Wykluczanie (się) w późnym okresie dorosłości

Wykluczenie z powodu wieku/starości – wykład 1:
Wykluczanie (się)
w późnym okresie dorosłości
Prof. dr hab. Anna Izabela Brzezińska
Instytut Psychologii
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu
Dorosłość w cyklu życia człowieka
Dzieciństwo
do 10/15 lat
Dorastanie
10/15 – 20/25 lat
Took.
ok.80%
80%
To
naszegożycia
życia
naszego
Dorosłość
od 20/25 lat
Fazy życia człowieka
ERA I
Dzieciństwo
00 – 10/15 lat
ERA II
Dorastanie
10/15 – 20/25 lat
TRANSITION 1
TRANSITION 2
Przejście
od dzieciństwa
do wczesnej
fazy adolescencji
Przejście
od późnej fazy
adolescencji do fazy
wczesnej dorosłości
10 - 15 lat
20 - 25 lat
Era III
Dorosłość
20/25 - … lat
Fazy dorosłości
Wczesna
dorosłość
20/25 – 30/35 lat
Środkowa
dorosłość
30/35 – 60/65 lat
TRANSITION 3
TRANSITION 4
Przejście
od wczesnej do
środkowej fazy dorosłości
Przejście
od środkowej do
późnej fazy dorosłości
30 - 35 lat
60 - 65 lat
Późna
dorosłość
60/65 - … lat
Fazy późnej dorosłości
Młodsi starsi
60/65-70/75 lat
Starsi starsi
70/75 – 80/85 lat
Najstarsi starsi
po 80/85 r. ż.
TRANSITION 5
TRANSITION 6
Przejście
od wczesnego do
środkowego okresu
późnej dorosłości
Przejście
od środkowego do
późnego okresu
późnej dorosłości
70 - 75 lat
80 - 85 lat
Okresy przejściowe (sensytywne)
i ich rola w rozwoju
10 – 15 lat późne dzieciństwo

wczesna adolescencja
20 – 25 lat późna adolescencja

wczesna dorosłość
30 – 35 lat wczesna dorosłość

środkowa dorosłość
40 – 45 lat początek kryzysu środka życia
50 – 55 lat koniec kryzysu środka życia
PRZEŁOM
połowy życia
60 – 65 lat środkowa dorosłość

młodsi starsi
70 – 75 lat młodsi starsi

starsi starsi
80 – 85 lat starsi starsi

najstarsi starsi
Punkt wyjścia:
Ważne jest, by zwracać uwagę na to, jaki
obraz późnej dorosłości mają dzieci,
młodzież, młodsi dorośli i dorośli w średnim
okresie życia.
Zwykle nie rozumiemy i nie doceniamy
wpływu, jaki ten obraz wywiera na to, jak
przeżywamy okres życia, w którym akurat
jesteśmy, na poziom naszego optymizmu, na
nasze samopoczucie i podejmowane działania.
Możliwość I
jeżeli ktoś ma „CZARNY OBRAZ” późnej dorosłości,
niczego się po tym okresie nie spodziewa,
nie jest on dla niego obietnicą,
to każdy okres życia, który będzie akurat przeżywał
będzie zabarwiony na czarno, ODCIENIEM ROZPACZY.
ROZPACZY
Możliwość II
Jeżeli natomiast późną dorosłość widzi się jako mogącą
przynieść NOWE DOŚWIADCZENIA,
jeżeli ma się pragnienie przeżycia także w tym okresie
czegoś EKSCYTUJĄCEGO,
to wtedy ma się POCZUCIE SWOBODY w każdym
wcześniejszym okresie życia,
umożliwiające doświadczanie tego, co wokół nas w sposób
BEZPIECZNY, pełen zaufania do świata oraz akceptowany
przez siebie i innych ludzi.
Powszechne zdarzenia
Zmiana stanu zdrowia,
kondycji fizycznej
oraz
zmiana wyglądu
Utrata POCZUCIA
PRZYDATNOŚCI
i wiążącej się z nim
pozycji wśród
najbliższych
i w otoczeniu
Zmiana statusu
społecznego
i ekonomicznego
w związku z przejściem
na emeryturę
Utrata osób bliskich–
partnerów życiowych,
rodzeństwa, dzieci,
przyjaciół, sąsiadów
znajomych
Obszary ryzyka
OGRANICZENIE AUTONOMII
 obszar samoobsługi i zaspokajania podstawowych potrzeb
 w wymiarze ekonomicznym i decydowania o swoich wydatkach
 w zakresie poruszania się w przestrzeni
w zakresie wyboru realizowanego stylu życia i sposobu dbania
o jego jakość
Nowe zjawiska związane z procesem starzenia
się populacji (za: Woźniak, 2001):
coraz większa liczba ludzi starych ma coraz starsze dzieci
coraz więcej relacji wewnątrzrodzinnych przybiera postać związków typu „stary
człowiek - stary człowiek”
zmniejszająca się liczba dzieci w rodzinach powoduje też to, że rodzinę tworzy
więcej dziadków i pradziadków niż wnuków
zwiększa się liczba rodzin o nieznanej dotąd lub bardzo rzadko występującej
strukturze – pojawiają się rodziny zrekonstruowane, rodziny 4-5 pokoleniowe,
rodziny osób kilkakrotnie rozwiedzionych (kilka babć i dziadków)
dzisiejsze pokolenie dziadków i wnuków jest bardzo zróżnicowane, gdyż pierwsze
obejmuje osoby w wieku już od 35/40 do nawet 100 lat, zaś wnukami mogą być
zarówno w osoby wieku niemowlęcym, jak również emeryci (tzw. „wczesna
emerytura”)
Podstawowe źródło zagrożenia
wykluczeniem
„W sensie demograficznym i społecznym
współcześni seniorzy są pionierami,
bowiem są pierwszym pokoleniem wchodzącym
w skład tak bardzo zróżnicowanych strukturalnie
rodzin, starzejących się tak, jak cała populacja.
Efektem ubocznym tego stanu rzeczy jest jednak
brak koncepcji ról dla nowych wariantów
członkostwa i konfiguracji międzypokoleniowych
w rodzinie”
(Woźniak, 2001)
Nowe okazje do uczenia się
= nowe wyzwania / źródła trudności
Transformacja
Rozwój cywilizacyjny
zmiana tradycyjnego przekazu między pokoleniami:
post-figuratywność - ko-figuratywność - prefiguratywność
zagrożone poczucie, że osobiste doświadczenia mogą być wartościowe i użyteczne
dla innych ludzi
częsty brak zainteresowania ze strony młodszych generacji zasobami osób starszych
zmiana zapotrzebowania społecznego na mądrość życiową
kult młodości i piękna, agresywnie i wszechobecnie podsycany przez media i reklamy
częsty brak szacunku dla osób starszych, które nie spełniają kryteriów „medialnych”
Kryzys więzi rodzinnych
Zagubienie
Syndrom społecznego wykluczania
ludzi w wieku podeszłym:
mechanizm
samospełniającego się proroctwa
PRZYCZYNY:
EFEKTY:
wypadanie z ról społecznych
niepodejmowanie nowych ról
znikają ważne społeczne punkty odniesienia
zawężanie pola aktywności
Uzależnienie od
zewnętrznego
etykietowania
jestem taki,
jak o mnie mówią
Podejrzliwość
i nieufność wobec
innych ludzi
Samoetykietowanie
jestem niekompetentny
społeczny obraz starości jako niekompetencji
czyli ludzie starzy są „do niczego”
promowanie w mediach „młodych,
sprawnych, silnych”
wiele normatywnych oczekiwań
stawianych osobom starszym:
powinni – nie powinni
Negatywne
etykietowanie osób
w wieku podeszłym
Niejasne,
wieloznaczne
oczekiwania i
informacje zwrotne
Brak ofert działania
powoduje atrofię
umiejętności
Wykład 2: 4 grudnia 2007 roku
Strategie przeciwdziałania
wykluczaniu osób
w późnym okresie dorosłości
Literatura







Bee, H. (2004). Psychologia rozwoju człowieka. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.
Brzezińska, A. (red.). (2005). Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia
rozwojowa. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Brzezińska, A., Ober-Łopatka, K., Stec, R., Ziółkowska, K. (red.). (2007). Szanse rozwoju
w okresie późnej dorosłości. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
Brzezińska, A., Ober-Łopatka, K., Stec, R., Ziółkowska, K. (red.). (2007). Zagrożenia
rozwoju w okresie późnej dorosłości. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
Erikson, E., H. (1997) Dzieciństwo i społeczeństwo. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis
Mead, M. (1978). Kultura i tożsamość. Studium dystansu międzypokoleniowego.
Warszawa: PWN.
Woźniak, Z. (2001). Globalizacja problemów zdrowotnych i starzenia się a rodzina.
W: Z. Tyszka (red.), Współczesne rodziny polskie – ich stan i kierunek przemian
(s. 381-408). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Dziękuję za uwagę!