Spis treści

Spis treści
Wprowadzenie . .................................................................................................................... 7
Jarosław Szymanek
Zmiany pozycji ustrojowej parlamentu w państwach demokratycznych . ....................... 9
Jerzy Jaskiernia
Znaczenie czynnika profesjonalno-doradczego we współczesnym
parlamentaryzmie a problem racjonalizacji polskiego postępowania
ustawodawczego ................................................................................................................... 28
Zbigniew Kiełmiński
Frekwencja w wyborach do narodowych parlamentów w zachodniej Europie .............. 42
Wojciech Sokół
Systemy wyborcze w wyborach parlamentarnych i oceny ich politycznych efektów ...... 61
Arkadiusz Żukowski
Swoistość wyborów parlamentarnych we współczesnej Afryce . ...................................... 84
Paweł Średziński
Powstanie parlamentu niepodległej Ghany ....................................................................... 108
Adam R. Bartnicki
Parlament i wybory parlamentarne w posowieckiej Rosji ................................................ 121
Kinga Wojtas
Wybory w 2010 r. w Republice Czeskiej a układ rywalizacyjny . ...................................... 141
Anna Rakowska
Udział parlamentarzystów w kampanii wyborczej do parlamentu
kolejnej kadencji .................................................................................................................. 159
Jarosław Szymanek
Sejm i Senat w porządku konstytucyjnym RP ................................................................... 172
Rafał Glajcar
Aktorzy polityczni wobec modelu struktury wewnętrznej polskiego parlamentu
w okresie transformacji . ...................................................................................................... 206
Anna Surówka
Zasada incompatibilitas w polskim prawie parlamentarnym . .......................................... 223
Joanna Juchniewicz
Frakcje parlamentarne – forma organizacji deputowanych
niemieckiego Bundestagu ................................................................................................... 237
Jacek Zaleśny
Oddziaływanie Rządu Federacji Rosyjskiej na wykonywanie
inicjatywy ustawodawczej .................................................................................................... 251
Marek Jarentowski
Senackie postępowanie legislacyjne w sprawie ustawy budżetowej:
zagadnienia procedury i zachowań senatorów .................................................................. 271
Anna Młynarska-Sobaczewska
Demokracja czy merytokracja? Wybór sędziów Trybunału Konstytucyjnego
jako realizacja funkcji kreacyjnej parlamentu ................................................................... 294
Elżbieta Kużelewska
Udział szwajcarskiego Zgromadzenia Federalnego w postępowaniach
referendalnych . .................................................................................................................... 308
Sabina Grabowska
Odpowiedzialność konstytucyjna głowy państwa przed parlamentem
na przykładzie republik europejskich . ............................................................................... 326
Larysa Zhuk
Relacje Rady Najwyższej i Prezydenta Ukrainy: instytucja impeachmentu ................ 350
Jacek Wojnicki
Formowanie się instytucji prezydenta Republiki Macedonii ........................................... 359
Michał Brzeziński
Konstytucjonalizacja pozycji ustrojowej parlamentu w sytuacjach
szczególnych zagrożeń państwa .......................................................................................... 373
Autorzy . ................................................................................................................................ 388
Wprowadzenie
W
państwach współczesnych, niezależnie od przyjętej konstytucyjnie i realizowanej w praktyce formy rządów, parlament jest jeśli nie kluczowym, to
przynajmniej istotnym ogniwem systemu politycznego. Jest składową, której nie
da się pominąć w analizie państwowego procesu decyzyjnego, a w przypadku
państw członkowskich Unii Europejskiej – również w związku z procesem decyzyjnym przekraczającym swymi ramami przestrzeń państwa.
Parlament należy do tych instytucji politycznych, które od kilkuset lat cieszą się
niesłabnącym zainteresowaniem tak nauki, jak i praktyków i komentatorów stosunków władzy państwowej. Dzieje się tak niezależnie od ewolucji relacji parlamentu z innymi uczestnikami stosunków politycznych, funkcji parlamentu, jego
składu społecznego, sposobu kreacji, struktury i wewnętrznej złożoności, procedur
postępowania czy charakteru mandatu parlamentarnego.
Szczególne zainteresowanie parlamentem i procesami w nim i w związku z nim
zachodzącymi nie jest przypadkowe. Ściśle wiąże się z jego przedstawicielskim
charakterem, niezależnie od tego, kim jest naród politycznie reprezentowany
w parlamencie, czy – jak przed wiekami – są nim dominujące w państwie grupy
społeczne czy – jak współcześnie w państwach demokratycznych – jest nim całość
obywateli danego państwa. Postępująca na przestrzeni ostatnich wieków demokratyzacja prawa wyborczego, włączająca coraz to nowe grupy społeczne w krąg
podmiotów dysponujących prawem wybierania i bycia wybranym nie zamyka dyskusji na temat reprezentatywności parlamentu. Przynajmniej od końca XIX w.
toczy się i niewiele wskazuje, aby miała się ku końcowi, nowa debata – na temat
repartycji mandatów w parlamencie i udziału w tym procesie partii politycznych
jako kluczowych podmiotów agregujących wolę polityczną jednostek, de facto monopolizujących rywalizację wyborczą. Przejęcie rywalizacji wyborczej przez partie
polityczne, połączone z typową dla nich oligarchizacją partii, „wypłukuje” z kolei
nie tylko obywateli z procesów wyborczych, ale także szeregowych członków partii
politycznych, co każe na nowo stawiać pytanie o naturę partycypacji obywateli
w wyłanianiu parlamentu i wiążącym się z nią zjawiskiem absencji wyborczej.
Wyjątkowy charakter parlamentu wynika z jego bezpośredniego umocowania
w woli politycznej narodu, tj. pierwotnego źródła władzy politycznej w państwie,
co z kolei daje mu prawo do normatywnego kształtowania w sposób powszechnie
obowiązujący zachowań osób fizycznych, osób prawnych i innych jednostek orga-
Wprowadzenie
nizacyjnych. Przedmiotowej specyfiki parlamentu nie podważają, ani tym bardziej
nie kwestionują, zasada podziału władzy ani – znacznie później upowszechniona,
właśnie w kontekście „przerostów” parlamentaryzmu – zasada państwa konstytucyjnego, z sądem konstytucyjnym jako jej sztandarowym emblematem. Znamienne jest przy tym – jak pokazują doświadczenia ostatnich ponad 200 lat – że legitymizacja polityczna parlamentu bezpośrednio zakotwiczona w woli suwerena wcale
nie musi skutkować przyjęciem zasady preponderancji parlamentu względem innych organów władzy państwowej, w tym – w stosunku do egzekutywy (bez względu na kwestię jej struktury i następstw z tego tytułu wynikających). Odwrotnie,
mieści się w niej również parlament zdominowany przez rząd, co obserwujemy
współcześnie chociażby w formie rządów premierowskich. Kiedy zaś na dynamikę
wewnątrzkrajowych relacji zachodzących w obrębie systemu rządów narzucimy
postępujące w większości państw europejskich procesy integracyjne, wiążące się
między innymi z przeniesieniem części kompetencji prawotwórczych na rzecz organów Unii Europejskiej to okazuje się, że parlament może coraz mniej, że funkcja ustawodawcza, przez stulecia będąca indykatorem jego pozycji ustrojowej, jest
mu sukcesywnie odbierana.
Nieprzeciętne zainteresowanie studiami nad parlamentaryzmem wykazują nauka prawa konstytucyjnego oraz nauki polityczne, w ramach których uprawia się
dwie pokrewne dziedziny szczegółowe: systemy ustrojowe oraz systemy polityczne. Wzgląd na podobieństwo przedmiotu badań, tj. parlamentaryzmu, sprawił, że
do przedkładanej publikacji zaproszono zarówno przedstawicieli nauki prawa
konstytucyjnego, jak i nauk politycznych. Posługują się oni różnymi podejściami
i metodami badawczymi. Wielości wykorzystywanych metod i narzędzi badawczych towarzyszy daleko idąca rozpiętość zainteresowań badawczych poszczególnych Autorów: od analizowania zjawisk i procesów w dużej przestrzeni i długim
czasie przez badanie poszczególnych instytucji parlamentarnych, po skoncentrowanie uwagi na szczegółowych mechanizmach parlamentaryzmu. Różnorodność
i towarzysząca jej wielowymiarowość prezentowanych studiów nad parlamentaryzmem w całej rozciągłości ukazują żywotność parlamentaryzmu w świecie współczesnym. Potwierdzają tezę, że parlament jest tym ogniwem procesu decyzyjnego,
które ogniskowało, ogniskuje i pewnie przez kolejne przynajmniej dziesięciolecia
będzie ogniskować rozważania nauki prawa konstytucyjnego i nauk politycznych.
Tadeusz Mołdawa
Jacek Zaleśny
Więcej na ten temat zob. J. Jaskiernia, Kluczowe pojęcia i kategorie poznawcze w prawie konstytucyjnym porównawczym i w nauce o systemach politycznych, „Athenaeum. Political Science” 2008,
vol. 20, s. 135.