Małgorzata Gębska-Lisowska, Rynek pracy

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 16, Nr 2/2012
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach
Zarządzanie i finanse
Małgorzata Gębska – Lisowska1
RYNEK PRACY
– WSPÓŁCZESNA KONSTRUKCJA
„Kapitalizm kontra kapitalizm.”
Nie jest prawdą, ze wydajność gospodarcza
– koniecznie musi się żywić niesprawiedliwością społeczną.
M. Albert
1. Rynek pracy – uwarunkowania
Rynek pracy w historycznym procesie rozwoju gospodarczego, wciąż znajduje
się w sytuacji permanentnego rozwoju. Obejmuje całość zagadnień związanych
z kształtowaniem się podaży pracy i popytu na pracę.
Podaż pracy – stanowi liczbę pracowników zatrudnionych oraz gotowych do
podjęcia pracy wraz z oferowanymi propozycjami zatrudnienia przeznaczonymi
na jej wykonanie. Wielkość podaży pracy kształtują głównie wartości demograficzne, a także wysokości płacy, dostępność do realizowanych form kształcenia…
etc. Istotnym zagadnieniem w tym zakresie są oferowane możliwości świadczeń
społecznych. W tym pojęciu mieszczą się uwarunkowania obejmujące cykl życia
przyszłego emeryta bądź rencisty.
Popyt na pracę – jest kreowany przez liczbę wszystkich miejsc pracy, które
pracodawcy stawiają do dyspozycji pracobiorcom. Najczęściej jest on określany
przez czynniki makroekonomiczne i mikroekonomiczne. W grupie makroekonomicznych istotne znaczenie mają te w rodzaju:
− wzrostu gospodarczego i stanu koniunktury,
− polityki fiskalnej w kontekście polityki pieniężnej,
1
Mgr Małgorzata Gębska – Lisowska, Dyrektor Zespołu Szkół w Krajnie.
341
− rynkowych możliwości i dystrybucji towarów,
− poziomu świadczonych usług,
− siły organizacji skupiających pracobiorców i pracodawców.
W grupie czynników mikroekonomicznych mieszczą się składniki obejmujące
m.in.:
− organizacje pracy, w tym postęp techniczny,
− kondycję finansową podmiotów rynkowych,
− zdolność do ekspansji ukierunkowanej na zbyt towarów.
Strukturalnie podaż pracy oraz popyt na pracę – kreują rynek pracy. Z funkcjonowaniem rynku pracy w ramach współcześnie realizowanej gospodarki – wiążą
się co najmniej dwa istotne zagadnienia. Pierwszym jest zatrudnienie a kolejnym
bezrobocie.
Zatrudnienie odgrywa doniosłą rolę w życiu każdego człowieka, spełnia bowiem istotne funkcje w społeczeństwie, a wśród nich na szczególną uwagę zasługują:
− funkcja ekonomiczna, mająca wpływ na tworzenie dochodu narodowego,
− funkcja dochodowa, kreująca zasobność ludności,
− funkcja rynkowa, kształtująca popyt publiczny,
− funkcja społeczna, zaspakajająca aspiracje zawodowe i społeczne,
− funkcja polityczna, współtworząca nastroje w społeczeństwie.
Wzrost zatrudnienia jest warunkiem wzrostu gospodarczego, ma również decydujący wpływ na poprawę poziomu życia społeczeństwa. Stąd tworzenie miejsc
pracy, czego konsekwencją jest wzrost zatrudnienia a także ograniczenie bezrobocia zajmują tak ważne miejsce w polityce społeczno-gospodarczej państw we
współczesnym świecie2.
W gospodarce rynkowej miejsca pracy tworzone są przede wszystkim przez
przedsiębiorców. Rola władz publicznych jest kształtowanie warunków zachęcających do ich aktywności.
Potencjał ludzki staje się decydującym czynnikiem umożliwiającym budowanie trwałej przewagi konkurencyjnej w zmieniającym się otoczeniu. Silnym argumentem zapewniającym rozwój przedsiębiorstw są umiejętności zawodowe
pracowników. To one stwarzają możliwości dające siłę współczesnym organizacjom.
Zatrudnieni pracownicy stanowią cenne źródło sukcesów firmy i to dostrzegają
współcześni menedżerowie dążąc do osiągnięć w dniu dzisiejszym, a nade
wszystko w przyszłości.
2. Polityka zatrudnienia – zadania
Działalność państwa w zakresie gospodarowania zasobami ludzkimi wraz z ich
szeroko pojętymi kwalifikacjami określana jest jako polityka zatrudnienia. Polity2
Umowa społeczna, pr. zbiór. pod red. J. Wratny, wyd. Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. Warszawa 2006, Zeszyt 1/2006.
342
ka zatrudnienia w kontekście dyscypliny naukowej, zajmuje się poszukiwaniem
środków i metod uniemożliwiających w danych warunkach optymalne gospodarowanie zasobami pracy.
Polityka zatrudnienia jest nauką stosowaną – interpretowana w kategoriach
rzeczywistych. Występuje wraz z teorią zatrudnienia, która wywodzi się z ogólnej
teorii ekonomii. Z kolei teoria zatrudnienia jest systemem praw, twierdzeń, a nawet hipotez – wyjaśniających prawidłowość kształtowania się zatrudnienia. To
w obszarze teorii zatrudnienia formułowane są prawa ekonomiczne rządzące zjawiskami i procesami występującymi na rynku pracy. Ta dyscyplina tworzy przedmiot, w ramach którego ma miejsce opisywanie, analizowanie i uogólnianie procesów oraz zjawisk zachodzących w sferze oddziaływania podaży i popytu na
pracę.
Polityka zatrudnienia stanowi integralną część zarówno polityki społecznej jak
i gospodarczej. Taka konstrukcja wynika ze specyficznego pola zainteresowań tej
dyscypliny, której podstawą jest gospodarowanie czynnikiem ludzkim. Analizowana po 1989 roku polityka społeczno-gospodarcza przyczyniła się do fundamentalnej zmiany sytuacji na rynku pracy. A nowa sytuacja – jest pochodną członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Zmiany dotyczą m.in. przepływu pracowników,
zbliżania przepisów prawnych, kształcenia oraz współpracy w dziedzinie zatrudnienia i socjalnej. Jednym z zakłóceń integracyjnych Unii Europejskiej jest popieranie przez rządy państw członkowskich zatrudnienia i tworzenia miejsc pracy,
a tym samym ograniczanie bezrobocia. W tym celu dużą wagę przywiązuje się do
zwiększania mobilności siły roboczej tak w aspekcie kwalifikacyjnym i zawodowym, jak i przestrzennym. Podstawową zasadą na której opiera się funkcjonowanie unijnych rynków pracy jest swoboda przepływu siły roboczej. W myśl tej zasady każdy obywatel państwa członkowskiego ma prawo do podjęcia zatrudnienia
w innym państwie członkowskim. Oznacza to, że polscy pracownicy mogą podejmować pracę na obszarze całej Unii, ale że również możliwy będzie napływ na
polski rynek pracy pracowników z pozostałych państw Unii.
3. Bezrobocie na rynku pracy
Zatrudnienie – kojarzone współcześnie z zasobami siły roboczej, a przede
wszystkim z osobami zatrudnionymi i z ludźmi mającymi trudności z odnalezieniem i utrwaleniem swej pozycji na rynku pracy – zaliczane jest do najistotniejszych społecznych problemów współczesnego świata. W centrum zainteresowania
znalazło się bezrobocie, z racji skutków, odczuwalnych zarówno przez osoby nie
mające pracy, jak i przez całe społeczeństwa. Bezrobocie należy do najbardziej
palących i drażliwych zagadnień zrodzonych w XX wieku, i wciąż nie znajdujących sposobów na ich rozwiązanie. Zjawisko to mieści się w centrum debat społecznych, ekonomicznych i politycznych i wszystko wskazuje na to, że nadal będzie przyciągać uwagę wszystkich partnerów rynku pracy. Wynika to z różnorodnych, dalekosiężnych skutków bezrobocia, odczuwalnych zarówno przez osoby
343
bezrobotne, jak i przez społeczeństwa3. Mają one swój wymiar ekonomiczny, ale
także wymiar społeczny. Bezrobocie jest powszechnie uznawane za zjawisko wywołujące wiele negatywnych następstw, ale trzeba również dostrzegać jego skutki
pozytywne występujące w przypadku gdy nie przekracza ono dopuszczalnych
społecznie granic. I tak:
− istnienie bezrobocia wzmaga konkurencję o miejsce pracy. Istotną rolę
w walce konkurencyjnej w obszarze zatrudnienia odgrywają kwalifikacje
i umiejętności zawodowe osób poszukujących pracy. Rodzi to silną motywację do zwiększenia nakładów ponoszonych na inwestycje w kapitał
ludzki, efektywnie lokowane w kształtowanie. Istnienie bezrobocia przyspiesza procesy wzrostu poziomu kwalifikacji zawodowych siły roboczej,
co ma istotne znaczenie dla długofalowego wzrostu gospodarczego. Kraje
dysponujące zasobami siły roboczej o wyższych kwalifikacjach charakteryzują się wyższym tempem wzrostu gospodarczego niż kraje znajdujące
się na podobnym poziomie rozwoju zamieszkałe przez społeczeństwo posiadające niższe kwalifikacje;
− bezrobocie odgrywa istotna rolę w przekształceniach strukturalnych w gospodarce. W dokonujących się zmianach gospodarczych realizowanych
w ramach transformacji systemowej niezbędne są głębokie procesy restrukturyzacyjne, wymagające realokacji siły roboczej oraz dostosowania
posiadanych kwalifikacji zawodowych do wymagań rynkowych. Stąd też
przebywanie siły roboczej w zasobie bezrobotnych może nie tylko ułatwić
przesunięcie siły roboczej z nieefektywnych do bardziej rozwojowych gałęzi oraz branż, ale także umożliwić zmiany kwalifikacji i doskonaleniu
procesów podnoszenia kwalifikacji. Istotnym jest maksymalne skracanie
okresu trwania bezrobocia, co stanowi o zachowaniu walorów ekonomicznych, społecznych a nade wszystko zawodowych osób pozostających bez
pracy;
− zjawisko bezrobocia nie jest bez znaczenia dla skuteczności polityki antyinflacyjnej. W przypadku istnienia wyższego bezrobocia, realia zatrudnienia na rynku pracy kojarzą się z osłabieniem pozycji pracowników i siły
związków zawodowych w podejmowanych działaniach przetargowych
ukierunkowanych na płace. W tej sytuacji ma miejsce zmniejszenie presji
na wzrost wynagrodzenia, co w efekcie prowadzi do osłabienia procesów
inflacyjnych. Wzrost bezrobocia powoduje ponadto osłabienie dynamiki
na towary, która odgrywa ważną rolę w kształtowaniu inflacji .
W sytuacji utrzymującego się bezrobocia zwiększa się motywacja pracowników do solidnej i wydajnej pracy. Naturalnym zjawiskiem jest również ograniczenie nadmiernej płynności zatrudnienia. Pracodawcy w tych uwarunkowaniach
mogą podejmować działania sprzyjające procesom racjonalizacji zatrudnienia,
poprawiając tym sposobem efektywność gospodarowania. W wygenerowanym
3
M. Socha, U. Sztanderska, Strukturalne podstawy bezrobocia w Polsce, Warszawa 2000, s. 14.
344
w tym zbiorze problemów, pierwszoplanową pozycję przypisuje się pogorszeniu
położenia ekonomicznego bezrobotnych i ich rodzin, znajdujące wyraz w obniżeniu stopnia zaspokojenia potrzeb. Pozostaje to w ścisłym związku ze spadkiem
dochodów osób znajdujących się w zasobie bezrobotnych.
Analizując zjawisko bezrobocia, można zdefiniować niektóre z jego rodzajów.
Ze względu na konsekwencje społeczne i ekonomiczne, konstruowany jest model
klasyczny. To w nim wyraźne jest kryterium gospodarcze i w związku z nim można wyodrębnić:
− bezrobocie frykcyjne. Jest ono nierozłącznie związane z funkcjonowaniem każdej z form gospodarki. Wynika z naturalnej płynności pracowników. W gospodarce zawsze występuje pewna liczba osób zmieniających
pracę i pozostających w związku z tym krótkookresowo bez zatrudnienia.
Zwykle musi upłynąć jakiś czas zanim bezrobotni znajdą wolne i odpowiednie do ich kwalifikacji miejsca pracy;
− bezrobocie strukturalne. Powstaje w wyniku przekształceń w strukturze
gospodarki spowodowanych upadkiem jednych a rozwojem innych branż
i gałęzi. Występuje wówczas, gdy nierównowaga na rynku pracy jest efektem niedopasowania struktury podaży pracy (głównie pod względem kwalifikacji, wykształcenia, zawodu i miejsca zamieszkania) i struktury popytu na pracę. Ma charakter dosyć trwały, ponieważ jego likwidacja wymaga
zazwyczaj zmiany zawodu, kwalifikacji lub miejsca zamieszkania;
− bezrobocie technologiczne. Związane jest z wdrażaniem postępu technicznego i technologicznego. Powstaje w wyniku zastępowania pracy żywej pracą uprzedmiotowioną (automatyzacja, mechanizacja, informatyzacja). Ten rodzaj bezrobocia czasem jest uznawany za szczególny przypadek bezrobocia technologicznego;
− bezrobocie koniunkturalne. Spowodowane jest wahaniami koniunktury
gospodarczej. Wielkość zatrudnienia i poziom bezrobocia kształtują się
różnie w kolejnych fazach cyklu. Zatrudnienie osiąga najwyższy poziom
w fazie rozkwitu, a stosunkowo najsłabiej odczuwalne są problemy związane z bezrobociem. Odwrotna jest sytuacja w fazie kryzysu, kiedy bezrobocie osiąga maksymalne rozmiary
− bezrobocie sezonowe. Wynika z sezonowości zapotrzebowania na pracę
w gałęziach gospodarki, których działalność jest uzależniona od pór roku.
Na ten typ bezrobocia szczególnie narażeni są pracujący w rolnictwie, budownictwie oraz turystyce;
− bezrobocie ukryte. Może się ono przejawiać w różnych formach. Po
pierwsze, obejmuje osoby pracujące, ale zajmujące stanowiska zbędne
z punktu widzenia ekonomicznego. Występuje w przedsiębiorstwach państwowych. Nazywane jest zatrudnieniem socjalnym albo bezrobociem
w miejscu pracy. Po drugie, oznacza przeludnienie agrarne i przeludnienie
rodzinnych warsztatów rzemieślniczych. Po trzecie, dotyczy pracowników
zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy pomimo ich gotowości
345
do pracy w pełnym wymiarze czasu oraz osób pracujących na stanowiskach nie wymagających posiadanych przez nich kwalifikacji.
Istotne jest określenie czasu trwania bezrobocia. Ze względu na czas trwania
wyróżnia się bezrobocie krótkookresowe (do 3 miesięcy), średniookresowe (od 3
do 12 miesięcy) oraz długookresowe (ponad 1 rok).
4. Bezrobocie – uwarunkowania
Zjawisko bezrobocia z każdym rokiem zatacza coraz obfitsze kręgi. Znany już
wszystkim jest katalog przyczyn powodujących tego garba na rynku pracy.
Ukształtował go przede wszystkim popyt na pracę w ujęciu stale zmniejszającego
się zapotrzebowania systemu gospodarczego na potencjał ludzi zdolnych do jej
wykonywania4. Dzieje się to w warunkach kształtowania wciąż nowego ładu
w dwóch istotnych obszarach działalności ludzkiej, a więc gospodarce i pracy.
Decydująca rola w kreowaniu tegoż ładu przypada człowiekowi i jego twórczej
działalności.
Wysokie bezrobocie ma różne przyczyny. Należą do nich:
− spowolnienie tempa rozwoju gospodarczego,
− restrukturyzacja wielu gałęzi przemysłu,
− blokady rozwojowe małych i średnich przedsiębiorstw,
− słabość impulsów rozwój owych na szczeblu lokalnym i regionalnym,
przy jednoczesnym zróżnicowaniu potencjału ekonomicznego i cywilizacyjnego pomiędzy różnymi obszarami kraju,
− operatywność służb zatrudnienia,
− słabe kwalifikacje ludzi i brak dostosowania systemu edukacji do potrzeb
rynku pracy.
W Polsce, która po latach wkroczyła na drogę gospodarki rynkowej, problem
braku pracy stanowi wyzwanie. Taka sytuacja prowokuje wręcz do stwierdzenia,
że im wyższe bezrobocie, tym bardziej trudno obarczać winą jednostkę za ten stan.
Tu nie ma miejsca na brak zaradności, bądź niskie umiejętności lub brak etyki
pracy5.
Wysokie bezrobocie kieruje uwagę na wpływ, jaki na sytuację na rynku pracy
ma państwo, polityka gospodarcza oraz czynniki zewnętrzne w rodzaju: aktualnej
koniunktury, nasilenia konkurencji, przebiegu restrukturyzacji. A ten obszar ludzkiej działalności, by zmierzał do doskonalenia działań musi być nieustannie diagnozowany i monitorowany6.
4
5
6
S. Antosik, Zmiany ustrojowe a główne potrzeby, zadania i dylematy polityki społecznej [w:]
Zeszyty Naukowe Wydziału Zarządzania i Administracji WSP w Kielcach – 1996 r., tom II,
ss. 97-98.
Por. E. Kryńska, E. Kwiatkowski, H. Zarychta, Polityka państwa na rynku pracy w Polsce w latach dziewięćdziesiątych, Wyd. IPiSS, Warszawa 1997, ss. 81-86 oraz R. Milewski, Elementarne
zagadnienia ekonomii, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003, s. 409.
Por. H. Zarychta: Skutki i koszty bezrobocia na lokalnym rynku pracy, „Praca i Zabezpieczenie
Społeczne, 1994, nr 6. s. 9; J. Unolt, Ekonomiczne problemy rynku pracy, Warszawa 1996,
s. 50-51.
346
Bezrobocie powszechnie jest oceniane jako zjawisko negatywne. I z tym stwierdzeniem trudno byłoby polemizować. Należy jednak podkreślić, że negatywne skutki wywołuje zwłaszcza bezrobocie średnio i długookresowe, a w znacznie mniejszym stopniu krótkookresowe. Temu ostatniemu, w szczególności krótkookresowemu bezrobociu frykcyjnemu, przypisuje się pewne cechy pozytywne. Istnienie
bezrobocia frykcyjnego sprzyja mobilności zawodowej i przestrzennej, wyzwala
konkurencję między poszukującymi pracy, obniża nadmierną fluktuację zatrudnionych, podnosi poszanowanie i dyscyplinę pracy, przyczynia się do zmniejszenia bezrobocia ukrytego umożliwiając racjonalizację struktury zatrudnienia oraz
osłabia presję na wzrost płac.
Negatywne skutki bezrobocia odczuwa zarówno osoba bezrobotna, jak i całe
społeczeństwo. Należy je postrzegać głównie jako marnotrawstwo istniejących
w gospodarce zasobów pracy oraz przyczynę obniżenia się dochodów społeczeństwa7.
Wraz z transformacją społeczno-gospodarczą zmienił się stosunek ludzi do
pracy. Praca przestała być dobrem danym. Stała się wartością o którą się zabiega,
której realizacja zależy od indywidualnych zdolności, umiejętności, wiedzy oraz
zapału8.
Praca jest wciąż największym społecznym wyzwaniem. Na jej gruncie generowane są stosunki społeczne, w których uczestniczą strony mające w niej żywotne
interesy.
Zatrudnienie, troska o miejsce pracy, nasz wkład w kondycję firmy – to częste
tematy rozmów współcześnie żyjących rodaków. Żyjemy przecież w realiach wolnego rynku, który wciąż reaguje nerwowo, a nawet żywiołowo na wielu swych
polach9. Wśród nich znaczną pozycję ma rynek pracy. W polityce ekonomicznej
i społecznej wszystkich krajów, a także w gospodarce pierwszorzędne znaczenie
przywiązuje się do przeciwdziałania bezrobociu.
5. Rynek pracy w procesie transformacji
Krajowy rynek pracy występujący w edycji wydarzeń transformacyjnych, nie
może kształtować się w warunkach wciąż zaskakujących pokolenie współcześnie
żyjących rodaków zjawiskami niekorzystnymi, niosącymi po wielokroć znamiona
niespodzianek. Nowe warunki zaistniałe po 2004 roku sprzyjają rozładowaniu
napięcia skumulowanego na rynku zatrudnienia. Zmiany zachodzące we współczesnej Europie nabierają coraz szybszego tempa. Są też coraz bardziej złożone
i różnorodne. Organizacje funkcjonujące w tak dynamicznym otoczeniu, muszą
również dokonywać szeregu przekształceń, w tym także i w sferze świadczenia
pracy10.
7
Zob. D. Kotlorz, Społeczno- ekonomiczne kwestie..., op.cit., s. 124-127.
A. Frączkiewicz–Wronka, M. Zrałek, Polityka społeczna w okresie transformacji, Katowice 2000,
s. 72.
9
A. Francik, A. Pocztowski, Wybrane problemy zatrudnienia i rynku pracy, Kraków 1996, s. 62.
10
A. Frączkiewicz–Wronka, M. Zrałek, Polityka społeczna…, op.cit., s. 79.
8
347
Polski rynek pracy, poddany procesom transformacyjnym, znajduje się wciąż
w sferze tworzenia go w ujęciu instytucjonalnym. Doniosłą rolę spełnia ustawa
o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobocia z 1989 roku. Po wielu latach jej obowiązywania przyjęto nową regulację prawną w 2004 roku, jest nią ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy11.
Sam proces przeprowadzania zmian jest skomplikowany i wymaga udziału
oraz czynnego uczestnictwa wszystkich zasobów ludzkich. Dzięki wprowadzonym
zmianom, firmy mogą rozwijać się i dostosowywać do różnorodnych warunków
funkcjonowania12. Zmiany są bowiem tym czynnikiem sprawczym, który jest niezbędny dla rozwoju podmiotów zainteresowanych osiąganiem zysku. Dotychczasowe doświadczenia krajów Unii Europejskiej ukazują, że jest wiele dróg prowadzących do sukcesu w sferze zatrudnienia i kreowania w gospodarce nowych
miejsc pracy.
Uwarunkowanie w obszarze funkcjonowania współczesnych przedsiębiorstw
na tak ukształtowanym rynku pracy są nader złożone, wpływa na to wiele czynników. Umiejętne ich wykorzystanie doprowadza w efekcie do pokonania konkurencji. Osiągnąć taki stan jest coraz trudniej, a jest to uzależnione od systematycznego budowania kapitału intelektualnego zatrudnionego personelu. To właśnie
potencjał ludzki staje się decydującym czynnikiem umożliwiającym budowanie
przewagi konkurencyjnej w zmieniającym się otoczeniu. Silnym argumentem
zapewniającym rozwój przedsiębiorstw są umiejętności zawodowe pracowników.
To one stwarzają możliwości dające siłę współczesnym organizacjom. Pracownicy
są strategicznym kapitałem każdego podmiotu organizacyjnego, stanowią cenne
źródło sukcesów firmy. To dostrzegają współcześni menadżerowie dążąc do osiągnięć w dniu dzisiejszym, a nade wszystko w przyszłości.
Doświadczenia krajów europejskich, które w przeszłości zmagały się z problemami bezrobocia wskazują, że pozytywne wyniki można osiągnąć poprzez
działania ukierunkowane na promocję zatrudnienia. Ramy organizacyjne i prawne
podejmowanych przedsięwzięć zmierzają do zawierania paktów społecznych na
rzecz tworzenia miejsc pracy. Podmiotami uczestniczącymi czynnie w procesie
funkcjonowania tego rodzaju umów społecznych są: rząd, pracodawcy, związki
zawodowe, organizacje pozarządowe oraz samorządy regionalne i lokalne. W ich
doświadczeniu, a także w wypracowanych efektach – upatruje się potwierdzenia
tezy, że masowego i strukturalnego bezrobocia nie można radykalnie zmieniać bez
aktywnej roli i misji właśnie tych partnerów społecznych. Źródła masowego bezrobocia tkwią bowiem nie tylko w mało elastycznej i mało sprawnej polityce rynku pracy, ale przede wszystkim w makroekonomicznej oraz regionalnej i lokalnej
polityce społeczno-gospodarczej, którą te podmioty inspirują, tworzą i realizują.
Dobre wyniki przyniosły umowy społeczne realizowane w trzech krajach: Irlandii,
Hiszpanii i Finlandii.
11
12
Dz.U. nr 106, poz. 457 z 1991 r., tekst jednolity.
Dz.U. nr 99, poz. 1001 z 2004 r.
348
Tą sytuację wyraźnie dostrzega Komisja Europejska. Sugeruje ograniczenie
liczby priorytetów i proponuje skupić się na sprawach kluczowych, które zmierzają do przyśpieszenia wzrostu gospodarczego i zwiększenia zatrudnienia. Te działania zmierzają w czterech kierunkach Przede wszystkim należy przyspieszyć
budowę społeczeństwa wiedzy, i tak – z jednej strony wiąże się to z podnoszeniem
poziomu edukacji i upowszechnianiem kształcenia ustawicznego, a z drugiej strony wspieraniem rozwoju badań naukowych. Pozwoli to na zwiększenie innowacyjności gospodarek europejskich, rozwój sektorów zaawansowanych technologicznie i wzrost wydajności pracy. Kolejnym działaniem jest budowa jednolitego
rynku, w tym zapewnienie pełnego wdrożenia istniejących dyrektyw we wszystkich krajach członkowskich oraz usunięcie barier nieracjonalnej konkurencji
szczególnie posadowionej w sektorze usług. Trzecim zadaniem jest wspieranie
przedsiębiorczości poprzez eliminowanie administracyjno-biurokratycznych przeszkód w zakładaniu i prowadzeniu firm. Dotyczy to zwłaszcza małych i średnich
przedsiębiorstw, w których przede wszystkim powstają nowe miejsca pracy. Następnym istotnym kierunkiem jest zreformowanie rynku pracy w celu zwiększenia
mobilności, elastyczności i adaptacyjności siły roboczej, w warunkach zachowania
niezbędnego poziomu bezpieczeństwa pracy i ochrony interesów pracowniczych13.
W Europie jest mniej pracy. W istniejących uwarunkowaniach ma miejsce starzenie się społeczeństw. Coraz większa liczba osób objęta jest systemem zabezpieczeń socjalnych, a coraz mniejsza pracuje i tworzy dochód. Przyczyny słabej
dynamiki wzrostu gospodarczego w Europie łatwo zidentyfikować. Poziom PKB
na mieszkańca jest iloczynem trzech czynników, a więc: stopy zatrudnienia, czyli
liczby pracujących w relacji do całej populacji ludzi w wieku produkcyjnym,
średniej długości czasu pracy na jednego zatrudnionego (np. w godzinach na rok)
oraz średniej wydajności na jedną godzinę pracy.
Przyspieszenie rozwoju gospodarczego jest możliwe, ale jest uzależnione od
eliminacji istniejących barier rozwojowych i uruchomienia nowych sił powodujących wzrost gospodarki tkwiących w przedsiębiorczości, kwalifikacjach i aspiracjach zawodowych zasobów ludzkich.
I tu jawi się potrzeba:
− aktywizowania działań na rynku pracy,
− zintensyfikowania działań na rzecz tworzenia przedsiębiorstw.
6. Aktywne formy rynku pracy
Aktywne działania na rynku pracy: Aktywna polityka na rynku pracy w Polsce
obejmuje sześć rodzajów programów:
1. usługi pośrednictwa pracy,
2. szkolenia,
3. prace interwencyjne,
4. roboty publiczne,
13
D. Rosati, Alarm dla Europy, Gazeta Wyborcza z 1 marca 2005 r., s. 27.
349
5. pożyczki dla bezrobotnych,
6. pożyczki dla zakładów pracy.
Są one ukierunkowane na przeciwdziałanie zjawisku bezrobocia, tak groźnego
dla społeczeństwa i struktur gospodarczych państwa. Interesująca jest treść merytoryczna wykonywanych przez nie zadań i tak:
− usługi pośrednictwa pracy, realizowane są w oparciu o bezpłatne udzielanie pomocy bezrobotnym i pracodawcom przez urzędy pracy, celem znalezienia miejsc pracy i pracowników. Świadczenie tych usług ma miejsce
przy pełnej dostępności dla partnerów rynku pracy, z zachowaniem zasad
dobrowolności, równości oraz jawności. Pracodawcy mają obowiązek
zgłaszania wolnych miejsc pracy do rejonowych urzędów pracy, ale bez
obliga sankcji dla tych, którzy tego nie robią;
− szkolenia, zasadniczym ich celem jest przyuczenie do zawodu oraz podniesienie kwalifikacji. Obydwie te formy zwiększają szanse zatrudnienia
dla uczestników. W trakcie szkolenia trwającego nie dłużej niż 6 miesięcy,
osoby uczestniczące w przypadku posiadania uprawnień do zasiłku,
otrzymują go w wysokości 115%. Ustawa przewiduje regres zabezpieczający w stosunku do bezrobotnej osoby, która ze swej winy nie ukończyła
szkolenia;
− prace interwencyjne, szeroko stosowana forma aktywizacji zawodowej
bezrobotnych w stworzeniu im szansy na stałe zatrudnienie. Polega na
częściowym subsydiowaniu przez urzędy pracy tych pracodawców, którzy
tworzą dodatkowe miejsca pracy dla bezrobotnych;
− roboty publiczne, forma wprowadzona w 1992 r., przeznaczona w celu aktywizacji osób długookresowo bezrobotnych. Roboty publiczne są wspólnie organizowanym przedsięwzięciem władz lokalnych i urzędów pracy.
Polegają na wykonywaniu zadań społecznie użytecznych odnoszących się
głównie w swym zakresie do obszaru infrastruktury gospodarczej;
− pożyczki dla bezrobotnych, z przeznaczeniem na rozpoczęcie działalności
gospodarczej. Ich założeniem jest tworzenie miejsc pracy przez samozatrudnienie bezrobotnych a także promowanie rozwoju małych firm. W tym
celu konieczne było przedłożenie biznesplanu w urzędzie pracy.
7. Działalność gospodarcza przedsiębiorstw
Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej weszła w życie w dniu 21
sierpnia 2004 roku. Mocą jej regulacji wprowadzono wiele ułatwień dla przedsiębiorców, zarówno przy podejmowaniu działalności, jak i w trakcie jej prowadzenia. Przyjęte w niej rozwiązania stwarzają lepsze otoczenie prawne dla przedsiębiorców, a także umożliwiają skuteczną ochronę ich interesów14.
14
Ustawa o działalności gospodarczej z dnia 23 grudnia 1989 r. (Dz.U. nr41, poz.324, zm. Dz.U.
z 1990 nr26, poz.149).
350
Ustawa zdefiniowała pozycję mikroprzedsiębiorcy a także zmieniła definicję
małego i średniego przedsiębiorcy. Jest to istotne działanie, bowiem zmiana progów wartości obrotu oraz sumy aktywów oznacza uzyskanie korzystnego statusu
przed mikroprzedsiębiorcę oraz małego i średniego przedsiębiorcę w sytuacji gdy
będzie zabiegał o przyznanie pomocy publicznej z funduszy strukturalnych Unii
Europejskiej. I tak:
− mikroprzedsiębiorcą określany jest przedsiębiorca, w przypadku, którego
poziom zatrudnienia wyniósł średniorocznie mniej niż 10 pracowników,
a osiągany przez niego obrót netto lub suma aktywów nie przekroczyły
równowartości w złotych 2 milionów Euro;
− mały przedsiębiorca to taki, który, w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniał średniorocznie mniej niż 50 pracowników
oraz osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług
oraz operacji finansowych nie przekraczający równowartości w złotych
10 mln Euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec
jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych powyższej
kwoty;
− za średniego przedsiębiorcę uważa się takiego, który, w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniał średniorocznie mniej niż
250 pracowników, zaś jego roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie przekroczył równowartości
w złotych 50 mln Euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na
koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 43
mln Euro.
Podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej jest wolne i dozwolone
każdemu na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych przepisami
prawa. Działalność taką może prowadzić osoba fizyczna, osoba prawna, a także
jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej.
Osoby prowadzące działalność gospodarczą15 mogą podejmować działania
i czynności, które nie są przez prawo zabronione. Obowiązane są do przestrzegania przewidzianych prawem warunków dotyczących ochrony przed zagrożeniem
zdrowia i życia ludzkiego oraz innych warunków określonych w przepisach budowlanych, sanitarnych, przeciwpożarowych i ochrony środowiska. Działalnością
gospodarczą jest działalność wytwórcza, bankowa, handlowa i usługowa – prowadzona w celach zarobkowych i na własny rachunek podmiotu prowadzącego taką
działalność.
Podjęcie działalności gospodarczej przez osoby fizyczne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej wymaga zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej.
W ramach tej czynności, określanej zwyczajowo pierwszym krokiem pamiętać
należy, że w zgłoszeniu należy podać:
15
Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r. (Dz.U. nr173, poz.1807).
351
imię i nazwisko przedsiębiorcy;
nazwę firmy;
nr ewidencyjny PESEL przedsiębiorcy;
adres zamieszkania przedsiębiorcy;
adres siedziby firmy;
rodzaj działalności określony zgodnie z symbolami Polskiej Klasyfikacji
Działalności;
− miejsce wykonywania działalności;
− datę rozpoczęcia działalności.
Opłata za zgłoszenie do ewidencji działalności gospodarczej wynosi 100 zł.
W przypadku prowadzenia działalności gospodarczej w formie spółki cywilnej,
zgłoszenia do ewidencji dokonuje każdy ze wspólników z osobna – każdy też
wnosi osobno opłatę. Organ ewidencyjny wydaje zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej w ciągu maksymalnie 14 dni od złożenia wniosku. Sprawy nie wymagające prowadzenia postępowania wyjaśniającego są załatwiane w dniu dokonania zgłoszenia.
Kolejną czynnością jest wystąpienie o nadanie numeru REGON w Urzędzie
Statystycznym.
Wydanie REGONu następuje w terminie 14 dni. W przypadku spółki cywilnej
REGON nadawany jest samej spółce, a nie każdemu ze wspólników z osobna.
Następnym i ważnym ruchem jest zabieganie o założenia konta bankowego
a także wyrobienie pieczątki firmowej. Obowiązkowe nie jest tylko założenie konta firmowego, ale także powiadomienie odpowiednich organów o wszelkich zmianach dotyczących rachunku bankowego przedsiębiorstwa w terminie najdalej 14
dni od daty ich powstania. Pieczątka firmowa jest natomiast niezbędna m.in. Przy
zakładaniu rachunku bankowego lub wystawianiu dokumentów sprzedaży. Wyrabiając pieczątkę firmową, samodzielnie określa się dane, które się na niej znajdą.
Powinna ona zawierać:
− oznaczenie firmy (imię i nazwisko osoby fizycznej oraz nazwa firmy),
− dane teleadresowe siedziby firmy;
− numer NIP;
− numer REGON.
Istotnym jest dokonanie rejestracji NIP w Urzędzie Skarbowym i wybranie
formy opodatkowania.
Uzupełnieniem tych przedsięwzięć jest zgłoszenie się przedsiębiorcy do ZUS
w terminie 7 dni od rozpoczęcia wykonywania od rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej. Rozpoczynający działalność gospodarczą podlega obowiązkowym ubezpieczeniom:
− emerytalnemu,
− rentowemu,
− wypadkowemu,
− zdrowotnemu,
−
−
−
−
−
−
352
a także składki na Fundusz Pracy oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
Dokonanie zgłoszenia do Państwowej Inspekcji Pracy jest kolejnym obowiązkiem przedsiębiorcy zatrudniającego pracowników. W ciągu 30 dni od daty zatrudnienia musi powiadomić na piśmie właściwego inspektora pracy Państwowej
Inspekcji Pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu,
rodzaju i zakresie prowadzonej działalności oraz liczbie pracowników.
Abstrakt
Lata transformacji społeczno-gospodarczej charakteryzują się wciąż zbieraniem doświadczeń. Jest to przecież czas, w którym zdarza się, że funkcjonują „stare mechanizmy – jeszcze minionej epoki”, a nowych wciąż doświadczamy.
W sferze życia gospodarczego etyka powoli nabiera cech znacznej użyteczności.
Dla wielu podmiotów stopniowo staje się ona wartością ekskluzywną. Jej cena
w kontekście aksjologicznym – jest tym wyższa, im wyżej ludzie sobie ją cenią.
Dziś – jest czasem nowych wyzwań. Wykreowane nowe warunki, rodzą nowe
potrzeby. Jednakże najgłośniejsze jest – przypomnienie konieczności zbudowania
modelu zatrudnienia w kraju i wprowadzenie wreszcie ładu etycznego w tej najważniejszej sferze życia współcześnie żyjących. Wydaje się, że w realiach tego
rynku, problemem nie są już tylko osoby bezrobotne, ale również nie dające się
zatrudnić. W tej sytuacji, z każdym następnym rokiem powiększa się chaos na
rynku prącym.
Labour market – the modern structure
Years of social and economic transformations are characteristic of gaining new
experiences. The period of transition combines both the mechanisms of old system
as well as the new ones which are being implemented. In the sphere of economy,
the ethics is slowly growing more and more useful, whereas for many business
entities it is gradually becoming an exclusive value. In the axiological context, the
more people appreciate it, the higher its value. The present is a time of new challenges while new circumstances are giving rise to some new needs. However, the
most pronounced issue, which should be emphasised, is the necessity of establishing an employment model and introducing ethical governance for this most important sphere of modern living. The problem on the labour market seems to be
not only the unemployed but also the people who refuse to be employed, which is
why chaos on the labour market increases every year.
MBA Małgorzata Gębska – Lisowska, Headteacher of Primary and Lower-Secondary
School in Krajno.
353