Parlament Europejski – rola i kompetencje Rola Parlamentu

Parlament Europejski – rola i kompetencje
Rola Parlamentu Europejskiego w strukturach Unii Europejskiej zmieniała się wraz z upływem
lat i kolejnymi zmianami traktatów. Początkowo, kompetencje PE ograniczały się jedynie do funkcji
kontrolnych i doradczych. Wraz z wprowadzeniem bezpośrednich wyborów eurodeputowanych oraz
uchwaleniem najpierw Jednolitego Aktu Europejskiego (1986) a następnie Traktatu z Maastricht
(1992), Traktatu z Amsterdamu (1997), Traktatu z Nicei (2001) i w końcu Traktatu z Lizbony (2007),
Parlament Europejski zyskiwał jako organ współuczestniczący w procesie tworzenia prawa
wspólnotowego, wzmacniał swoją pozycję w procedurze budżetowej, miał wpływ na obsadę
niektórych stanowisk, w końcu rosły także jego kompetencje kontrolne. Rola parlamentu ma dzisiaj
związek także z udziałem w polityce zewnętrznej Unii oraz ochroną praw człowieka.
FUNKCJA PRAWODAWCZA. Parlament Europejski nie posiada wprawdzie samodzielnych
uprawnień prawotwórczych – ani w zakresie inicjatywy ustawodawczej, ani przy stanowieniu prawa,
jednak w wielu przypadkach jego rola jest decydująca dla wejścia nowych przepisów w życie. Zależy
to od procedury ustalonej dla poszczególnych aktów prawnych.
Najczęściej spotykana jest tzw. zwykła procedura ustawodawcza (wcześniej nazywana
procedurą współdecydowania). Jej założeniem jest podwójna legitymacja działań legislacyjnych UE:
ludności (reprezentowanej przez członków Parlamentu Europejskiego) i państw członkowskich
(reprezentowanych przez ministrów zebranych w Radzie Unii Europejskiej). Sprowadza się ona do
tego, że warunkiem powstania rozporządzenia europejskiego lub dyrektywy jest uzgodnienie jego
treści przez Parlament Europejski i Radę. Od traktatu z Lizbony, decyzje podejmowane w ten sposób
dotyczą większość obszarów działania Unii Europejskiej.
Zwykła procedura ustawodawcza rozpoczyna się od Komisji Europejskiej, która wysyła swój
projekt Parlamentowi i Radzie. Jeżeli po dwóch czytaniach obie instytucje nie mogą osiągnąć
porozumienia, projekt zostaje przedstawiony komitetowi pojednawczemu składającemu się z równej
liczby przedstawicieli Rady i Parlamentu (po 27). W posiedzeniach komitetu uczestniczą także
przedstawiciele Komisji Europejskiej. Jeśli komitet uzyska porozumienie, uzgodniony tekst jest
przesyłany do Parlamentu Europejskiego i Rady do trzeciego czytania, aby można było ostatecznie
przyjąć go jako akt prawny. Jeżeli komitetowi pojednawczemu nie uda się wypracować wspólnego
projektu albo jeżeli Parlament lub Rada go nie zatwierdzi, projekt aktu zostaje uznany za odrzucony.
Bardzo podobnie wygląda uchwalanie rocznych budżetów Unii Europejskiej. Projekt planu
finansowego na dany rok przedstawia Komisja Europejska w terminie do 1 września. Dokument musi
trafić do Rady i Parlamentu Europejskiego. Następnie, Rada przyjmuje swoje stanowisko w sprawie
projektu budżetu i przekazuje je Parlamentowi. Parlament zatwierdza stanowisko Rady albo zgłasza
własne poprawki. Jeżeli Parlament przyjął poprawki, konieczne jest zwołanie komitetu
pojednawczego.
Tekst budżetu uzgodniony przez komitet pojednawczy zostaje ponownie przedłożony
Parlamentowi i Radzie do zatwierdzenia. Jeżeli wspólny projekt zostanie odrzucony przez Parlament,
Komisja sporządza nowy projekt budżetu. Podpisanie ostatecznej wersji i ogłoszenie przyjęcia
budżetu jest zadaniem przewodniczącego Parlamentu Europejskiego.
Oprócz zwykłej procedury na podstawie traktatu z Lizbony funkcjonują tzw. specjalne
procedury ustawodawcze. Jedną z nich jest procedura konsultacji. Ma ona obecnie zastosowanie w
ograniczonej liczbie dziedzin, takich jak np. podatki. Polega ona na tym, że Rada konsultuje się z
Parlamentem przed podjęciem decyzji w sprawie projektu Komisji. Rada nie jest prawnie zobowiązana
do uwzględniania opinii Parlamentu, jednak zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości nie
może podjąć decyzji bez jej otrzymania.
Kolejną specjalną procedurą ustawodawczą jest procedura zgody, która daje
eurodeputowanym prawo weta. Rola Parlamentu polega na przyjęciu lub odrzuceniu wniosku
ustawodawczego bez dalszych poprawek, a Rada nie może postąpić niezgodnie z opinią Parlamentu.
Procedura zgody ma zastosowanie m.in. do projektów przepisów uzupełniających prawa obywateli
UE.
Czwartą procedurą specjalną jest procedura współpracy. Umożliwia ona Parlamentowi
wpływ na zmianę zgłoszonej przez Komisję propozycji legislacyjnej. Obecnie znajduje zastosowanie
jedynie do aktów prawnych dotyczących unii gospodarczej i walutowej.
O ile PE nie ma uprawnień do przygotowania projektów prawa wspólnotowego, o tyle może
zwrócić się do Komisji Europejskiej o przedłożenie propozycji legislacyjnych w konkretnych sprawach.
Jest to tzw. prawo inicjatywy politycznej. Komisja Europejska może jednak odmówić przedstawienia
postulowanego wniosku ustawodawczego.
POWOŁANIE NA STANOWISKA. Istotną kompetencją Parlamentu Europejskiego jest udział
w tworzeniu składu Komisji Europejskiej. Wprawdzie kandydata na szefa Komisji przedstawia Rada
Europejska (szefowie państw i rządów), to jednak musi on zostać wybrany przez Parlament
Europejski. Jeżeli nie uzyska wystarczającej większości głosów, Rada Europejska musi poszukać
nowej kandydatury. W oddzielnym głosowaniu zatwierdzeniu przez PE podlega także cały skład nowej
Komisji (włącznie z Wysokim Przedstawicielem Unii do spraw Zagranicznych i Polityki
Bezpieczeństwa). Kandydaci na członków KE podlegają przesłuchaniom przed odpowiednimi
komisjami parlamentu.
Członkowie Trybunału Obrachunkowego są mianowani na okres sześciu miesięcy przez Radę
Unii Europejskiej, jednak wcześniej konieczna jest konsultacja z europosłami. Jeżeli Parlament wyda
negatywną opinię w sprawie indywidualnej kandydatury, przewodniczący Parlamentu Europejskiego
ma obowiązek wezwać Radę do jej wycofania i przedstawienia eurodeputowanym nowej kandydatury.
Podobne rozwiązanie dotyczy prezesa i członków zarządu Europejskiego Banku Centralnego.
PE powołuje w głosowaniu tajnym Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich na okres
kadencji parlamentu.
FUNKCJA KONTROLNA. Funkcje kontrolne dotyczą głównie Komisji Europejskiej, która jest
politycznie odpowiedzialna przed europosłami. Wyraża się to w prawie kierowania zapytań ustnych lub
pisemnych. Komisja zobowiązana jest także do przedstawiania parlamentowi rocznych sprawozdań z
działalności Unii Europejskiej oraz z wykonania budżetu.
Niewykorzystaną do tej pory kompetencją PE jest możliwość przegłosowania wotum
nieufności dla Komisji. Warunkiem formalnym jest poparcie wniosku o odwołanie Komisji przez co
najmniej jedną dziesiątą wszystkich posłów. Jeżeli zostanie przyjęty większością 2/3 oddanych głosów
oraz większością członków PE, wszyscy członkowie Komisji powinni podać się do dymisji. W obecnym
stanie prawnym nie ma możliwości zgłoszenia wniosku o wotum nieufności wobec poszczególnych
członków Komisji Europejskiej.
W oparciu o zalecenie parlamentarnej komisji kontroli budżetowej Parlament Europejski
decyduje także o udzieleniu Komisji absolutorium z wykonania budżetu. Decyzja zawiera zalecenia
mające na celu lepsze wykonanie planu finansowego w przyszłości.
W ograniczonym stopniu PE pełni funkcje kontrolne także w stosunku do Rady Unii
Europejskiej. Chodzi m.in. o obowiązek przedstawienia parlamentowi swojego programu działań przez
rozpoczynającego pełnienie urzędu przewodniczącego Rady. Na końcu sprawowania mandatu
przewidziane jest też sprawozdanie z uzyskanych wyników.
Pewne kompetencje kontrolne dotyczą także Rady Europejskiej. Po każdym szczycie
przewodniczący Rady Europejskiej przedstawia Parlamentowi sprawozdanie z wyników i uczestniczy
w debacie z posłami europejskimi. Roczne sprawozdanie z działalności przedstawia europosłom także
prezes Europejskiego Banku Centralnego.
Ważnym uprawnieniem kontrolnym jest możliwość ustanowienia komisji śledczych. Parlament
może, na wniosek 1/4 swoich członków, powołać taką komisję do zbadania wykroczeń w stosunku do
prawa unijnego. Sprawozdanie komisji śledczej powinno być gotowe w ciągu 12 miesięcy od
powołania. Termin może zostać dwukrotnie przedłużony o kolejne trzy miesiące.
W zakresie wykonywania funkcji kontrolnych Parlament Europejski jest upoważniony do
przyjmowania petycji od obywateli w sprawach objętych zakresem działalności UE. Parlament może
również wyrażać opinię na temat każdego zagadnienia dotyczącego Unii Europejskiej i podejmować w
tych sprawach stosowne rezolucje.
Europosłowie mają prawo przegłosować wniosek do Trybunału Sprawiedliwości w sprawie
unieważnienia aktu przyjętego w ramach prawa wspólnotowego. Mogą także wszcząć postępowanie
o zaniechanie działania przeciwko Komisji lub Radzie Unii Europejskiej w przypadku niewypełnienia
przez nie obowiązków.
POLITYKA ZEWNĘTRZNA. Traktaty dają Parlamentowi pewne uprawnienia w dziedzinie
wspólnej polityki Unii Europejskiej wobec krajów trzecich. Zgodnie zobowiązującym prawem, zgoda
Parlamentu Europejskiego wymagana jest dla przystąpienia nowych państw do Unii Europejskiej.
Europosłowie mają także możliwość wydania opinii, a w niektórych sytuacjach wyrażenia zgody (lub
nie) na zawarcie, przedłużenie lub wprowadzenie zmian do umowy międzynarodowej
Wysoki Przedstawiciel Unii do spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa ma obowiązek
konsultacji z Parlamentem głównych aspektów i najistotniejsze decyzji podejmowanych w ramach
wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Parlament Europejski zatwierdza także wyniki
negocjacji prowadzonych przez Unię Europejską w ramach WTO, przedstawiając zalecenia Komisji
Europejskiej, która jest głównym negocjatorem Unii.
OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA. Jednym z priorytetów działań PE jest ochrona praw
człowieka na całym świecie. Co roku Parlament Europejski przedstawia sprawozdanie na temat
sytuacji w krajach trzecich oraz informację dotyczącą poszanowania podstawowych praw człowieka w
samej Unii Europejskiej.
Od 1988 r. przyznawana jest ustanowiona przez europosłów Nagroda im. Andrieja
Sacharowa. Stanowi ona wyróżnienie dla osób i organizacji aktywnych na polu obrony praw człowieka
i podstawowych wolności. W 2010 roku nagrodę otrzymała rosyjska organizacja „Memoriał”.
Rola Parlamentu Europejskiego w strukturach Unii Europejskiej rośnie, o czym świadczą
kompetencje przy uchwalaniu budżetu oraz poszerzany o nowe obszary zakres zwykłej procedury
ustawodawczej. Nadal nie są to jednak kompetencje z jakimi mamy do czynienia w parlamentach
krajowych. PE nadal nie ma prawa m.in. do decydowania o swoich kompetencjach ustawodawczych,
a ich określenie wciąż spoczywa w rękach państw członkowskich.