Poszukiwanie polskiego modelu rekompensaty szkód doznawanych

Poszukiwanie polskiego modelu
rekompensaty szkód doznawanych
przez pacjentów
Dorota Karkowska
Uniwersytet Łódzki
Instytut Praw Pacjenta
i Edukacji Zdrowotnej
Odpowiedzialność za szkody doznane
przez pacjenta
1. Tradycyjnie lekarz, nie za kaŜdą winę, tylko cięŜkie
postacie winy,
2. Współcześnie nie ma wątpliwości, Ŝe za kaŜdą
postać winy,
3. Nie tylko lekarz
Zakład opieki zdrowotnej,
Inni profesjonaliści medyczni,
Pytanie o pozycję i rolę w Polsce NFZ ???
4. Szkoda, ale brak „ winowajcy”,
1
Stare i nowe zagroŜenia dla pacjenta
„Wypadki medyczne”, „ryzyko terapeutyczne”
nieprzewidzialne i nie mieszczące się w pojęciu
ryzyka, które pacjent, poddający się róŜnym
badaniom i zabiegom lekarskim, zaakceptował, bądź
teŜ takie, których przyczyna jest nieznana i
pozostaje bez związku ze stanem zdrowia pacjenta i
postępowaniem leczniczym, zakaŜenie w wyniku
transfuzji krwi wirusem HIV, zakaŜenia szpitalne,
niezawinione błędy itp..
Polski model
„Wszystko albo nic”
2
Pacjent próbuje dochodzić
„sprawiedliwości”
sytuacja jest trudna i niepewna,
proces cywilny, jedyną formą rekompensaty (chyba, Ŝe ugoda)
długotrwały i kosztowny proces, często przegrany,
udowodnienie „winy”,
często pacjent nie jest w stanie udowodnić winy lekarzowi czy
zakładowi, bądź po prostu tej winy nie ma
Lekarz
walczy o swoją przyszłość (zawodową,
społeczną, rodzinną, finansową),
przy pomocy biegłych lekarzy, czyni się
wiele, by prawa pacjenta pozbawić treści
3
Sądy
1. „Wszystko w rękach sądu”,
2. Trudny do przewidzenia wynik procesu,
zwłaszcza gdy linia orzecznictwa jest
niewyraźna i chwiejna, bo nie wiadomo na
jakiej „doktrynie prawnej” sąd oprze swoje
rozstrzygniecie w sprawie,
Presja społeczna
Zaostrzanie odpowiedzialności lekarzy
tłumaczy się często dobrem pacjenta i
przedstawia się je jako „ozdrowieńcze
procesy”, które rzekomo mają przyczynić się
do podniesienia jakości świadczenia opieki
zdrowotnej.
4
Skutki
instytucjonalna patologia,
zanika bezpowrotnie osobisty stosunek zaufania
miedzy pacjentem a lekarzem, więcej nawet,
jedni i drudzy staja się przeciwnikami, którzy muszą
walczyć przy pomocy paragrafów i prawników
Cywilnej odpowiedzialności
na zasadzie winy
„PowaŜny kryzys” czy potrzeba
modyfikacji
5
Przykład amerykański
poszerzanie zakresu odpowiedzialności cywilnej, a w „odwecie”
rozwój tz. "medycyny defensywnej”;
specyficzne deliktów np. naruszanie szeroko interpretowanego
obowiązku opieki czy naruszenia praw pacjenta,
dyrektywy oczywistości „rzecz mówi sama za siebie” czyli
domniemanie winy i związku przyczynowego oraz odwracaniu
reguły dowodowej: pozwany musi udowodnić, Ŝe nie ponosi
odpowiedzialności,
bardzo drogi system dochodzenia odszkodowania,
stowarzyszanie się profesjonalistów medycznych,
Model nordycki
1. Ogólne podobieństwo i wzajemny wpływ rozwiązań
(konstrukcji) prawnych w krajach skandynawskich,
przy utrzymaniu się licznych róŜnic w szczegółach,
wedle narodowej tradycji,
2. Ubezpieczenia na rzecz pacjenta
Szwecja dobrowolne w 1975 r., przekształcone w
obowiązkowe w 1996 r.
Finlandia(1987), Norwegia (1988) i Dania (1992).
6
Ubezpieczenia na rzecz pacjenta
Ubezpieczenie pacjenta, a nie sprawcy szkody,
WyŜszość ochrony ubezpieczeniowej pacjenta, nad
odpowiedzialnością na zasadzie winy,
Odmienna tradycja w porównaniu z Polską –
„słabość przesłanki winy”, nie wynika wprost z
ustawy, jest raczej działem orzecznictwa, mnoŜenie
przypadków odpowiedzialności bez winy
WaŜne załoŜenia
ochrona zdrowia jest zadaniem państwa, a
zatem, Ŝe takŜe państwo powinno w
ostatecznym rozrachunku ponieść cięŜar
kompensacji szkód leczenia,
dąŜenie do kompensaty szkód bez
sądowego procesu i bez regresu zakładu
ubezpieczeń do sprawcy szkody (chyba,
Ŝe wina umyśla lub raŜące niedbalstwo)
7
Szwecja
PACJENT
Szkoda
Ustalone kategorie
Prawo do zgody
Prawo do informacji
Brak wyboru
Tryb pozasądowy Tryb sądowy
Tryb sądowy
Sześć kategorii szkód
1.leczenia – pod warunkiem, Ŝe szkody moŜna było uniknąć przez inny
sposób realizacji procedury albo wybór innej procedury,
2. wady uŜywanego instrumentu lub materiału,
3. nieprawidłowa diagnoza,
4. infekcji powstałej w wyniku badania, zabiegów lekarskich lub
kaŜdego innego postępowania,
5. wypadku w trakcie badania, zabiegu, kaŜdego postępowania
medycznego, poŜaru, transportu i innych,
6. nieprawidłowego przepisania lub zastosowania leku. Za inne szkody
(czyli pozostałe) wyrządzone przez leki odpowiedzialność ponosi
zakład ubezpieczeń na podstawie obligatoryjnego ubezpieczenia, które
musi zawrzeć producent lub importer.
8
Szwecja
Tryb pozasądowy
Świadczeniodawcy
ubezpieczeni
Świadczeniodawcy
nieubezpieczeni
Zakład ubezpieczeń
regres
Stowarzyszenie Zakładów
Ubezpieczeń
Komisja ekspertów
Sąd
Prawo do regresu
Francja
1.
2.
Ustawa z 2002 r. o prawach pacjenta i
jakości systemu opieki zdrowotnej
Przewiduje odpowiedzialność na zasadzie
winy, jak i bez winy, w obu przypadkach
powiązany z obowiązkowym
ubezpieczeniem OC
Odpowiedzialność gwarancyjna Państwa
za szkody nie objęte odpowiedzialnością
cywilną
9
Tradycyjna podstawa
odpowiedzialność cywilnej na zasadzie
winy
1. profesjonaliści i zakłady lecznicze
2. kaŜda wina, nawet najlŜejszej, za kaŜde
niedołoŜenie naleŜytej staranności, winę w
diagnozie, w dokonaniu zabiegu, w nadzorze nad
pacjentem, w braku wiedzy i wymaganej zręczności,
w uzyskaniu poinformowaniu zgody pacjenta, jak
równieŜ „winy technicznej” itp.
Odpowiedzialność bez winy
dotyczy „produktów medycznych”: leków, krwi lub
produktów krwiopochodnych, materiałów
medycznych (wytwórców i dostawców),
zakaŜenia szpitalne
obowiązek bezpieczeństwa wobec pacjenta o
charakterze rezultatu
Konsekwencja dostosowania do dyrektywy
europejskiej nr85/374/EWG z 25 VII 1985 r.
10
Francja – wina lub ryzyko
Produkty medyczne
ZakaŜenia szpitalne
KaŜda wina
Zasada pełnego odszkodowania
Zakład ubezpieczeń
Obowiązkowe Ubezpieczenie OC
Wysokość składki narzucona
Państwowe Biuro Odszkodowań
(podległy MZ, finansowanie z
budŜetu państwa)
dopłaty do odszkodowań
Francja
Pacjent
Następca prawny
Tryb pozasądowy
Szkoda
Tryb sądowy
Regionalna Komisja Pojednawcza
(p. pacjentów i lekarze)
6 mies. - opinia na podstawie ekspertyzy
Zakład ubezpieczeń
4 mies. – oferta odszkodowawcza
Państwowe Biuro Odszkodowań
Pacjent
przyjęcie oferty
skutki zawartej ugody
Wypłata odszkodowania
1 mies. – od przyjęcia oferty
dopłaty
11
„Wypadki medyczne” „ryzyko
terapeutyczne”
W miejsce zasady słuszności,
Odpowiedzialność państwa,
Tylko wtedy gdy szkoda ma charakter powaŜny w
odniesieniu do Ŝycia prywatnego i wykonywania
zawodu,
Stopień inwalidztwa poszkodowanego co najmniej
20%
Tryb postępowania jak w przypadku innych szkód, w
miejsce ubezpieczyciela wstępuje Państwowe Biuro
Odszkodowań
Gwarancyjna odpowiedzialność państwa
za niezawinione szkody
Wyraz solidarności
społeczeństwa z poszkodowanym
12
Gwarancja Państwa róŜne szkody –
róŜne rozwiązania, bez winy
1.
2.
3.
4.
Nowa Zelandia od 1974 r. – system świadczeń społecznych
z tytułu „wypadków”,
Szkody doznane na skutek szczepień ochronnych: RFN od
1971r., Japonia od 1976 r. ,Francja od 1965 r., Wielka
Brytania od 1979 r.;
Wielka Brytania – fundusz dla naprawienia szkód
wyrządzonych niemowlętom
W Polsce – jedynie odpowiedzialność osoby wykonującej
władze publiczną, bez winy, na zasadzie słuszności,
Podsumowanie
1. Poszukiwanie własnego modelu rekompensaty
szkód, szczególnie niezawinionych,
2. Publiczna dyskusja,
3. Konieczna interwencja ustawodawcy,
4. Pamiętać naleŜy o odmienności tradycji prawnej,
stosunków społeczno-gospodarczych,
moŜliwościach finansowych i zaplecza
profesjonalistów
13