7.REWOLUCJA W ANGLII W XVII w.

REWOLUCJA ANGIELSKA W XVII w.
1. Geneza rewolucji burżuazyjnej w Anglii
a) dążenie burżuazji i nowej szlachty (getry) do likwidacji pozostałości ustroju feudalnego
(cechów i feudalnej własności ziemskiej) – od XVI w. w Anglii zaczęła się rozwijać
gospodarka wczesnorynkowa. Jej rozwój był hamowany przez stary system feudalny – feudalną
własność ziemi i system cechowy. System cechowy blokował rozwój mieszczaństwa i drogę jego
awansu. Na skutek feudalnej własności ziemi chłopi, nawet majętni, nie mogli jej zakupić i
inwestować w siebie. Nowa szlachta, tzw. gentry, była zaangażowana w działalność handlową,
produkcję i ekspansję kolonialną. Była zainteresowana zniesieniem stosunków feudalnych, które
gwarantowały starej szlachcie rodowej wpływy i olbrzymie majątki ziemskie.
b) kwestie religijne - W Anglii oprócz anglikanizmu, pojawił się również purytanizm – odłam
kalwinizmu. Purytanizm przyjęli głównie mieszczanie i chłopi, którzy chcieli zmienić istniejące
stosunki polityczne, społeczne i gospodarcze. Purytanie atakowali Kościół anglikański, a tym
samym i króla, który był jego „głową”. Domagali się całkowitego zerwania z Rzymem i
konfiskaty majątków kościelnych. Podobnie jak kalwini w Szwajcarii, postulowali utworzenie
takiego systemu rządów, który opierałby się o reprezentację społeczeństwa – a to oznaczało
ograniczenie władzy królewskiej lub nawet jej zniesienie. Było to tym groźniejsze dla monarchy,
że purytanie zdobyli większość w parlamencie angielskim.
c) rządy Stuartów – po śmierci Elżbiety I, na tronie angielskim zasiadł syn Marii Stuart – Jakub I.
Anglia i Szkocja zostały połączone unią personalną. Zarówno Jakub I (1603-1625) jak i jego syn
Karol I (1625-1649) byli zwolennikami władzy absolutnej – dążyli do ograniczenia władzy
parlamentu angielskiego, który miał m.in. prawo uchwalania podatków.
d) konflikt między monarchą a parlamentem - jego podstawą była polityka zagraniczna Jakuba I,
podatki oraz kwestie religijne. Jakub I prześladował purytanów, prowadził niekonsekwentną
politykę wobec Francji, która przynosiła tylko straty i dążył do znacznego zwiększenia podatków.
Parlament był skłonny uchwalić podatki pod warunkiem uznania swych praw do
współdecydowania w sprawach państwa:
1628 – parlament złożył petycję o prawach, w której domagał się nie nakładaniu podatków
bez zgody parlamentu, nie przeprowadzania aresztowań bez uzasadnionego powodu i
zniesienia sądów wojennych. W odpowiedzi Karol I odrzucił petycję i rozwiązał parlament.
Nie zwoływano go przez 10 lat.
w 1638 r. wybucha powstanie w Szkocji przeciwko podporządkowaniu kraju kościołowi
anglikańskiemu i konfiskatom majątków ziemskich. Król by stłumić powstanie musi zdobyć
pieniądze. W tym celu w 1640 r. zwołuje parlament żądając uchwalenia podatków. Parlament
Krótki odrzucił postulaty królewskie więc został rozwiązany.
Król nie mogąc zdobyć funduszy ponownie zwołał parlament. Nazwano go Długim
Parlamentem – obradował dziesięć lat 1640 – 1653. Uchwalił on Wielką Remonstrację –
program reform, w którym żądano: kontroli parlamentu nad finansami i podatkami,
zniesienia sądów specjalnych, ograniczenia uprawnień biskupów, powoływania ministrów
cieszących się zaufaniem parlamentu.
Karol I nie zgadzając się żądaniami parlamentu podjął próbę zamachu, która skończyła się
niepowodzeniem i musiał uciekać. Udał się do Szkocji. Wybuchła wojna domowa (1642).
2. Wojna domowa
a) dwa zwalczające się obozy:
królewski – Kościół anglikański i armia „kawalerów” – tzw. stara szlachta rodowa i wielcy
właściciele ziemscy
opozycja – po stronie parlamentu stanęli „okrągłogłowi” – purytańska nowa szlachta,
rzemieślnicy, bogaci chłopi i yeomeni (dzierżawcy ziemi szlacheckiej). Na ich czele stanął
Oliwer Cromwell, który stworzył Armię Nowego Wzoru, w której służyli ludzie ze względów
ideologicznych (fanatycy)
b) przebieg wojny – „okrągłogłowi” w 1645 r. zdobyli główną siedzibę króla - Oxford i pokonali
armię królewską w bitwie pod Naseby. Karol I musiał uciekać do Szkocji. Szkoci wydali go
parlamentowi. Jednak Karolowi I ponownie udało się zbiec - uciekł na Wyspę Wight.
1
c) armia Cromwella zajęła Londyn i usunęła z parlamentu wszystkich, którzy pragnęli ugody z
królem. Nowy parlament nazwano Parlamentem Kadłubowym. Podjął on decyzję o postawieniu
króla w stan oskarżenia. Karol I został skazany na śmierć przez ścięcie. 9.II.1649 r. Anglia
została republiką.
d) rządy Parlamentu Kadłubowego i Cromwella – młoda republika miała problemy zarówno
wewnętrzne jak i zewnętrzne. Wewnątrz kraju nastąpiła radykalizacja społeczeństwa gdyż niższe
warstwy społeczeństwa nadal nie były zadowolona ze zmian. W armii Cromwella wykształciły się
dwie radykalne grupy:
lewellerzy (równacze) – żądali powszechnego prawa wyborczego i równości wobec prawa,
swobód religijnych i zniesienia dziesięciny. Reprezentowali interesy drobnomieszczaństwa
diggerzy (kopacze) – żądali podziału ziemi między bezrolnych chłopów i głosili hasła
utopijne np. wspólnego posiadania ziemi – mieli poparcie ludu.
Obydwa ruchy zostały stłumione przez Cromwella.
Na zewnątrz – Szkocja i Irlandia nie uznały republiki. Powołano tam na tron syna ściętego
króla – Karola Stuarta. Oliwer Cromwell stłumił powstanie w Irlandii i Szkocji i w obu
krajach surowo ukarał buntowników – skonfiskowano majątki powstańców, które przekazano
zwolennikom rewolucji i żołnierzom armii Cromwella.
W latach 1650 – 1651 parlament uchwalił Akty nawigacyjne
– zakaz handlu
cudzoziemców z koloniami angielskimi bez zezwolenia, zakaz wwozu towarów kolonialnych
do Anglii na obcych statkach. Akty te uderzyły w Holandię, która posiadała największą flotę
handlową i pomagały w rozwoju handlu angielskiego. Ich uchwalenie spowodowało wybuch
wojny z Holandią w latach 1652 – 1654. Holandia musiała uznać akty nawigacyjne.
e) rządy Oliwera Cromwella – lorda protektora (1653 – 1658)
W 1653 r. rozwiązał Parlament Kadłubowy i został dyktatorem jako lord – protektor (1653).
Cromwell powołał nowy parlament, złożony głównie z przedstawicieli burżuazji i nowej szlachty,
która uzyskała prawa o które walczyła. Lord – protektor zmarł w 1658 r.
3. Anglia monarchią parlamentarną
a) rządy Karola II Stuarta (1660 – 1685) - parlament zwrócił się do Karola Stuarta i ofiarował mu
tron. Został on królem jako Karol II Stuart w 1660 r. Ogłosił amnestię i zaprzestanie
prześladowań religijnych. Pozostawił nowej szlachcie i burżuazji ziemię zabraną Kościołowi i
zwolennikom króla. W 1679 r. parlament angielski uchwalił Habeas Korpus Act – nie można
nikogo aresztować bez nakazu sądowego, aresztowany ma prawo żądać zapoznania z zarzutami w
ciągu 24 godzin, w przeciwnym razie ma zostać wypuszczony na wolność
b) rządy Jakuba II Stuarta (1685 – 1688) – Jakub II starał się umocnić władzę króla, przywrócić
katolicyzm i ograniczyć rolę parlamentu. Ponownie parlament stanął przeciwko królowi i
ofiarował tron Wilhelmowi III Orańskiemu – namiestnikowi Niderlandów. W 1688 r. odbyła się
„bezkrwawa rewolucja” – Jakub II abdykował i udał się do Francji. Tron przejmuje Wilhelm III
Orański, mąż Marii Stuart (córki Jakuba II)
c) rządy Wilhelma III Orańskiego – w 1689 r. parlament uchwalił Bill of Rights –
Deklarację Praw Narodu Angielskiego. Anglia staje się monarchią parlamentarną
gwarancja regularnego zwoływania parlamentu
parlament miał prawo: uchwalać podatki, podejmować decyzje w sprawach armii, decydować
o polityce państwa
prawo do składania petycji królowi
król nie mógł wstrzymać wykonania ustawy przegłosowanej przez parlament
wyroki miały być wydawane przez sądy
zakaz stosowania okrutnych kar
4. Znaczenie rewolucji:
pierwsza rewolucja burżuazyjna w Europie
do władzy doszła burżuazja i nowa szlachta
rozwój kapitalizmu
Anglia wzorem monarchii parlamentarnej – ukształtowanie się pierwszych stronnictw
politycznych (torysi, wigowie) oraz rządów parlamentarnych
2