Zbiorowiska łškowe na glebach murszowych w dolinie rzeki Omulew

£¹karstwo w Polsce (Grassland Science in Poland), 15, 155-166
© Copyright by Polish Grassland Society, Poznañ, 2012
PL ISSN 1506-5162
ISBN 978-83-89250-28-5
Zbiorowiska ³¹kowe na glebach murszowych
w dolinie rzeki Omulew
J. PAWLUCZUK1, K. GRABOWSKI2
1
2
Katedra Gleboznawstwa i Ochrony Gleb,
Katedra £¹karstwa, Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie
Meadow communities occupying muck soils in the Omulew river valley
Abstract. Floristic and phytosociological studies were conducted on drained managed and
unmanaged meadows occupying organic soils with a different moisture content. Soil samples
were analyzed to determine their physical properties and the concentrations of total nitrogen,
phosphorus and potassium. Phytosociological data were collected in 20 relevés representing different vegetation layers. A list of plant species was compiled and cover coefficients were calculated using the five-point Braun-Blanquet scale. The uppermost horizon of organic-muck soils
had an acidic reaction, a high content of phosphorus, calcium and iron, an average cooper content,
and a low content of potassium, magnesium and zinc. Managed hay meadows were dominated by
the following valuable grasses: Alopecurus pratensis, Festuca rubra, Phleum pratense, Poa
pratensis and Dactylis glomerata, accompanied by leguminous plants, herbs and weeds. Grassland abandonment led to undesirable changes in sward composition and contributed to the introduction of species with poor nutritional quality, such as: Avenula pubescens, Holcus lanatus,
Deschampsia caespitosa, Elymus repens and Anthoxanthum odoratum.
K e y w o r d s: meadows, organic-muck soils, extensive use, floristic composition
1. Wstêp
Torfowiska niskie, bêd¹ce jednym z podstawowych elementów krajobrazu Warmii
i Mazur, podlegaj¹ gwa³townym i najczêœciej nieodwracalnym przemianom. Dzieje siê
to na skutek permanentnej, poœredniej i bezpoœredniej ingerencji cz³owieka w œrodowisko przyrodnicze tych terenów. G³ówn¹ przyczyn¹ tych przemian s¹ zaburzenia w stosunkach wodnych torfowisk, czêsto bardzo radykalne, co powoduje nie tylko przerwanie
procesu torfotwórczego, ale tak¿e zmiany w³aœciwoœci gleb i charakteru szaty roœlinnej
(B IENIEK i G RABOWSKI, 2007; £ ACHACZ, 2001; P AWLUCZUK, 2001; P AWLUCZUK
i GOTKIEWICZ, 2003, PROÑCZUK i GRZYB, 1976)
Zbiorowiska roœlinne wystêpuj¹ce w dolinach rzecznych bywaj¹ niejednokrotnie
nara¿one wiosn¹ na zatapianie, na nadmiar, b¹dŸ niedobór wody w okresie letnim
(SZWEJKOWSKI i WSP., 2002).
156
J. Pawluczuk, K. Grabowski
Zaniedbania w gospodarce na tych terenach, zw³aszcza, zaniechanie lub ograniczenie u¿ytkowania prowadzi czêsto do zubo¿enia sk³adu gatunkowego oraz opanowania
runi przez nieliczne gatunki roœlin (GRABOWSKI i WSP., 2005; KRYSZAK i WSP., 2007;
STYPIÑSKI i GROBELNA, 2000). Ustêpowanie roœlin w tych warunkach siedliskowych
jest zjawiskiem bardzo niepokoj¹cym.
Odrêbnoœæ zbiorowisk ³¹kowo-pastwiskowych na terenie Pojezierza Olsztyñskiego
wynika czêsto ze specyfiki fizjograficznej, genezy i w³aœciwoœci utworów wyœcielaj¹cych doliny, bardzo zró¿nicowanych i dynamicznie ulegaj¹cych przeobra¿eniom
gleb hydrogenicznych (OLESIÑSKI i OLKOWSKI, 1979).
Celem niniejszych badañ by³o okreœlenie sk³adu florystycznego zbiorowisk
³¹kowych jako skutku zmieniaj¹cych siê warunków siedliskowych i u¿ytkowania na
dawno zmeliorowanym obiekcie G³uch, w dolinie rzeki Omulew.
2. Materia³ i metody
Badania prowadzono na ekstensywnie u¿ytkowanym obiekcie ³¹kowym G³uch (137
ha), po³o¿onyn na zmeliorowanym i zagospodarowanym torfowisku niskim, w dolinie
rzeki Omulew, w mezoregionie Równiny Mazurskiej (KONDRACKI, 2000).
W latach 1969–1970 badany obszar zmeliorowano za pomoc¹ sieci rowów otwartych. G³ównym Ÿród³em wody, która zasila ³¹ki na obiekcie jest rzeka Omulew. Nawadnianie ca³ego obiektu odbywa siê za pomoc¹ stacji pomp i rowów odwadniaj¹co-nawadniaj¹cych. Specyfik¹ badanego obiektu jest podnoszenie siê jego rzeŸby terenu w miarê
oddalania od koryta rzeki Omulew oraz charakterystyczna mikrorzeŸba spowodowana
licznymi mineralnymi wyniesieniami gr¹dowymi o deniwelacjach do 1,4 m. Takie
warunki powoduj¹, ¿e poziom wód gruntowych jest zró¿nicowany. W latach dziewiêædziesi¹tych na skutek przemian w³asnoœciowych zmala³o zainteresowanie opisywanym
obiektem. Brak odpowiedniej konserwacji urz¹dzeñ melioracyjnych obni¿y³o sprawnoœæ systemu odwadniaj¹co-nawadniaj¹cego i doprowadzi³o do zachwiania stosunków
wodno-powietrznych i degradacji runi.
W reprezentatywnych profilach glebowych (po piêæ na ³¹ce dawno zagospodarowanej i zdegradowanej) pobrano próby glebowe, w których oznaczono podstawowe
w³aœciwoœci fizykochemiczne metodami powszechnie stosowanymi (OKRUSZKO, 1988;
SAPEK i SAPEK, 1997). Oznaczono:
– gêstoœæ objêtoœciow¹ przy u¿yciu cylinderków o pojemnoœci 100 cm3;
– porowatoœæ ogóln¹ wyliczon¹ z gêstoœci i zawartoœci materii organicznej wg
wzoru:
P = (1–G obj./G w³.)3 x 100;
– pH w H2O i w 1 mol dcm–3KCl – metod¹ potencjometryczn¹;
– zawartoœæ wêgla organicznego metod¹ ISO;
– zawartoœæ azotu ogólnego – metod¹ Kjeldahla;
© PT£, £¹karstwo w Polsce, 15, 2012
Zbiorowiska ³¹kowe na glebach murszowych w dolinie rzeki Omulew
157
– zawartoœæ fosforu i potasu przyswajalnego – metod¹ kolorymetryczn¹ po ekstrakcji w 0,5 M HCl. W pracy przedstawiono uœrednione wyniki analiz chemicznych badanych gleb.
Badania florystyczno-fitosocjologiczne szaty roœlinnej obejmowa³y u¿ytki produktywne (ok. 60%) i nieproduktywne, czyli wy³¹czone z u¿ytkowania (ok. 40% powierzchni) wystêpuj¹ce w zró¿nicowanych warunkach wilgotnoœciowo-glebowych.
Szczególn¹ uwagê zwrócono na szatê roœlinn¹ na suchych i okresowo suchych ³¹kach.
Wykono po 10 zdjêæ fitosocjologicznych (po 2 zdjêcia wokó³ odkrywki glebowej)
w charakterystycznych p³atach roœlinnoœci na ³¹ce dawniej zagospodarowanej i zdegradowanej. Sporz¹dzono listê gatunków roœlin, a stopieñ pokrycia powierzchni przez
poszczególne gatunki okreœlono wed³ug 7-stopniowej skali Braun-Blanqueta. Nazwy
gatunków roœlin przyjêto za MIRKIEM i WSP. (2004).
3. Wyniki i dyskusja
3.1. Charakterystyka warunków glebowych
Na terenie badanego obiektu, w s¹siedztwie rzeki Omulew, wystêpuj¹ gleby organiczne murszowe wytworzone z torfów szuwarowych i olesowych ró¿nej mi¹¿szoœci
i stopnia rozk³adu od R1 do R3. Wed³ug najnowszej systematyki (2011) s¹ to gleby organiczne hemo-murszowe (OMe) i sapro-murszowe (Oma). W warstwach sp¹gowych tych
gleb wystêpuj¹ gruboziarniste piaski sandrowe.
Zró¿nicowana zawartoœæ materii organicznej w badanych glebach zwi¹zana jest z ich
w³aœciwoœciami fizycznymi. Gleby organiczne o du¿ej zawartoœci materii organicznej
odznacza³y siê nisk¹ gêstoœci¹ w³aœciw¹ i wysok¹ porowatoœci¹ (tab. 1).
Gleby organiczne hemo-murszowe cechowa³y siê najwy¿sz¹ zawartoœci¹ materii
organicznej, wêgla organicznego i azotu ogólnego, natomiast najni¿sze wartoœci stwierdzono w glebach murszowatych w³aœciwych. Jest to zwi¹zane z ewolucyjnymi przemianami tych gleb, podczas których w wyniku zachodz¹cych procesów glebotwórczych
dochodzi do zaniku materii organicznej (£ACHACZ, 2001; BIENIEK i GRABOWSKI, 2007).
Poziom wód gruntowych by³ zró¿nicowany i w glebach organicznych hemo-murszowych waha³ siê od 51 do 67 cm, natomiast w glebach organicznych sapro-murszowych
od 78 do 150 cm i poni¿ej profilu glebowego.
Bior¹c pod uwagê zasady racjonalnego odwodnienia gleb hydrogenicznych analizowane gleby kwalifikuj¹ siê do kategorii okresowo za suchych i trwale za suchych (SZUNIEWICZ i WSP., 1991). Wed³ug przyjêtych liczb granicznych (1990) gleby organiczne
hemo-murszowe i gleby sapro-murszowe charakteryzuj¹ siê wysok¹ zawartoœci¹ fosforu, nisk¹ potasu oraz kwaœnym odczynem. Natomiast najszerszym stosunkiem C:N
wyró¿naj¹ siê gleby murszowate w³aœciwe (tab. 2).
© PT£, Grassland Science in Poland, 15, 2012
158
J. Pawluczuk, K. Grabowski
Tabela 1. W³aœciwoœci fizyczne poziomu powierzchniowego gleb murszowatych obiektu G³uch
Table 1. Physical properties of surface horizon of mucky soils at G³uch sites
Wyszczególnienie
Specification
Utwór glebowy
Soil formation
PopielnoϾ (% s.m.)
Ash content (% d.m.)
Gêstoœæ obj. (g.cm–3)
Bulk denisity (g.cm–3)
Gêstoœæ w³. (g.cm–3)
Specific denisity (g.cm–3)
Porowatoœæ ogólna (%)
Total porosity (%)
Gleba organiczna
hemo-murszowa
œrednio zmursza³a
Organic soil
hemo-muck, medium
transformated
mursz w³aœciwy;
proper muck
Gleba Soil
Gleba organiczna
sapro-murszowa
na piasku luŸnym
Organic soil
sapro-muck
on loose sand
mursz w³aœciwy;
proper muck
utwór murszowaty;
mucky horizon
31,35
41,65
84,65
0,35
0,36
1,16
1,79
1,91
2,38
0,81
0,82
0,53
Gleba murszowata
na piasku luŸnym
Mucky soil
on loose sand
Tabela 2. W³aœciwoœci chemiczne poziomu powierzchniowego gleb murszowatych obiektu G³uch
Table 2. Chemical properties of surface horizon of mucky soils at G³uch sites
Wyszczególnienie
Specification
Utwór glebowy
Soil formation
pH w H2O – pH in H2O
pH w KCl – pH in KCl
Materia organiczna (g.kg–1)
Organic mater (g.kg–1)
C-org. (g.kg–1s.m.)
Org. C (g.kg–1d.m.)
N-og. (g.kg–1s.m.) – Total N
C:N
P* (g.kg–1)
K* (g.kg–1)
Gleba organiczna
hemo-murszowa
œrednio zmursza³a
Organic soil
hemo-muck, medium
transformated
mursz w³aœciwy;
proper muck
5,60
4,9
Gleba Soil
Gleba organiczna
sapro-murszowa
na piasku luŸnym
Organic soil
sapro-muck
on loose sand
mursz w³aœciwy;
proper muck
5,5
4,8
686,5
583,5
153,5
398,15
338,4
89,0
27,79
14,3
5,2
0,20
25,05
13,51
0,31
0,13
5,76
15,4
0,08
0,06
Gleba murszowata
w³aœciwa na piasku
luŸnym
Mucky soil on loose
sand
utwór murszowaty;
mucky horizon
5,5
4,9
*Zawartoœæ sk³adników rozpuszczalnych w 0,5 M.dm–3HCl.
*Content available elements soluble in 0.5 M.dm–3HCl.
© PT£, £¹karstwo w Polsce, 15, 2012
Zbiorowiska ³¹kowe na glebach murszowych w dolinie rzeki Omulew
159
3.2. Charakterystyka zbiorowisk roœlinnych
Ró¿norodnoœæ florystyczn¹ badanych ³¹k na obiekcie G³uch kszta³tuj¹ przede
wszystkim czynniki siedliskowe (stosunki wodne, rodzaj i zasobnoœæ gleby w sk³adniki
pokarmowe) i antropogeniczne (nawo¿enie, intensywnoœæ u¿ytkowania i zabiegi pielêgnacyjne).
£¹ka zdegradowana jest klasycznym przyk³adem postêpuj¹cych niekorzystnych
zmian w szacie roœlinnej wynikaj¹cych z zaniechania, b¹dŸ ograniczenia u¿ytkowania.
Stwierdzono wystêpowanie 62 gatunków roœlin naczyniowych, w tym tylko 9 gatunków
traw uprawnych, 7 gatunków traw dziko rosn¹cych, 5 gatunków roœlin bobowatych oraz
41 gatunków zió³ i chwastów (tab. 1). Badania NIEDWIECKIEGO i IN. (2008) potwierdzaj¹, ¿e zaprzestanie gospodarki ³¹kowo-pastwiskowej powoduje drastyczne zmiany
w obrêbie szaty roœlinnej. Ubo¿eje sk³ad florystyczny i zmieniaj¹ siê stosunki iloœciowe.
Zmniejszy³ siê udzia³ traw wysokich, a zwiêkszy³ siê Festuca rubra i Poa pratensis
(STYPIÑSKI i GROBELNA, 2000; KRYSZAK i IN. 2007; RATYÑSKA, 2001). Innym kierunkiem przemian w dolinach rzecznych jest wzrost udzia³u w runi okaza³ych roœlin dwuliœciennych. Jak podaj¹ JODE£KA i IN. (2005) du¿y udzia³ roœlin dwuliœciennych, a niski
wartoœciowych traw pastewnych charakteryzuje zbiorowiska zdegradowane. Najczêœciej z traw wystêpowa³y: Festuca rubra, Poa pratensis i Alopecurus pratensis. Czêsto
wystêpowa³y: Holcus lanatus, Deschampsia caespitosa i Elymus repens, które obni¿aj¹
wartoœæ gospodarcz¹ u¿ytku. Rzadziej natomiast spotykano: Avenula pubescens, Anthoxanthum odoratum i Dactylis glomerata.
Wystêpowanie ma³owartoœciowych traw w runi m.in. Deschampsia caespitosa, Holcus lanatus i Anthoxanthum odoratum œwiadczy o wadliwych warunkach wodno-powietrznych siedlisk (przesuszeniu) i ekstensywnej gospodarce ³¹kowej (GAMRAT i IN. 2010;
BARY£A i URBAN, 1999). Wed³ug TR¥BY (1994) na ³¹kach w dolinie £abuñki œmia³ek
darniowy opanowa³ zarówno ³¹ki jak i pastwiska, w obni¿eniach terenowych, w pobli¿u
rzeki i Ÿle funkcjonuj¹cych rowów melioracyjnych, w siedliskach obsychaj¹cych latem
zwykle niew³aœciwie u¿ytkowanych.
Z roœlin bobowatych najczêœciej wystêpowa³y Vicia cracca i Trifolium repens. Znajduje to potwierdzenie w pracy TR¥BY (1994), która podaje, i¿ bogatsze w roœliny bobowate s¹ zbiorowiska na glebach mineralnych. Zio³a i chwasty: reprezentowa³y gatunki
takie jak: Rumex acetosa, Taraxacum officinale, Plantago lanceolata, Cerastium holosteoides, Ranunculus acris, Veronica chamaedrys, Achillea millefolium, Cardaminopsis
arenosa, Potentilla anserina, Ranunculus repens i Veronica serpyllifolia. Badania KRYSZAK (2004) potwierdzaj¹, ¿e w warunkach nieprawid³owego u¿ytkowania ³¹k i pastwisk w siedliskach o wysokiej zasobnoœci gleb w azot, oprócz ekspansji traw pastewnych, obserwuje siê ekspansjê apofitycznych gatunków traw nieuprawnych np. Holcus
lanatus, Deschampsia caespitosa, Bromus hordeaceus, Poa annua, Agropyron repens
oraz roœlin dwuliœciennych z grupy zió³ i chwastów – Plantago lanceolata, Rumex acetosa, Taraxacum officinale, Urtica dioica, Ranunculus repens i Achillea millefolium.
Œrednio czêsto wystêpowa³o 8 gatunków, niezbyt czêsto – 12, natomiast sporadycznie – 23 gatunki (tab. 1). Jak podaje KRYSZAK (2004) synantropizacja flory zbiorowisk
© PT£, Grassland Science in Poland, 15, 2012
160
J. Pawluczuk, K. Grabowski
³¹kowych wp³ywa tak¿e na liczbê gatunków i ich ró¿norodnoœæ florystyczn¹, zale¿nie od
aktualnego stadium sukcesji.
W najwiêkszym nasileniu wystêpowa³a kostrzewa czerwona – wspó³czynnik pokrycia powierzchni – 3235,3. Du¿o mniejsze wspó³czynniki pokrycia powierzchni,
mieszcz¹ce siê w granicach 1044,7–1221,2 uzyska³y: owsica omszona i szczaw zwyczajny, a stosunkowo mniejsze: k³osówka we³nista, œmia³ek darniowy, tomka wonna
i jaskier ostry (tab. 1).
Wkraczanie gatunków o ma³ej wartoœci paszowej m.in. Avenula pubescens, Holcus
lanatus, Deschampsia caespitosa, Elymus repens, Anthoxanthum odoratum i innych prowadzi do ca³kowitej degradacji runi. Jak podaj¹ GRZEGORCZYK i WSP. (2001) i MATUSZKIEWICZ (2001) pojawienie siê Deschampsia caespitosa na u¿ytkach zielonych œwiadczy o wadliwym, b¹dŸ ekstensywnym ich u¿ytkowaniu.
Wed³ug URBAN i GRZYWNY (2003) gatunki ma³owartoœciowe Holcus lanatus
i Anthoxanthum odoratum wystêpuj¹ w przypadku ekstensywnego nawo¿enia i przesuszenia gleb. Natomiast Cardaminopsis arenosa wystêpuje równie¿ na silnie przesuszonych glebach typu murszowego.
Na ³¹ce dawniej zagospodarowanej ekstensywnie u¿ytkowanej wystêpowa³o ³¹cznie
43 gatunki roœlin naczyniowych, w tym: 12 gatunków traw, 5 – bobowatych oraz 26 –
zió³ i chwastów (tab. 2).
W porównaniu do ³¹ki zdegradowanej trawy wartoœciowe wystêpowa³y w znacznie
wiêkszym nasileniu, szczególnie Alopecurus pratensis dla którego zanotowano
wspó³czynnik pokrycia powierzchni 4166,7 (tab. 2). Przewagê tego gatunku w runi
t³umaczyæ mo¿na brakiem konserwacji urz¹dzeñ melioracyjnych oraz zaprzestaniem
pracy przepompowni, na co zwracaj¹ uwagê tak¿e w swoich badaniach: BIENIEK i GRABOWSKI (2007), GAMRAT i WSP. (2010), NIEDWIECKI i WSP. (2002), SZUNIEWICZ i WSP.
(1991). W du¿ym nasileniu wystêpowa³y tak¿e Festuca rubra i Phleum pratense. Mniejsze wspó³czynniki pokrycia powierzchni mieszcz¹ce siê w granicach 500,0 – 666,7 uzyska³y: Poa pratensis, Dactylis glomerta, Festuca pratensis i Lolium perenne.
Z roœlin bobowatych wystêpowa³y czêsto: Trifolium repens i Vicia cracca. Natomiast
z zió³ i chwastów: Cardaminopsis arenosa, Rumex acetosa, Plantago lanceolata, Stellaria graminea, Ranunculus repens, Achillea millefolium i Veronica chamaedrys.
Z przedstawionych danych wynika, i¿ z traw Festuca rubra, z roœlin bobowatych:
Vicia cracca i Trifolium repens natomiast z zió³ i chwastów: Rumex acetosa, Plantago
lanceolata, Ranunculus repens, Achillea millefolium, Cardaminopsis arenosa, Veronica chamaedrys spotykane s¹ czêsto zarówno na ³¹ce zdegradowanej, jak i zagospodarowanej, ekstensywnie u¿ytkowanej. Zdaniem RYGIELSKIEGO (2001) oraz GRZEGORCZYKA i WSP. (2001) wy³¹czenie z u¿ytkowania, po³¹czone z zaprzestaniem prac
zwi¹zanych z konserwacj¹ urz¹dzeñ melioracyjnych i zaistnia³ymi z tego powodu
zmianami w uwilgotnieniu siedlisk glebowych, czêsto prowadzi do przebudowy zbiorowisk roœlinnych. Zagro¿eniem dla badanych ³¹k w dolinie rzeki Omulew by³o zaniechanie ich u¿ytkowania, sprzyjaj¹ce ekspansji ubogich florystycznie fitocenoz. W tym
kontekœcie utrzymanie dotychczasowych warunków siedliskowych po³¹czone z ekstensywnym u¿ytkowaniem stanowi podstawê do objêcia tego obszaru ochron¹ jako
u¿ytku ekologicznego lub zespo³u przyrodniczo-krajobrazowego.
© PT£, £¹karstwo w Polsce, 15, 2012
Zbiorowiska ³¹kowe na glebach murszowych w dolinie rzeki Omulew
161
Tabela 3. Sk³ad florystyczny ³¹ki wy³¹czonej z u¿ytkowania, zdegradowanej
Table 3. Floristic composition of exploitation excluded neglected meadow
Gatunek
Species
Trawy – Grasses
Festuca rubra L. sensu lato
Poa pratensis L.
Alopecurus pratensis L.
Holcus lanatus L.
Deschampsia caespitosa (L.)
Œmia³ek darniowy
P. Beauv.
Perz w³aœciwy
Elymus repens (L.) Gould.
Owsica omszona
Avenula pubescens (Huds.) Dumort
Tomka wonna
Anthoxanthum odoratum L.
Kupkówka pospolita
Dactylis glomerata L.
Mietlica pospolita
Agrostis capillaris L.
Stok³osa bezostna
Bromus inermis Leyss.
Stok³osa miêkka
Bromus hordeaceus L.
Kostrzewa ³¹kowa
Festuca pratensis L.
Arrhenatherum elatius (L.) P. Beaur.
Rajgras wynios³y
Ex J. Presl & C. Presl
Tymotka ³¹kowa
Phleum pratense L.
¯ycica trwa³a
Lolium perenne L.
Motylkowe – Legumes
Wyka ptasia
Vicia cracca L.
Koniczyna bia³a
Trifolium repens L.
Koniczyna ³¹kowa
Trifolium pratense L.
Groszek ³¹kowy (¿ó³ty)
Lathyrus pratensis L.
Komonica b³otna
Lotus uliginosus Schkuhr
Zio³a i chwasty – Herbs and weeds
Szczaw zwyczajny
Rumex acetosa L.
Mniszek pospolity
Taraxacum officinale Weber
Babka lancetowata
Plantago lanceolata L.
Rogownica pospolita
Cerastium holosteoides Fr. Em Hyl.
Jaskier ostry
Ranunculus acris L.
Przetacznik o¿ankowy
Veronica chamaedrys L.
Krwawnik pospolity
Achillea millefolium L.
Gêsiówka piaskowa
Cardaminopsis arenosa L.
Piêciornik gêsi
Potentilla anserina L.
Jaskier roz³ogowy
Ranunculus repens L.
Przetacznik macierzankowy Veronica serpyllifolia L.
Przytulia pospolita
Galium mollugo L.
Kostrzewa czerwona
Wiechlina ³¹kowa
Wyczyniec ³¹kowy
K³osówka we³nista
© PT£, Grassland Science in Poland, 15, 2012
Stopieñ sta³oœci
Constancy coefficient
Wspó³czynnik
pokrycia
Cover coefficient
V
V
V
IV
3235,3
764,7
588,8
971,8
IV
605,3
IV
III
III
III
II
I
I
I
162,4
1044,7
824,1
355,9
132,4
397,1
15,9
14,7
I
0,6
I
I
0,6
0,6
V
IV
II
I
I
150,0
133,5
31,8
15,3
14,7
V
V
V
V
IV
IV
IV
IV
IV
IV
IV
III
1221,2
427,1
266,5
178,2
501,8
427,6
368,8
368,2
236,5
162,9
134,1
220,6
162
J. Pawluczuk, K. Grabowski
cd. tabeli 3
Gatunek
Lnica pospolita
Gwiazdnica trawiasta
Gwiazdnica pospolita
Brodawnik jesienny
Tasznik pospolity
Turzyca ow³osiona
Z³ocieñ w³aœciwy (Jastrun
w³aœciwy)
Fio³ek polny
Kuklik zwis³y
Pokrzywa zwyczajna
Firletka poszarpana
Jaskier ró¿nolistny
Bniec bia³y
Szczaw kêdzierzawy
Piêciornik srebny
Turzyca pospolita
Barszcz syberyjski
Bluszczyk kurdybanek
Chaber driakiewnik
Kosmatka licznokwiatowa
Storczyk b³otny
Szczaw polny
Jastrzêbiec kosmaczek
Ostro¿eñ polny
Prosienicznik szorstki
Babka zwyczajna
Iglica pospolita
Rdest ptasi
Sit rozpierzch³y
Linaria vulgaris Mill.
Stellaria graminea L.
Stellaria media (L.) Vill.
Leontodon autumnalis L.
Capsella bursa pastoris (L.) Medicus
Carex hirta L.
III
III
III
III
II
II
Wspó³czynnik
pokrycia
Cover coefficient
135,9
132,9
90,6
32,4
58,8
58,8
Leucanthemum vulgare L.
II
58,8
Viola arvensis Murray
Geum rivale L.
Urtica dioica L.
Lychnis flos - cuculi L
Ranunculus auriocomus L.
Silene latifolia ssp. Alba
Rumex crispus L.
Potentilla argentea L.
Carex nigra Reichard
Heracleum sphondylium L. ssp. sibiricum (L.) Simonk
Glechoma hederacea L.
Centaurea scabiosa L.
Luzula multiflora (Retz.) Lej.
Orchis palustris Jacq
Rumex acetosella L.
Hieracium pilosella L.
Cirsium arvense (L.) Scop.
Hypochoeris radicata L.
Plantago major L.
Erodium cicutarium (L.) L. Herit
Polygonum aviculare L.
Juncus effusus L.
II
II
II
II
II
II
II
I
I
30,6
30,6
30,6
16,5
16,5
16,5
16,5
88,2
44,1
I
29,4
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
15,9
14,7
14,7
14,7
14,7
1,2
1,2
1,2
0,6
0,6
0,6
0,6
Stopieñ sta³oœci
Constancy coefficient
Species
© PT£, £¹karstwo w Polsce, 15, 2012
Zbiorowiska ³¹kowe na glebach murszowych w dolinie rzeki Omulew
163
Tabela 4. Sk³ad florystyczny ³¹ki dawniej zagospodarowanej
Table 4. Floristic composition of formerty managed meadow
Gatunek – Species
Stopieñ sta³oœci
Constancy coefficient
Trawy – Grasses
Festuca rubra L. sensu lato
Poa pratensis L.
Alopecurus pratensis L.
Dactylis glomerata L.
Elymus repens (L.) Gould.
Bromus hordeaceus L.
Phleum pratense L.
Festuca pratensis L.
Lolium perenne L.
Poa trivialis L.
Holcus lanatus L.
Deschampsia caespitosa (L.)
Œmia³ek darniowy
P. Beauv.
Motylkowe – Legumes
Koniczyna bia³a
Trifolium repens L.
Wyka ptasia
Vicia cracca L.
Koniczyna drobnog³ówkowa Trifolium dubium L.
Koniczyna ³¹kowa
Trifolium pratense L.
Komonica zwyczajna
Lotus corniculatus L.
Zio³a i chwasty – Herbs and weeds
Gêsiówka piaskowa
Cardaminopsis arenosa L.
Szczaw zwyczajny
Rumex acetosa L.
Babka lancetowata
Plantago lanceolata L.
Gwiazdnica trawiasta
Stellaria graminea L.
Jaskier roz³ogowy
Ranunculus repens L.
Krwawnik pospolity
Achilllea millefolium L.
Przetacznik macierzankowy Veronica serpyllifolia L.
Firletka poszarpana
Lychnis flos - cuculi L.
Fio³ek polny
Viola arvensis Murray
Dziêgiel leœny
Angelica sylvestris L.
Mniszek pospolity
Taraxacum officinale Weber
Ostro¿eñ polny
Cirsium arvense (L.) Scop.
Piêciornik gêsi
Potentilla anserina L.
Pokrzywa zwyczajna
Urtica dioica L.
Przytulia pospolita
Galium mollugo L.
Szczaw kêdzierzawy
Rumex crispus L.
Bluszczyk kurdybanek
Glechoma hederacea L.
Kostrzewa czerwona
Wiechlina ³¹kowa
Wyczyniec ³¹kowy
Kupkówka pospolita
Perz w³aœciwy
Stok³osa miêkka
Tymotka ³¹kowa
Kostrzewa ³¹kowa
¯ycica trwa³a
Wiechlina zwyczajna
K³osówka we³nista
© PT£, Grassland Science in Poland, 15, 2012
Wspó³czynnik
pokrycia
Cover coefficient
V
V
IV
IV
IV
IV
II
II
II
II
II
2250,0
666,7
4166,7
583,3
166,7
6,7
1250,0
500,0
500,0
83,3
3,3
II
3,3
V
IV
II
II
II
170,0
86,7
83,3
83,3
3,3
IV
IV
IV
IV
IV
IV
IV
IV
II
II
II
II
II
II
II
II
II
583,3
166,7
86,7
86,7
86,7
86,7
86,7
6,7
83,3
83,3
83,3
83,3
83,3
83,3
83,3
83,3
3,3
164
J. Pawluczuk, K. Grabowski
cd. tabeli 4
Stopieñ sta³oœci
Constancy coefficient
Gatunek – Species
Bniec bia³y
Brodawnik jesienny
Gwiazdnica pospolita
Jaskier ostry
Jaskier ró¿nolistny
Lnica pospolita
Przetacznik o¿ankowy
Rogownica pospolita
Turzyca ow³osiona
Silene latifolia ssp. Alba
Leontodon autumnalis L.
Stellaria media (L.) Vill.
Ranunculus acris L.
Ranunculus auroicomus L.
Linaria vulgaris Mill.
Veronica chamaedrys L.
Cerastium holosteoides Fr. Em Hyl.
Carex hirta L.
II
II
II
II
II
II
II
II
II
Wspó³czynnik
pokrycia
Cover coefficient
3,3
3,3
3,3
3,3
3,3
3,3
3,3
3,3
3,3
4. Wnioski
•
•
•
•
Na obiekcie ³¹karskim G³uch po³o¿onym w dolinie rzeki Omulew, wystêpuj¹
gleby organiczne murszowe wytworzone z torfów szuwarowych i olesowych
o s³abym (R1) i silnym (R3) stopniu rozk³adu materii organicznej. S¹ to gleby
organiczne hemo-murszowe (OMe) i sapro-murszowe (Oma).
Badane gleby w warstwach stropowych charakteryzuj¹ siê wysok¹ zawartoœci¹
przyswajalnego fosforu, nisk¹ potasu oraz kwaœnym odczynem.
W warunkach ekstensywnego u¿ytkowania koœnego w runi ³¹kowej dominowa³y
trawy wartoœciowe: Alopecurus pratensis, Festuca rubra, Phleum pratense, Poa
pratensis i Dactylis glomerata, w mniejszym stopniu wystêpowa³y roœliny motylkowate oraz zio³a i chwasty.
Zaniechanie u¿ytkowania przyczyni³o siê do wyraŸnego pogorszenia sk³adu
gatunkowego runi i wkraczania gatunków o gorszej wartoœci pokarmowej: Avenula pubescens, Holcus lanatus, Deschampsia caespitosa, Elymus repens,
Anthoxanthum odoratum i innych.
Literatura
BARY£A R., URBAN D., 1999. Kierunki zmian w zbiorowiskach trawiastych w wyniku ograniczenia i zaniechania u¿ytkowania rolniczego na przyk³adzie ³¹k Poleskiego Parku Narodowego. Folia Universitatis Agriculturae Stetinensis 197, Agricultura (75), 25–30.
BIENIEK A., GRABOWSKI K., 2007. Skutki ewolucji gleb murszowych w krajobrazie sandrowym
na przyk³adzie obiektu G³uch. Roczniki Gleboznawcze, 58, 1–11.
GAMRAT R., KOCHANOWSKA R., NIEDWIECKI E. 2010. Zró¿nicowanie warunków siedliskowych i zbiorowisk roœlinnych w dolinie Iny w okolicy Sowna. Cz. III. Zró¿nicowanie
© PT£, £¹karstwo w Polsce, 15, 2012
Zbiorowiska ³¹kowe na glebach murszowych w dolinie rzeki Omulew
165
zbiorowisk ³¹kowych na tle warunków glebowych. Woda – Œrodowisko – Obszary Wiejskie, 10, 1(29), 157–165.
GRABOWSKI K., BIENIEK B., GRZEGORCZYK S,. 2005. Zbiorowiska roœlinne na glebach murszowatych o zró¿nicowanym stopniu ewolucji w dolinie rzeki Omulew. Zeszyty Problemowe
Postêpów Nauk Rolniczych, 507, 191–196.
GRZEGORCZYK S., GRABOWSKI K., BENEDYCKI S. 2001. Zmiany roœlinnoœci ³¹kowej w zale¿noœci od u¿ytkowania. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 478, 35–40.
JODE£KA I., JANKOWSKI K., NOWAK M. 2005. Wykorzystanie ró¿nych form nawozów azotowych
do odnawiania zdegradowanego zbiorowiska ³¹kowego. Fragmenta Agronomica, XXII, 1
(85), 429–435.
KONDRACKI I. 2000. Geografia regionalna Polski. PWN Warszawa, ss.440.
K RYSZAK A., 2004. Synantropizacja wybranych zbiorowisk ³¹kowych. Woda-Œrodowisko-Obszary Wiejskie 4(1), 201–208.
KRYSZAK A., KRYSZAK J., KLARZYÑSKA A. 2007. Walory przyrodniczo-u¿ytkowe ³¹k doliny
Œrodkowej Mogielnicy. Acta Scientiarum Polonorum, Agricultura 6(40), 15–24.
£ACHACZ A., 2001. Geneza i w³aœciwoœci p³ytkich gleb organogenicznych na sandrze mazurskokurpiowskim. UWM Olsztyn Rozprawy i monografie 49, ss. 119.
MATUSZKIEWICZ W., 2006. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roœlinnych Polski. Pañstwowe
Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, ss. 537.
MIREK Z., PIÊKOŒ-MIRKOWA H., ZAJ¥C A., ZAJ¥C M., 2004. Flowering plants and pteridophytes
of Poland a checklist. W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, Kraków,
ss. 442.
NIEDWIECKI E. TRZASKOŒ M., KOÆMIT A., MELLER E., 2002. Oddzia³ywanie melioracji
i zmiennego natê¿enia pratotechniki na w³aœciwoœci gleb organicznych i zbiorowiska
roœlinne w dolinie rzeki Iny. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 484,
409–423.
OKRUSZKO H., 1971. Okreœlenie ciê¿aru w³aœciwego gleb hydrogenicznych na podstawie zawartoœci w nich czêœci mineralnych. Wiadomoœci IMUZ, 10 (1), 47–54.
OLESIÑSKI L., OLKOWSKI M. 1979. Zmiany œrodowiska przyrodniczego torfowisk Pojezierza.
Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczo Technicznej Olsztyn, Rolnictwo 27, 13–19.
PAWLUCZUK J. 2001. Mineralizacja zwi¹zków azotu w glebach torfowych na tle zró¿nicowanych
warunków siedliskowych obszarów m³odoglacjalnych Zeszyty Problemowe Postêpów
Nauk Rolniczych, 476, 243–250.
PAWLUCZUK J., GOTKIEWICZ J. 2003. Ocena procesu mineralizacji w glebach wybranych ekosystemów torfowiskowych polski pó³nocno-wschodniej w aspekcie ochrony zasobów glebowych. Acta Agrophysica, 1 (4),721–728.
PROÑCZUK J., GRZYB S., 1976. Zmiany w szacie roœlinnej u¿ytków zielonych wywo³ane zabiegami gospodarczymi. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 177, 319–343.
RATYÑSKA H., 2001. Roœlinnoœæ Poznañskiego Prze³omu Warty i jej antropogeniczne przemiany.
Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, ss. 466.
RYGIELSKI T. 2001. Kierunki sukcesji zbiorowisk ³¹kowych nad jeziorem D¹bie w latach
1956–1997. £¹karstwo w Polsce, 4, 149–160.
SAPEK A., SAPEK B. 1997. Metody analizy chemicznej gleb organicznych. Materia³y. Instrukta¿owe IMUZ Falenty 115, ss. 81.
STYPIÑSKI P., GROBELNA D., 2000. Kierunki sukcesji zbiorowisk roœlinnych na zdegradowanych
i wy³¹czonych z u¿ytkowania terenach ³¹kowych. £¹karstwo w Polsce, 3, 151–157.
SYSTEMATYKA GLEB POLSKI, 2011. Wydawnictwo. V. Roczniki Gleboznawcze LXII (3), ss. 179.
© PT£, Grassland Science in Poland, 15, 2012
166
J. Pawluczuk, K. Grabowski
SZUNIEWICZ I., JAROS H, NAZARUK G., 1991. Gospodarka wodna na glebach torfowych. Biblioteka Wiadomoœci IMUZ, 77, 43–100.
SZWEJKOWSKI Z., A. NOWICKA, B. BANASZKIEWICZ. 2002. Klimat Pojezierza Mazurskiego. Cz.
III. Agroklimat. Fragmenta Agronomica (XIX) 2(74), 307–316.
TR¥BA Cz. 1994. Florystyczna i rolnicza charakterystyka ³¹k i pastwisk w dorzeczu £abuñki.
Wyd. AR w Lublinie. Rozprawy Naukowe, 163, ss. 102.
URBAN D., GRZYWNA A., 2003. Zbiorowiska roœlinnoœci ³¹kowej z klasy Molinio-Arrhenatheretea w dolinie Ochoty. Annales Universitatis Mariae Curie-Sk³odowska, LVIII, 155–166.
ZALECENIA NAWOZOWE IUNG, 1990. Cz. I. Liczby graniczne do wyceny zawartoœci w glebach
makro- i mikrosk³adników. Pu³awy IUNG, ss. 26.
Meadow communities occupying muck soils in the Omulew river valley
J. PAWLUCZUK1, K. GRABOWSKI2
1
2
Department of Soil Science and Soil Protection,
Department of Grassland Science, University of Warmia and Mazury in Olsztyn
Summary
The study was conducted on the drained and managed meadow “G³uch” (137 ha) located in
the Omulew River valley, in the northern part of Masurian sandur, on the Masurian Plain. The aim
of the study was to determine the floristic diversity of meadow communities in view of changing
habitat conditions and land use type.
A decrease in species richness and undesirable changes in sward composition were noted in
meadows occupying drained lowland peat bogs that had been abandoned or left unmown. Managed hay meadows were dominated by the following valuable grasses: Alopecurus pratensis,
Festuca rubra, Phleum pratense, Poa pratensis and Dactylis glomerata, accompanied by leguminous plants, herbs and weeds. Grassland abandonment contributed to the introduction of species
with poor nutritional quality, such as: Avenula pubescens, Holcus lanatus, Deschampsia caespitosa, Elymus repens, Anthoxanthum odoratum and other.
Adres do korespondencji – Address for correspondence:
dr in¿. Jan Pawluczuk
Katedra Gleboznawstwa i Ochrony Gleb, UWM w Olsztynie
pl. £ódzki 3
10-727 Olsztyn
e-mail: [email protected].
© PT£, £¹karstwo w Polsce, 15, 2012