZWZ do
Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie, jedyna kobieta wśród 316 cichociemnych, więzień
okresu stalinowskiego, wybitny andragog, wieloletni społecznik, inicjatorka powstania Fundacji
"Archiwum Pomorskie Armii Krajowej".
Urodziła się w dniu 19 marca 1909 r. w Toruniu. Przed drugą wojną światową uczyła w
szkołach średnich i jednocześnie działała społecznie jako instruktorka Przysposobienia
Wojskowego Kobiet. We wrześniu 1939 r. była żołnierzem Kobiecego Batalionu Pomocniczej
Służby Wojskowej walczącym w obronie Lwowa. Od października 1939 r. do końca 1945 r.
była żołnierzem „podziemnego wojska”. Zaprzysiężona do SZP w Warszawie pod
pseudonimem „Zelma” organizowała na Śląsku z członkiń PWK autonomiczną komórkę
kobiecą i pełniła funkcję szefa łączności w Komendzie Podokręgu SZP-ZWZ.
Pod koniec 1940 r. została przeniesiona do Warszawy, jako kurierka KG ZWZ-AK pod
pseudonimem „Zo” stała się prawdziwą legendą kurierów w okupowanej Europie. Była
organizatorką szlaków zachodnich KG. W latach 1939-1945 posługując się fałszywymi
dokumentami przekraczała granice ponad sto razy przenosząc pieniądze, wiadomości i
meldunki (w przerwach pomiędzy kolejnymi wyprawami uczyła na tajnych kompletach w
Liceum im. Żmichowskiej).
W lutym 1943 r. wyruszyła jako emisariuszka Komendanta Głównego AK przez Niemcy,
Francję, Andorę, Hiszpanię i Gibraltar do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. Miała dwie
misje: lepsze koordynowanie wędrówek poczt krajowych przerzucanych przez bazy łączności
Sztabu NW funkcjonujące w krajach neutralnych oraz referowanie żądań gen. Roweckiego,
dotyczących uprawnień służby żołnierzy – kobiet AK. Z Londynu powróciła w dniu 10
września 1943 r. skokiem spadochronowym.
Zagrożona w marcu 1944 r. aresztowaniem przeszła, po kwarantannie, do służby w Szefostwie
Wojskowej Służby Kobiet (WSK) KG AK. W ramach WSK uczestniczyła w Powstaniu
Warszawskim. Po kapitulacji kierowała nadal, z Krakowa, szlakami zachodnimi prowadzącymi
do bazy szwajcarskiej. Zdemobilizowana, po powrocie przez front z Wiednia, w lutym 1945 r.
była czynna przez rok w II konspiracji, w dziale łączności i kolportażu Okręgu Zachodniego. W
1948 r., po 2 latach pracy w odtworzonym Państwowym Urzędzie WFiPW przy Ministerstwie
Obrony Narodowej, powróciła do pracy nauczycielskiej ucząc w Łodzi, Toruniu i Olsztynie.
Aresztowana przez UB w dniu 5 września 1951 r., przebywała z 10-letnim wyrokiem w
więzieniach do dnia 24 lutego 1955 r.
Powróciła, wciąż dyskryminowana, do pracy w szkole w Sierpcu i Toruniu. Po uzyskaniu
doktoratu nauk humanistycznych w 1965 r., pracowała jako adiunkt, po habilitacji (1973r.) jako
docent andragogiki Uniwersytetu Gdańskiego, a następnie do 1978 r. jako pracownik
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Profesorem nauk humanistycznych Elżbieta
Zawacka została mianowana w 1995 r.
Na emeryturze kontynuowała podjęte w latach 60-tych gromadzenie materiałów historycznych
do dziejów Armii Krajowej i drugiej wojny światowej. Włączyła się do ruchu kombatanckiego
„Solidarności”, założyła Klub Historyczny, działający formalnie od 1987 r. przy Zrzeszeniu
Kaszubsko – Pomorskim w Toruniu. Była inicjatorką powołania w 1990 r. do życia Fundacji
„Archiwum Pomorskie Armii Krajowej”, a w 1996 r. Memoriału Generał Marii Witek.
Mianowana w październiku 1944 r. kapitanem (rozkaz Dowódcy AK) i majorem (rozkazem
Naczelnego Wodza) została awansowana w 1996 r. na podpułkownika, w 1999 r. na
pułkownika, a w 2006 r. została generałem brygady. Dwukrotnie odznaczona Orderem
Wojennym Virtuti Militari kl. V i 5-krotnie Krzyżem Walecznych. Ponadto, w 1990 r. prof.
Elżbietę Zawacką odznaczono Krzyżem Oficerskim, zaś w 1993 r. Orderem Odrodzenia Polski
– Krzyż Komandorski z Gwiazdą. W tym samym roku została wyróżniona honorowym
obywatelstwem Miasta Torunia, a w dwa lata później prezydent RP Lech Wałęsa odznaczył ją
Orderem Orła Białego.
Elżbieta Zawacka zmarła w dniu 10 stycznia 2009 r. w Toruniu, gdzie została pochowana na
cmentarzu Św. Jerzego.
Opracowano na podstawie: http://pluton.um.torun.pl/~archAK/zawacka.html
3. O Fundacji
Twórcą Fundacji była Elżbieta Zawacka, która jeszcze w latach sześćdziesiątych ub. wieku
rozpoczęła zbieranie materiałów źródłowych do trzech tematów: dzieje Wojskowej Służby
Kobiet, dzieje konspiracji na Pomorzu w latach 1939-1945 oraz dzieje „Zagrody” – Wydziału
Łączności Zagranicznej KG AK. Stopniowo zaczęła włączać do pracy większe grono osób. W
1987 r. doprowadziła do powstania Klubu Historycznego przy Toruńskim Oddziale Zrzeszenia
Kaszubsko – Pomorskiego zajmującego się działaniem AK na Pomorzu. To wśród osób wokół
Niej skupionych zrodziła się idea powołania Stowarzyszenia Żołnierzy AK (obecnego
Światowego Związku Żołnierzy AK) i w Jej mieszkaniu naszkicowano brulion pierwszego
statutu tej organizacji.
Elżbiecie Zawackiej przyświecała myśl powołania przez Związek Archiwum Armii Krajowej,
do którego zamierzała przekazać również swoje zbiory. Powstała w Warszawie Fundacja
Archiwum i Muzeum Armii Krajowej im. Stefana Grota Roweckiego nie zdołała rozwinąć
szerzej swej działalności, w związku z czym w Toruniu zdecydowano się powołać do życia
osobną placówkę archiwalną o nazwie Fundacja "Archiwum Pomorskie Armii Krajowej".
Oświadczenie woli o ustanowieniu Fundacji złożono w formie aktu notarialnego w dniu 16
lutego 1990 roku. Wpisem do rejestru Sądu Rejonowego dla Warszawy-Pragi w dniu 24
kwietnia 1990 roku (poz. RF I 470) Fundacja uzyskała osobowość prawną. Założycielami byli:
Elżbieta Zawacka, Stanisław Salmonowicz, Grzegorz Górski.
Fundacja działa w oparciu o statut zatwierdzony przez Ministra Edukacji Narodowej.
Kalendarium:
1990-2002 - Fundacja "Archiwum Pomorskie Armii Krajowej"
2002-2009 - Fundacja "Archiwum i Muzeum Pomorskie AK oraz Wojskowej Służby Polek"
09.03.2009 - Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej. Archiwum i Muzeum Pomorskie AK oraz
Wojskowej Służby Polek.
Opracowano na podstawie: http://pluton.um.torun.pl/~archAK/historia.html
4. Jak zamówić prelekcje i wykłady
Prelekcje można zamawiać listownie, telefonicznie (056 65-22-186) bądź e-mail (ł[email protected])
z minimum tygodniowym wyprzedzeniem. Istnieje też możliwość – zwłaszcza w przypadku
większych grup (powyżej 20 osób) podziału grupy i przeprowadzenia dwóch prelekcji
jednocześnie na różne tematy (z wymianą podgrup tak, aby każda miała możliwość wysłuchania
obu prelekcji).
FUNDACJA GENERAŁ ELŻBIETY ZAWACKIEJ
ARCHIWUM I MUZEUM POMORSKIE AK
ORAZ WOJSKOWEJ SŁUŻBY POLEK
UL. PODMURNA 93
87-100 TORUŃ
(200m OD PL. TEATRALNEGO, VIS A VIS PLACU ZABAW)
TEL./FAX 56 65-22-186
e-mail: [email protected]
www.zawacka.pl