docPrzewodnik uczestnika - Zjazdy Gnieźnieńskie
download 
Reklamacja Transkrypt
Przewodnik uczestnika - Zjazdy Gnieźnieńskie
przewodnik uczestnika X Zjazd Gnieźnieński Europa nowych początków Wyzwalająca moc chrześcijaństwa Współrealizator Organizator Współorganizatorzy Zjazdu Zespół ds. Kulturowych Kompetencji Kościoła NCK Współudział przewodnik uczestnika X Zjazd Gnieźnieński Europa nowych początków Wyzwalająca moc chrześcijaństwa 11—13 marca 2016 r. Opracowanie tekstów: Zbigniew Nosowski Projekt okładki, opracowanie graficzne i skład: Marcin Kiedio 3 Słowo wstępne Prymasa Polski Boża Opatrzność pozwala nam przeżywać czas szczególnej łaski związany z 1050. rocznicą Chrztu Polski oraz Jubileuszem Miłosierdzia. Otrzymujemy tak wiele możliwości, by wiarą się podzielić i w wierze wzajemnie się umocnić. Nasze dziękczynienie i świadectwo okazałyby się jednak niepełne, gdyby nie towarzyszyły im szczere spotkania, pogłębiona refleksja i otwarta wymiana myśli. Chcemy z odwagą pochylać się nad naszym chrześcijańskim dziedzictwem i wspólnie szukać dróg, którymi dziś pragnie poprowadzić nas Pan. Pragniemy na nowo odkrywać prawdę o naszym człowieczeństwie, które dojrzewa do autentycznej wolności jedynie poprzez wspólnotę osób. Szczególną okazję ku temu daje jubileuszowy X Zjazd Gnieźnieński, odbywający się w mieście św. Wojciecha w dniach od 11 do 13 marca 2016 r., pod hasłem Europa nowych początków. Wyzwalająca moc chrześcijaństwa, pod honorowym patronatem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy. Podjętym już dawno przygotowaniom do tego wydarzenia towarzyszyło odczucie wyraźnej potrzeby głębokiej odnowy we współczesnym życiu Kościoła, Polski i Europy. Z kolei każda prawdziwa odnowa zaczyna się od osobistego nawrócenia i wewnętrznej przemiany. W szerszym wymiarze jej początkiem powinien być rachunek sumienia polskiego chrześcijaństwa i powrót do źródeł chrztu, który na tej ziemi przyjął książę Mieszko I. 4 Słowo wstępne Prymasa Polski Słowo wstępne Prymasa Polski Serdecznie witam w królewskim i prymasowskim Gnieźnie, gdzie przez modlitwę, dyskusje, warsztaty i wydarzenia artystyczne będziemy chcieli doświadczyć wyzwalającej mocy Ewangelii i uczyć się być jej świadkami. Jestem przekonany, że to ekumeniczne spotkanie chrześcijan z Europy Środkowo ‑Wschodniej może nam dopomóc w podjęciu odpowiedzialności za przyszłość Kościoła, Ojczyzny i naszego wspólnego kontynentu. Na drodze dorastania do prawdziwie ludzkiej i chrześcijańskiej wolności dotkniemy zwłaszcza zagadnień Kościoła ubogich, małżeństwa i rodziny, spotkania różnych kultur, suwerenności oraz współpracy narodów i państw, a także budowania społeczeństwa obywatelskiego. Już teraz wyrażam moją wdzięczność organizatorom, prelegentom i uczestnikom X Zjazdu Gnieźnieńskiego za ich wkład w przebieg tego wyjątkowego wydarzenia. Przybywamy tutaj nie tylko po to, aby przypomnieć sobie i dalej pamiętać o depozycie wiary, nadziei i miłości. Powracamy do źródeł chrzcielnych Polski, aby zanurzając się w naszą historię, na nowo odczuć ożywczą świeżość owocnego spotkania. Takiej właśnie wolności, inspirującej codzienne wybory i zaangażowanie, z serca wszystkim życzę. † Wojciech Polak Arcybiskup Metropolita Gnieźnieński Prymas Polski 5 Deklaracja programowa X Zjazdu Gnieźnieńskiego Europa nowych początków. Wyzwalająca moc chrześcijaństwa 11-13 marca 2016 r. W marcu 2016 r. odbędzie się X Zjazd Gnieźnieński pod hasłem „Europa nowych początków. Wyzwalająca moc chrześcijaństwa”. Taki wybór tematu jest nawiązaniem do 1050. rocznicy chrztu Mieszka, który był wydarzeniem przełomowym nie tylko dla księcia i jego dworu, lecz także początkiem historii Polski i jej roli w rodzinie narodów europejskich. Chcemy przypomnieć sobie sytuację Europy i Kościoła sprzed 1050 lat. W jaki sposób spotkanie z Chrystusem przemieniało ówczesnych ludzi? Jak następnie oni przemieniali świat, w którym żyli? Potrzebujemy nowych początków Wybór tego tematu nawiązuje również do wyraźnej potrzeby głębokiej odnowy, jaką da się odczuć we współczesnym życiu Kościoła, Polski i Europy. Wierzymy, że jej początkiem może być rachunek sumienia polskiego chrześcijaństwa i powrót do źródeł chrztu. Wszelką odnowę chcemy zaczynać od samego siebie. Widzimy, jak wielu ludzi współczesnych jest zagubionych w swoich poszukiwaniach, w swoich tęsknotach i nadziejach. Chcemy na nowo odkryć wiarę jako szkołę wolności. Każdy z nas potrzebuje nowego początku. Papież Franciszek wzywa cały Kościół do nawrócenia duszpasterskiego – przejścia od modelu duszpasterstwa skupionego na konserwowaniu tego, co jest, do modelu Kościoła misyjnego, wychodzącego na egzystencjalne peryferie współczesnego świata. Kościół potrzebuje nowego początku. Polska po ponad 26 latach wolności wydaje się coraz bardziej zmęczona. Wyraźnie wyczerpany został potencjał modernizacyjny. Niezbędny wydaje się nowy zapał do publicznego zaangażowania obywatelskiego. Polska potrzebuje nowego początku. 6 Deklaracja programowa X Zjazdu Gnieźnieńskiego Deklaracja programowa X Zjazdu Gnieźnieńskiego Zmęczona i bezradna jest także współczesna Europa. Brakuje wizji umożliwiającej rozwiązywanie poważnych problemów pojawiających się zarówno wewnątrz krajów Unii Europejskiej, jak i na zewnątrz. Pojawia się strach przed przybyszami. Europa potrzebuje nowego początku. W roku 2016 mija 25. rocznica ostatecznego rozpadu Związku Radzieckiego i początków tworzenia nowego ładu w Europie Środkowo‑Wschodniej. Kijowski Majdan w 2014 roku potwierdził, że proces zdobywania wolności wciąż trwa. Pragniemy podczas Zjazdu podsumować te przemiany. Bratnie narody naszej części kontynentu są od ćwierć wieku wyzwolone, ale czy są już wolne? Potrzebujemy wyzwalającej mocy chrześcijaństwa Podejmując temat nowych początków, zapraszamy do Gniezna takich prelegentów, panelistów i ekspertów warsztatowych, którzy są jednocześnie świadkami. Zapraszamy ludzi, którzy swoją działalnością społeczną udowodnili już, że potrafią być dla innych źródłem twórczej inspiracji, umieją motywować innych do wychodzenia z obojętności, a najwięcej wymagają od samych siebie. Chcemy ich nie tylko słuchać, chcemy się od nich uczyć, jak przeżywać wiarę w wolności, jak być chrześcijaninem w pluralistycznym społeczeństwie. Chcemy w Gnieźnie doświadczyć wyzwalającej mocy Ewangelii i być jej świadkami. Do udziału w X Zjeździe Gnieźnieńskim zapraszamy wiernych różnych Kościołów chrześcijańskich, uczestników ruchów i wspólnot religijnych, a także członków stowarzyszeń, fundacji czy innych organizacji pozarządowych, które za cel stawiają sobie pracę na rzecz dobra wspólnego. Zjazd będzie dla nich okazją do spotkania, poznania się i nawiązania więzi. Chcemy dostarczyć zwłaszcza liderom chrześcijańskim energii, inspiracji, wiedzy i umiejętności do dalszych działań dzięki aktywnemu obcowaniu z mądrością i pięknem. Pragniemy, aby obrady Zjazdu dotykały realnych ludzkich problemów: od egzystencjalnych przez międzyludzkie, społeczne, kościelne i kulturalne aż po międzynarodowe. „Europa nowych początków” będzie angażować swoich uczestników Deklaracja programowa X Zjazdu Gnieźnieńskiego Deklaracja programowa X Zjazdu Gnieźnieńskiego 7 w różnych wymiarach: duchowym – poprzez świadectwa i ekumeniczne modlitwy wplecione w program Zjazdu; intelektualnym – poprzez wykłady i dyskusje panelowe; kulturalnym – poprzez wydarzenia artystyczne. Zostawiamy miejsce w programie na spotkania międzyludzkie i możliwość wymiany doświadczeń. Dzięki specjalnym Warsztatom Chrześcijańskiej Wolności Zjazd będzie także swoistą sesją formacyjną – praktyczną lekcją, jak zachęcać siebie i innych do nowych początków. Zjazd Gnieźnieński będzie służył także jako miejsce nawiązywania międzynarodowych kontaktów pomiędzy środowiskami zaangażowanymi na rzecz budowy chrześcijańskich fundamentów społeczeństwa obywatelskiego. Pragniemy, aby w sposób szczególny obecni byli na tym Zjeździe obywatele Ukrainy, która z takim trudem buduje swoje nowe początki. Zapraszamy również Rosjan dążących do pojednania ze swymi sąsiadami, a także Białorusinów, Litwinów i przedstawicieli wszystkich narodów tworzących na nowo kształt swojej wolności. Zgodnie z tradycją poprzednich Zjazdów Gnieźnieńskich, chcemy wspólnie budować Europę ducha, dialogu, dla człowieka i rodziny, prawdziwie obywatelską. 8 Program Zjazdu Piątek, 11 marca 11.00 Pieśń „Bogurodzica” Modlitwa prowadzą ją kapelani Zjazdu z trzech tradycji chrześcijańskich: katolicki – o. Marek Pieńkowski OP, prawosławny – ks. Paweł Minajew, ewangelicki – ks. Semko Koroza. Otwarcie Zjazdu Marta Titaniec, przewodnicząca Komitetu Organizacyjnego X Zjazdu Abp Wojciech Polak, metropolita gnieźnieński, prymas Polski, przewodniczący Zjazdów Gnieźnieńskich Abp Jeremiasz, prawosławny arcybiskup wrocławski i szczeciński, prezes Polskiej Rady Ekumenicznej Przemówienie Prezydenta RP Andrzeja Dudy 11.30 sesja plenarna Nowe początki: chrzest Mieszka, chrzest Polski, chrzest nasz śpiew „Wody Jordanu” referat: prof. Jerzy Kłoczowski Co zrobiliśmy/zrobimy z naszym chrztem? dyskusja ekumeniczna biskupów trzech tradycji chrześcijańskich: abp prof. Jeremiasz (Kościół prawosławny), bp dr hab. Marcin Hintz (Kościół ewangelicko‑augsburski), Program Zjazdu – piątek bp dr hab. Grzegorz Ryś (Kościół rzymskokatolicki) prowadzenie: Zbigniew Nosowski 13.00 Przerwa obiadowa podczas przerwy obiadowej: Otwarcie wystawy w Muzeum Początków Państwa Polskiego „Chrzest – Św. Wojciech – Polska. Dziedzictwo średniowiecznego Gniezna” (zob. s. 50) Spotkanie Prezydenta RP Andrzeja Dudy ze Zwierzchnikami i reprezentantami Kościołów chrześcijańskich uczestniczących w Zjeździe 15.00 sesja plenarna Wiara, czyli wolność śpiew „Czego chcesz od nas, Panie” referat: kard. Luis Antonio Tagle, arcybiskup Manili, Filipiny świadectwa: dr Małgorzata Wałejko, pedagog, teolog, Uniwersytet Szczeciński ks. dr Jan Kaczkowski, Puckie Hospicjum p.w. św. Ojca Pio prowadzenie: Jarema Piekutowski, socjolog 16.30 Przerwa 17.00 spotkania w małych grupach warsztatowych Warsztaty chrześcijańskiej wolności (część pierwsza, zob. s. 16) 19.00 Kolacja 20.00 w katedrze gnieźnieńskiej ekumeniczne nabożeństwo dziękczynno ‑pokutne za 1050 lat wiary chrześcijańskiej w Polsce 9 10 Program Zjazdu – sobota Rachunek sumienia polskiego chrześcijaństwa (zob. s. 26) (homilia: bp Grzegorz Ryś, historyk Kościoła, biskup pomocniczy archidiecezji krakowskiej) Sobota, 12 marca 9.30 sesje plenarne (spotkania równolegle w dwóch salach) Aula I LO Odkrycie małżeństwa jest przed nami śpiew „Bóg jest miłością” dyskusja panelowa: Jerzy Grzybowski, Stowarzyszenie Spotkania Małżeńskie Maria Hildingsson, Europejska Inicjatywa Obywatelska „Mama, Tata i Dzieci” Agata i Krzysztof Jankowiakowie, Ruch Światło‑Życie prof. Stephan Kampowski, Papieski Instytut Studiów nad Małżeństwem i Rodziną im. Jana Pawła II Dariusz Piórkowski SJ, duszpasterz współpracujący z ruchem Małżeńskie Drogi prowadzenie: dr hab. Marek Rymsza, Laboratorium „Więzi”, Equipes Notre Dame Aula IKE UAM Ekonomia bez wykluczenia śpiew „Tylko w Bogu” referat: prof. Paul H. Dembinski, Obserwatorium Finansowe, Genewa Czy możliwa jest inna gospodarka? dyskusja panelowa: prof. Andrzej Blikle, informatyk, przedsiębiorca, moznainaczej.com Program Zjazdu – sobota prof. Krzysztof Jasiecki, socjolog, Instytut Filozofii i Socjologii PAN Marcin Kędzierski, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, dyrektor programowy Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego Marek Tarnowski, prezes Zarządu Mokate S. A. prowadzenie: Michał Drozdek, Instytut Chrześcijańsko‑Demokratyczny im. I. Paderewskiego 11.00 Przerwa 11.30 sesje plenarne (spotkania równolegle w dwóch salach) Aula I LO Kultura i wiara: jak zszyć rozerwane przymierze? śpiew „Błażeni/Błogosławieni” referat: bp Michał Janocha, historyk sztuki, biskup pomocniczy warszawski Gdzie jest Bóg we współczesnej kulturze dyskusja panelowa ks. dr hab. Andrzej Draguła, teolog, Zespół ds. Kompetencji Kulturowych Kościoła NCK Jakub Lubelski, prozaik, publicysta „Teologii Politycznej” Tadeusz Sobolewski, krytyk filmowy dr Irina Tatarowa, historyk sztuki prowadzenie: Tomasz Królak, Katolicka Agencja Informacyjna Aula IKE UAM Wyzwoleni, ale czy już wolni? Europa Wschodnia 25 lat po rozpadzie ZSRR śpiew „Czym się Panu odpłacę” referat: prof. Bohdan Cywiński, historyk Europy Środkowo‑Wschodniej 11 12 Program Zjazdu – sobota Bilans odzyskanej wolności dyskusja panelowa dr Andrij Baumeister, Uniwersytet Szewczenki, Kijów Siergiej Czapnin, publicysta, były redaktor wydawnictwa Patriarchatu Moskiewskiego dr Kai‑Olaf Lang, Fundacja Nauka i Polityka, Berlin Agnieszka Romaszewska, dyrektor Biełsat TV Krzysztof Stanowski, prezes Fundacji Solidarności Międzynarodowej prowadzenie: Przemysław Fenrych, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej 13.00 Przerwa obiadowa podczas przerwy obiadowej: 13.15 Wernisaż wystawy w Instytucie Kultury Europejskiej UAM „Wyzwalająca moc sztuki” (zob. s. 52) 15.00 sesje plenarne (spotkania równolegle w dwóch salach) Aula I LO Ukraina – Polska – Rosja: czy możliwe są pokój i pojednanie? śpiew „Pochwału prynesu / Oddaję Tobie chwałę” referat: abp Światosław Szewczuk, arcybiskup większy kijowsko‑halicki, zwierzchnik Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego Pojednanie nigdy się nie kończy dyskusja: abp Henryk Muszyński, Prymas Polski senior, emerytowany metropolita gnieźnieński, inicjator odrodzonych Zjazdów Gnieźnieńskich prof. Antoine Arjakovsky, dyrektor naukowy Kolegium Bernardynów, Paryż Program Zjazdu – sobota 13 ks. dr Ireneusz Lukas, dyrektor Polskiej Rady Ekumenicznej Jewgienij Raszkowski, historyk i filozof, Moskwa prowadzenie: Marcin Przeciszewski, Katolicka Agencja Informacyjna Aula IKE UAM Europa – „raj” i „twierdza”? śpiew „Pieśń o nadziei (W swoim wielkim miłosierdziu)” referat: abp Matteo Zuppi, metropolita Bolonii dyskusja panelowa Czy miłosierdzie ma granice s. Małgorzata Chmielewska, Wspólnota Chleb Życia Szymon Hołownia, Fundacja Kasisi, Fundacja Dobra Fabryka s. Manuela Simoes MSCS (skalabrinianka), pracuje z uchodźcami na południu Włoch Janina Ochojska, Polska Akcja Humanitarna Doris Peschke, sekretarz generalna CCME (Komisja Kościołów ds. Migrantów w Europie) bp Krzysztof Zadarko, Rada Episkopatu Polski ds. Migrantów prowadzenie: Paweł Kęska, Caritas Polska 16.30 Przerwa 17.00 spotkania w małych grupach warsztatowych Warsztaty chrześcijańskiej wolności (część druga, zob. s. 20) 17.00 równocześnie w kościołach parafialnych Gniezna i okolic: Nabożeństwa ekumeniczne według programu przygotowanego przez zjazdową Komisję 14 Program Zjazdu – niedziela Ekumeniczną (homilie głoszą duchowni z różnych Kościołów chrześcijańskich) (zob. s. 46) 19.00 Kolacja 20.00 w auli zjazdowej Muzyka nowych początków specjalny koncert z udziałem muzyków twórczo nawiązujących do tradycji (zob. s. 54) Ensemble Peregrina Adam Strug Kompania Niedziela, 13 marca 9.30 sesja plenarna w auli zjazdowej Chrześcijanie w oczach innych śpiew „Na wieki będę wyśpiewywał” dyskusja: prof. dr hab. Stanisław Krajewski, żydowski współprzewodniczący Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów Andrzej Saramowicz, współprzewodniczący ze strony muzułmańskiej Rady Wspólnej Katolików i Muzułmanów prowadzenie: Marek Zając, TVP, „Tygodnik Powszechny” 10.30 Otwarte drzwi Kościoła śpiew „Będę śpiewał Tobie” referat: kard. Kazimierz Nycz Jak może nawracać się Kościół? dyskusja panelowa: Paweł Kozacki OP, prowincjał polskich dominikanów dr Dariusz Kowalczyk SJ, dziekan wydziału teologii Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego dr Paweł Milcarek, redaktor naczelny „Christianitas” Program Zjazdu – niedziela 15 dr Maria Rogaczewska, socjolog, Uniwersytet Warszawski prowadzenie: Piotr Żyłka, Deon.pl 12.00 śpiew „Niechaj Cię, Panie” (Psalm 145) Ogłoszenie przesłania Zjazdu do Kościoła i Europy 13.00 Msza święta w 3. rocznicę wyboru papieża Franciszka z homilią abp. Celestino Migliore, nuncjusza apostolskiego w Polsce (Msza transmitowana przez TVP Polonia, śpiewa gnieźnieński Chór Prymasowski) 16 Warsztaty chrześcijańskiej wolności Warsztaty chrześcijańskiej wolności – spotkania w małych grupach (do 25 osób) – odbędą się w piątek, 11 marca 2016 r., i w sobotę, 12 marca 2016 r., w godzinach 17.00–18.45. UWAGA: Warsztat „Wolność wobec obcych i odczuwanych jako zagrożenie” trwa dwa dni – zaczyna się w piątek i jest kontynuowany w sobotę. Piątek i sobota, 11–12 marca 2016 r., godz. 17.00–18.45 1. WOLNOŚĆ WOBEC OBCYCH I ODCZUWANYCH JAKO ZAGROŻENIE W X wieku przyszli do nas obcy ludzie z nową, dziwną i niezrozumiała wiarą... Mówi się o zagrożeniu laicyzacją i islamizacją Europy. Jaka ma być odpowiedź wolnego chrześcijanina? Prowadzenie: dr Maria Rogaczewska Maria Rogaczewska – dr socjologii, absolwentka studiów MBA we Francuskim Instytucie Zarządzania, asystent naukowy w Instytucie Studiów Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, współtwórczyni Projektu Społecznego 2012, obecnie współzarządza Centrum Wyzwań Społecznych UW. Projektowała, wdrażała i ewaluowała wiele projektów badawczych w obszarze rozwoju lokalnego, partycypacji, partnerstw lokalnych, promocji sportu i zdrowia, socjologii młodzieży. Współtworzyła wiele inicjatyw (m.in. Kongres Obywatelski w Polsce, Projekt Społeczny 2012, eCo‑Solving, Pracademia), członkini Zespołu Laboratorium „Więzi” i redakcji kwartalnika „Więź”. Warsztaty chrześcijańskiej wolności 17 Piątek – 11 marca 2016 r., godz. 17.00–18.45 2. WOLNOŚĆ LIDERA I WOLNOŚĆ Z LIDEREM Mieszko I podjął decyzję za Naród... Jaki rodzaj przywództwa ogranicza wolność, jaki wyzwala? Prowadzenie: Katarzyna Czayka‑Chełmińska Katarzyna Czayka‑Chełmińska – psycholog, trenerka umiejętności społecznych, mediatorka rodzinna. Wiceprezeska Fundacji Szkoła Liderów. Zajmuje się przywództwem lokalnym, prowadząc od 2005 roku Program Liderzy Polsko–Amerykańskiej Fundacji Wolności. Jest współautorką stosowanej w nim metodologii tutoringu – indywidualnego wspierania w rozwoju liderów społecznych. 3. WOLNOŚĆ, GDY WSZYSTKO WOLNO W jaki sposób kształtować swoją i wspólną wolność, gdy „zabrania się zabraniać”? Jak w nieokiełznanej wolności nie zgubić tego, co naprawdę ważne? Prowadzenie: Przemysław Fenrych Przemysław Fenrych – trener i ekspert Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej, specjalizuje się w dziedzinie komunikacji społecznej, budowy społeczeństwa obywatelskiego, kształci trenerów prowadzących edukację dorosłych metodami interaktywnymi. Realizuje projekty w Polsce, Ukrainie, Białorusi i Tunezji. P.o. dyrektora szczecińskiego Centrum Szkoleniowego FRDL, członek założyciel Związku Dużych Rodzin Trzy Plus, członek założyciel i wieloletni prezes Szczecińskiego Klubu Katolików. 4. WSPÓŁCZESNA PARAFIA – WSPÓLNOTA LUDZI WOLNYCH Chrzest Polski to początek tworzenia lokalnych wspólnot chrześcijańskich, a w dalszej perspektywie – parafii. 18 Warsztaty chrześcijańskiej wolności Co we współczesnej parafii nas cieszy, co martwi, co czyni obojętnymi? Jak budować nowy początek we wspólnocie parafialnej? Prowadzenie: Ks. dr Janusz Giec Ks. dr Janusz Giec – teolog, wykładowca w Arcybiskupim Wyższym Seminarium Duchownym w Szczecinie oraz na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Szczecińskiego, proboszcz parafii pw. św. Ottona z Bambergu w Szczecinie. 5. UKRAIŃCY, WIETNAMCZYCY, SYRYJCZYCY – WOLNOŚĆ W SPOTKANIU KULTUR I SYSTEMÓW WARTOŚCI 1050 lat chrześcijaństwa w Polsce to ciągła wymiana doświadczeń ludzi i społeczności bardzo różnych. Gościnność i tolerancja to przedmiot naszej dumy. Co tym wartościom zagraża dzisiaj? Jak te postawy budować wobec współczesnych wyzwań? Prowadzenie: Krzysztof Stanowski Ekspert: dr Jörg Lüer Krzysztof Stanowski – prezes Zarządu Fundacji Solidarności Międzynarodowej. W latach 2007–2011 podsekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej, a następnie w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Pierwszy Naczelnik Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej. Wieloletni prezes Fundacji Edukacja dla Demokracji. Doświadczony trener, autor programów szkoleniowych i publikacji poświęconych edukacji obywatelskiej i pracy organizacji pozarządowych. Wieloletni członek Steering Committee of World Movement for Democracy oraz członek Komitetu Wykonawczego Grupy Zagranica. Współautor ustawy o współpracy rozwojowej, współinicjator utworzenia European Endowment for Democracy. Dr Jörg Lüer – wiceprzewodniczący Zarządu Fundacji Maksymiliana Kolbego. Kierownik berlińskiego biura Komisji Justitia et Pax niemieckiego episkopatu. Wchodzi w skład Rady Fundacji na rzecz Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu. Studiował historię najnowszą, teologię katolicką i politologię. Warsztaty chrześcijańskiej wolności 19 6. ABYŚCIE BYLI JEDNO... PRZEBACZENIE I POJEDNANIE WYZWANIEM DLA DZISIEJSZEGO POLSKIEGO CHRZEŚCIJAŃSTWA 1050 lat chrześcijaństwa w Polsce to karty w większości piękne. Ale czy wszystkie? Czy wszystko umiemy sprawiedliwie ocenić? W jaki sposób przeciwstawiać się podziałom, jak budować autentyczną solidarność, która jest oparta na pojednaniu, a nie „zamiataniu pod dywan”? Prowadzenie: Monika i Marcin Gajdowie Monika i Marcin Gajdowie – ona: pedagog ogólny i specjalny, choreoterapeutka; on: lekarz, teolog, akolita w trakcie formacji do święceń diakonatu; oboje: terapeuci, rekolekcjoniści, autorzy książek o wychowaniu i rozwoju człowieka. Założyciele Fundacji Theosis, której celem jest wspieranie działań na styku psychologii i duchowości, w tym promocja Chrześcijańskiej Terapii Integralnej (metody terapii praktycznie uwzględniającej duchowość chrześcijańską w pracy z pacjentem). 7. WOLNOŚĆ W SYTUACJACH GRANICZNYCH – W DEPRESJI, BIEDZIE, CHOROBIE, PATOLOGICZNYM OTOCZENIU Łatwo czuć się wolnym w sytuacji komfortowej... Co oznacza bycie wolnym, gdy wydaje się, że wszystko wokół zniewala, że los nie daje szans na wybór? Prowadzenie: Ewa Kusz Ewa Kusz – psycholog, seksuolog, terapeutka. Wicedyrektor Centrum Ochrony Dziecka przy Akademii Ignatianum. Absolwentka studiów w zakresie zarządzania zasobami ludzkimi. Dwukrotnie uczestniczyła jako świecka audytorka w Synodzie Biskupów (2008 i 2012). Należy do Stowarzyszenia Psychologów Chrześcijańskich i Zespołu Laboratorium „Więzi”. Prowadzi gabinet psychologiczny w Katowicach. Mieszka w Tarnowskich Górach. 20 Warsztaty chrześcijańskiej wolności 8. NIE MA WOLNOŚCI BEZ SOLIDARNOŚCI! Było takie piękne hasło 35 lat temu... Co się stało z polską solidarnością? Co ją niszczy? Jak ją odbudować, wzmacniać, rozwijać? Prowadzenie: Zofia Fenrych, o. Maciej Biskup OP Zofia Fenrych – historyk, pracownik Instytutu Pamięci Narodowej w Szczecinie, zajmuje się popularyzacją historii najnowszej wśród dzieci i młodzieży, prowadzi badania naukowe związane z historią Kościoła i młodzieży w PRL. Maciej Biskup OP – dominikanin, wyświęcony w 1998 r. Ukończył Kolegium Filozoficzno‑Teologiczne w Krakowie i studia doktoranckie z teologii dogmatyczno‑fundamentalnej na UAM w Poznaniu. Pełnił m.in. funkcje magistra braci nowicjuszy i studentów oraz redaktora naczelnego oficyny „W drodze”. Wykłada w Studium Chrześcijańskiego Wschodu w Warszawie. Od 2013 r. przeor i proboszcz parafii św. Dominika w Szczecinie. Autor książek: „Ocalić w sercu” i „Zaskoczony wiarą. Między Jerychem a Jerozolimą”. Sobota – 12 marca 2016 r., godz. 17.00–18.45 9. DLACZEGO MAŁŻEŃSTWO, A NIE LUŹNE ZWIĄZKI? Jakie działania w sferze edukacji, komunikacji społecznej, samoorganizacji społeczeństwa, prawa mogą umocnić polskie małżeństwa i zapewnić wzrost zaufania do instytucji małżeństwa? Prowadzenie: Paweł Woliński Paweł Woliński – prezes Fundacji Mamy i Taty, członek zarządu Związku Dużych Rodzin 3+, ojciec czwórki dzieci. Warsztaty chrześcijańskiej wolności 21 10. BIAŁORUSINI, UKRAIŃCY I POLACY: BUDOWANIE NOWEGO OTWARCIA Dobra wiadomość: wg sondaży Polacy są ulubioną nacją Ukraińców; zła wiadomość: antyukraińskie resentymenty Polaków wzmacniane są przez prorosyjskich „trolli”. Co robić, czego unikać, aby zbudować trwałe dobre relacje polsko‑ukraińskie? Prowadzenie: Mikołaj Łuczok OP, Andrij Nieczyporuk Mikołaj Łuczok OP – dominikanin, duszpasterz akademicki w Rosji i na Ukrainie od ponad 12 lat. Andrij Nieczyporuk – prezes zarządu Towarzystwa Lwa ze Lwowa (gł. kierunki działalności: procesy demokratyzacji, rozwój społeczeństwa obywatelskiego, wspieranie inicjatyw demokratycznych, edukacja obywatelska w krajach Europy Środkowej i Wschodniej). Ekspert i doradca w zakresie rozwoju organizacyjnego, zarządzania projektami, monitoringu i oceny oraz rozwoju współpracy międzynarodowej. Przeprowadził ponad 600 seminariów edukacyjnych i szkoleń dla organizacji pozarządowych, władz lokalnych, nauczycieli i wychowawców na Ukrainie oraz w innych krajach Europy i Azji. 11. WSPIERANIE UKRAIŃSKIEJ WOLNOŚCI Wojna na wschodzie to tylko jedna z barier wolności... W jaki sposób najskuteczniej wspomagać ukraińską wolność? Prowadzenie: Krzysztof Stanowski, Wojciech Surówka OP Krzysztof Stanowski – prezes Zarządu Fundacji Solidarności Międzynarodowej. W latach 2007–2011 podsekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej, a następnie w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Pierwszy Naczelnik Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej. Wieloletni prezes Fundacji Edukacja dla Demokracji. Doświadczony trener, autor programów szkoleniowych i publikacji poświęconych edukacji obywatelskiej i pracy organizacji pozarządowych. Wieloletni członek 22 Warsztaty chrześcijańskiej wolności Steering Committee of World Movement for Democracy oraz członek Komitetu Wykonawczego Grupy Zagranica. Współautor ustawy o współpracy rozwojowej, współinicjator utworzenia European Endowment for Democracy. Wojciech Surówka OP – dominikanin, teolog, dyrektor Instytutu św. Tomasza z Akwinu w Kijowie. Interesuje się teologią prawosławną i współczesną filozofią. 12. „BEZ PŁACENIA ZA WINO I MLEKO” – ODKRYĆ BOGA EWANGELII Chrześcijańskiej wolności zagraża fałszywy przekaz dotyczący obrazu Boga i Jego oczekiwań. W jakich obszarach i jakimi metodami przedstawiać chrześcijaństwo jako uszczęśliwiającą relację, której skutkiem jest moralność (a nie odwrotnie!)? Prowadzenie: dr Małgorzata Wałejko, Piotr Żyłka Małgorzata Wałejko – pedagog i teolog, wykładowca akademicki, publicystka. Prowadzi wykłady i warsztaty dla młodzieży z zakresu duchowości i życia chrześcijańskiego. Autorka książki „Listy w butelce” (W drodze 2013) i współautorka „Razem czy osobno?” (ze Zbigniewem Nosowskim, W drodze 2010). Prywatnie żona i mama trójki urwisów oraz świecka dominikanka. Od kilku lat prowadzi blog Abandon na stronie dominikanie.pl. Piotr Żyłka – chrześcijański dziennikarz, redaktor naczelny portalu Deon.pl. Autor projektu faceBÓG oraz polskiego profilu papieża Franciszka. W 2015 roku ukazała się jego książka „Życie na pełnej petardzie” – zapis rozmowy z ks. Janem Kaczkowskim. Laureat dziennikarskiej nagrody „Ślad”. 13. WIELE POCZĄTKÓW MA ŻYCIE. JAK, BĘDĄC WOLNYM, DOBRZE ZACZYNAĆ? Tytuł Zjazdu „Europa nowych początków” przypomina, że także w codzienności ciągle zaczynamy od nowa (zmiana szkoły, pójście na studia, do pracy, małżeństwo, narodziny dziecka, wdowieństwo...) Czy są jakieś ogólne zasady „dobrego Warsztaty chrześcijańskiej wolności 23 zaczynania”? Jak tworzyć warunki dobrych początków, czego unikać? Prowadzenie: Anna Bentyn Anna Bentyn – doświadczony pedagog, także doradca metodyczny pedagogów i wychowawców świetlic z Gniezna, na co dzień pracuje w gimnazjum. Trenerka Fundacji Edukacja dla Demokracji. Posiada doświadczenie w realizacji projektów edukacyjnych realizowanych w ramach PO KL i in. Wiceprzewodnicząca Stowarzyszenia Edukacji Filozoficznej PHRONESIS. Prywatnie córka, matka, babcia. 14. WOLNY CHRZEŚCIJANIN MIĘDZY KONSERWATYZMEM A PROGRESYWIZMEM „Nowe początki” zmuszają do refleksji nad tym, co się zostawia za sobą, prąc do przodu. Jak budować nową przyszłość, nie rezygnując ze sprawdzonych wartości? Jak iść do przodu, nie potykając się o stare przyzwyczajenia? Prowadzenie: Jarema Piekutowski Eksperci: Tomasz Dostatni OP, Dariusz Kowalczyk SJ Jarema Piekutowski – socjolog, badacz i trener, członek Zespołu Laboratorium „Więzi”, w latach 2011–2014 wiceprezes fundacji Veritas, działającej przy szczecińskim klasztorze dominikanów, prowadzący i organizator debat i sympozjów na styku socjologii, filozofii i duchowości. Tomasz Dostatni OP – ur. 1964, dominikanin, duszpasterz, publicysta, prezes fundacji „Ponad granicami”. Autor wielu książek, m.in. Zza bramy klasztoru, Przekraczać mury, Złota 9, Duchowe wędrowanie. Ostatnio opracował książkę Kultura – Kościół. Kościół na łamach paryskiej „Kultury” w latach 1946 – 2000. Mieszka w Lublinie. Dariusz Kowalczyk SJ – ur. 1963, jezuita, doktor teologii, wykładowca teologii dogmatycznej i fundamentalnej, dziekan wydziału teologii Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego w Rzymie, publicysta. Autor wielu książek, m.in. Bóg w piekle, Między dogmatem a herezją, Różne oblicza Ducha. 24 Warsztaty chrześcijańskiej wolności 15. KULTURA: WOLNOŚĆ, ODPOWIEDZIALNOŚĆ, ROZWÓJ Kultura musi być wolna, tylko taka daje szansę na rozwój, na kolejne dobre początki. Ale czy wolność musi szokować? Jak tworzyć kulturę, jak w niej uczestniczyć, by efektem był kapitał społeczny? By odświeżała spojrzenie, budowała zaufanie, tworzyła tożsamość, zachęcała do współpracy? Prowadzenie: Marek Sztark Ekspert: ks. Andrzej Draguła Marek Sztark – niezależny animator kultury i rozwoju lokalnego. Doradca, trener i wykładowca. Realizuje projekty z różnych dziedzin: rozwoju i integracji środowisk społecznych i zawodowych, ekonomii społecznej, ochrony dziedzictwa kulturowego, animacji rozwoju lokalnego oraz animacji kultury. Pracuje we Wrocławiu i koordynuje współpracę Europejskiej Stolicy Kultury Wrocław 2016 z regionem Dolnego Śląska. Ks. Andrzej Draguła – dr hab. teologii i publicysta. Kieruje Katedrą Teologii Pastoralnej, Liturgiki i Homiletyki na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Szczecińskiego. Pełni również funkcję dyrektora Instytutu Filozoficzno‑Teologicznego im. Edyty Stein w Zielonej Górze. Jest członkiem Rady Naukowej Laboratorium „Więzi” i redakcji kwartalnika „Więź”. Stały współpracownik „Tygodnika Powszechnego”. Autor kilku książek. 16. CHRZEŚCIJANIN NA WOLNYM RYNKU: PRAKTYKA ŻYCIA I ZARZĄDZANIA Dyskusja o unikalnych wartościach, jakie wiążą się z chrześcijańskim biznesem. Przykładowe wartości, o jakich będzie mowa, to: odkrywanie talentów i wspieranie ich; bardziej efektywne wykorzystanie zasobów; społeczna odpowiedzialność biznesu; tworzenie wartościowych miejsc pracy; łączenie pracy z rodziną; uczenie cnót samodyscypliny, oszczędności, gospodarności. Warsztaty chrześcijańskiej wolności 25 Prowadzenie: Dariusz Kuzara oraz współpracownicy ze Związku Pracodawców Towarzystwo Dzieł CDO Polska: Adam Bijas, Jacek Grzelak, Sławomir Miążek, Agnieszka Strzałkowska. Dariusz Kuzara – prezydent CDO Polska. Studiował inżynierię biomedyczną na Politechnice Wrocławskiej, inżynierię oprogramowania na Uniwersytecie w Sheffield i zarządzanie na SGH w Warszawie. Od 17 lat związany z branżą IT, realizuje projekty wspierające działanie działów IT lub je transformujące w takich podmiotach, jak międzynarodowe laboratorium fizyki jądrowej CERN w Genewie, kilka spośród największych banków i instytucji finansowych w Polsce, dwie duże firmy telekomunikacyjne oraz największe na rynku przedsiębiorstwa z branży paliwowej. Od 4 lat z sukcesami kontynuuje działalność w ramach własnej firmy Proitcon. 17. SPOTKANIE ŚPIEWACZE – spotkanie „z innej bajki”. Bezpośrednie doświadczenie mocy tradycyjnej muzyki religijnej Prowadzenie: Adam Strug Adam Strug – śpiewak i instrumentalista, poeta, autor piosenek, kompozytor muzyki teatralnej i filmowej, badacz – zbieracz i praktyk, scenarzysta filmów dokumentalnych. Lider muzycznej kompanii wykonującej jego autorskie piosenki. Pomysłodawca zespołu śpiewaczego” Monodia Polska”, praktykującego polskie pieśni przekazywane w tradycji ustnej. Depozytariusz i popularyzator pieśni polskich przekazywanych od pokoleń wyłącznie w tradycji ustnej. 26 Rachunek sumienia polskiego chrześcijaństwa Nabożeństwo ekumeniczne w katedrze gnieźnieńskiej Piątek, 11 marca 2016 r., godz. 20.00 Jednym z kluczowych wydarzeń X Zjazdu Gnieźnieńskiego będzie ekumeniczne nabożeństwo dziękczynno‑pokutne za 1050 lat wiary chrześcijańskiej w Polsce. Poniżej skrótowo przedstawiamy jego przebieg. Od godz. 19.30 uczestnicy nabożeństwa mogą wchodzić do katedry przez Drzwi Gnieźnieńskie, które w Jubileuszowym Roku Miłosierdzia stały się Bramą Miłosierdzia. Przed rozpoczęciem nabożeństwa schola intonuje Litanię do Bożego Miłosierdzia Miłosierdzie Boże... wytryskujące z łona Ojca, ufamy Tobie! największy przymiocie Boga, ufamy Tobie! tajemnico niepojęta, ufamy Tobie! źródło tryskające z Trójcy Przenajświętszej, ufamy Tobie! niezgłębione przez żaden umysł ludzki ni anielski, ufamy Tobie! z którego tryska wszelkie życie i szczęście, ufamy Tobie! ponad niebiosa, ufamy Tobie! Rachunek sumienia polskiego chrześcijaństwa źródło cudów i dziwów, ufamy Tobie! ogarniające wszechświat cały, ufamy Tobie! zstępujące na świat w osobie Słowa Wcielonego, ufamy Tobie! które wypłynęło z otwartej rany Serca Jezusowego, ufamy Tobie! zawarte w Sercu Jezusa dla nas, a szczególnie dla grzeszników, ufamy Tobie! niezgłębione w ustanowieniu Hostii świętej, ufamy Tobie! w ustanowieniu Kościoła świętego, ufamy Tobie! w sakramencie chrztu świętego, ufamy Tobie! w usprawiedliwieniu nas przez Jezusa Chrystusa, ufamy Tobie! towarzyszące nam przez całe życie, ufamy Tobie! ogarniające nas szczególnie w śmierci godzinie, ufamy Tobie! darzące nas życiem nieśmiertelnym, ufamy Tobie! towarzyszące nam w każdym momencie życia, ufamy Tobie! chroniące nas od ognia piekielnego, ufamy Tobie! w nawróceniu grzeszników zatwardziałych, ufamy Tobie! zdziwienie dla aniołów, niepojęte dla Świętych, ufamy Tobie! niezgłębione we wszystkich tajemnicach Bożych, ufamy Tobie! dźwigające nas z wszelkiej nędzy, ufamy Tobie! źródło naszego szczęścia i wesela, ufamy Tobie! w powołaniu nas z nicości do bytu, ufamy Tobie! ogarniające wszystkie dzieła rąk Jego, ufamy Tobie! które koronuje wszystko, co jest i co istnieć będzie, ufamy Tobie! w którym wszyscy jesteśmy zanurzeni, ufamy Tobie! słodkie ukojenie dla serc udręczonych, ufamy Tobie! jedyna nadziejo dusz zrozpaczonych, ufamy Tobie! serc odpocznienie, pokoju pośród trwogi, ufamy Tobie! rozkoszy i zachwycie dusz świętych, ufamy Tobie! budzące ufność wbrew nadziei, ufamy Tobie! 27 28 Rachunek sumienia polskiego chrześcijaństwa W procesji na wejście biorą udział duchowni wszystkich wyznań chrześcijańskich obecnych na Zjeździe. Przy ołtarzu stoi zapalona świeca jubileuszowa 1050-lecia chrztu Polski. Prymas Polski, abp Wojciech Polak: Znak krzyża Powitanie zgromadzonych i wprowadzenie do treści nabożeństwa Czytanie biblijne: Wj 14,15–15,1 (wszystkie czytania biblijne za: Przekład Ekumeniczny, wyd. Towarzystwo Biblijne) Bezpośrednio po czytaniu schola intonuje: Modlitwa dziękczynna i symbolika światła Duchowni – przedstawiciele wszystkich zgromadzonych wyznań chrześcijańskich – czytają wezwania dziękczynne. Po każdej modlitwie czytający duchowny zapala od świecy jubileuszowej małą świecę jako symbol światła Chrystusa danego Kościołowi. Rachunek sumienia polskiego chrześcijaństwa 29 Po każdym wezwaniu schola intonuje werset dziękczynny. (Chwała Tobie, Panie) Po ostatnim wezwaniu schola powtarza werset dziękczynny trzykrotnie. Czytanie biblijne: 2 Kor 5,17–21 Modlitwa pokutna Po każdym wezwaniu schola intonuje refren „Stwórz, o mój Boże” Symbolika obmycia i białej szaty Abp Jeremiasz, prawosławny arcybiskup wrocławski i szczeciński: Wprowadzenie do obrzędu obmycia i zanurzenia przez chrzest w Chrystusie Po wprowadzeniu abp Jeremiasz jako pierwszy podchodzi do naczynia z wodą. Zdejmuje nakrycie głowy. Zanurza delikatnie dłonie (palce) w wodzie, a następnie dotyka nimi twarzy i oczu. 30 Rachunek sumienia polskiego chrześcijaństwa Kolejni duchowni podchodzą do mis z wodą, powtarzają gest obmycia. Wyznaczeni duchowni pozostają przy naczyniach, aby towarzyszyć uczestnikom w ceremonii. Duchowni różnych wyznań chrześcijańskich stają parami przy pięciu naczyniach z wodą (przed schodami do prezbiterium i w bocznych nawach katedry). Jeden z duchownych stoi przy misie, a drugi nakłada szal na szyję uczestnikom, którzy następnie wracają na swoje miejsca. Uczestnicy nabożeństwa podchodzą w rzędach do mis z wodą, wykonują gest obmycia, odbierają szal, zakładają go i wracają na swoje miejsca. Schola w tym czasie intonuje wersety pieśni „Stwórz, o mój Boże”, a następnie: Rachunek sumienia polskiego chrześcijaństwa 31 Ewangelia: Mk 16,1–18 Bp Grzegorz Ryś: Homilia Po homilii: Bp Marek Izdebski, zwierzchnik Kościoła Ewangelicko‑Reformowanego w RP: Wprowadzenie do wspólnego wyznania wiary Wszyscy zgromadzeni wspólnie odmawiają APOSTOLSKIE WYZNANIE WIARY Wierzę w Boga Ojca Wszechmogącego, Stworzyciela nieba i ziemi, i w Jezusa Chrystusa, Syna Jego Jedynego, Pana naszego, który się począł z Ducha Świętego, narodził się z Maryi Panny, umęczon pod Ponckim Piłatem, ukrzyżowan, umarł i pogrzebion, zstąpił do piekieł, trzeciego dnia zmartwychwstał, wstąpił na niebiosa, siedzi po prawicy Boga Ojca Wszechmogącego, stamtąd przyjdzie sądzić żywych i umarłych. Wierzę w Ducha Świętego, święty Kościół powszechny, świętych obcowanie, grzechów odpuszczenie, ciała zmartwychwstanie, żywot wieczny. Amen. Bp Marek Izdebski: Zaproszenie do znaku pokoju Znak pokoju Ksiądz Prymas: 32 Rachunek sumienia polskiego chrześcijaństwa Wprowadzenie do modlitwy Pańskiej Wspólna modlitwa OJCZE NASZ Ksiądz Prymas: Modlitwa końcowa Boże sprawiedliwy i miłosierny, który w 1050. rocznicę chrztu Twego sługi, księcia Mieszka i jego poddanych, pozwalasz nam trwać tu zjednoczonym na modlitwie w katedrze gnieźnieńskiej, u grobu św. Wojciecha, patrona jednego i niepodzielonego Kościoła, patrona Polski – daj nam odwagę nowego początku w życiu każdego z nas, naszych rodzin, naszych wspólnot, naszych parafii, naszej ojczyzny, naszej Europy, naszego świata, w życiu całego Kościoła Chrystusowego. Daj nam tę łaskę, aby trzecie tysiąclecie chrześcijaństwa stawało się czasem jednoczenia Twoich wiernych. Pozwól, abyśmy – każdy z nas osobiście i wszyscy razem – nieśli we współczesny świat wspólne świadectwo Ewangelii i miłosiernej miłości Boga. Spraw, aby dzięki Twojej łasce nasze rodziny, wspólnoty, miasta, kraje, kontynenty stawały się bardziej ludzkie i przez to bardziej chrześcijańskie. Prosimy Cię o to przez Chrystusa, Pana naszego. Wszyscy: Amen Błogosławieństwo Aaronowe (według Biblii Warszawskiej) Niech ci błogosławi Pan i niechaj cię strzeże; Amen. Niech rozjaśni Pan oblicze swoje nad tobą i niech ci miłościw będzie; Amen. Niech obróci Pan twarz swoją ku tobie i niech ci da pokój. Amen. Amen. Amen Rachunek sumienia polskiego chrześcijaństwa 33 Pieśń na zakończenie nabożeństwa Po zakończeniu nabożeństwa będzie możliwość pozostania w katedrze wraz ze scholą i modlitwy pieśniami pasyjnymi. 34 Informacje o Kościołach W pracach przygotowawczych do X Zjazdu Gnieźnieńskiego i w jego obradach uczestniczyli – poza członkami Kościoła rzymskokatolickiego – przedstawiciele 8 Kościołów chrześcijańskich działających w Polsce. Oto informacje o tych Kościołach. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny Pierwsze wzmianki o chrześcijaństwie tradycji wschodniej na ziemiach polskich datuje się już na IX wiek (misja świętych braci Cyryla i Metodego). Współczesne badania historyczne dowodzą, że już na początku X wieku istniały w Krakowie, Przemyślu, Wiślicy i wielu innych miejscowościach chrześcijańskie świątynie. Po podziale chrześcijaństwa w 1054 r. prawosławie przenikało na nasze ziemie głównie z obszarów Rusi Kijowskiej i Bizancjum. Do czasów Unii Brzeskiej 1596 r., mimo okresów ucisku, spokojnie się rozwijało. Później musiało walczyć o przetrwanie. Odrodzenie Kościoła, połączone z przyznaniem statusu pełnej kościelnej niezależności (autokefalii) nastąpiło w dwudziestoleciu międzywojennym (1925). Był to jednocześnie czas wielkiej próby: burzenie cerkwi, rewindykacja mienia. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny jest jednym z 15 kanonicznych Kościołów prawosławnych i obejmuje swoją jurysdykcją wszystkie parafie prawosławne na terenie Polski oraz kilka parafii w Brazylii. Fundamentem nauczania Kościoła Prawosławnego jest Objawienie Boże, które poznajemy poprzez Pismo Święte i Tradycję Świętą. Bardzo ważną rolę w życiu chrześcijanina odgrywają święte sakramenty. Duchowość prawosławna jest zbudowana na Liturgii Świętej, która jest przeżywaniem życia, śmierci i zmartwychwstania Pana naszego Jezusa Chrystusa. Eucharystia to realna i prawdziwa obecność Jezusa Chrystusa, Informacje o Kościołach 35 którą wierni doświadczają w życiu doczesnym. Wspólna Eucharystia nie tylko łączy, ale jest centrum duchowości Kościoła (sakrament sakramentów). Językiem liturgicznym w niemal wszystkich parafiach Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego jest język cerkiewnosłowiański. Obecnie Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny jest drugim co do liczebności Kościołem w Polsce i liczy około 500 000 wyznawców. Zwierzchnikiem Kościoła jest Metropolita Warszawski i całej Polski Sawa (Michał Hrycuniak). Najwyższą władzą Kościoła jest Sobór Krajowy i Sobór Biskupów. W skład Kościoła wchodzi sześć diecezji i Ordynariat Polowy Wojska Polskiego. Na terenie Polski znajduje się 11 monasterów i domów zakonnych męskich i żeńskich. Największym sanktuarium pielgrzymkowym jest Święta Góra Grabarka, na którą rokrocznie przybywają dziesiątki tysięcy pielgrzymów. W ramach Kościoła Prawosławnego w Polsce działają m.in. Prawosławny Ośrodek Miłosierdzia ELEOS, który prowadzi pracę charytatywną i opiekuńczą, a także Bractwo Młodzieży Prawosławnej. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny jest członkiem Polskiej Rady Ekumenicznej, Konferencji Kościołów Europejskich i Światowej Rady Kościołów. www.orthodox.pl Opracował ks. Doroteusz Sawicki Kościół Ewangelicko‑Augsburski (Luterański) w RP Kościół Luterański swymi korzeniami sięga czasów reformacji XVI wieku. W październiku 1517 r. augustiański mnich Marcin Luter przybił na drzwiach kościoła w Wittenberdze 95 tez, w których przedstawiał nadużycia związane z praktyką sprzedawania odpustów. Jako oddany sługa Kościoła wzywał do usunięcia tych nadużyć. W swoich późniejszych pracach i pismach dążył do zwrotu w stronę pierwotnego chrześcijaństwa i samego Słowa Bożego, zachowując w Kościele wszystko, co nie sprzeciwia się Pismu Świętemu. Poglądy i pisma Lutra zostały dobrze przyjęte w Rzeczypospolitej Polskiej oraz u jej bezpośrednich sąsiadów. Szczególne uznanie zyskały na terenach Prus Książęcych, na Śląsku Cieszyńskim, w Małopolsce i Wielkopolsce. 36 Informacje o Kościołach Luteranie opierają swoją wiarę na czterech zasadach: tylko Pismo, tylko Chrystus, tylko wiara i tylko łaska. Nauka o usprawiedliwieniu w Kościele luterańskim podkreśla, że nie zbawiają uczynki, a jedynie wiara w usprawiedliwiające dzieło Chrystusa, dokonane na krzyżu Golgoty. Uczynki natomiast są świadectwem wiary. Kościół Luterański w Polsce liczy obecnie ok. 70 000 wiernych i składa się z sześciu diecezji. Przy Kościele Ewangelicko ‑Augsburskim w RP działa 10 duszpasterstw: Młodzieży, Policji, Straży Pożarnej, Więzienne, Wojskowe, Korespondencyjne, Akademickie, Ewangelizacyjno‑Misyjne, Niesłyszących i Motocyklistów. W ramach Kościoła działa organizacja charytatywna Diakonia Polska, Centrum Misji i Ewangelizacji, Wydawnictwo Augustana i Wydawnictwo Warto. Biskupem Kościoła jest ks. Jerzy Samiec. Kościół Luterański jest członkiem takich organizacji międzynarodowych jak Światowa Rada Kościołów, Światowa Federacja Luterańska, Konferencja Kościołów Europejskich, Polska Rada Ekumeniczna. Wśród znanych luteran są m.in.: Jan Sebastian Bach, Immanuel Kant, Mikołaj Sęp‑Szarzyński, Zygmunt Vogel, Józef Longin Sowiński, Samuel Bogumił Linde, Thomas Mann, Edward Munch, rodzina Wedel, Jerzy Buzek, Jerzy Pilch, Adam Małysz. www.luteranie.pl Kościół Ewangelicko‑Reformowany w RP Kościół Ewangelicko‑Reformowany w Polsce (KER) należy do Kościołów wywodzących się z Reformacji szwajcarskiej XVI wieku (działalność Zwingliego i Kalwina). Swą wiarę i życie religijne opiera tylko na Biblii, uznając ją za jedyne źródło wiary i normę życia. Uznaje dogmaty wiary właściwe Kościołowi Powszechnemu: Apostolski Skład Wiary, Nicejsko‑Konstantynopolitański Symbol Wiary i Atanazjańskie Wyznanie Wiary. Podstawowe zasady wiary KER są tożsame z powszechnymi artykułami wiary całego chrześcijaństwa: o Trójcy Świętej, o człowieczeństwie i bóstwie Jezusa, o grzechu człowieka i zbawczym dziele Chrystusa, o usprawiedliwieniu z łaski przez wiarę – co stanowi treść Ewangelii. Kościół Ewangelicko ‑Reformowany w RP jest cząstką Kościoła Powszechnego, który Informacje o Kościołach 37 Jezus Chrystus – jako jedyny Pan i Zwierzchnik – mocą Ducha Świętego powołuje spośród ludzi, gromadzi, opiekuje się nim i prowadzi. Najkrótszą syntezę teologii reformowanej można przedstawić następująco: 1. Sola gratia – Jedynie z łaski Człowiek, którego natura została skażona przez grzech, może zyskać zbawienie jedynie z łaski Boga, na którą własnymi siłami zasłużyć nie potrafi. 2. Sola fide – Jedynie przez wiarę. Zbawienie dokonać się może jedynie przez wiarę w Jezusa Chrystusa, który oddał życie na krzyżu jako okup za grzechy wielu ludzi. Jemu zawdzięczamy dostęp przez wiarę do łaski. 3. Sola Scriptura – Jedynie Pismo Święte Jedynie przez Pismo Święte można otrzymać wiarygodną wiadomość o miłości Boga i Jego łasce okazanej nam w Synu Bożym, Jezusie Chrystusie. Jedynie Pismo Święte jest referencją, o jakiej łasce i jakiej wierze mówimy w punktach 1 i 2. 4. Soli Deo gloria – Jedynie Bogu chwała Ponieważ jedynie świętemu Bogu chwała się należy, cześć religijną odbiera Bóg Ojciec, Syn Boży i Duch Święty. Matka Jezusa, Maria cieszy się miłością i szacunkiem, podobnie jak inni ludzie tego godni, nazywani świętymi, ale żaden kult z nimi związany nie istnieje. 5. Ecclesia reformata et semper reformanda Verbi Divini – Kościół reformowany i stale reformujący się według Słowa Bożego Wszyscy, którzy tak (punkty 1–4) uważają i wierzą, tworzą społeczność KER w RP. Kościół Ewangelicki, według Słowa Bożego reformowany – wsłuchując się w Słowo Boże – stale podlega reformie, ponieważ funkcjonuje na tym świecie doczesnym, gdzie wszystko kostnieje, więdnie i przemija. Dzięki działaniu Ducha Świętego Kościół żyje i może nieustannie się odnawiać. KER przyjmuje, że wykład nauki Pisma Świętego jest systematycznie zebrany w II Szwajcarskim Wyznaniu Wiary (1566), przeniesionym na grunt polski jako Konfesja Sandomierska (1570) oraz w Katechizmie Heidelberskim (1563). Formę nabożeństw i posług religijnych KER normuje według Agendy Gdańskiej z 1637 roku. 38 Informacje o Kościołach Charakter KER w Polsce kształtowały trzy nurty: rodzimy – polski, czeskobraterski oraz imigrantów z Europy Zachodniej. Kościół stosuje ustrój synodalno‑prezbiterialny. Oznacza to, że wszystkie sprawy ogólnokościelne leżą w gestii Synodu – zgromadzenia duchownych i wybieralnych świeckich przedstawicieli parafii i diaspory. Organem wykonawczym jest pięcioosobowy Konsystorz wybierany na kadencje. Na szczeblu podstawowym (zborowym) odpowiednio funkcje te pełnią Ogólne Zgromadzenie Członków Zboru i Kolegium Kościelne (rada starszych zboru). Duchowni nie stanowią odrębnego stanu, a z tytułu ordynacji są sobie równi. Zwierzchnikiem KER w Polsce jest od 2002 r. bp Marek Izdebski. Kościół – składając świadectwo wiary – stara się żyć i działać tak, by pomnażać potencjał dobra w narodzie, dążąc do umocnienia miłości bliźniego pośród wszystkich wyznawców Jezusa Chrystusa, naszego Pana. www.reformowani.pl Opracował ks. Roman Lipiński Kościół Ewangelicko‑Metodystyczny w RP Początki metodyzmu przypadają na lata trzydzieste XVIII wieku. Nazwa jest przezwiskiem określającym ruch duchowej odnowy w Kościele Anglikańskim. Przewodzili mu dwaj duchowni anglikańscy, bracia John i Charles Wesleyowie. „Kaznodziejstwo otwartej przestrzeni” (poza obiektami kościelnymi) oraz „rozgrzanie serca”, potrzeba pokuty, nawrócenia, odrodzenia i uświęcenia wchodzą na stałe do kaznodziejskiego słownika tego ruchu. Wesleyowie nie zamierzają wprowadzać zmian doktrynalnych, ani wyodrębniać wiernych ze struktur państwowego Kościoła. Dlatego formalne zorganizowanie tego odrodzeniowego ruchu zaczyna funkcjonować dopiero po ich śmierci. W doktrynie i praktyce metodyzm stanowi ogniwo pośrednie między historycznymi Kościołami protestanckimi a Kościołami wolnymi niezwiązanymi układami z określonym państwem. Z tradycji metodystycznego nurtu wywodzą się Kościoły o tradycji odrodzeniowej, uświęceniowej, pentekostalnej, adwentystycznej, a nawet znana i ceniona w wielu krajach Armia Zbawienia. Informacje o Kościołach 39 Podstawą doktrynalną metodyzmu pozostają do dziś anglikańskie Artykuły Wiary, reformacyjna zasada: tylko Pismo Święte, tylko łaska, tylko wiara, tylko Chrystus oraz kazania i komentarze biblijne Wesleya. Metodyści uznają Bożą Łaskę uprzedzającą, która obejmuje całą ludzkość i poprzedza wszystkie pozytywne doświadczenia wiary człowieka. Metodyzm uznaje następujące szczeble wewnętrznej przemiany: pokuta, usprawiedliwienie/odrodzenie, uświęcenie. Wszystkie one związane są z działaniem Bożej łaski uprzedzającej, usprawiedliwiającej i uświęcającej przez i w mocy Ducha Świętego. Metodyści kładą nacisk na realizację największych przykazań Jezusa, tj. dążą do „doskonałości w miłości”. Wierzą, że duchowa miłość może przemienić człowieka i cały świat. Obecnie Kościoły metodystyczne istnieją w prawie wszystkich krajach świata i liczą ponad 45 milionów wyznających członków. Wraz z dziećmi, sympatykami i przyjaciółmi tworzą wspólnotę światową ok. 70 milionów ludzi. Polski Kościół Ewangelicko‑Metodystyczny w RP powstał po I wojnie światowej. Niemieckojęzyczne parafie na terenie nowopowstałego państwa swą historią sięgają XIX wieku. Do 1990 działał pod nazwą Kościół Metodystyczny w Polsce. Liczy obecnie ponad 50 placówek, w których skład wchodzi 28 parafii oraz filiały, placówki misyjne i kaznodziejskie. Posiada ok. 4,5 tysiąca wyznawców. Zwierzchnikiem Kościoła jest ks. superintendent Andrzej Malicki. Kościół Ewangelicko‑Metodystyczny zaangażowany jest na płaszczyźnie edukacyjnej, charytatywnej, społecznej i ekumenicznej. www.metodysci.pl Opracował ks. Jan Ostryk Kościół Chrześcijan Baptystów w RP Początki ruchu baptystycznego ściśle wiążą się z reformacją jako ogólnoeuropejskim ruchem postulującym dogłębną odnowę chrześcijaństwa. Baptyści odrzucili wizję Kościoła jako społeczności, do której przystępuje się automatycznie, na mocy tradycji. Praktykują chrzest w wieku świadomym, stąd nazywani są baptystami (gr. baptisma – chrzest). 40 Informacje o Kościołach Najwcześniejszy zbór baptystów powstał ok. roku 1612 w Londynie, założony przez powracających z wygnania emigrantów angielskich. Słynni baptyści brytyjscy to m.in. John Bunyan, pisarz, autor znanej powieści alegorycznej Wędrówka pielgrzyma i John Milton, poeta, autor poematu Raj utracony. Obecnie największym skupiskiem baptystów są Stany Zjednoczone Ameryki Północnej (ok. 33 mln wyznawców). Wśród znanych przedstawicieli współczesnego baptyzmu amerykańskiego wymienić można wybitnego kaznodzieję Billy’ego Grahama. Obecnie Światowy Związek Baptystów (ŚZB), zrzeszający na zasadzie dobrowolności unie zborów baptystycznych, skupia około 40 milionów dorosłych członków. W Polsce początki ruchu baptystycznego datują się na rok 1858, kiedy to w Adamowie pod Warszawą grupa czytelników Biblii spontanicznie postanowiła przyjąć chrzest i utworzyć zbór. Pod koniec lat trzydziestych XX w. baptyści posiadali już 100 zborów, działało związane z nimi Towarzystwo Wydawnicze „Kompas”, szpital „Betlejem” w Łodzi, ochronka dla dzieci w Brześciu Litewskim, dom starców w Narewce oraz Seminarium Teologiczne w Łodzi. Dziś Kościół ten liczy w Polsce ok. 8000 wiernych. Jest członkiem Polskiej Rady Ekumenicznej, Konferencji Kościołów Europejskich, Aliansu Ewangelicznego w RP, Europejskiej Federacji Baptystycznej oraz Światowego Związku Baptystycznego. Kościół wydaje czasopismo – miesięcznik „Słowo Prawdy”. Przewodniczącym Rady Kościoła jest obecnie prezbiter dr Mateusz Wichary. Podstawowe formy działalności Kościoła to ewangelizacja i edukacja oraz służba charytatywno‑opiekuńcza. www.baptysci.pl Zaktualizował Dawid Breuer Kościół Greckokatolicki Korzenie. Korzenie Kościoła Greckokatolickiego sięgają chrztu Rusi Kijowskiej. Za pierwszego władcę chrześcijańskiego na ukraińskich ziemiach uznaje się kijowskiego księcia Askolda, który przyjął chrzest w roku 867. Około roku 954–955 chrzest przyjęła wdowa po Igorze, księżna Olga. W 988 r., za panowania księcia Włodzimierza Wielkiego, Ruś przyjęła chrześcijaństwo. Informacje o Kościołach 41 Było to jeszcze przed rozerwaniem jedności Kościoła, zaś hierarchia kościelna przynależała do patriarchatu w Konstantynopolu. Jedność ta została zerwana na skutek tzw. Wielkiej Schizmy z 1054 r. i przypieczętowana przez czwartą wyprawę krzyżową w 1204 r. Unia Brzeska. Tęsknota za jednością i potrzeba reformy Kościoła spowodowała, że pod koniec XVI w. część hierarchii kijowskiej zaczęła rozważać ideę ponownego pojednania – unii. Pod koniec grudnia 1595 r. delegaci soboru Cerkwi kijowskiej uzgodnili w Rzymie zasady, które gwarantowały Cerkwi zachowanie liturgii i obrządku wschodniego z językiem starosłowiańskim, dotychczasową organizację kościelną, własne prawo i dalsze używanie kalendarza juliańskiego. Uznali papieża za głowę Kościoła, złożyli wyznanie wiary katolickiej i przysięgę papieżowi. Oficjalne przyjęcie unii nastąpiło na synodzie kościelnym w Brześciu nad Bugiem 9 października 1596 r. Unia została przyjęta przez Metropolitę Michała Rahozę oraz większość hierarchii i wyższego duchowieństwa oraz szlachty. Diecezje przemyska i lwowska przyjęły unię dopiero pod koniec XVII w. Rozwój Kościoła Unickiego trwał do rozbiorów Rzeczypospolitej, kiedy to zaczął się dla niego okres wielkich prześladowań. W zaborze rosyjskim, mocą carskich ukazów z 1839 i 1875 r., Kościół Unicki został całkowicie zlikwidowany. Przetrwał w zaborze austriackim i po I wojnie światowej rozwinął swoją działalność w granicach II Rzeczypospolitej, stając się istotnym czynnikiem kształtowania współczesnej świadomości religijnej i narodowej Ukraińców. W czasie II wojny światowej Kościół bohatersko stanął w obronie ofiar Holokaustu. Instytut Yad Vashem przyznał medale Sprawiedliwych wśród Narodów Świata wielu wiernym świeckim i duchownym, m.in. bł. Klemensowi Szeptyckiemu. Czasy powojenne. W 1946 r. Kościół został zdelegalizowany na terenie ZSRR i innych państw bloku komunistycznego i z trudem przetrwał w PRL. Pełnię praw odzyskał dopiero w 1989 r. na mocy ustawy o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego. Tegoż roku ks. Jan Martyniak został wyświęcony na pierwszego powojennego biskupa greckokatolickiego, w 1991 r. został ordynariuszem reaktywowanej diecezji przemyskiej, obejmującej terytorium całej Polski, zaś w 1996 r. Arcybiskupem 42 Informacje o Kościołach Metropolitą. Utworzona w 1996 r. Metropolia Przemysko ‑Warszawska obrządku greckokatolickiego obejmuje cały teren państwa polskiego. W jej skład wchodzą: Archidiecezja Przemysko‑Warszawska, obejmująca tereny leżące na prawym brzegu Wisły wraz z Warszawą, Krakowem i Toruniem, oraz Diecezja Wrocławsko‑Gdańska, obejmująca tereny na zachód od Wisły. W całej Metropolii pracuje obecnie (grudzień 2015) 78 kapłanów, w tym 8 zakonnych (7 bazylianów i 1 augustianin). Istnieje męski Zakon Św. Bazylego Wielkiego (bazylianie) oraz 3 żeńskie zgromadzenia zakonne: siostry bazylianki, siostry służebnice NPM i siostry józefinki. Od listopada 2015 r. Metropolitą Przemysko‑Warszawskim jest abp dr Eugeniusz Popowicz. Kościół prowadzi działalność charytatywną, skupioną wokół Caritasu. Siostry Służebnice NPM prowadzą Ekumeniczny Dom Opieki Społecznej w Prałkowcach koło Przemyśla, opiekujący się chorymi i samotnymi niezależnie od ich wyznania i narodowości. Organizowane są kolonie letnie dla dzieci i młodzieży (Sarepta). Restaurowane są stare cerkwie i budowane nowe – na ziemiach północnych i zachodnich. Wydawane są książki, czasopisma i kalendarze. www.cerkiew.org www.cerkiew.net.pl Opracował o. Piotr Kuszka Kościół Polskokatolicki w RP Kościół Polskokatolicki w Rzeczypospolitej Polskiej, zwany do 1951 r. Polskim Narodowym Kościołem Katolickim (PNKK), genezą swą sięga lat dziewięćdziesiątych XIX w. Wówczas to bowiem wśród Polonii Stanów Zjednoczonych Ameryki doszło do wystąpień wiernych w parafiach rzymskokatolickich przeciwko dominacji kleru pochodzenia niemieckiego i irlandzkiego. Wierni pochodzenia polskiego domagali się w,, Memoriale” używania języka ojczystego w liturgii, opieki duchownych z własnej zbiorowości etnicznej, a także wglądu w sprawy finansowe parafii. Delegacja wiernych przedstawiła swe prośby w Rzymie w 1898 r., co jednak nie odniosło skutku. Doprowadziło to do powstania ośrodka w Scranton (Pensylwania), złożonego z szeregu niezależnych parafii polskich, a tym samym do formalnego utworzenia Polskiego Narodowego Informacje o Kościołach 43 Kościoła Katolickiego (bp Franciszek Hodur 1866–1953). Podobne ośrodki istniały już wówczas w Chicago – grupa bp. Antoniego Kozłowskiego (1857–1907) i Buffalo – grupa bp. Stefana Kamińskiego (1859–1911). Dzięki staraniom bp. Franciszka Hodura doszło do zjednoczenia tych trzech ośrodków. Kościół Polskokatolicki wyznaje katolickie prawdy wiary i moralności oraz zasady ustroju Kościoła zawarte w Piśmie Świętym, sformułowane w powszechnych Symbolach Wiary i postanowieniach siedmiu Soborów Powszechnych pierwszego tysiąclecia; jest cząstką jednego, świętego, katolickiego i apostolskiego Kościoła; ma własną hierarchię kościelną; roztacza opiekę religijną i duszpasterską nad wiernymi narodowości polskiej, a także wiernymi innych narodowości, jeżeli zgłosili swój akces do Kościoła; w liturgii używa języka polskiego i Ksiąg liturgicznych, zatwierdzonych przez Synod Ogólnopolski lub Radę Synodalną; w swej postawie duszpasterskiej uwzględnia potrzeby duchowe i materialne Narodu i Państwa Polskiego; wychowuje swych wiernych w duchu miłości do Ojczyzny oraz uczy poszanowania wartości życia ludzkiego od poczęcia do naturalnej śmierci i godności każdego człowieka. Kandydaci do stanu duchownego kształcą się w Wyższym Seminarium Duchownym Kościoła Polskokatolickiego w Warszawie i w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. Od 1995 r. zwierzchnikiem Kościoła jest bp prof. dr hab. Wiktor Wysoczański. Kościół przyjmuje jako obowiązującą „Deklarację Utrechcką Biskupów Starokatolickich” z 24 września 1889 r., która jest podstawowym dokumentem ujmującym zwięźle starokatolickie zasady wiary. Kościół Polskokatolicki jest jedynym Kościołem polskim należącym do Unii Utrechckiej Kościołów Starokatolickich, a jego biskup jest członkiem Międzynarodowej Konferencji Biskupów Starokatolickich. Kościół Polskokatolicki w RP, zachowując niezależność jurysdykcyjną i odrębną administrację, pozostaje w jedności wiary i moralności z Polskim Narodowym Kościołem Katolickim w USA i Kanadzie; utrzymuje stały kontakt i współpracę ze środowiskami PNKK w USA i Kanadzie; wspomaga umacnianie wśród Polonii więzi z krajem ojczystym oraz dba o dobre imię PNKK w USA i Kanadzie. 44 Informacje o Kościołach Kościół Polskokatolicki jest członkiem Światowej Rady Kościołów, Konferencji Kościołów Europejskich i Polskiej Rady Ekumenicznej. www.polskokatolicki.pl Opracował ks. Andrzej Gontarek Kościół Starokatolicki Mariawitów w RP Mariawityzm jest jedynym oryginalnie polskim wyznaniem, powstałym na przełomie XIX/XX wieku. Geneza Kościoła Mariawitów jest ściśle związana z osobą św. Marii Franciszki Kozłowskiej i otrzymanym przez nią, w Płocku 2 sierpnia 1893 r., objawieniem Dzieła Wielkiego Miłosierdzia. Mariawici wyodrębnili się z Kościoła Rzymskokatolickiego w 1906 roku. Powodem secesji było niezaakceptowanie przez polską hierarchię i papieża działalności Zgromadzenia Kapłanów Mariawitów, którego członkami byli rzymskokatoliccy kapłani dostrzegający potrzebę odrodzenia duchowego wśród duchowieństwa i wiernych. W 1909 roku mariawici nawiązali bliższe relacje z zachodnimi Kościołami starokatolickimi zrzeszonymi w Unii Utrechckiej. Biskupi starokatoliccy przekazali mariawitom pełnię sukcesji apostolskiej. Objawienia Dzieła Wielkiego Miłosierdzia wskazują, że ostatnim ratunkiem dla pogrążonego w grzechach świata jest cześć Przenajświętszego Sakramentu i pomoc Maryi. Jeżeli ludzkość skorzysta z okazanego Miłosierdzia, nastąpi odrodzenie Kościoła, a ziemia stanie się odbiciem nieba. Jeśli odrzuci – czeka ją wyrok Sprawiedliwości Bożej, kara za grzech. W konsekwencji objawień mariawici propagują kult eucharystyczny, który wyraża się w częstym i godnym przystępowaniu do Komunii Świętej udzielanej pod postaciami Chleba i Wina oraz kształtowaniu indywidualnej relacji z Chrystusem poprzez adorację Przenajświętszego Sakramentu. Liturgia Kościoła sprawowana jest w rycie trydenckim przetłumaczonym na język polski (od 1907 roku). Nazwa Kościoła nawiązuje do starożytnych zasad Kościoła katolickiego, sprzed podziału na Kościół Wschodni i Zachodni, oraz wskazuje na naśladowanie życia Maryi (łac. Mariae vitae – życie Maryi), do czego zobowiązani są jego wyznawcy. Wstępowanie Informacje o Kościołach 45 w ślady Bogurodzicy oznacza zachowanie świętości życia przy jednoczesnym wykonywaniu codziennych obowiązków. Mariawici uznają siedem Sakramentów Świętych: chrzest, bierzmowanie, Eucharystię, pokutę, kapłaństwo, małżeństwo i namaszczenie chorych. W Kościele nie istnieje obowiązkowy celibat duchownych. Praktykowane są dwie formy sakramentu pokuty: indywidualna (przed kapłanem) oraz ogólna (powszechna) – przed Chrystusem z rozgrzeszeniem kapłana. Wszystkie posługi są bezpłatne, zgodnie z zaleceniem Chrystusa: „Darmo otrzymaliście, darmo dawajcie”. Duchowieństwu wolno przyjmować dobrowolne ofiary za posługi religijne, ale nie można ich żądać. Mariawici nie uznają dogmatu o nieomylności papieża oraz odrzucają wszelkie klątwy i ekskomuniki, kładąc szczególny akcent na indywidualne przeżywanie wiary przez każdego człowieka. Starają się nie narzucać innym swoich poglądów, szanując godność i wolność wszystkich ludzi. Podstawowym prawem etycznym jest przykazanie miłości Boga, bliźniego i samego siebie, któremu podporządkowane są pozostałe zasady życia kościelnego. Stosunek mariawitów do ekumenizmu najlepiej oddają słowa św. Marii Franciszki: „Każdy Kościół niech zachowuje zwyczaje, modły i nabożeństwa i niech drugiemu swoich praktyk religijnych nie narzuca. We wszystkim niech będzie miłość, w rzeczach niekoniecznych do zbawienia – wolność, a w koniecznych jedność”. Kościół angażuje się w działalność zmierzającą do przywrócenia jedności chrześcijan, na zasadzie jedności w różnorodności. Jest współzałożycielem Polskiej Rady Ekumenicznej oraz członkiem Światowej Rady Kościołów i Konferencji Kościołów Europejskich. Współpracuje na zasadach interkomunii z innymi Kościołami starokatolickimi na świecie. Kościół Starokatolicki Mariawitów liczy obecnie ok. 25 tys. wyznawców w Polsce i 5 tys. we Francji. Duchowym centrum jest Świątynia Miłosierdzia i Miłości w Płocku, eucharystyczne sanktuarium i jedyna katedra mariawicka, przy której rezyduje zwierzchnik Kościoła – Biskup Naczelny Marek Maria Karol Babi (od 2015 roku). Kościół kształci kadry duchownych w Seminarium Duchownym w Płocku i na Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. Organem prasowym Kościoła jest kwartalnik „Mariawita”. www.mariawita.pl Opracował kapłan Mateusz Maria Felicjan Szymkiewicz pw. św. Jakuba Apostoła w Modliszewku Modliszewko 28 pw. św. Michała Archanioła Gniezno, ul. Św. Michała 1 pw. bł. Jolenty Gniezno, ul. Wierzbiczany 10 Farna pw. Świętej Trójcy Gniezno, ul. Farna 6 pw. Chrystusa Wieczystego Kapłana Gniezno, ul;. 28 Grudnia 12 pw. św. Maksymiliana Kolbe Gniezno, ul. Kwiatowa 7 pw. bł. Radzyma Gaudentego Gniezno, plac ks. kan. Zbigniewa Kapturczaka 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. PARAFIA Ks. dr Andrzej Szczęsny Ks. Jacek Orlik Ks. kan. dr Andrzej Grzelak Ks. kan. Maciej Lisiecki Ks. kan. Ryszard Balik Ks. kan. dr Tomasz Głuszak Ks. Andrzej Januchowski PROBOSZCZ Prezb. Mateusz Wichary (Kościół Chrześcijan Baptystów) Ks. Paweł Minajew (Kościół Prawosławny) Ks. Semko Koroza (Kościół Ewangelicko‑Reformowany) Ks. Marcin Kotas (Kościół Ewangelicko‑Augsburski) Ks. Felicjan Szymkiewicz (Kościół Starokatolicki Mariawitów) Ks. Janusz Olszański (Kościół Ewangelicko‑Metodystyczny) Ks. Andrzej Gontarek (Kościół Polskokatolicki) KAZNODZIEJA 46 Nabożeństwa ekumeniczne w parafiach gnieźnieńskich (sobota, 12 marca 2016 r., godz. 17.00) 47 Kaplica zjazdowa X Zjazdowi Gnieźnieńskiemu towarzyszy tymczasowa kaplica – miejsce ciszy i modlitwy. Znajduje się ona w sali nr 15 w budynku Instytutu Kultury Europejskiej UAM (pierwsza sala na parterze). Dekoracja kaplicy wykorzystuje piękne witraże – dzieła Teresy Reklewskiej – oraz utwory dwóch muzyków i kompozytorów, którzy w ostatnich latach wspólnie koncertują: profesora organów Bogusława Grabowskiego i saksofonisty Macieja Sikały. Jednemu z utworów, Ave Maria, towarzyszy śpiew Anny Bajor (sopran). Teresa Maria Reklewska Ukończyła w 1956 r. Akademię Sztuk Pięknych w Warszawie w pracowniach tkaniny Eleonory Plutyńskiej i malarstwa Marka Włodarskiego. Studiowała później przez dwa lata w Paryżu, m.in. w Atelier d’Art Sacré. Następnie do 1972 r. tworzyła w pracowni Jacques’a le Chevalliera własne projekty malarskie i wykonywała samodzielnie witraże. W czasie pobytu we Francji wygrała ogólnopolski konkurs na projekt witraży do kościoła N. M. P. na Piasku we Wrocławiu (witraże realizowane w pracowni J. Chevalliera w Paryżu). W 1976 r. otrzymała za te witraże Nagrodę im Brata Alberta w dziedzinie sztuki sakralnej. Po wielu próbach otworzyła w 1975 r. własną pracownię witrażową w Warszawie. Pracownia ta jako pierwsza i jedyna wtedy działała na zasadach ścisłego współuczestnictwa artysty w tworzeniu dzieła na każdym etapie jego powstawania. Od tego czasu Reklewska tworzyła wyłącznie w Polsce. Dzieła Teresy Reklewskiej można zobaczyć m.in. w takich miejscach jak: kościół św. Marcina w Warszawie, kościół Najświętszej Marii Panny na Piasku we Wrocławiu, pływalnia miejska w Asconie w Szwajcarii, kościół św. Małgorzaty w Nowym 48 Kaplica zjazdowa Sączu, kościół św. Wojciecha we Wrocławiu, kościół Matki Boskiej Królowej Polski w Warszawie‑Aninie, kościół św. Andrzeja Boboli w Warszawie. Znana jest także w Japonii, gdzie tworzyła witraże do takich budynków: Szkoła Handlowa w Shiba, Prefektura Policji w Kumagaya, kościół św. Franciszka Ksawerego w Kanda. Bogusław Grabowski Ukończył studia muzyczne ukończył w 1982 r. w Akademii Muzycznej w Warszawie w klasie organów prof. Joachima Grubicha. Od 1985 r. pełni funkcję głównego organisty w Bazylice Mariackiej w Gdańsku. W tym samym roku rozpoczął też pracę w Akademii Muzycznej w Gdańsku, gdzie jest obecnie profesorem zwyczajnym i prowadzi klasę organów. Koncertował w Polsce niemal we wszystkich ważniejszych ośrodkach oraz w Niemczech, Anglii, Francji, Szwajcarii, Belgii, Holandii, Danii, Szwecji, we Włoszech, USA oraz na Ukrainie, Białorusi, Łotwie i w Rosji. Nagrywał dla radia i telewizji w Polsce, Niemczech, Szwecji i na Ukrainie. Ma na swoim koncie 15 pozycji fonograficznych nagranych cyfrowo oraz wydanych w Polsce, Niemczech oraz w USA. Bogusław Grabowski jest też kompozytorem. Pisze szczególnie utwory na głosy wokalne, chór i organy, a także na orkiestrę symfoniczną. Prowadzi na Pomorzu działalność popularyzatorską, organizując koncerty z udziałem najwybitniejszych organistów, kameralistów oraz chórów i orkiestr z Polski, Europy, a także obu Ameryk, Australii i Japonii. Jest autorem i pomysłodawcą takich cykli jak Dominikańskie Koncerty, Mariackie Wieczory Organowe, Musica Sacra, Muzyka Przestrzeni Sakralnej, Muzyka w Sanktuarium Bożego Miłosierdzia. Wykłada również na uczelniach o profilu teologicznym, jest ekspertem w dziedzinie projektowania, budowy i konserwacji organów. Za swoją działalność otrzymał szereg nagród i wyróżnień państwowych i kościelnych. Maciej Sikała Urodził się w 1961 r. w Gdańsku. Muzyk jazzowy, saksofonista, kompozytor, wykładowca klasy saksofonu na kierunku jazzowym w Akademiach Muzycznych w Gdańsku i Bydgoszczy, Kaplica zjazdowa 49 obecnie w stopniu doktora. Współpracował, koncertując lub nagrywając, z czołówką polskiej sceny jazzowej, m in. z Janem Ptaszynem Wróblewskim, Henrykiem Miśkiewiczem, Tomaszem Szukalskim, Leszkiem Możdżerem, Piotrem Wojtasikem, Jarosławem Śmietaną, Leszkiem Kułakowskim, Wojciechem Karolakiem oraz z muzykami z zagranicy, jak: Lester Bowie, David Liebman, Ronnie Burrage, Billy Harper, Wayne Dockerey, John Betsch, Kenny Wheeler, Eddie Henderson, Tim Haggans, David Kikoski. Nagrał ponad 50 płyt w tym pięć autorskich, z których dwie były nominowane do nagrody „Fryderyka”. Od kilku lat prowadzi zajęcia na warsztatach jazzowych w Pułtusku i Nysie. Koncertował w Niemczech, Rosji, Bułgarii, Czechach, Słowacji, Słowenii na Białorusi, Litwie, we Francji, Szwecji, Mołdawii, Rumunii, Kanadzie, Izraelu, Austrii, Ukrainie, Belgii, Indiach, Anglii, we Włoszech. W ankiecie,, Jazz Top” zajmował pierwsze miejsce w kategorii saksofonu tenorowego w latach 1995–2005, 2010 i 2012–2014. 50 Wystawa „Chrzest – Św. Wojciech – Polska” Dziedzictwo średniowiecznego Gniezna Wystawa przygotowana będzie przez Muzeum Początków Państwa Polskiego we współpracy z Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie i Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej. Ma ona przybliżyć problematykę początku polskiej wspólnoty narodowo‑państwowej, przez pryzmat szczególnego miejsca, jakim jest Gniezno. Tytuł ekspozycji sygnalizuje węzłowe punkty historii, dziejące się właśnie w Gnieźnie, postrzeganym jako gniazdo wspólnoty zarówno ludu, jak i panującej nad nim dynastii. Wystawa podzielona będzie na trzy części. Część pierwsza nosi tytuł: W gnieźnieńskim grodzie. Sięga ona jeszcze do okresu przedchrześcijańskiego, chcąc ukazać specyfikę Gniezna jako ośrodka kultu religijnego. Sakralne znaczenie miała wtedy „święta Góra”, czyli Góra Lecha w Gnieźnie. Później zadecydowało to o umieszczeniu tutaj kościoła katedralnego. Badania archeologiczne potwierdziły, że na Górze Lecha w Gnieźnie znajdował się ponadregionalny ośrodek kultu pogańskiego – być może miejsce intronizacji pogańskich książąt. W tej części wystawy zaprezentowane zostanie również znaczenie stołecznego grodu w Gnieźnie w dobie pierwszych Piastów. W latach 40. X wieku na Górze Lecha powstał potężny zespół grodowy, który osiągnął szczytową formę w 1. połowie XI wieku, składając się z czterech oddzielnych członów i zajmując powierzchnię około 4,5 hektara. Druga część wystawy zatytułowana jest: Chrzest – początki Kościoła w Gnieźnie. Ukazuje ona Gniezno jako domniemane miejsce dokonania chrztu Polski. Nie znamy z przekazów historycznych (pisanych) miejsca, w którym książę Mieszko I dał się ochrzcić wraz z najbliższym swym otoczeniem, ani nie wiemy, gdzie w Wielkopolsce dokonywały się masowe chrzty. Wysuwane są różne hipotezy; ostatnio przeważają opinie upatrujące tego miejsca na terenie władztwa polskiego władcy, Wystawa „Chrzest – Św. Wojciech – Polska” 51 a więc praktycznie rzecz biorąc – w Wielkopolsce. W grę wchodzą właściwie cztery grody: Gniezno, Poznań, Ostrów Lednicki i Giecz. W tym kontekście Gniezno jako duchowa stolica pogańskich plemion – miejsce ośrodka kultowego – było szczególnie predestynowane do manifestacji zmiany obrządku religijnego i narzucenia nowej wiary. To mógł być czytelny znak dla wszystkich, określający początek nowej epoki. Ta część wystawy przedstawi także: osobę św. Wojciecha i jego związki z Gnieznem, Zjazd Gnieźnieński w roku 1000 oraz Gniezno jako stolicę Kościoła w Polsce. Trzecia część wystawy nosi tytuł: Gnieźnieński kościół katedralny. W późnym średniowieczu Gniezno przestało być stolicą Królestwa, ale pozostawało nadal stolicą Kościoła w Polsce. W tutejszej katedrze czczono jednego z najważniejszych patronów Królestwa Polskiego, a jego grób ściągał rzesze pielgrzymów z kraju i zagranicy. Unikatowym zabiegiem wystawy może być próba odtworzenia w skali 1:1 kaplicy św. Wojciecha, znajdującej się pośrodku nawy głównej kościoła, ochraniającej znajdującą się wewnątrz gotycką tumbę św. Wojciecha z jego relikwiami. Katedra gnieźnieńska pełniła bardzo istotną rolę jako miejsc koronacji królów polskich – odbyło się ich tutaj pięć (ostatnia w 1300 roku). Na wystawie zaprezentowane zostaną dokumenty z pieczęciami władców koronowanych właśnie w kościele gnieźnieńskim. Można będzie obejrzeć również cenne naczynia liturgiczne i księgi używane do sprawowania liturgii. Szczególne miejsce w ekspozycji znajdą również Drzwi Gnieźnieńskie. Otwarcie wystawy „Chrzest – Św. Wojciech – Polska. Dziedzictwo średniowiecznego Gniezna” nastąpi 11 marca 2016 r., podczas X Zjazdu Gnieźnieńskiego. Następnie będzie ją można oglądać w dużej sali wystaw czasowych Muzeum Początków Państwa Polskiego do 25 października 2016 r. Patronem honorowym wystawy jest Prymas Polski, abp Wojciech Polak. 52 Wystawa „Wyzwalająca moc sztuki” Wydarzeniem towarzyszącym X Zjazdowi Gnieźnieńskiemu jest wystawa Wyzwalająca moc sztuki zorganizowana przez Oddział Warszawski Związku Polskich Artystów Plastyków. Będzie ona prezentowana w budynku Instytutu Kultury Europejskiej UAM. Wernisaż wystawy odbędzie się podczas obrad Zjazdu – w sobotę, 12 marca 2016 r., o godz. 13.15. Kuratorem wystawy jest Dariusz Kowalski. Bierze w niej udział 28 artystów reprezentujących kilka dziedzin sztuki: malarstwo, rzeźbę, grafikę. Są to: prof. Marian Czapla, Jolanta Czernecka, Witold Damasiewicz, Alina Dorada‑Krawczyk, Anna Forycka‑Putiatycka, Majid Jammoul, Larysa Jaromska, Marek Jaromski, Dariusz Kowalski „Kodar”, Filip Amadeusz Kowalski, Łukasz Krupski, Bożenna Leszczyńska, Jacek Maślankiewicz, Jan Molga, Tadeusz Molga, Joanna Mrozowska, Eugeniusz Mucha, Zbigniew Nowosadzki, Teresa Pastuszka‑Kowalska, Beata Popławska‑Walusiak, Paweł Przyrowski, Barbara Pszczółkowska ‑Kasten, Tadeusz Szadeberg, Adela Szwaja, Mateusz Środoń, Anna Alicja Trochim, Maria Wollenberg‑Kluza, prof. Kazimierz Gustaw Zemła. Głównym motywem plastycznym X Zjazdu Gnieźnieńskiego jest ikona Chrystusa Miłosiernego – reprint pracy Mateusza Środonia z kościoła Imienia Najświętszej Maryi Panny w Warszawie‑Międzylesiu. Przywołujemy również Tablicę chrześcijańską ze zrealizowanego specjalnie na VI Zjazd Gnieźnieński (2005) Tryptyku Pawła Przyrowskiego. Prezentujemy rzeźby Dariusza Kowalskiego, inspirowane romańskimi chrzcielnicami, nawiązujące bezpośrednio do chrztu Polski sprzed 1050 lat i integralnie wplatające motywy współczesne. Niobe prof. Gustawa Zemły nawiązuje do dramatycznych tysiącletnich polskich losów. W ekspozycję mocno wpisuje się instalacja Ukrzyżowania Filipa Amadeusza Kowalskiego, nawiązująca do polskiego mesjanizmu. Młody rzeźbiarz Wystawa „Wyzwalająca moc sztuki” 53 Łukasz Krupski przygotował rzeźby pięciu postaci, w jego ocenie kluczowych dla historii Kościoła w Polsce. W pozostałych kompozycjach, zwłaszcza malarskich, przeważa nadzieja na lepsze jutro. Obrazy Anny Alicji Trochim, Aliny Dorady‑Krawczyk czy Jana Molgi napawają radosnym tchnieniem Bożego światła. Inne prace refleksyjnie prowokują do kontemplacji, refleksji bądź zadumy nad tym, co stanowi o tradycji i kulturze polskiej, o jej korzeniach, początkach i całej historii. Prace pasyjne Jolanty Czerneckiej, prof. Mariana Czapli czy Eugeniusza Muchy poruszają do głębi. Anioły Marka Jaromskiego wznoszą się na feretronach i sztandarach. Królowie Larysy Jaromskiej są wykonawcami testamentu Mieszka I. Pieczę nad wystawą sprawują rzeźby Teresy Pastuszki Kowalskiej – dwaj Aniołowie Stróżowie Polski z maryjnymi tarczami. Wystawa prezentuje prace polskich artystów inspirowanych sztuką religijną. Ich twórczość jest znakomitym przykładem łączenia dawnego i nowego, tradycji ze współczesnością, przywracania i przekazywania dalej dorobku kulturalnego naszych przodków. Inspiracją dla twórców były słowa Jana Pawła II z Listu do artystów: „Społeczeństwo potrzebuje bowiem artystów, podobnie jak potrzebuje naukowców i techników, pracowników fizycznych i umysłowych, świadków wiary, nauczycieli, ojców i matek, którzy zabezpieczają wzrastanie człowieka i rozwój społeczeństwa poprzez ową wzniosłą formę sztuki, jaką jest «sztuka wychowania». W rozległej panoramie kultury każdego narodu artyści mają swoje miejsce. Gdy idąc za głosem natchnienia, tworzą dzieła naprawdę wartościowe i piękne, nie tylko wzbogacają dziedzictwo kulturowe każdego narodu i całej ludzkości, ale pełnią także cenną posługę społeczną na rzecz dobra wspólnego”. Wystawa Wyzwalająca moc sztuki pozostanie udostępniona w Instytucie Kultury Europejskiej UAM do 8 kwietnia 2016 r. 54 Koncert „Muzyka nowych początków” W ramach X Zjazdu Gnieźnieńskiego w sobotę 12 marca 2016 r. o godz. 20.00 w auli zjazdowej odbędzie się specjalny koncert „Muzyka nowych początków” z udziałem muzyków twórczo nawiązujących do tradycji. Wezmą w nim udział: Ensemble Peregrina oraz Adam Strug i Monodia Polska. ENSEMBLE PEREGRINA Zespół ten działa w Bazylei. Założyła go w roku 1997 i kieruje nim do dziś polska śpiewaczka i muzykolożka Agnieszka Budzińska‑Bennett. Ensemble Peregrina koncentruje swoje zainteresowania na świeckiej i religijnej muzyce europejskiej z okresu od XII do XIV wieku. Główny obszar badawczej i artystycznej działalności zespołu to wczesna polifonia i monodia Saint Martial i paryskiej szkoły Notre Dame. Celem śpiewających w Ensemble Peregrina wokalistek jest poszukiwanie repertuarów mniej znanych, tworzących zaskakująco oryginalny kontrapunkt dla repertuaru uznawanego za „klasyczny”. Styl interpretatorski Peregriny kształtuje się na podstawie analizy oryginalnych źródeł i traktatów oraz w oparciu o najnowsze badania muzykologiczne i historyczne. Zespół stara się zbliżyć jak najbardziej do praktyki wykonawczej, której obraz wyłania się z przekazów źródłowych, ale nie rezygnuje z poszukiwania stylu, w którym w sposób naturalny przemawiać będzie do dzisiejszych słuchaczy. Nazwa peregrina (wędrowczymi) odnosi się do sposobu, w jaki w średniowieczu następowało rozprzestrzenianie się trendów estetycznych. Wyraża także nastawienie członków zespołu, którzy w podróżach widzą jeden z czynników kształtujących ich wrażliwość i kreatywność. Muzycy Peregriny – pochodzący z Polski, Szwajcarii, Francji, Finlandii i USA – starają się tworzyć całość, która czerpie w harmonijny sposób z różnych tradycji, z jakich się Koncert „Muzyka nowych początków” 55 wywodzą, odnajdując w nich liczne związki i wzajemne inspiracje. Ensemble Peregrina przedstawi w Gnieźnie m.in. utwory ze swojej płyty „Sacer Nidus” (Święte Gniazdo), nawiązujące do postaci Bolesława Chrobrego i św. Wojciecha. Jak pisze Agnieszka Budzińska‑Bennett, śmierć Adalberta‑Wojciecha i jej polityczno‑religijne konsekwencje znalazły również swoje odbicie w średniowiecznej twórczości zarówno poetyckiej, jak i muzycznej. „Krótko po kanonizacji biskupa‑męczennika w Reichenau powstaje sekwencja Annua recolamus (ok. 1001 roku), wzmiankująca również cesarza Ottona III. Najprawdopodobniej to on sam zadbał o natychmiastowe uczczenie zamordowanego przyjaciela, zlecając napisanie nowego utworu ku jego czci. W Gnieźnie odnajdujemy sekwencję Hac festa die – najstarszą z repertuaru ponad 140 sekwencji poświęconych Adalbertowi, powstałych w Polsce, w Czechach czy na Węgrzech”. Zespół przedstawi też oryginalną wersję „Bogurodzicy”. Jak wyjaśnia Agnieszka Budzińska‑Bennett, słuchaczy zaskoczyć może „nie tylko, skonsultowana z badaczami języka staropolskiego, propozycja XIII‑wiecznej wymowy tekstu, lecz również wzbogacone polifonią fragmenty tej zanotowanej jednogłosowo pieśni. Pozwoliłam sobie tu na swobodne odczytanie partytury, proponując podkreślenie kolektywnego momentu wyrażania wiary na inwokacjach Maria, Kyrieleyson i Bożycze w prostej, archaicznej polifonii”. Skład zespołu: •• Agnieszka Budzińska‑Bennett, śpiew, harfa, kierownictwo artystyczne; •• Kelly Landerkin, śpiew; •• Hanna Järveläinen, śpiew; •• Lorenza Donadini, śpiew; •• Baptiste Romain, fidel. Więcej informacji na stronie: www.peregrina.ch. ADAM STRUG Śpiewak i instrumentalista, autor piosenek, kompozytor muzyki teatralnej i filmowej, etnomuzykolog, scenarzysta filmów dokumentalnych. Pomysłodawca zespołu śpiewaczego „Monodia Polska”, praktykującego polskie pieśni przekazywane w tradycji ustnej. Lider muzycznej Kompanii wykonującej jego autorskie piosenki. 56 Koncert „Muzyka nowych początków” Adam Strug prowadzi również spotkania śpiewacze, poświęcone pieśniom roku liturgicznego, obrzędowego oraz historycznym w wariantach melodycznych przekazywanych nieprzerwanie w tradycji ustnej w wioskach drobnoszlacheckich północno‑wschodniego Mazowsza. Formuła spotkań jest nieinwazyjna: prowadzący podaje motyw, a zgromadzeni śpiewają. Od warsztatów spotkania różnią się tym – wyjaśnia Strug – że „nie tyle uczymy się śpiewać, co odnajdujemy w sobie pokłady zbiorowej pamięci muzycznej oraz indywidualne – siłę i barwę głosu”. Uczestnicy Zjazdu Gnieźnieńskiego mogą wziąć udział w takim spotkaniu w sobotnie popołudnie podczas Warsztatów Chrześcijańskiej Wolności. Więcej informacji na stronie www.adamstrug.pl. MONODIA POLSKA Monodia Polska to zespół śpiewaczy, praktykujący dawne polskie pieśni religijne i świeckie w wariantach melodycznych zebranych przez Adama Struga w Łomżyńskiem i na Kurpiach Zielonych. Zespół posługuje się skalami muzycznymi wcześniejszymi niż powszechnie dziś używana skala dur‑moll, zachowując dawny strój, emisję i maniery wykonawcze. Ustna tradycja kontynuowana przez Monodię to: pieśni rycerstwa, barokowe piety, śpiewane moralitety XVIII wieku, romantyczne pieśni dewocyjne, oraz utwory nieskodyfikowane będące wyrazem pobożności ludowej. Wiersze czerpią ze „Śpiewnika Pelplińskiego” (1871), liczącego 1102 pieśni na cały rok liturgiczny. Średniowieczne anonimy sąsiadują tu z wierszami Kochanowskiego, Wujka, Bolesławiusza, Trembeckiego, Zabczyca, Naborowskiego, Krasickiego i Karpińskiego. Świecką część repertuaru Monodii Polskiej stanowią pieśni Kurpiowszczyzny Zielonej i historyczne. Podczas gnieźnieńskiego koncertu Adam Strug z zespołem Monodia Polska wykonają polskie pieśni maryjne: od najstarszych po XIX‑wieczne, z tradycji dworskiej i gminnej. Pobożność Polaków jest na wskroś maryjna, stąd mnogość partytur i utworów o tej tematyce przekazywanych wyłącznie w tradycji ustnej. Więcej informacji na stronie www.monodiapolska.pl. 57 Sacer Nidus (Święte Gniazdo) – o programie Przedstawiamy historyczne i muzykologiczne wprowadzenie do programu Sacer Nidus, jaki przedstawi podczas X Zjazdu Gnieźnieńskiego Ensemble Peregrina. Dojrzały mężczyzna u szczytu sił i młodzieniec o nieco efemerycznej urodzie. Pierwszy znał się na wojennym rzemiośle, miał polityczny instynkt, posłuch we własnym kraju i ambicje, które znacznie przewyższały władztwo, jakie odziedziczył po ojcu. Drugi był doskonale wykształcony, otoczony najwybitniejszymi umysłami epoki, przejawiał skłonność do religijnej ekstazy, co nie przeszkadzało mu w dążeniu do zostania najpotężniejszym imperatorem ówczesnego świata. Obaj w dzieciństwie byli zakładnikami politycznych przeciwników. Mężczyzną był Bolesław, syn Mieszka, polański książę. Młodzieńcem Otto III, cesarz rzymskiego imperium. Nicią, która zadzierzgnęła ich przyjaźń, była śmierć Wojciecha z Libic, biskupa Pragi, znanego jako Adalbert. I oni dwaj – cesarz Otto III i książę Bolesław – zapragnęli, by ta śmierć należała do nich. W jakimś sensie mieli do tego prawo, wszak pośrednio się do niej przyczynili, wysyłając przyszłego męczennika na misje. A do tego, póki żył, byli jego przyjaciółmi. Wojciecha Adalberta trudno nazwać zwykłym biskupem. Sakrę otrzymał nim skończył trzydzieści lat, co było ewenementem. Duszpasterstwo w Pradze traktował niezwykle poważnie i gdy nie udało mu się sprowadzić wiernych na drogę religijnego życia, chciał oddać biskupią godność. Dwukrotnie opuścił Pragę. Jednak biskup jest pomazańcem bożym i sądy kościelne nie uwolniły go od raz nałożonego brzemienia. Nie uznały także za okoliczność usprawiedliwiającą pragnienie porzucenia Pragi faktu, iż praski książę stał za popełnionym w międzyczasie mordem, w wyniku którego zginęła większość najbliższej rodziny Wojciecha. W świetle kościelnego prawa dano mu jednak wybór – mógł udać się na misje. Młody cesarz 58 Sacer Nidus (Święte Gniazdo) – o programie Otto III skierował go wówczas do krzewienia słowa Bożego wśród Słowian Połabia, którzy zajmowali tereny między jego cesarstwem a księstwem Bolesława. Zaś książę Bolesław, mając świadomość, iż Słowianie Połabscy zabiją Wojciecha nim zdąży zrobić nad nimi pierwszy znak krzyża, namówił go na misje wśród pogańskich Prusów. W tym kontekście obaj władcy mieli wpływ na śmierć praskiego biskupa. Gdy ta nastąpiła, Bolesław wykupił ciało męczennika za czyste srebro. Wybudował mu godny grobowiec w sercu swego państwa, w Gnieźnie – i czekał, aż Watykan ogłosi Wojciecha świętym. Dla rodzącego się państwa polskiego to była niezwykła okazja! Cesarz Otto szybko zdał sobie sprawę z wagi tej śmierci. Bowiem w czasach, gdy już zaczynało brakować pogan do nawracania, prawdziwy męczennik był nie tylko na wagę srebra, ale i złota! Współczesny święty! Mit, który spełnia się na oczach żyjących! I do tego przyjaciel... A na to wszystko nałożyła się jeszcze wielka, polityczna idea młodego cesarza – odnowienie cesarstwa rzymskiego i uczynienie go większym i potężniejszym niż kiedykolwiek było. I oto jest współczesny święty patron dla szczytnej idei! Nadszedł rok tysięczny, Millenium, które napawało lękiem końca świata lub spektakularnej przemiany. Czas oczekiwania na cud lub koniec, rok wielkich pokut i gorących modlitw. Przecież mogło się zdarzyć wszystko. I wydarzyło się coś, co nie miało wcześniej politycznego precedensu: cesarz Otto III wyruszył z Rzymu na milenijną pielgrzymkę do Gniezna, do kraju księcia Bolesława, do grobu świętego Adalberta Wojciecha. Po raz pierwszy w historii imperator opuścił granice swego władztwa w celu innym niż wojna. Spotkali się niczym dwa przeciwieństwa – młodzieniec i mężczyzna. Otto i Bolesław. Cesarz i książę. Odmienne myśli, różne polityki, interesy, które były w sprzeczności. A jednak coś między nimi zaiskrzyło. Otto wywyższył Bolesława ponad wszystkich książąt Rzeszy. Podarował mu kopię świętej włóczni cesarstwa i w swej wielkiej idei zjednoczonego imperium wyznaczył mu rolę szczególną. Oto Bolesław jako władca całej Słowiańszczyzny, Sklavinii, miał stać się wschodnią flanką rzymskiego cesarstwa. Cztery wielkie krainy składają hołd cesarzowi – Galia, Sacer Nidus (Święte Gniazdo) – o programie 59 Italia, Germania i Sklavinia. A wszystkie równe są sobie. Pokojowo współtworzą zjednoczoną pod jednym berłem Europę. Śmierć młodego cesarza dwa lata później zatrzymała tę pierwszą unię europejską. nim naprawdę zdążyła powstać. Historycy będą się spierać na temat tego, co wydarzyło się w Gnieźnie w marcu 1000 roku i jakie miało konsekwencje. My, zwykli ludzie, możemy dać upust wyobraźni i przenieść się w czasie do chwili, gdy biskup Unger srebrnymi szczypcami dzieli kości Wojciecha na części, by podarować Ottonowi godną relikwię. Możemy zobaczyć, jak cesarz boso idzie do grobu przyjaciela męczennika i co widzi w oczach Bolesława, gdy daje mu świętą włócznię. Możemy zamknąć oczy i słuchać. Elżbieta Cherezińska A jest czego słuchać. Śmierć Adalberta‑Wojciecha i jej polityczno‑religijne konsekwencje znalazły również swoje odbicie w średniowiecznej twórczości zarówno poetyckiej, jak i muzycznej. Krótko po kanonizacji praskiego biskupa‑męczennika, w Reichenau powstaje sekwencja Annua recolamus, wzmiankująca również cesarza Ottona III. Najprawdopodobniej to on sam zadbał o natychmiastowe uczczenie zamordowanego przyjaciela, zlecając napisanie nowego utworu ku jego czci. W Gnieźnie odnajdujemy sekwencję Hac festa die – najstarszą z repertuaru ponad 140 sekwencji poświęconych Adalbertowi, powstałych w Polsce, w Czechach czy na Węgrzech. Większość tych utworów wspomina zarówno Bolesława Chrobrego, jak i Ottona III, podkreślając jakże istotną dla rozwoju państwa polskiego rolę obu tych postaci. Ku czci samego Wojciecha jeszcze do początków wieku XVI powstają oficja, hymny i wersety allelujatyczne, śpiewane w Gnieźnie, Poznaniu, Wrocławiu, Krakowie i wielu innych miejscach celebrujących liturgię męczennika. Święty Wojciech pozostał jednak najsilniej związany z diecezjami i Kościołem wielkopolskim – jako przeciwwaga dla prężnie rozwijającego się kultu św. Stanisława w Małopolsce – i ten właśnie związek podkreśla wybór utworów, które znalazły się w tym programie. Miejsce i czas powstania wielu prezentowanych utworów są jednak niezwykle sporne. Prym wiedzie tu najstarsza pieśń w języku polskim – Bogurodzica. Datowanie jej dwóch 60 Sacer Nidus (Święte Gniazdo) – o programie pierwszych zwrotek obejmuje w bogatej literaturze przedmiotu okres kilku stuleci, od wieku X (ze słynną, acz nieprawdziwą teorią opowiadającą się za autorstwem samego św. Wojciecha) po koniec wieku XIV, i jest powodem nie milknących sporów. Równie problematyczna jest proweniencja tego utworu – od wielkopolskiej Kcyni (gdzie odnaleziony został najstarszy przekaz tej pieśni z początku XV wieku, z którego korzystaliśmy w nasze aranżacji), lub samego Gniezna, aż po kręgi dworu Władysława Jagiełły w Krakowie (J. Krzyżanowski). Podobnie niejasne są czas powstania i pochodzenie szeregu sekwencji. Najstarsza rodzima sekwencja o św. Wojciechu, Hac festa die, powstała prawdopodobnie w Gnieźnie po roku 1090 (H. Kowalewicz), inni badacze jednak za czas powstania utworu uznają przełom XI/XII (A. W. Mikołajczak) lub zgoła XIII wiek (J. Pikulik). Ten ostatni kwestionuje również gnieźnieńską proweniencję tej sekwencji, sugerując adaptację melodii do nowego tekstu w klasztorze norbertanów wrocławskich. Równie dyskusyjna jest kwestia autorstwa, a co za tym idzie i czasu powstania, sekwencji Salve sidus Polonorum. Jej tekst, na podstawie zawartego w wierszu akrostychu SVINCA, przypisuje się zmarłemu w 1433 r. Adamowi Śwince z Zielonej, kanonikowi gnieźnieńskiemu i krakowskiemu. Niewykluczone jednak, iż autor tego tekstu jest nieznany, a wspomniany akrostych wyraża hołd restauratorowi kultu św. Wojciecha w wieku XIV –Jakubowi Śwince, arcybiskupowi Gniezna (zm. 1314). Należy podkreślić, że wiele z tych utworów zachowało się jedynie w rękopisach znacznie późniejszych, XV – i XVI‑wiecznych, co znacznie utrudnia precyzyjne określenie miejsca i czasu ich powstania. Teksty czterech sekwencji powstałych w Polsce dopasowane zostały do istniejących już melodii utworów zachodnich takich jak Hac clara die czy Lauda Sion Salvatorem. Schematy melodyczne tych utworów lub ich wybrane odcinki zaadaptowano do nowo powstałych tekstów dosyć swobodnie i często niezbyt przemyślanie, stąd też niejednokrotnie ucierpiała na tym prozodia i struktura wersyfikacyjna tych utworów. Przygotowując muzyczne edycje nagrania konsultowałam transkrypcje J. Pikulika (wierne, acz pozostawione bez pomocnego komentarza lub propozycji ulepszenia mniej szczęśliwych rozwiązań polskich twórców); przy edycji tekstów sekwencji Sacer Nidus (Święte Gniazdo) – o programie 61 posiłkowałam się rzetelną pozycją H. Kowalewicza. W ulepszonych wersjach tekstów i melodii starałam się zachować pierwotną ideę skryby, adaptując na nowo problematyczne fragmenty wybranego przez niego utworu, kierując się w miarę możliwości poprawniejszą prozodią, proponując rozwiązania bardziej satysfakcjonujące wersyfikacyjnie i muzycznie. Obeznanego z polskim dziedzictwem muzycznym słuchacza zaskoczy zapewne nie tylko skonsultowana z badaczami języka staropolskiego propozycja XIII‑wiecznej wymowy Bogurodzicy, lecz również wzbogacone polifonią fragmenty tej zanotowanej jednogłosowo pieśni. Pozwoliłam sobie tu na swobodne odczytanie partytury, proponując podkreślenie kolektywnego momentu wyrażania wiary na inwokacjach „Maria”, „Kyrieleison” i „Bożycze” w prostej, archaicznej polifonii. Również w sekwencji Consurgat in preconia oraz w obu hymnach na początku i końcu programu proponujemy improwizowany wielogłos. W programie naszym warto zwrócić uwagę na wspomnianą już najstarszą europejską sekwencję poświęconą św. Wojciechowi – Annua recolamus, z roku ca. 1001 z rękopisu z Reichenau, ośrodka ściśle związanego z dynastią ottońską. W odczytaniu neumatycznego zapisu melodii Annua recolamus (a jest to zapis wskazujący relacje wysokości poszczególnych dźwięków jedynie w dużym przybliżeniu) posłużyła wzmianka skryby z Reichenau, który zanotował nazwę utworu, na którym sekwencja ta się wzorowała. Okazała się nim znana sekwencja Mater autorstwa Notkera Balbulusa ze szwajcarskiego Sankt Gallen, której melodię szczęśliwie znamy z późniejszych przekazów rękopiśmiennych. Sekwencja Annua recolamus jest dla kultury polskiej niezwykle ważna, ponieważ w jej tekście odnajdujemy po raz pierwszy nazwę naszego państwa: Polania. Specjalnym momentem jest też zrekonstruowana przeze mnie przepiękna carmen lugubre na śmierć Bolesława Chrobrego z Kroniki Galla Anonima – Omnis etas. Jest to lament upersonifikowanej Polski‑wdowy, wzywającej „ludzi wszelkiego wieku, płci i stanu” do powszechnej żałoby po wielkim władcy. Pieśni towarzyszy akompaniament harfy romańskiej oraz fideli, które usłyszeć można również w pozostałych improwizacjach instrumentalnych. Agnieszka Budzińska‑Bennett 62 Sacer Nidus – teksty pieśni Festum agat ecclesia Festum agat ecclesia Letentur celi hodie Adalbertus victoria Possedit thronum glorie Servus prudens et humilis Christo se totum dedicat Martyr et presul habilis Dictis et factis predicat. Fulgens vultu angelico Corda illustrat gentium Sermone evangelico Obscura fugans mentium Triumphat per martyrium Pugil fortis in acie Tenens pudoris lilium Cum rosa patientie. Iesus ob sancti meritum Requie pacis previa Direxit eius spiritum Ad gaudiorum premia. Salutis auctor, petimus, audi voces in iubilo, da perfrui, quod metimus in hoc paschali gaudio. Sacer Nidus – teksty pieśni Festum agat ecclesia Niech Kościół celebruje święto I niebiosa się radują Gdyż Wojciech zwycięsko posiadł tron chwały. Uniżony i mądry sługa cały poświęca się Chrystusowi. Męczennik i zdolny biskup słowami i czynami naucza. Cudownie anielskim obliczem rozświetla serca ludu Słowem Ewangelii rozprasza mroki ich myśli. Triumfuje męczeństwem, wojownik mocny w boju, zachowując czystość lilii z różą cierpliwości. Dla zasług świętego Jezus zaniechał pokoju, kieruje jego ducha ku radosnej nagrodzie. Narzędzie zbawienia, wysłuchaj głosów w radości, daj używać tego, co zbieramy w tej radości paschalnej. 63 64 Sacer Nidus – teksty pieśni Alme presul et beate Alme presul et beate Dei martyr Adalberte confer opem petentibus tuis sanctis precibus mala pelle, bona posce presta pacis incermentum sane vite gaudium, alleluia. V. Ut sub tuo protecti patrocinio gloriemur in laude Dei perpetuo. Presta pacis incermentum sane vite gaudium, alleluia. Dox. Gloria Patri et Filio Et Spiritui Sancto Presta pacis incrementum... Sacer Nidus – teksty pieśni Alme presul et beate Dobrotliwy i błogosławiony biskupie Boży męczenniku Wojciechu, udziel pomocy proszącym twoimi świętymi modlitwami, odpędź nieszczęścia, uproś dobra, daj wzrost pokoju uzdrawiaj radość życia, alleluja. V. Abyśmy, pod twoją możną opieką, chlubili się w wiecznej chwale Boga. Daj wzrost pokoju uzdrawiaj radość życia, alleluja. Doksologia: Chwała Ojcu i Synowi I Duchowi Świętemu. Daj wzrost pokoju... 65 66 Sacer Nidus – teksty pieśni O preclara Adalberti O preclara Adalberti Presulis solempnia Hac in die eius pie Agitur memoria. Presul iste per te, Christe Nascitur de regia Stirpe digna et benigna Gente de Bohemia. Hic peccata indurata Cernens Romam adiit Ibi statum monachatum Penitendo subiit. Hinc a totis patriotis Una voce poscitur, Obedire et servire Sibi sic promittitur. Sed nil veri, sicut heri, Sic refutant presulem, Boleslaum adit pium Polonorum principem. Ibi clerum ornat veram Et fundat ecclesias, Hinc Pruthenis verbis lenis Serit Christi gratias. Hinc per visum hinc provisum Christi bibit calicem. Lanceatus morti datus Celi petit apicem. Nunc Poloni de patroni Tanti psallant gloria, Nos in throno cum patrono Christi iungat gratia. Amen. Sacer Nidus – teksty pieśni O preclara Adalberti O przesławna uroczystości biskupa Wojciecha tego dnia jest obchodzona pobożnie jego pamięć. Biskup ten za Twą sprawą, Chryste, rodzi się w rodzinie królewskiej, w godnym i bogatym rodzie czeskim. Udał się do Rzymu, gdzie przyjął stan zakonny, By pokutować za zatwardziałe grzechy. Potem żąda od wszystkich rodaków jednogłośnie posłuszeństwa i służby dla siebie, tak jak to jest przyrzeczone. Lecz nic nie znaczy prawda, w ten sam sposób przepędzają biskupa, tam święci prawdziwe duchowieństwa i funduje kościoły. Udaje się więc do Bolesława, pobożnego księcia Polaków, Odtąd cierpliwy rozsiewa łaski Chrystusowe w języku Prusów. Potem we śnie z tej przyczyny przeżytym, wypija kielich Chrystusa. Ugodzony włócznią i zabity, podąża ku szczytom niebios. Teraz Polacy śpiewają psalmy na chwałę tak wielkiego patrona, Nas niech łaska Chrystusowa połączy ze świętym patronem na tronie. Amen. 67 68 Sacer Nidus – teksty pieśni Annua recolamus Annua recolamus sancti Adalberti gaudia Martyris, exsultant unde celorum lumina, Hodie que laxa victor ascendit ianua Et mundi votiva suspendens, quem crucifixit, spolia. Nulla iam turbandus procella pace qui escit placida. Bohemia, filii cunulas osculando iubila, Edentulo lactea quae mater inmulxisti ubera. Saxonia, plaude discipuli gloria, Quem tenera stringens a puero ferula Aaron induis infula. Quid presuli Praga obstrepis indomita? Si sequeris huius previi vestigia, nulla foedaberis macula. O fortis athleta, post delicias terrens cilicio latera, Pedester exemplum in monachica Romam intraveras regula. Sed predo sancte invidens obsequele fracta poculum effundendo laguncula tua occubuit dextera. Postremo multis precibus evocatus tuis ovibus salutatis in Pruhia carnis exueras vincula. Sacer Nidus – teksty pieśni Annua recolamus Obchodźmy uroczyście coroczne święto świętego Wojciecha, Męczennika, z powodu którego radują się światłości niebios. Dziś w szeroką bramę wstępuje zwycięzca I łupy świata, który ukrzyżował, zawiesza jako wota. Nie będzie już miotany żadną burzą ten, który żywi się miłym pokojem. Bohemio, raduj się całując kołyskę syna, gdyż jako matka poddałaś bezzębnemu do ssania piersi pełne mleka. Saksonio, oklaskuj chwałę ucznia, którego od lat chłopięcych poskramiając delikatną rózgą, ubierasz w infułę Aaronową. Co zarzucasz biskupowi harda Prago? Jeśli pójdziesz po jego starych śladach, żadna skaza nie będzie cię hańbiła. O mocny zapaśniku, po zbytkach kiełznający włosiennicą boki, który pieszo udając się do Rzymu, znalazłeś wzór godny naśladowania w regule mniszej. Lecz rabuś zazdrosny o święte posłuszeństwo po zbiciu dzbanuszka opróżniając czarę poległ z twej prawicy. Ostatecznie wieloma modlitwami wezwany, pożegnawszy twe owce, w Prusach uwolniłeś się z więzów ciała. 69 70 Sacer Nidus – teksty pieśni Polania ergo tanti sepeliens floret martyrii pignora. Otto Caesar tua nisus confidentia Romanis retulerat brachii munera. Quem Deo cum clero et plebe commendare digneris sibimet subiecta. Hac fest die tota Hac festa die tota Gratuletur Polonia Martyrem Adalbertum Digna colens memoria Cuius opere Sclavorum gens ab idolis Deo est reddita. Suo munere Gneznensis est metropolis Honore predita. Nam sprenit sanctum presulem Sua natalis patria Quem acceptavit exulem Bolezlavi clementia. Ille rex optimus Dei famulo Prestat obsequia, Hic vir sanctissimus Terre populo Fidei premia. Sed Pruscis postea Fert vitae semina; Prusci propterea Ruunt in crimina. Sacer Nidus – teksty pieśni Kwitnie więc Polska kryjąc w swej ziemi relikwie męczennika. Cesarz Otton, umocniony twoim zaufaniem przywiózł Rzymianom w darze relikwie twego ramienia, którego racz polecać Bogu wraz z duchowieństwem i ludem jemu powierzonym. Hac festa die W tym dniu świątecznym niech raduje się cała Polska, czcząc godnego pamięci Wojciecha Męczennika, za którego sprawą naród słowiański od bałwanów na nowo powrócił do Boga. Przez jego zasługę, Gniezno jest obdarzone godnością metropolii. Bowiem rodzona ojczyzna pogardziła świętym biskupem, którego jako wygnańca przyjęła łaskawość Bolesława. Tam najszlachetniejszy król wypełnia wobec bożego sługi należne powinności, zaś najświętobliwszy mąż daje ludowi ziemi nagrody wiary. Ale później niesie Prusom nasiona życia; dlatego Prusowie popełniają zbrodnie. 71 72 Sacer Nidus – teksty pieśni O gens delira, Gens incredula, Damnans morte virum Sine macula! Corpus sanctum pii Referunt Poloni Congaudentes sui Meritis patroni. Cuius laudes debitas Canit omnis fidelis ecclesia Tua nobis sanctitas, Adalberte sancte, sit propitia. Conserva tuos de tua Polonia, Qui tibi devote canunt Alleluia. Omnis etas, omnis sexus Omnis etas, omnis sexus, omnis ordo currite! Bolezlavi regis funus condolentes cernite, Atque mortem tanti viri simul mecum plangite! Heu! heu! Bolezlave, ubi tua gloria? Ubi virtus, ubi decus, ubi rerum copia? Satis restat ad plorandum, ve michi Polonia! Sustentate me cadentem pre dolore, comites, Viduate michi, queso, condolete milites, desolati respondete: Heu nobis! hospites! Quantus dolor, quantus luctus erat pontificibus! nullus vigor, nullus sensus, nulla mens in ducibus, heu! heu! capellani, heu sibi omnibus! Vos qui torques portabatis in signum militie, et qui vestes mutabatis regales cottidie, simul omnes resonate: Ve, ve nobis hodie! Sacer Nidus – teksty pieśni 73 O ludu szalony, o plemię niewierne, Karzący śmiercią męża bez zmazy! Święte ciało zabierają z powrotem pobożni Polacy, Współweseląc się zasługami swego patrona. Którego należne pochwały wyśpiewuje każdy wierny kościół. Twoja świętość, święty Wojciechu, niech będzie dla nas łaskawa. Zachowaj w twojej Polsce twoich, którzy Tobie śpiewają z pobożnością Alleluia. Omnis etas, omnis sexus Każdy wiek, każda płeć, każdy stan niech spieszy! Przeżywajcie ze współczuciem pogrzeb króla Bolesława i razem za mną opłakujcie śmierć tak wielkiego męża! Ach! Ach! Bolesławie, gdzie twoja chwała? Gdzie moc, gdzie cześć? Gdzie obfitość dóbr? Wystarczy, by płakać, biada mi Polsko! Podtrzymujcie mnie padającą z powodu bólu, towarzysze, Okażcie mi owdowiałej, proszę, współczucie żołnierze, opuszczeni odpowiedzcie: Biada nam! O przybysze! Jak wielki ból, jaki smutek ogarnął kapłanów! Nie ma w wodzach żadnego zapału, żadnej przytomności, ach, ach! kapelani, biada wszystkim! Wy, którzy nosiliście łańcuchy zdobne na znak służby wojskowej, i codziennie zmienialiście szaty godne króla, wszyscy razem wołajcie: biada, biada nam dziś! 74 Sacer Nidus – teksty pieśni Vos matrones, que coronas gestabatis aureas, et que vestes habebatis totas aurifriseas, his excute, vestiatis lugubres et laneas. Heu! heu! Bolezlave, cur nos pater deseris? Deus talem virum umquam mori cur permiseris? Cur nos prius nobis unam simul mortem dederis? Tota terra desolatur, tali rege vidua, sicut suo possessore facta domus vacua, tua morte lugens, moerens, mutans et ambigua. Tanti viri funus mecum, omnis homo, recole, dives, pauper, miles, clerus, insuper agricole, Latinorum et Slavorum quotquot estis incole! Et tu, lector bone mentis hec quicumque legeris, Queso, motus pietate, lacrimas effuderis, Multum eris inhumanus, nisi mecum fleveris. Salve sidus Polonorum Salve, sidus Polonorum, gemma lucens norma morum, Adalberte inclite. Vas virtutum, flos ortorum, fragrans odor balsamorum de Sclavis progenite. Idolorum dum funesta clamans vana et incesta esse sacrificia. Nequam est gens et scelesta Prutenorum sic infesta fremens in stultitia. Sacer Nidus – teksty pieśni 75 Wy matrony, które zakładałyście złote korony i miałyście całe szaty ze złota, zrzućcie je i przywdziejcie odzienie żałobne i szaty wełniane. Ach, ach! Bolesławie, dlaczego, ojcze, nas opuszczasz? Boże, dlaczego dozwoliłeś by umarł teraz taki mąż? Dlaczego nie obdarowałeś nas wcześniej wspólną nam razem jedną śmiercią? Cała ziemia jest opuszczona, owdowiała po tak wiekim królu, tak jak dom opuszczony przez swego właściciela z powodu twojej śmierci płacząc, smucąc się, zmieniona i niepewna. Tak wielkiego męża pogrzeb uczcij ze mną wszelki człowiecze, bogaty, ubogi, żołnierzu, duchowny, a także rolniku, ilu tylko was jest mieszkańców Łacinników i Słowian! I ty, czytelniku dobrego serca którykolwiek będziesz czytał te słowa, proszę, poruszony pobożnością wylej łzy. Okażesz się nader nieludzki, jeżeli nie zapłaczesz ze mną. Salve sidus Polonorum Bądź pozdrowiony klejnocie Polaków, perło jaśniejąca, wzorze obyczajów, sławny Wojciechu. Naczynie cnót, kwiecie ogrodów, pachnący zapachem balsamu, potomku z rodu Słowian. Wołasz, iż dopóki składane są okrutne, próżne i haniebne ofiary dla bałwanów, nie wart jest i zbrodniczy lud Prusów tak szalony w groźnej głupocie. 76 Sacer Nidus – teksty pieśni Corde diro te invadens sevit atque neci tradens in te vibrat iacula. Ad vulnera seva cadens et cruoris rore madens presul sine macula. Corpus tuum benedictum, laceratum et afflictum ob felicem exitum. Per mucronis nempe ictum cor confessum sic invictum Deo reddit spiritum. Sacra cervix amputatur, palo fixa exaltatur, flebile spectatulum! Lux superna membris datur, quibus unda illustratur Dei, o miraculum! Boleslaus rex sincerus, Iesu Christi cultor verus, fide, verbo, opere, Aurum donat, ut te ferus hostis reddat et severus minas addit propere. Factus tandem compos voti, letus narrat clero toti, ut se paret obviam, Sani fiunt mox egroti perexere, qui devoti Dei dantes gloriam. Corpus sacrum dum portatur cecis visus, claudis datur gressus in itinere. Sacer Nidus – teksty pieśni Przeto z okrutnym sercem podchodząc do ciebie sroży się, i opanowany żądzą mordu miota w ciebie pociski. Upada z powodu okrutnych ran i ocieka rosą krwi, biskupie bez skazy, twoje błogosławione ciało, rozszarpane i udręczone by ponieść szczęśliwą śmierć. Tak przebite ciosem miecza serce oddaje niepokonanego ducha Bogu. Święta szyja zostaje odcięta po wbiciu na pal podniesiona w górę. O godne opłakiwania widowisko! O cudzie Boży! Światłem niebiańskim jaśnieją członki, rozświetlając wodę morza. Bolesław król uczciwy, prawdziwy czciciel Jezusa Chrystusa, przez wiarę, słowa, czyn, by ciebie zwrócił dziki wróg ofiarowuje złoto i rozgniewany dołącza spiesznie groźby. W końcu świadom wypełnionego przyrzeczenia, całemu duchowieństwu oznajmia radośnie, aby przygotowało się do wyjścia naprzeciw [tobie], Wnet odzyskują zdrowie chorzy, którzy wyszli, aby pobożnie oddać chwałę Bogu. Gdy niesione jest święte ciało ślepi odzyskują wzrok, a chromi zdolność poruszania się po drodze. 77 78 Sacer Nidus – teksty pieśni Sacer Nidus quo dotatur, Rijne usque illustratur tam preclaris sidere. Sanitatem scatens rivus te monarcha orbis divus, Ottho cesar adiit. Dum torquetur male vivus Rhome languens fit votivus et mox letus saliit. De patrono gloriamur, ne uterque nos, precamur, ferox hostis obruat, A quo semper impugnamur, confer opem, ne vincamur, immo victus corruat. Bogurodzica Bogv rodzicza, dzewicza bogem slawena, Maria U twego syna, Gospodzina, matko swolena, Maria Siszczi nam, spwczi nam, Kyrieleyson. Twego dzela krzcziczela, boszicze, Uslisz glosi, naplen misli czlowecze. Slisz modlitwo, yosz nosimi A dacz raczi gegosz prosimi, a naswecze zbozni pobith, posziwocze raski przebith, Kyrieleyson. Sacer Nidus – teksty pieśni Święte Gniazdo nim bogate, aż do Renu oświetla gwiazda tak przesławnego. Strumień tryskający rozsądkiem nawiedził ciebie boski monarcha świata cesarz Otton. Kiedy ledwie żywy cierpi chorując w Rzymie, powierza się (tobie) i niebawem raduje się dobrym zdrowiem. Chlubimy się patronem błagamy, by żadnego z nas obu, nie zniszczył srogi nieprzyjaciel, który zawsze nas prześladuje, dodaj siły, byśmy nie zostali pokonani, zaiste niech przepadnie zwyciężony. tłumaczenie: ks. Mariusz Białkowski i Agnieszka Budzińska‑Bennett Dofinansowano w ramach Programu Narodowego Centrum Kultury – Chrzest 966 79 80 Patronat honorowy Honorowym Patronem X Zjazdu Gnieźnieńskiego jest Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda Komitet Honorowy •• Arcybiskup Stanisław Gądecki, Metropolita Poznański, Przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski •• Kardynał Kazimierz Nycz, Metropolita Warszawski •• Kardynał Stanisław Dziwisz, Metropolita Krakowski •• Arcybiskup Jeremiasz, Prezes Polskiej Rady Ekumenicznej, Prawosławny Arcybiskup Wrocławski i Szczeciński •• Arcybiskup Henryk Muszyński, Prymas Senior, Inicjator odrodzonych Zjazdów Gnieźnieńskich •• Biskup Krzysztof Nitkiewicz, Biskup Sandomierski, Przewodniczący Rady ds. Ekumenizmu •• Biskup Mieczysław Cisło, Przewodniczący Rady ds. Dialogu Religijnego Komitet Honorowy •• Biskup Grzegorz Ryś, Przewodniczący Zespołu ds. Nowej Ewangelizacji •• Ks. Marian Subocz, Dyrektor Caritas Polska •• Marek Mutor, Dyrektor Narodowego Centrum Kultury •• Marek Woźniak, Marszałek Województwa Wielkopolskiego •• Zbigniew Hoffmann, Wojewoda Wielkopolski •• Beata Tarczyńska, Starosta Powiatu Gnieźnieńskiego •• Tomasz Budasz, Prezydent Miasta Gniezna •• Prof. dr hab. Bronisław Marciniak, Rektor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu •• Prof. dr hab. Leszek Mrozewicz, Dyrektor Instytutu Kultury Europejskiej UAM w Gnieźnie •• Prof. Jerzy Kłoczowski, historyk mediewista •• Robert Kostro, Dyrektor Muzeum Historii Polski 81 82 Przewodniczący Zjazdów Gnieźnieńskich Arcybiskup Wojciech Polak, Metropolita Gnieźnieński, Prymas Polski Organizator Zjazdu z ramienia Metropolity Gnieźnieńskiego Fundacja św. Wojciecha–Adalberta Współrealizator Zjazdu Narodowe Centrum Kultury 83 Współorganizatorzy Zjazdu •• Caritas Polska •• Centrum Myśli Jana Pawła II •• Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC •• Instytut Kultury Europejskiej UAM •• Instytut Chrześcijańsko‑Demokratyczny im. Ignacego Paderewskiego •• Katolicka Agencja Informacyjna •• Klub Inteligencji Katolickiej w Warszawie •• Laboratorium „Więzi” •• Stowarzyszenie Pokoju i Pojednania „Effatha” •• Wspólnota Chemin Neuf •• Wspólnota Sant’Egidio •• Zespół ds. Kulturowych Kompetencji Kościoła NCK •• Związek Dużych Rodzin 3+ Współudział •• Polska Rada Ekumeniczna •• Polska Rada Chrześcijan i Żydów •• Rada Wspólna Katolików i Muzułmanów 84 Komitet Organizacyjny Przewodniczący Zjazdów Gnieźnieńskich: •• Arcybiskup Wojciech Polak, Metropolita Gnieźnieński, Prymas Polski Komitet Organizacyjny: •• Marta Titaniec, Caritas Polska – przewodnicząca Komitetu Organizacyjnego •• Danuta Baszkowska, Stowarzyszenie Pokoju i Pojednania „Effatha” – wiceprzewodnicząca Komisji Ekumenicznej •• Piotr M. A. Cywiński, Klub Inteligencji Katolickiej w Warszawie •• Michał Drozdek, Instytut Chrześcijańsko‑Demokratyczny im. Ignacego Paderewskiego •• Przemysław Fenrych – przewodniczący Komisji Warsztatowej •• Teresa Kapela, Związek Dużych Rodzin 3+ – przewodnicząca Komisji Plastycznej •• o. prof. Witold Kawecki CSsR, Zespół ds. Kulturowych Kompetencji Kościoła NCK •• Paweł Kęska, Caritas Polska – przewodniczący Komisji Promocyjnej •• ks. dr Przemysław Kwiatkowski – sekretarz Prymasa Polski •• ks. dr Ireneusz Lukas, dyrektor Polskiej Rady Ekumenicznej •• Katarzyna Łukomska, Chemin Neuf Komitet Organizacyjny •• ks. Jarosław Mrówczyński, zastępca Sekretarza Generalnego KEP – przewodniczący Komisji Ekumenicznej •• Lidia Niedzielska, Instytut Kultury Europejskiej UAM w Gnieźnie •• Zbigniew Nosowski, Laboratorium „Więzi” – przewodniczący Komisji Programowej •• Marcin Pera – koordynator mediów społecznościowych •• o. Marek Pieńkowski OP – katolicki kapelan Zjazdu •• ks. Krzysztof Prus – przewodniczący Komisji Finansowej •• Marcin Przeciszewski, Katolicka Agencja Informacyjna – przewodniczący Komisji Medialnej •• ks. Wojciech Sadłoń, Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC •• Magdalena Wolnik, Wspólnota Sant’Egidio 85 86 Komisje Komitetu Organizacyjnego Kapelani Zjazdu: •• O. Marek Pieńkowski OP katolicki kapelan Zjazdu •• ks. mitrat Paweł Minajew prawosławny kapelan Zjazdu •• ks. Semko Koroza ewangelicki kapelan Zjazdu Komisja Programowa: •• Zbigniew Nosowski przewodniczący •• Michał Buczek sekretarz •• Danuta Baszkowska •• Michał Drozdek •• Przemysław Fenrych •• Miłosz Gałecki •• ks. Ireneusz Lukas •• Jarema Piekutowski •• Marcin Przeciszewski •• Waldemar Rataj •• Maria Rogaczewska •• Marek Rymsza •• ks. Wojciech Sadłoń SAC Komisja Warsztatowa: •• Przemysław Fenrych przewodniczący •• Anna Bentyn •• Jarema Piekutowski •• oraz wszyscy prowadzący warsztaty Komisje Komitetu Organizacyjnego Komisja Ekumeniczna: •• ks. Jarosław Mrówczyński przewodniczący, zastępca Sekretarza Generalnego KEP •• Danuta Baszkowska wiceprzewodnicząca, Stowarzyszenie Pokoju i Pojednania „Effatha” •• ks. Ireneusz Lukas dyrektor Polskiej Rady Ekumenicznej •• ks. Michał Dmitruk sekretarz •• Bartosz Bartosik Wspólnota Sant’Egidio •• ks. Rafał Białek Archidiecezja Gnieźnieńska •• ks. Andrzej Gontarek Kościół Polskokatolicki •• ks. Semko Koroza ewangelicki kapelan Zjazdu •• o. Piotr Kuszka Kościół Greckokatolicki •• ks. Roman Lipiński Kościół Ewangelicko‑Reformowany •• ks. Michał Makula Kościół Ewangelicko‑Augsburski •• ks. Paweł Minajew prawosławny kapelan Zjazdu •• ks. Jan Ostryk Kościół Ewangelicko‑Metodystyczny •• o. Marek Pieńkowski OP katolicki kapelan Zjazdu •• Małgorzata Platajs dyrektor Towarzystwa Biblijnego •• ks. Doroteusz Sawicki Autokefaliczny Kościół Prawosławny •• ks. Mateusz M. Felicjan Szymkiewicz Kościół Starokatolicki Mariawitów •• pastor Leszek Wakuła Kościół Chrześcijan Baptystów 87 88 Komisja Medialna: •• Marcin Przeciszewski (Katolicka Agencja Informacyjna) przewodniczący •• Tomasz Królak •• Małgorzata Starzyńska Komisja Finansowo‑Organizacyjna: •• ks. Krzysztof Prus przewodniczący Podkomisja finansowa •• Marta Ziętarska Podkomisja rekrutacyjno‑organizacyjna •• Lidia Niedzielska •• Jakub Sobecki •• Janusz Zawadzki Komisja Promocyjna: •• Paweł Kęska przewodniczący •• Marcin Pera (media społecznościowe) •• Urszula Kacprzak •• Anna Olesiak Komisja Plastyczna: •• Teresa Kapela przewodnicząca •• Paweł Przyrowski 89 Partnerzy •• Renovabis •• Fundacja Konrada Adenauera •• Samorząd Województwa Wielkopolskiego •• Starostwo Powiatowe w Gnieźnie •• Urząd Miasta Gniezna Patroni medialni •• Telewizja Polska •• Polskie Radio •• Katolicka Agencja Informacyjna ••„Gość Niedzielny” ••„Tygodnik Powszechny” ••„Niedziela” ••„Przewodnik Katolicki” ••„Rzeczpospolita” •• Deon.pl •• Areopag21.pl ••„Więź” ••„Przegląd Prawosławny” ••„Zwiastun Ewangelicki” 90 Historia Zjazdów Gnieźnieńskich I Zjazd Gnieźnieński odbył się w marcu 1000 r., kiedy do Gniezna, do grobu św. Wojciecha przybył, zaprzyjaźniony wcześniej z tym biskupem‑męczennikiem, cesarz Otton III. Zjazd ten oznaczał przyjęcie Polski do grona państw europejskich. Nałożenie diademu na głowę Bolesława Chrobrego i wręczenie mu włóczni św. Maurycego przez cesarza interpretowane jest jako początek niepodległości i suwerenności państwa polskiego. Wydarzenie to miało zarazem charakter synodu kościelnego. Wraz z cesarzem przybyli kardynałowie z papieskim wysłannikiem na czele. Ogłoszono powstanie pierwszej na ziemiach polskich metropolii ze stolicą w Gnieźnie oraz trzech podlegających jej biskupstw w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. Zjazd ten – poprzez erygowanie metropolii – oznaczał utworzenie samodzielnej, zależnej jedynie od Rzymu, administracji kościelnej na ziemiach polskich. Tradycję organizowania zjazdów gnieźnieńskich – jako ważnych wydarzeń w dziedzinie duchowej i politycznej w skali europejskiej – podjął metropolita gnieźnieński abp Henryk Muszyński, zarazem delegat polskiego Episkopatu do Komisji Episkopatów Wspólnoty Europejskiej. Z jego inicjatywy, 3 czerwca 1997 r., w tysięczną rocznicę śmierci św. Wojciecha, odbył się II Zjazd Gnieźnieński, towarzyszący pielgrzymce Jana Pawła II do ojczyzny. Uczestniczył w nim papież i siedmiu prezydentów krajów Europy Środkowej i Wschodniej: prezydent Polski Aleksander Kwaśniewski, Czech – Vaclav Havel, Niemiec – Roman Herzog, Węgier – Arpad Göncz, Słowacji – Michal Kovacz, Litwy – Algirdas Brazauskas i Ukrainy – Leonid Kuczma. Jan Paweł II wypowiedział wówczas – do prezydentów i 300 tysięcy zgromadzonych z tej okazji pielgrzymów – znamienne słowa: „Nie będzie jedności Europy, dopóki nie będzie ona wspólnotą ducha!”. Świętego Wojciecha nazwał Historia Zjazdów Gnieźnieńskich 91 „symbolem duchowej jedności Europy”. Podkreślił, że jego świadectwo jest nieprzemijające, gdyż cechuje je przede wszystkim umiejętność harmonijnego łączenia różnych kultur. III Zjazd Gnieźnieński odbył się 12 marca 2000 r., kiedy to z okazji Wielkiego Jubileuszu Chrześcijaństwa u grobu św. Wojciecha miało miejsce najpierw ekumeniczne nabożeństwo połączone z wzajemnym wyznaniem win trzech tradycji chrześcijańskich, a następnie spotkanie prezydentów pięciu państw europejskich: Litwy – Valdasa Adamkusa, Niemiec – Johannesa Raua, Słowacji – Rudolfa Schustera, Węgier – Arpada Göncza i Polski – Aleksandra Kwaśniewskiego. Legat papieski kard. Angelo Sodano oświadczył, że nowy, wspólny dom europejski, jeżeli ma być trwały, potrzebuje solidnego fundamentu, a fundamentem tym – który dawał oparcie Europie i światu w ciągu minionych dwóch tysięcy lat – jest Jezus Chrystus i Jego Ewangelia. Następnie przedstawiciele trzech tradycji chrześcijańskich w Polsce – prymas Polski kard. Józef Glemp, zwierzchnik Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego abp Sawa oraz biskup Kościoła Ewangelicko‑Augsburgskiego Jan Szarek przeprosili w imieniu swoich wspólnot wyznaniowych za zniekształcanie sumienia, obojętność na cierpienie i egoizm oraz pychę i poniżanie innych. Na uroczystości te przybyli młodzi z całej Europy. Wypracowali oni rezolucję, w której apelowali, by przedsięwzięto wszelkie wysiłki wspierające dalszą integrację krajów i narodów Europy. IV Zjazd Gnieźnieński miał miejsce 15–16 marca 2003 roku, a organizowany był przez Forum Świętego Wojciecha, nową nieformalną strukturę laikatu w Polsce, skupiającą różnorodne ruchy i stowarzyszenia poczuwające się do współodpowiedzialności za przyszłość Europy. Zjazdowi – w którym wzięło udział ponad 600 osób z ponad 200 miejscowości i 80 ruchów – towarzyszyło hasło „Quo vadis, Europo?”. Podczas szeregu spotkań z udziałem intelektualistów, biskupów i polityków zastanawiano się nad tym, czy obecność Polski w Unii stanowi zagrożenie czy też powinna być rozumiana jako szansa dla ewangelizacji. W przyjętym przez 92 Historia Zjazdów Gnieźnieńskich aklamację przesłaniu do „Polaków, Europejczyków, władz jednoczącej się Europy, chrześcijan i ludzi dobrej woli” uczestnicy spotkania napisali: „U progu nowej Europy nie może zabraknąć wartości i świadectwa życia chrześcijańskiego”. Zaapelowano m.in. o umieszczenie w preambule przyszłej Konstytucji Europejskiej zapisu o religijnym dziedzictwie Europy, gwarancji w aktach prawnych UE poszanowania życia od poczęcia do naturalnej śmierci oraz anulowania unijnej rezolucji zachęcającej państwa kandydujące do wprowadzania aborcji na życzenie. W specjalnym telegramie do Jana Pawła II uczestnicy Zjazdu zapewnili, że Kościół w Polsce nie lęka się Europy, modli się i podejmuje refleksję nad „nad przyszłym obliczem Starego Kontynentu, jego tożsamością, kulturą i duchowością”. Kontynuacją tej formuły zjazdów był V Zjazd Gnieźnieński pod hasłem „Europa ducha” (12–14 marca 2004). Zamiarem organizatorów – świeckich zgromadzonych w Forum Świętego Wojciecha, ściśle współpracujących z abp. Henrykiem Muszyńskim – było ukazanie współczesnych duchowych źródeł Europy, z których wciąż można obficie czerpać. Kongres zgromadził najwybitniejszych świadków wiary doby współczesnej, postaci, które zdają się ukazywać nową wiosnę Kościoła, zapowiadaną w proroczy sposób przez Jana Pawła II. Przybyli m.in. założyciele i duchowi liderzy nowych wspólnot apostolskich powstałych w Kościele po Soborze Watykańskim II. Pokazują one, że chrześcijaństwo może być w Europie wciąż wyjątkowo silną i żywą inspiracją. Uczestnicy Zjazdu, reprezentujący ok. 150 ruchów i stowarzyszeń chrześcijańskich, pochodzili z 15 krajów, z różnych części Europy. Była to niezwykła okazja do wzajemnej wymiany darów. Odkrywaliśmy, jak wiele możemy nauczyć się od naszych braci z Zachodu, rozumiejących swą wiarę wprost jako powołanie do przemiany otaczającego świata, jak również od chrześcijan ze Wschodu, wnoszących do wspólnego skarbca głębię medytacji i liturgii. Gnieźnieńskie spotkanie było wielką modlitwą za Europę przyszłości. Za pośrednictwem specjalnego telemostu uczestnicy kongresu połączyli się z papieżem i młodzieżą z 10 krajów wstępujących do UE, aby wspólnie odmówić różaniec w intencji jednoczącego się kontynentu. Historia Zjazdów Gnieźnieńskich 93 VI Zjazd Gnieźnieński obradował pod hasłem „Europa dialogu”, w dniach 16–18 września 2005 roku. Niemal półtora tysiąca liderów organizacji chrześcijańskich z kilkunastu krajów Europy wspólnie się modliło i debatowało, jak prowadzić dialog ze współczesną Europą. Patronowało im pytanie: Jak doprowadzić do tego, aby starzejąca się Europa na nowo odkryła i otworzyła się na te uniwersalne wartości, dzięki którym powstała i którym zawdzięcza swoją tożsamość? Uczestnikami gnieźnieńskiej debaty byli także pasterze Kościołów chrześcijańskich, przedstawiciele Komisji Europejskiej, znani intelektualiści, ludzie kultury i politycy europejscy. Papież Benedykt XVI w swym przesłaniu nazwał gnieźnieńskie spotkanie szkołą dialogu dla środowisk laikatu krajów Europy, głównie środkowej i wschodniej, a zarazem „największym w tej części Europy spotkaniem ruchów i stowarzyszeń chrześcijańskich”. Papieża na kongresie reprezentował kard. Walter Kasper, przewodniczący Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan. Obecne były najwyższe władze Kościoła w Polsce oraz przedstawiciele Polskiej Rady Ekumenicznej z jej prezesem, prawosławnym abp. Jeremiaszem. Przyjechały wybitne postaci europejskiego chrześcijaństwa, z ewangelickim biskupem Wolfgangiem Huberem czy bp. Hilarionem reprezentującym Patriarchat Moskwy i Wszechrusi. Przybyli też prominentni przedstawiciele środowisk żydowskich i muzułmańskich. Wśród czołowych polityków europejskich nie zabrakło słynnego architekta rozszerzenia UE, byłego kanclerza Helmuta Kohla, jak również obecnych komisarzy europejskich: Jana Figiela i Danuty Huebner. Wydarzeniem bez precedensu była modlitwa wzajemna Żydów, chrześcijan i muzułmanów w intencji Europy, która odbyła się na gnieźnieńskim rynku 17 września. Po raz pierwszy w historii modlili się za siebie nawzajem przedstawiciele trzech wielkich religii monoteistycznych. VII Zjazd Gnieźnieński pod hasłem „Człowiek drogą Europy” miał miejsce od 15 do 17 czerwca 2007 r. Osią dyskusji i wykładów było pytanie: Kim jest człowiek? Na ile człowiek – w pełni jego godności – stanowi fundament cywilizacji Europy? A w jakich sferach człowieczeństwo – najgłębiej rozumiane – jest wciąż zagrożone? W Zjeździe, który zgromadził ok. 600 gości 94 Historia Zjazdów Gnieźnieńskich z kilkunastu krajów Wschodu i Zachodu Europy, uczestniczyli chrześcijanie różnych wyznań, przedstawiciele ruchów religijnych, delegaci innych religii oraz politycy. Gośćmi Zjazdu byli m.in. sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej kard. Tarcisio Bertone, prezydent Polski Lech Kaczyński i przewodniczący Parlamentu Europejskiego Hans‑Gert Poettering. Program trzydniowego spotkania wypełniły wykłady, dyskusje i warsztaty dotyczące dialogu religii i kultur, wyzwań bioetyki, problemów europejskiej rodziny – tego, jak czynić nasz świat bardziej ludzkim. Nie zabrakło też koncertów i imprez artystycznych. Szczególnym wydarzeniem było nabożeństwo ekumeniczne zatytułowane „Droga światła ze Zmartwychwstałym”, w którym ulicami Gniezna przeszli przedstawiciele 11 Kościołów chrześcijańskich. „Rodzina nadzieją Europy” to hasło VIII Zjazdu Gnieźnieńskiego, który odbył się w dniach 12–14 marca 2010 roku. Zasadniczym celem tej edycji kongresu było ukazanie, że kwestia małżeństwa i rodziny jest kluczowa dla przyszłości Europy, a właściwe myślenie o małżeństwie i rodzinie ma szerokie konsekwencje dla myślenia o Kościele, polityce i Europie. Dlatego w programie obrad zaplanowano specjalny dzień poświęcony polityce rodzinnej. Prezentację jej zasad powierzono liderom organizacji rodzinnych z różnych krajów. Do dyskusji zaproszono także najważniejszych polskich polityków odpowiedzialnych za tę dziedzinę, zarówno z kręgów rządowych, jak i opozycyjnych. Ważnym wydarzeniem Zjazdu było wystąpienie prezydenta Lecha Kaczyńskiego. Jego zdaniem w dziele odbudowy rodziny w Europie Polska ma do spełnienia wyjątkową misję. Zjazd pomógł również rodzinom w budowaniu swego życia i w prawidłowym kształtowaniu wzajemnych relacji. Wybitni psychologowie i terapeuci w formie wykładów bądź specjalnych zajęć o charakterze warsztatowym omawiali różnorodne problemy, z jakimi przychodzi konfrontować się rodzinom. Szczególny charakter miała „Ekumeniczna Droga życia”, która przeszła ulicami Gniezna. Nabożeństwu przewodniczyli zwierzchnicy i przedstawiciele rodzin z dziesięciu Kościołów chrześcijańskich. Historia Zjazdów Gnieźnieńskich 95 IX Zjazd Gnieźnieński odbywał się w dniach 16–18 marca 2012 r. pod hasłem „Europa obywatelska. Rola i miejsce chrześcijan”. Oficjalnie zainaugurowali go: nowy gospodarz Zjazdów, prymas Polski abp Józef Kowalczyk oraz prezydent RP Bronisław Komorowski. Zjazd poświęcony był zadaniom i wyzwaniom stojącym przed chrześcijanami we współczesnym społeczeństwie obywatelskim. W przesłaniu do Europejczyków zatytułowanym „Święty obywatel to dobry obywatel” uczestnicy Zjazdu stwierdzili: „Wiara nie jest dla nas ucieczką od świata, lecz motywacją do służby i zaangażowania”. Zjazd ten pokazał, że także współczesna demokracja potrzebuje religii: „dla budowania wspólnego dobra na naszym kontynencie niezbędne jest uznanie publicznego charakteru religii i jej niezastąpionej roli jako źródła kapitału społecznego, jako nauczyciela wartości, które są fundamentem wolnego społeczeństwa”. Pozdrowienia do uczestników Zjazdu skierował także Benedykt XVI. „Chrześcijaństwo, choć ukierunkowuje człowieka ku wieczności, nie zwalnia go z troski o rzeczywistość doczesną, co więcej zachęca do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym w duchu miłości Boga i bliźniego” – napisał papież. W trzydniowe spotkanie w Gnieźnie zaangażowanych było w sumie ponad 1000 osób, w tym młodzież ze szkół gnieźnieńskich. Uczestnicy Zjazdu pochodzili z Polski, Rosji, Ukrainy, Białorusi, Mołdawii, Armenii, Gruzji i Niemiec. Dzięki specjalnym Warsztatom Obywatelskim Zjazd był dla nich także swoistą sesją formacyjną – praktyczną lekcją, jak być dobrym chrześcijaninem i dobrym obywatelem. Wśród prelegentów Zjazdu byli Polacy oraz goście z Hiszpanii, Niemiec, Austrii i Czech, m.in. były przewodniczący Parlamentu Europejskiego prof. Jerzy Buzek, rzecznik praw obywatelskich prof. Irena Lipowicz, kard. Stanisław Ryłko z Watykanu, ks. prof. Tomáš Halík, naczelny rabin Polski Michael Schudrich, delegaci Kościołów zrzeszonych w Polskiej Radzie Ekumenicznej, liczni liderzy społecznych organizacji katolickich i pozarządowych. 96 Gniezno – historia miasta Gniezno położone jest w południowo‑wschodniej części Niziny Wielkopolskiej, około 50 km na wschód od Poznania. Miasto zamieszkane przez około 73 tys. mieszkańców, otaczają liczne jeziora. Trzy z nich: Winiary, Jelonek oraz Świętokrzyskie położone są w samym mieście. Gniezno posiada nie tylko bogatą tradycję historyczną, ale reprezentuje również nowoczesną gospodarkę. Jest ośrodkiem usługowo‑handlowym z dobrze rozwiniętą infrastrukturą kulturalno‑oświatową. W roku 1000 w Gnieźnie miał miejsce Zjazd, podczas którego Bolesław Chrobry gościł cesarza niemieckiego Ottona III. W 1025 r. Bolesław Chrobry został koronowany pierwszym królem Polski. Ci więc, którzy chcieliby zobaczyć miejsce, w którym tworzyło się państwo polskie oraz kształtowała się wiara chrześcijańska, powinni koniecznie przyjechać do Gniezna – pierwszej stolicy Polski, miasta św. Wojciecha. To w tym miejscu legendarny Lech pożegnał swoich braci Czecha i Rusa, by założyć na wzgórzu pierwsze polskie miasto. Gniezno jest szczególnym miastem ze względu na swoją historię. To tutaj nasza państwowość rosła w siłę, to tutaj należy szukać podwalin chrześcijaństwa w Polsce. Gniezno było pierwszą stolicą – siedzibą polskich władców. Po śmierci św. Wojciecha jego ciało zostało złożone w katedrze, a do grobowca w 1000 r. odbył pielgrzymkę cesarz Otton III. Dzięki posiadaniu relikwii męczennika Bolesław Chrobry mógł utworzyć metropolię, co było warunkiem do uzyskania korony. Katedra stała się aulą koronacyjną polskich królów, a metropolita gnieźnieński był jedyną osobą mogącą dokonywać koronacji. W Gnieźnie miał również miejsce pierwszy synod, podczas którego metropolia gnieźnieńska utworzona przez papieża Sylwestra II została ogłoszona Państwem Polskim. Rola Gniezna wzrosła na początku XV w., kiedy to arcybiskup Gniezna otrzymał tytuł Prymasa Polski. 100 lat później Gniezno – historia miasta 97 arcybiskup mianował się interrexem i księciem Księstwa Polskiego. Postać św. Wojciecha, głównego patrona Polski, była ważnym czynnikiem integrującym Polaków w czasie rozbicia dzielnicowego, a Gniezno było celem licznych pielgrzymek wzmacniających tożsamość narodową. Liczne badania nad życiem i działaniem świętego ukazują jego postać w nowym świetle. Wyjątkowo aktywna działalność polityczna, kulturalna i religijna wywierała ogromny wpływ na średniowieczną Europę. Więcej informacji na temat Gniezna znajdą Państwo na stronie internetowej: www.gniezno.eu. 98 Drzwi Gnieźnieńskie Drzwi Gnieźnieńskie to jeden z najważniejszych zabytków sztuki romańskiej w Europie. Odlane w brązie, zostały prawdopodobnie wykonane w Polsce w ostatniej ćwierci XII w. Ich fundatorem i autorem programu ikonograficznego był przypuszczalnie abp Jan z Brzeźnicy lub jego następca Zdzisław, zwany Zdziszkiem. Zgodnie z inskrypcjami, które w XIX w. odczytał kan. Ignacy Polkowski, umieszczonymi na drzwiach głównych, wykonawcą drzwi był pochodzący z Francji albo z Włoch mistrz Piotr. Skrzydła drzwi są różnej wielkości (lewe wys. 328 x szer. 84 cm i prawe 323 x 83 cm). Odlane są z brązu metodą wosku traconego (lewe, bardziej wypukłe w całości, a prawe w 24 częściach i zlutowane). Na obu skrzydłach wmontowano kołatki w kształcie lwich głów z pierścieniami. W niektórych miejscach widoczne są pęknięcia spowodowane upadkami czy uderzeniami, oraz spawania i nadlewy powstałe podczas napraw. Ślady po kołkach wskazują na to, że metalowe drzwi były pierwotnie przymocowane do drzwi drewnianych. Badania przeprowadzone w latach pięćdziesiątych pozwalają przypuszczać, że drzwi wykonano na miejscu za czasów Mieszka Starego około 1175 r. Drzwi podzielone są na 18 prostokątnych kwater (po 9 na każdym skrzydle), które ukazują płaskorzeźbione sceny z życia św. Wojciecha Kwatery zestawiono w ten sposób, że należy oglądać najpierw lewą stronę od dołu ku górze. Strona lewa przedstawia żywot św. Wojciecha do chwili przybycia na ziemie polskie. Następnie należy, od góry do dołu, oglądać prawą stronę, gdzie jest wyobrażona działalność misyjna Świętego. Narracja rozpoczyna się u dołu lewego skrzydła i kończy na dole prawego. Scena pierwsza osnuta jest wokół narodzin św. Wojciecha, druga przedstawia ofiarowanie chorego Wojciecha w Kościele w Libicach, trzecia prezentuje oddanie Drzwi Gnieźnieńskie 99 Wojciecha na naukę do szkoły katedralnej w Magdeburgu, czwarta pokazuje Świętego zatopionego w samotnej modlitwie, piąta to wyniesienie Wojciecha na tron biskupi, szósta odnosi się do egzorcyzmów Świętego nad opętanym, siódma przedstawia objawienie się Chrystusa Świętemu podczas snu, a w związku z tym upomnienie przez Wojciecha czeskiego księcia Bolesława II Pobożnego, aby nie oddawać chrześcijan w niewolę za długi, dziewiąta to cud z dzbankiem podczas jego pobytu na Awentynie. Prawe skrzydło drzwi w całości poświęcone jest polskiemu epizodowi życia Świętego i zawiera następujące sceny: dziesiąta – przybycie Wojciecha do kraju Prusów, jedenasta – chrzest Prusów, dwunasta – kazanie, trzynasta – ostatnią Mszę, czternasta – męczeństwo, piętnasta – wystawienie zwłok, szesnasta – wykupienie zwłok przez króla Bolesława Chrobrego, siedemnasta – przeniesienie relikwii świętego z Prus do Gniezna, osiemnasta pokazuje złożenie do grobu ciała Świętego. Sceny można odczytywać także w linii poziomej. W ten sposób np. narodziny Wojciecha dla świata doczesnego łączą się z narodzinami dla nieba, a podjęcie obowiązków duszpasterskich, usymbolizowane w pastorale, dopełnia ofiara z życia. Wyżej wymienione sceny otoczone są bordiurami, na których głównymi elementami są wici roślinne z odgałęzieniami i wplecionymi w nie różnymi motywami. Zostały tam umieszczone postacie ludzkie, gady, twory fantastyczne, ptaki i takie zwierzęta jak pies, wiewiórka, zając, kozioł i jeleń. Wśród osiemdziesięciu pięciu rozgałęzień wici rozmieszczono sześćdziesiąt cztery wyobrażenia zoomorficzne. W Jubileuszowym Roku Miłosierdzia ogłoszonym przez papieża Franciszka Drzwi Gnieźnieńskie stały się obecnie również Bramą Miłosierdzia. 100 Św. Wojciech – patron duchowej jedności Europy Św. Wojciech (ur. 956 – zm. 23 kwietnia 997), biskup i męczennik, którego Kościół w Polsce uznaje za jednego ze swoich głównych patronów, pochodził z książęcego rodu czeskich Sławnikowiców, spokrewnionego przez Dąbrówkę z dynastią Piastów. Jego krew leży u fundamentów Kościoła i państwa na ziemiach piastowskich. Jako apostoł pogan w swej ostatniej misji dotarł do wybrzeży Bałtyku, gdzie 23 kwietnia 997 roku poniósł śmierć męczeńską. Przy jego grobie spotkali się w 1000 roku cesarz Otton III i książę Bolesław Chrobry, a wydarzenie to przeszło do historii jako Zjazd Gnieźnieński. Już wówczas św. Wojciech – wychowanek szkoły w Magdeburgu, biskup praski, mnich rzymski, apostoł Węgier i Polski, wreszcie męczennik pruski, którego ciało znalazło się w Gnieźnie – urastał do rangi symbolu duchowej jedności tworzącej się wówczas Europy. Wzorem swoich wielkich poprzedników św. Cyryla i św. Metodego łączył duchowe tradycje różnych kultur. Po latach dzieciństwa spędzonego na dworze rodziców w czeskich Libicach, zdobył wykształcenie w Magdeburgu, gdzie przez 10 lat pobierał nauki w jednej z lepszych szkół owych czasów. Tam też otrzymał bierzmowanie, a na cześć ówczesnego arcybiskupa Magdeburga przyjął drugie imię Adalbert. W 981 roku powrócił do Czech, gdzie otrzymał święcenia kapłańskie, a rok później, po śmierci biskupa praskiego Dytmara, objął tamtejsze biskupstwo. Jako biskup Pragi hojnie wspierał ubogich oraz budowę kościołów. Zdecydowanie sprzeciwiał się wielożeństwu, rozwiązłości, handlowi niewolnikami z krajami muzułmańskimi i intrygom czeskich możnowładców, co w efekcie spowodowało jego konflikt z księciem Bolesławem II. Św. Wojciech wraz z bratem Radzimem opuścił Pragę i udał się do klasztoru benedyktynów w Rzymie. Tam zrezygnował z godności biskupiej Św. Wojciech – patron duchowej jedności Europy 101 i prowadził życie mnicha, które koncentrowało się na ascezie, modlitwie, czytaniu i pracy fizycznej. Po kilku latach, ulegając naleganiom papieża i poselstwom rodaków, powrócił do Pragi, którą jednak musiał opuścić na zawsze, gdy zamordowano jego czterech braci, a także nastawano na jego życie. Jako misjonarz wyruszył więc na Węgry, gdzie miał ochrzcić przyszłego króla Stefana I. Bywał też na dworze cesarza niemieckiego Ottona III, którego był spowiednikiem, powiernikiem i doradcą. W czasie długich pobytów za granicą dał się poznać elitom ówczesnego chrześcijaństwa zachodniego jako człowiek wyjątkowej świętości. Młody cesarz Otton III, jak i papież Sylwester II mieli dla niego najwyższe uznanie. „Jako człowiek Kościoła św. Wojciech zawsze zachowywał niezależność w niestrudzonej obronie ludzkiej godności i podnoszeniu poziomu życia społecznego. Z duchową głębią doświadczenia monastycznego podejmował służbę ubogim. Wszystkie te przymioty osobowości św. Wojciecha sprawiają, że jest on natchnieniem dla tych, którzy dziś pracują nad zbudowaniem nowej Europy, z uwzględnieniem jej korzeni kulturowych i religijnych” – stwierdził papież Jan Paweł II przemawiając w Gnieźnie z okazji 1000-lecia męczeńskiej śmierci patrona Polski. Nie mając możliwości powrotu do Czech, gdzie wymordowano jego rodzinę, św. Wojciech znalazł oparcie na dworze Bolesława Chrobrego. Stamtąd w 997 roku wyruszył w swą ostatnią podróż misyjną do pogańskich Prus. Jednak już pierwsze spotkanie z Prusami okazało się niepomyślne, a misjonarze zostali zmuszeni do odwrotu. Kilka dni później, 23 kwietnia 997 roku we wsi Święty Gaj, niedaleko dzisiejszego Pasłęka, zostali zaatakowani. Św. Wojciech zginął śmiercią męczeńską. Bolesław Chrobry wykupił od Prusów ciało świętego. Miał ponoć zapłacić za nie tyle złota, ile ważyło. Doczesne szczątki św. Wojciecha spoczęły w katedrze gnieźnieńskiej, która od tego momentu stała się miejscem szybko rozprzestrzeniającego się na całą Europę kultu męczennika. Jego śmierć wywarła wielkie wrażenie w zachodnim chrześcijaństwie, dlatego już w 999 roku papież Sylwester II ogłosił Wojciecha świętym. Przy jego relikwiach spotkali się w 1000 roku w Gnieźnie cesarz Otton III i Bolesław Chrobry – w obecności legata papieskiego. Zjazd Gnieźnieński miał zarówno znaczenie 102 Św. Wojciech – patron duchowej jedności Europy polityczne, gdyż zaowocował uznaniem państwa polskiego przez cesarstwo, jak i znaczenie kościelne, gdyż przy grobie św. Wojciecha została proklamowana pierwsza polska metropolia: Gniezno, w skład której weszły biskupstwa w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. Arcybiskupem gnieźnieńskim został brat św. Wojciecha – Radzim. Tysiąc lat później Jan Paweł II w orędziu skierowanym do prezydentów krajów Europy Środkowo‑Wschodniej, którzy przybyli do Gniezna na uroczystości 1000-lecia męczeńskiej śmierci św. Wojciecha, powiedział, że o nieprzemijalności świadectwa tego świętego świadczy „umiejętność harmonijnego łączenia różnych kultur”. Pamięć o nim jest szczególnie żywa w Europie Środkowej, gdzie zaszczepiał chrześcijaństwo i propagował ewangeliczną wizję człowieka. Jednak do jego grobu po dziś dzień przybywają pielgrzymi nie tylko z krajów, gdzie głosił Ewangelię, ale z całej Europy. 103 Biogramy prelegentów Antoine Arjakovsky Francuski prawosławny, doktor historii, dyrektor naukowy Kolegium Bernardynów w Paryżu. Twórca i pierwszy dyrektor Instytutu Studiów Ekumenicznych na Ukraińskim Uniwersytecie Katolickim we Lwowie. Autor licznych opracowań na temat prawosławia i ekumenizmu, m.in. Qu’est‑ce que l’orthodoxie, En attendant le concile de l’Eglise Orthodoxe, The Way, Religious Thinkers of the Russian Emigration and Their Journal (1925– 1940), Russia‑Ukraine: From War to Peace? (2013–2015), Myrna Nazzour. Mistyczka jedności. Danuta Baszkowska założycielka i prezes ekumenicznego Stowarzyszenia Pokoju i Pojednania „Effatha”, od 23 stycznia 2000 roku organizującego w Warszawie comiesięczne wspólne modlitewne spotkania duchownych i świeckich z różnych wyznań chrześcijańskich. W latach 1990–2002 współorganizatorka i wiceprezes Towarzystwa „Tylko z Darów Miłosierdzia” działającego na rzecz bezdomnych. Założycielka Domu Matki i Dziecka „Malwa” oraz Integracyjnego Ogniska „Żaczek”. Była redaktorem literackim Katolickiego Radia „Józef”. Od 2003 roku współorganizatorka kolejnych Zjazdów Gnieźnieńskich, przewodnicząca Komisji Ekumenicznych Zjazdów (obecnie wiceprzewodnicząca). Pomysłodawczyni ekumenicznych nabożeństw w formie przemarszów ulicami Gniezna. Mężatka, matka czwórki dzieci. Andrij Baumeister Doktor filozofii, wykładowca na Wydziale Filozoficznym na Kijowskim Uniwersytecie Narodowym im. Tarasa Szewczenki. Wykładowca w Instytucie Nauk Religijnych św. Tomasza z Akwinu w Kijowie. 104 Biogramy prelegentów Anna Bentyn – zob. s. 23 Adam Bijas Radca prawny, absolwent Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego (2006). Studiował na Uniwersytecie w Salzburgu. Ukończył program z zakresu międzynarodowego prawa handlowego organizowany przez CUA Columbus School of Law w Waszyngtonie (2005), a także kurs z zakresu bankowości i rynków kapitałowych w ramach programu International Practice Diploma Programme (kurs organizowany przez IBA oraz The College of Law of England and Wales) w roku 2009. Maciej Biskup OP – zob. s. 20 Andrzej Blikle Matematyk, informatyk, przedsiębiorca. Profesor nauk matematycznych, pracownik Instytutu Podstaw Informatyki PAN, członek Europejskiej Akademii Nauk (Akademia Europaea). Członek założyciel, były prezes, a dziś członek honorowy Polskiego Towarzystwa Informatycznego. Były prezes Polskiej Federacji Producentów Żywności. W latach 1990–2010 prezes zarządu A. Blikle sp. z o.o., dziś wiceprzewodniczący rady nadzorczej tej firmy. Członek ponad 20 organizacji, w tym Prezydium Komitetu Mazowieckiej Nagrody Jakości i Rady Języka Polskiego PAN. Prezes zarządu stowarzyszenia Inicjatywa Firm Rodzinnych i przewodniczący Rady Centrum im. Adama Smitha. Prowadzi stronę internetową moznainaczej.com. s. Małgorzata Chmielewska Jest przełożoną Wspólnoty Chleb Życia w Polsce. Wcześniej pracowała jako katechetka z niewidomymi dziećmi w Laskach i w duszpasterstwie niewidomych przy ul. Piwnej w Warszawie. Organizowała także pomoc dla kobiet z więzienia przy ul. Rakowieckiej w Warszawie. W 1990 wstąpiła do wspólnoty „Chleb Życia” w Bulowicach koło Kęt śluby wieczyste złożyła we Francji w 1998. Obecnie prowadzi domy dla bezdomnych, chorych, samotnych matek oraz noclegownie dla kobiet i mężczyzn. Mieszka w Zochcinie. Biogramy prelegentów 105 Bohdan Cywiński Historyk idei, publicysta i działacz społeczny. Studiował polonistykę, filozofię i historię. W 2011 r. otrzymał tytuł naukowy profesora. Czołowa postać opozycji politycznej w czasach PRL. Był m.in. redaktorem naczelnym miesięcznika” Znak”, współtwórcą Towarzystwa Kursów Naukowych, ekspertem Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Gdańsku. Odbierał z ramienia podziemnej „Solidarności” pokojową nagrodę Nobla Lecha Wałęsy. Autor kilkunastu książek, m.in.: Rodowody niepokornych, Zatruta humanistyka, Ogniem próbowane, Mój kawałek Europy, Baśń niepodległa, czyli w stronę politologii kultury, Szańce kultur. Szkice z dziejów narodów Europy Wschodniej. Mieszka w Warszawie i Przerośli. Siergiej Czapnin Rosyjski dziennikarz, publicysta, fotograf. W latach 2009– 2015 był redaktorem w Wydawnictwie Patriarchatu Moskiewskiego i zastępcą redaktora naczelnego „Żurnała Moskowskoj Patriarchii”. Członek komitetu redakcyjnego ds. wydania dzieł o. Aleksandra Mienia. Autor książek i artykułów publikowanych w Rosji i innych krajach. Katarzyna Czayka‑Chełmińska – zob. s. 17 Paul H. Dembinski Profesor ekonomii, wykładowca uniwersytetów w Genewie i w szwajcarskim Fryburgu, współtwórca i dyrektor Obserwatorium Finansowego w Genewie i dyrektor Instytutu Badań Ekonomicznych Eco Diagnostic. Wykłada w Lozannie, Oksfordzie i Santiago de Chile. Członek rady konsultacyjnej na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Karola w Pradze. Jest prezesem Międzynarodowego Stowarzyszenia na rzecz Promocji Nauczania Społecznego Kościoła i członkiem rady naukowej watykańskiej Fundacji Centessimus Annus. Tomasz Dostatni OP – zob. s. 23 Ks. Andrzej Draguła Ksiądz diecezji zielonogórsko‑gorzowskiej. Dr hab. teologii, profesor Uniwersytetu Szczecińskiego i Papieskiego Wydziału 106 Biogramy prelegentów Teologicznego we Wrocławiu, dyrektor Instytutu Filozoficzno ‑Teologicznego im. Edyty Stein w Zielonej Górze. Członek redakcji „Więzi” i Rady Naukowej Laboratorium „Więzi”, stały współpracownik „Tygodnika Powszechnego”. Autor m.in. książek: Ocalić Boga. Szkice z teologii sekularyzacji; Copyright na Jezusa; Bluźnierstwo. Między grzechem a przestępstwem. Ostatnio wydał Emaus. Tajemnice dnia ósmego. Mieszka w Zielonej Górze. Michał Drozdek Socjolog zarządzania, publicysta, działacz społeczny. Założyciel i przez kilka lat prezes Instytutu Chrześcijańsko ‑Demokratycznego im. Paderewskiego, doradca premiera Jana Olszewskiego i marszałka Macieja Płażyńskiego, przewodniczący Komitetu Organizacyjnego VI Zjazdu Gnieźnieńskiego. Przemysław Fenrych – zob. s. 17 Zofia Fenrych – zob. s. 20 Monika i Marcin Gajdowie – zob. s. 19 ks. Janusz Giec – zob. s. 18 Jerzy Grzybowski Dokor nauk geograficznych, b. pracownik naukowy Polskiej Akademii Nauk, b. redaktor naczelny miesięcznika „Misjonarz”. Współzałożyciel, wraz żoną Ireną, ruchu rekolekcyjnego Spotkania Małżeńskie, międzynarodowego katolickiego stowarzyszenia wiernych. Promotor dialogu jako drogi duchowości, autor i współautor programów rekolekcyjnych, mających na celu budowanie i odbudowywanie więzi małżeńskiej, współautor Wieczorów dla Zakochanych – programu przygotowania narzeczonych do sakramentu małżeństwa, a także programu rekolekcyjnego dla powtórnych związków po rozwodzie. Inspirator rozwoju Spotkań Małżeńskich w Polsce oraz w innych krajach Europy Wschodniej, a także wśród Polonii w Europie Zachodniej i USA. Zaangażowany w rozwój prawosławnej gałęzi Spotkań Małżeńskich. Autor kilkunastu książek oraz kilkuset artykułów o tematyce małżeńskiej i rodzinnej, a także z zakresu przygotowania do małżeństwa oraz dialogu jako drogi duchowości. W latach 1996–2004 r. był członkiem Zespołu Biogramy prelegentów 107 Koordynacyjnego Ogólnopolskiej Rady Ruchów Katolickich, a od 2004 r. jest członkiem jej Rady Programowej. Maria Hildingsson Członkini Komitetu Obywatelskiego Europejskiej Inicjatywy Obywatelskiej „Mama, Tata i Dzieci”. Szwedka, studiowała we Francji stosunki międzynarodowe i politykę obronną. Od 2009 r. jest sekretarzem generalnym Europejskiej Federacji Stowarzyszeń Rodzin Katolickich (FAFCE) z siedzibą w Brukseli. Bp Marcin Hintz Biskup diecezji pomorsko‑wielkopolskiej Kościoła Ewangelicko ‑Augsburskiego (luterańskiego), dr hab. teologii ewangelickiej, profesor nadzwyczajny, kierownik katedry teologii systematycznej Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. Członek Synodu Kościoła, przewodniczący Komisji ds. teologii i konfesji. Szymon Hołownia Dziennikarz i publicysta, współpracuje z telewizją TVN. Autor bloga szymonholownia.com. Felietonista „Tygodnika Powszechnego”. Dwukrotny laureat nagrody Grand Press oraz laureat Dziennikarskiej Nagrody „Ślad” im. bp. Jana Chrapka. Zdobywca Wiktora publiczności za rok 2010 oraz wielu innych nagród i wyróżnień. Założyciel Fundacji Kasisi i Fundacji Dobra Fabryka, wspierających m.in. dom dziecka w Zambii, hospicjum w Rwandzie i wiejski szpital w Kongo. Agata i Krzysztof Jankowiakowie Małżonkowie od 28 lat, członkowie Ruchu Światło–Życie. Ona – tłumaczka anglistka, on – prawnik. Należą do Domowego Kościoła. Są redaktorami „Wieczernika” – pisma formacyjnego ruchu. W latach 2009–2014 odpowiadali też za Diakonię Życia Ruchu Światło–Życie. Prowadzą rekolekcje dla rodzin, są nauczycielami naturalnego planowania rodziny. Bp Michał Janocha Biskup pomocniczy Archidiecezji Warszawskiej, historyk sztuki, teolog, doktor habilitowany nauk humanistycznych, specjalista 108 Biogramy prelegentów z dziedziny duchowości chrześcijańskiego Wschodu, teologii kultury, historii sztuki i kultury chrześcijańskiej. Krzysztof Jasiecki Socjolog gospodarki, prof. dr hab. Pracuje w Instytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk. Prowadzi badania dotyczące formowania się, roli oraz działań elit gospodarczych i politycznych, aktywności grup nacisku i lobbingu gospodarczego, materialnych i społecznych aspektów bogactwa, jak również wybranych zagadnień integracji Polski z Unią Europejską. Abp Jeremiasz (Jan Anchimiuk) Prawosławny arcybiskup wrocławsko‑szczeciński (od 1983 r.), prezes Polskiej Rady Ekumenicznej (od 2001 r.), były rektor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie (1996– 2002 i ponownie 2008–2012). Studiował teologię prawosławną w Warszawie i Zagorsku (Rosja) oraz teologię protestancką w Zurychu. Profesor teologii biblijnej, od 1968 r. wykłada w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. W latach 1975–1991 należał do Komitetu Naczelnego Światowej Rady Kościołów. Od roku 1982 należy do międzywyznaniowego zespołu tłumaczy, pracujących nad ekumenicznym przekładem Nowego Testamentu na język polski. Ks. Jan Kaczkowski Doktor teologii moralnej, bioetyk, twórca i dyrektor Puckiego Hospicjum pw. św. Ojca Pio. Ceniony kaznodzieja i rekolekcjonista. Współautor książek Szału nie ma, jest rak (z Katarzyną Jabłońską), Życie na pełnej petardzie (z Piotrem Żyłką) i Grunt pod nogami. Chory na ciężki nowotwór – sam o sobie żartuje, że jest onkocelebrytą. Stephan Kampowski Profesor antropologii filozoficznej w Papieskim Instytucie Jana Pawła II dla Studiów nad Małżeństwem i Rodziną w Rzymie. Doktorat poświęcił myśli moralnej Hanny Arendt, po czym skupił się na kwestiach bioetycznych. Autor m.in. książek: Arendt, Augustine, and the New Beginning; Una libertà più grande: la biotecnologia, l’amore e il destino umano. Un dialogo con Hans Biogramy prelegentów 109 Jonas e Juergen Habermas; Ricordati della nascita. L‘uomo in Ricerca di un fondamento; The Gospel of the Family: Going Beyond Cardinal Kasper’s Proposal in the Debate on Marriage, Civil Re‑Marriage and Communion in the Church; Famiglie diverse: espressioni imperfette dello stesso ideale?. Janusz Karwat Historyk, prof. dr hab., kierownik Zakładu Studiów Gnieźnieńskich Instytutu Kultury Europejskiej UAM. Autor 15 książek naukowych i popularnonaukowych, m.in.: Od idei do czynu. Myśl i organizacje niepodległościowe w Poznańskiem 1887–1919, Poznań‑Budapeszt 1956, Powstanie Wielkopolskie 1918/1919, Wybitni Wielkopolanie: bł. Edmund Bojanowski i hr. August Cieszkowski. Kierował kilkunastoma zespołami badawczymi. Aktualnie kieruje projektem „Encyklopedia Powstania Wielkopolskiego 1918/1919”. Marcin Kędzierski Doktor ekonomii, pracownik naukowy Katedry Studiów Europejskich Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, dyrektor programowy Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego. Paweł Kęska Teolog, historyk sztuki, absolwent Europejskiej Akademii Fotografii. Producent, wydawca i dziennikarz radiowy. Autor audycji poświęconych tematyce kulturalnej, historycznej i społecznej. Rzecznik prasowy Caritas Polska. Przewodniczący komisji promocyjnej X Zjazdu Gnieźnieńskiego. Jerzy Kłoczowski Historyk mediewista, specjalizuje się w dziedzinie historii Europy Środkowo‑Wschodniej i chrześcijaństwa w Polsce. Wieloletni profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i dyrektor Instytutu Europy Środkowo‑Wschodniej w Lublinie. Przewodniczył Polskiemu Komitetowi ds. UNESCO. Był członkiem ‑założycielem Polskiej Rady Ruchu Europejskiego. W czasie II wojny światowej był żołnierzem Armii Krajowej i uczestnikiem Powstania Warszawskiego. Odznaczony m.in. Krzyżem Virtuti Militari i Orderem Orła Białego. W latach 1990–1991 110 Biogramy prelegentów senator RP. Wykładał też na wielu uniwersytetach zagranicznych. Doktor honoris causa Uniwersytetu w Grodnie, Akademii Kijowsko‑Mohylańskiej, Wolnego Uniwersytetu w Berlinie oraz Uniwersytetu Sorbona w Paryżu. Autor i redaktor około 1000 publikacji z zakresu historii. Ks. Semko Koroza Proboszcz parafii ewangelicko‑reformowanej w Łodzi, przewodniczący Łódzkiego Oddziału Polskiej Rady Ekumenicznej, ewangelicki kapelan X Zjazdu Gnieźnieńskiego. Dariusz Kowalczyk SJ – zob. s. 23 Paweł Kozacki OP Dominikanin, duszpasterz, publicysta, rekolekcjonista. W latach 1995–2010 redaktor naczelny miesięcznika „W Drodze”. Od 2014 r. przełożony Polskiej Prowincji Zakonu Kaznodziejskiego. Autor m.in. książek Szczęśliwe wariactwo, Spowiedź bez końca. Stanisław Krajewski Profesor w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. Jest żydowskim współprzewodniczącym Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów od jej powstania w 1990 roku. Był członkiem zarządu Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Polsce i członkiem Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej. Autor m.in. książek Żydzi, judaizm, Polska; 54 komentarze do Tory dla nawet najmniej religijnych spośród nas; Poland and the Jews: Reflections of a Polish Polish Jew; Tajemnica Izraela a tajemnica Kościoła; Nasza żydowskość, Żydzi i...oraz publikacji z zakresu logiki, filozofii matematyki, filozofii religii. Tomasz Królak Dziennikarz i publicysta, zastępca redaktora naczelnego Katolickiej Agencji Informacyjnej. Autor książki Kontemplacja i zdradzony świat. Rozmowy z prof. Stefanem Swieżawskim, współautor książek Dzieci Soboru zadają pytania, Ślady. Świat o Janie Pawle II. Współautor telewizyjnych filmów dokumentalnych i audycji publicystycznych, m.in. w latach Biogramy prelegentów 111 1996–2002 szef magazynu informacyjnego „Czasy”. Laureat Nagrody Dziennikarskiej „Ślad” im. Bp. Jana Chrapka. Mieszka w Górze Kalwarii. Ewa Kusz – zob. s. 19 Kai‑Olaf Lang Doktor nauk politycznych, ekspert Fundacji Nauka i Polityka w Berlinie, specjalista do spraw Europy Wschodniej. Zajmuje się zwłaszcza zagadnieniami transformacji ustrojowej, problemami polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, integracją europejską. Członek Grupy Kopernika grupującej polskich i niemieckich ekspertów ds. relacji wzajemnych obu krajów. Jakub Lubelski Prozaik, publicysta. Zadebiutował powieścią Boiduda (2012) nominowaną do nagrody Fundacji im. Kościelskich. Jest laureatem stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Młoda Polska 2015”. Autor scenariuszy multimedialnych wystaw poświęconych najnowszej historii Polski. W roku 2015 wydał książkę Ssanie. Głód sacrum w literaturze polskiej. ks. Ireneusz Lukas Duchowny Kościoła Ewangelicko‑Augsburskiego, doktor teologii, dyrektor Polskiej Rady Ekumenicznej, wykładowca Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. Od 1 kwietnia 2016 r. będzie sekretarzem Światowej Federacji Luterańskiej ds. Europy. Jörg Lüer – zob. s. 18 Mikołaj Łuczok OP – zob. s. 21 Abp Celestino Migliore Święcenia kapłańskie przyjął w 1977 r. Po ukończeniu w 1980 r. Papieskiej Akademii Kościelnej rozpoczął służbę dyplomatyczną. Pracował m.in. w nuncjaturach apostolskich w Angoli (1980–1984), USA (1984–1988), Egipcie (1988–1989) i Polsce (1989–1992). Od kwietnia 1992 r. był stałym obserwatorem Stolicy Apostolskiej przy Radzie Europy w Strasburgu. Od 112 Biogramy prelegentów grudnia 1995 r. pełnił funkcję zastępcy sekretarza ds. relacji z państwami w watykańskim Sekretariacie Stanu, odpowiadając za utrzymywanie kontaktów z krajami azjatyckimi, które nie miały jeszcze stosunków dyplomatycznych ze Stolicą Apostolską. 30 października 2002 r. Jan Paweł II mianował go arcybiskupem i nuncjuszem apostolskim, stałym obserwatorem Stolicy Apostolskiej przy Organizacji Narodów Zjednoczonych. 30 czerwca 2010 r. Benedykt XVI mianował go nuncjuszem apostolskim w Polsce. Paweł Milcarek Doktor filozofii, publicysta, założyciel i redaktor naczelny czasopisma „Christianitas”. W latach 1992–2009 był wykładowcą Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Od grudnia 2008 r. do grudnia 2009 r. był dyrektorem Programu II Polskiego Radia. Autor m.in. książek Od istoty do istnienia. Tworzenie się metafizyki egzystencjalnej wewnątrz łacińskiej tradycji filozofii chrześcijańskiej; Historia Mszy; Odkryj różaniec; Według Boga czy według świata? (rozmowa prowadzona przez Jacka Laskowskiego i Bogusława Kiernickiego). Ks. Paweł Minajew Od 1987 r. proboszcz parafii prawosławnej w Poznaniu, wyróżniony prawem noszenia mitry przez Sobór Biskupów Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Członek Poznańskiej Grupy Ekumenicznej, prawosławny kapelan X Zjazdu Gnieźnieńskiego. Abp Henryk Muszyński Emerytowany metropolita gnieźnieński, Prymas senior. Profesor biblistyki, studiował w Rzymie, Jerozolimie i Heidelbergu. Były wiceprzewodniczący Konferencji Episkopatu Polski. Promotor dialogu katolicko‑żydowskiego, polsko‑niemieckiego i duchowej jedności Europy. Współinicjator odrodzonych Zjazdów Gnieźnieńskich. Metropolią gnieźnieńską kierował w latach 1992–2010, od grudnia 2009 r. do maja 2010 r. pełnił godność Prymasa Polski. Andrij Nieczyporuk – zob. s. 21 Biogramy prelegentów 113 Zbigniew Nosowski Publicysta i działacz katolicki, z wykształcenia socjolog i teolog. Redaktor naczelny kwartalnika „Więź” i dyrektor programowy Laboratorium „Więzi”. Dwukrotnie (2001 i 2005) był świeckim audytorem Synodu Biskupów w Watykanie, w latach 2002–2008 konsultorem Papieskiej Rady ds. Świeckich. Od 2003 r. współorganizator Zjazdów Gnieźnieńskich, przewodniczący Komisji Programowej X Zjazdu Gnieźnieńskiego. Autor książek Parami do nieba. Małżeńska droga świętości, Szare a piękne. Rekolekcje o codzienności, Polski rachunek sumienia z Jana Pawła II, Krytyczna wierność, Jakiego katolicyzmu Polacy potrzebują. Mąż, ojciec i teść. Kard. Kazimierz Nycz Arcybiskup metropolita warszawski. Po święceniach kapłańskich pracował jako wikariusz w Jaworznie‑Szczakowej, a następnie w Raciborowicach. Doktor teologii, specjalista w dziedzinie katechetyki. W latach 1988–2004 biskup pomocniczy archidiecezji krakowskiej. Organizował trzy ostatnie pobyty Jana Pawła II w Krakowie. W latach 2004–2007 biskup koszalińsko‑kołobrzeski. Od 2004 r. jest członkiem Rady Stałej Konferencji Episkopatu Polski. Od kwietnia 2007 r. metropolita warszawski. W 2010 r. papież Benedykt XVI powołał go do kolegium kardynalskiego. Janina Ochojska Działaczka humanitarna, założycielka i prezes Polskiej Akcji Humanitarnej. Z wykształcenia astronom. Od 1984 roku była wolontariuszką francuskiej organizacji humanitarnej EquiLibre. W 1992 r. z jej inicjatywy powstała Polska Fundacja EquiLibre. W 1994 roku założyła Fundację Polska Akcja Humanitarna. Zorganizowała pierwszą polską misję pomocy w Kosowie, potem w Czeczenii, Iraku, Iranie, Libanie, na Sri Lance, w Afganistanie, Sudanie, Darfurze i Autonomii Palestyńskiej. Jest laureatką wielu nagród i odznaczeń polskich i zagranicznych. Doris Peschke Sekretarz generalna CCME – Komisji Kościołów ds. Migrantów w Europie. Studiowała teologię protestancką w Niemczech 114 Biogramy prelegentów i Szwajcarii. Od wielu lat zaangażowana w ekumeniczne działania społeczne, m.in. na rzecz przeciwdziałania rasizmowi i dyskryminacji. Od 1999 r. jest sekretarzem generalnym CCME – ekumenicznej agencji zajmującej się problemami migracji i integracji, azylantów i uchodźców. Jarema Piekutowski – zob. s. 23 Marek Pieńkowski OP Dominikanin, w zakonie od 1974 r. Przedtem uzyskał stopień doktora nauk matematycznych. Wykładał logikę i filozofię przyrody na Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie oraz w Kolegium Filozoficzno‑Teologicznym ojców dominikanów. Prowadził w Krakowie biuro ESPACES – dominikańskiego stowarzyszenia do spraw problemów integracji europejskiej. W latach 2008– 2011 pracował jako duszpasterz akademicki na uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku. Współorganizator i katolicki kapelan Zjazdów Gnieźnieńskich. Mieszka w klasztorze w Rzeszowie. Dariusz Piórkowski SJ Jezuita, dyrektor naczelny Wydawnictwa WAM, publicysta. Absolwent filozofii w Krakowie i Bostonie oraz teologii w Warszawie. Przez dwa lata pracował wśród uchodźców w Berlinie, a później jako duszpasterz akademicki w Opolu. Jako duszpasterz współpracuje z ruchem Małżeńskie Drogi. Autor m.in. książek O duchowości z krwi i kości i Duchowa pielgrzymka do Lourdes oraz ostatnio wydanej Książeczki o miłosierdziu. Abp Wojciech Polak Od maja 2014 r. metropolita gnieźnieński, Prymas Polski, przewodniczący Zjazdów Gnieźnieńskich. Ukończył studia filozoficzno‑teologiczne w Prymasowskim Wyższym Seminarium Duchownym w Gnieźnie. Święcenia kapłańskie przyjął w 1989 roku. W latach 1989–1991 był wikariuszem w parafii farnej w Bydgoszczy i jednocześnie sekretarzem biskupa pomocniczego Jana Nowaka. Następnie odbył w Rzymie studia doktoranckie z teologii moralnej uwieńczone doktoratem Chiesa, peccato, riconciliazione. Od 2003 r. biskup pomocniczy archidiecezji gnieźnieńskiej. Był delegatem Konferencji Biogramy prelegentów 115 Episkopatu Polski ds. Duszpasterstwa Emigracji. W latach 2011– 2014 pełnił funkcję sekretarza generalnego KEP. Marcin Przeciszewski Dziennikarz i działacz katolicki. Od 1993 r. redaktor naczelny i prezes zarządu Katolickiej Agencji Informacyjnej. Studiował na Wydziale Historii Uniwersytetu Warszawskiego oraz w Instytucie Geografii Historycznej Kościoła Katolickiego KUL. W latach 1986–1991 pełnił funkcję wiceprzewodniczącego rady międzynarodowej wspólnot „Wiara i Światło”, był odpowiedzialny za rozwój ruchu w krajach bloku wschodniego. Działacz Związku Dużych Rodzin „Trzy Plus”. Od 2003 r. współorganizator Zjazdów Gnieźnieńskich, m.in. przewodniczący Komitetu Organizacyjnego V Zjazdu Gnieźnieńskiego. Jewgienij Raszkowski Rosyjski historyk i filozof, poeta i tłumacz polskiej literatury, znawca filozofii Włodzimierza Sołowiowa. Wieloletni pracownik Rosyjskiej Akademii Nauk. W 2007 r. utworzył Naukowe Centrum Literatury Religijnej Biblioteki Literatury Obcej im. Rudomino w Moskwie, którym kieruje do dziś. W 1968 r. przyłączył się do prawosławnej wspólnoty o. Aleksandra Mienia. Maria Rogaczewska – zob. s. 16 Agnieszka Romaszewska Dziennikarka prasowa i telewizyjna, od 2007 r. dyrektor Biełsat TV. Od 2011 r. wiceprezes Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. Internowana w stanie wojennym. Do 2005 była reporterem międzynarodowym (m.in. na Białorusi i Ukrainie). Za swoją działalność dziennikarską została przez władze białoruskie wydalona z Białorusi z wieloletnim zakazem wjazdu do kraju. Marek Rymsza Doktor habilitowany socjologii, kierownik Zakładu Profilaktycznych Funkcji Polityki Społecznej w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego. Współpracuje z Instytutem Spraw Publicznych jako ekspert i redaktor 116 Biogramy prelegentów naczelny kwartalnika „Trzeci Sektor”. Członek redakcji „Więzi” i Zespołu Laboratorium „Więzi”. Specjalizuje się w zagadnieniach polityki społecznej i społeczeństwa obywatelskiego. Członek Narodowej Rady Rozwoju przy Prezydencie RP, koordynuje prace Sekcji Polityki Społecznej i Rodziny. Wraz z żoną Katarzyną są zaangażowani w ruch duchowości małżeńskiej Equipes Notre Dame. Bp Grzegorz Ryś Biskup pomocniczy krakowski (od 2011 r.), przewodniczący Zespołu ds. Nowej Ewangelizacji przy Konferencji Episkopatu Polski. Doktor habilitowany w dziedzinie historii Kościoła, wykładowca Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II. Stały współpracownik „Tygodnika Powszechnego”. Autor wielu publikacji, m.in. książek: Pobożność ludowa na ziemiach polskich w średniowieczu. Próba typologii, Celibat, Inkwizycja, Droga Światła, Ecce homo, Brat Albert. Inspiracje, Skandal miłosierdzia, Kościelna wiosna, Wiara z lewej, prawej i Bożej strony. Andrzej Saramowicz Absolwent Queensland Institute of Natural Science w Australii. Założył i prowadzi Szkołę Nauk Sufich w Polsce, jest prezesem Polskiej Fundacji Sufich im. Dżelaladdina Rumiego. Współprzewodniczący ze strony muzułmańskiej Rady Wspólnej Katolików i Muzułmanów. Autor licznych publikacji, tłumacz. s. Manuela Simoes MSCS Portugalska zakonnica, skalabrinianka, misjonarka. Od wielu lat pracuje z migrantami i uchodźcami w różnych krajach Europy: przed kilkunastu laty w Polsce (jako kierownik Biura dla Migrantów i Uchodźców wrocławskiej Caritas), obecnie na południu Włoch. Tadeusz Sobolewski Krytyk filmowy, dziennikarz, publicysta. W latach 1974–1981 pracował w tygodniku „Film”, a od 1981 r. w miesięczniku „Kino” (w latach 1990–1994 jako redaktor naczelny). Obecnie jest krytykiem filmowym w „Gazecie Wyborczej” i felietonistą miesięcznika „Kino”. Współautor i współprowadzący (razem z Grażyną Torbicką) cyklu Kocham Kino w Telewizji Polskiej. Autor Biogramy prelegentów 117 m.in. książek: Dziecko Peerelu, Malowanie na Targowej, Za duży blask: o kinie współczesnym, Człowiek Miron. Krzysztof Stanowski – zob. s. 18 Adam Strug – zob. s. 25 Wojciech Surówka OP – zob. s. 22 Abp Światosław (Szewczuk) Arcybiskup większy kijowsko‑halicki, zwierzchnik Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego. W latach 1983–1989 uczył się w podziemnym seminarium duchownym. Następnie odbył studia m.in. w Buenos Aires i w Rzymie. Obronił na rzymskim uniwersytecie Angelicum doktorat z antropologii teologicznej i podstaw teologii moralnej w teologicznej tradycji bizantyjskiej. W 2009 r. został mianowany biskupem pomocniczym w Buenos Aires. W 2011 r. Synod Biskupów Ukraińskiej Cerkwi Greckokatolickiej wybrał go na swego zwierzchnika. Wybór ten zatwierdził papież Benedykt XVI. Marek Sztark – zob. s. 24 Kard. Luis Antonio Tagle Urodził się w roku 1957 w Manili. W 1982 r. otrzymał święcenia kapłańskie. Uzyskał doktorat z teologii w Waszyngtonie. W latach 1997–2002 był członkiem Międzynarodowej Komisji Teologicznej. W 2001 r. został biskupem diecezji Imus. Od 2011 r. jest arcybiskupem Manili, a od 2012 r. kardynałem. W marcu 2015 r. został przewodniczącym Caritas Internationalis. Po polsku ukazała się jego książka Ludzie Wielkiej Nocy. Marek Tarnowski Wiceprzewodniczący Rady Nadzorczej Mokate SA. Wcześniej prez 15 lat prezes Mokate. Irina Tatarowa Doktor historii sztuki, badaczka tradycji i kultury bizantyjskiej. Pochodzi z Sankt‑Petersburga. Adiunkt w Instytucie Badań Interdyscyplinarnych „Artes Liberales” na Uniwersytecie Warszawskim (dawniej: Ośrodek Badań nad Tradycją Antyczną w Polsce i Europie 118 Biogramy prelegentów Środkowowschodniej). Autorka m.in. książki Ergo sum. Poszukiwania sensu istnienia w polskim i radzieckim filmie 1960–1990. Marta Titaniec koordynatorka projektów międzynarodowych w Caritas Polska. Absolwentka politologii na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Sekretarz Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów, członkini Zespołu Laboratorium „Więzi”. Przewodnicząca Komitetu Organizacyjnego X Zjazdu Gnieźnieńskiego. Małgorzata Wałejko – zob. s. 22 Paweł Woliński – zob. s. 20 bp Krzysztof Zadarko Biskup pomocniczy diecezji koszalińsko‑kołobrzeskiej, doktor nauk teologicznych w zakresie homiletyki. W ramach Konferencji Episkopatu Polski: delegat ds. imigracji, przewodniczący Rady ds. Migracji, Turystyki i Pielgrzymek. Marek Zając Dziennikarz i publicysta, związany z Telewizją Polską i „Tygodnikiem Powszechnym”, współprowadzący m.in. program TVP 1 „Między ziemią a niebem”. Od roku 2006 jest sekretarzem Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej, obecnie także przewodniczącym Rady Fundacji Auschwitz Birkenau. Laureat Nagrody Dziennikarskiej „Ślad” im. bp. Jana Chrapka. abp Matteo Zuppi Od 2015 r. arcybiskup metropolita Bolonii, wcześniej od 2012 r. biskup pomocniczy Rzymu. Związany ze Wspólnotą Sant’Egidio. Z ramienia tej wspólnoty uczestniczył m.in. w negocjacjach, które pomogły zakończyć wojnę w Mozambiku w 1992 r. i otrzymał tytuł honorowego obywatela tego kraju. W Rzymie rozwijał m.in. działania na rzecz ubogich, osób starszych i uzależnionych od narkotyków. Piotr Żyłka – zob. s. 22 119 Pieśni Integralną częścią Zjazdu Gnieźnieńskiego jest modlitwa śpiewem wpleciona w zjazdowe obrady. Zamieszczamy poniżej teksty pieśni (w kolejności ich wykonywania). Zachęcamy wszystkich do włączenia się w śpiew. Schola zjazdowa to nie chór, którego trzeba słuchać. To grupa uczestników Zjazdu, którzy zapraszają nas do modlitwy słowami pięknych pieśni. W skład scholi zjazdowej wchodzą osoby śpiewające regularnie w parafii ojców dominikanów Warszawa‑Służew. Scholą dyryguje Dorota Dąbrowska. Teksty pieśni wykonywanych podczas piątkowego nabożeństwa w katedrze gnieźnieńskiej zamieszczone są w opisie tego nabożeństwa. Bogurodzica Bogurodzica, dziewica, Bogiem sławiena Maryja! U twego syna, Gospodzina, matko zwolena Maryja! Zyszczy nam, spuści nam. Kirielejson. Twego dziela Krzciciela, Bożyce, Usłysz głosy, napełni myśli człowiecze. Słysz modlitwę, jąż nosimy, A dać raczy, jegoż prosimy, A na świecie zbożny pobyt, Po żywocie rajski przebyt. Kirielejson. 120 Pieśni Wody Jordanu Ref. Wody Jordanu, weselcie się, Nasz Zbawiciel przychodzi. Wody Woda życia, zdrój na Jordanu pustyni! # j & # 38 œj œj œj œj œj œj œ œ œ . œ Wo - dy Jor - da - nu, we - sel - cie się, # & # œ. 9 # & # Wo - œ. da 17 œ. ży - œ. cia, j j œ œ t.: W. Prus OP m.: P. Pałka j j œ œ œj œj œ. œ. nasz Zba - wi - ciel przy - cho - dzi! œ. zdrój j j œ œ œj na œ. pus - ty - j j œ œ œ. ni. W ktoś jest spragniony, œ œ W œ œ 1. Jeśli 1. Jeśli ktoś we Mnie, jest sprag nio - ny, a wie rzy we Mnie, A wierzy 19 # # Niech przyjdzie do j j j j Mnie i pije, œ #œ œ œ & W œ œ œœœ W Strumienie wody żywej popłyną z jego wnętrza. niech przyjdzie do Mnie i pi - je, strumienie wody żywej popłyną z je - go wnę-trza. 2. Kto będzie pił wodę, którą Ja mu dam, 2. Kto będzie pił wodę, Ja mu dam, Nie będzie pragnął naktórą wieki, nie będzie pragnął na wieki, Lecz woda, którą Ja mu dam, lecz woda, którą Ja mu dam, stanie się w nim źródłem wody, wytryskującej ku życiu wiecznemu. stanie się w nim źródłem wody, Wytryskującej kupożyciu wiecznemu 3. Rozleję wody spragnionej glebie i zdroje po wyschniętej ziemi. Przeleję Duchapo mego na twoich potomków 3. Rozleję wody spragnionej glebie i błogosławieństwo moje na twe latorośle. I zdroje po wyschniętej ziemi. 4. Pan cię zawsze prowadzić będzie, potomków Przeleję Ducha mego na twoich nasyci duszę twoją na pustkowiach. I błogosławieństwo moje twejaklatorośle. Odmłodzi twoje kości tak, że na będziesz zroszony ogród i jak źródło wody, co się nie wyczerpie! 4. Pan cię zawsze prowadzić będzie, Nasyci duszę twoją na pustkowiach. Odmłodzi twoje kości tak, że będziesz jak zroszony ogród I jak źródło wody, co się nie wyczerpie! Czego chcesz od nas, Panie Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary? Czego za dobrodziejstwa, którym nie masz miary? Kościół Cię nie ogarnie, wszędy pełno Ciebie, I w otchłaniach, i w morzu, na ziemi, na niebie. Czego chcesz od nas, Panie &b œ œ œ œ œ œ œ œ Cze - go chcesz od nas, Pa - nie, Cze - go za do - bro - dziej - stwa, &b œ 3 œ œ œ Koś - ciół Cię &b œ 5 i œ nie œ œ œ œ œ o - gar œ œ w o - tchła - niach i œ w mo Pieśni 121 za Twe któ - rym œ - nie, œ œ hoj nie wszę - dy - œ t.: J. Kochanowski opr.: J. Sykulski ne da masz mia - œ peł - no œ œ œ œ œ - rzu, na zie - mi i œ œ Cie - .. ry? ry? bie: w nie - bie! Złota też, wiem, nie pragniesz, bo to wszytko Twoje, 2. Złota też, wiem, nie pragniesz, bo to wszystko Twoje, cokolwiek na tymświecie świecie człowiek mieni swoje. Cokolwiek na tym człowiek mieni swoje. Wdzięcznym Cię tedy sercem, Panie, wyznawamy, Wdzięcznem Cię tedy sercem, Panie, bo nad nie przystojniejszej ofiary nie mamy. wyznawamy, Bo nad Cię przystojniejszej ofiary nie mamy. 3. Tyś Pan wszystkiego świata, Tyś niebo zbudował złotymi gwiazdami ślicznieś uhaftował Tyś PaniTyś wszytkiego świata, Tyś niebo zbudował, fundament założył nieobeszłej ziemi i przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi. I złotemi gwiazdami ślicznieś uhaftował. Tyś fundament założył nieobeszłej ziemi, 4. Za Twoim rozkazaniem w brzegach morze stoi, a zamierzonych granic przeskoczyć się boi. I przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi. Rzeki wód nieprzebranych wielką hojność mają, dzień, a noc ciemna swoje czasy znają. Bądź nabiały wieki pochwalon, nieśmiertelny Panie, 5. TobieTwa k'wolidobroć, rozliczne kwiatki wiosna Twoja łaska, nigdy nierodzi, ustanie. Tobie k'woli w kłosianym wieńcu lato chodzi, Chowajwino nas,jesień póki raczysz, na tej niskiej ziemi, i jabłka rozmaite dawa, po tym do gotowego gnuśna zima wstawa. Jedno zawżdy niech będziem pod skrzydłami Twemi 6. Z Twej łaski nocna rosa na mdłe zioła padnie, a zagorzałe zboża deszcz ożywia snadnie. Z Twoich rąk wszelkie źwierzę patrza swej żywności, Bóg jesta Ty miłością każdego żywisz z Twej szczodrobliwości. Bądź na wieki miejcie pochwalon, odwagę nieśmiertelnyżyć Panie, Bóg jest7. miłością, dla miłości, Twoja łaska, Twa dobroć, nigdy nie ustanie. Bóg jest miłością Bóg jestChowaj miłością, lękajcie się!ziemi, nas, pókinie raczysz, na tej niskiej # # & # c # # & # ˙ jeno zawżdy niech będziem pod skrzydłami Twemi. Bóg Bóg œ œ ˙ ˙ jest mi - łoś œ jest œ ˙ - ˙ mi - łoś - cią m.: Taize œ j œ œ œ œ œ J miej - cie od - wa - gę żyć dla mi - łoś - ci j j œ œ œ ˙ œ cią, nie œ œ œ. j œ lę - kaj - cie w się. 122 Pieśni Tylko w Bogu # & c œ 5 & # œ bo 9 & Ref. Tylko w Bogu znajdzie spokój dusza moja, bo od Niego zbawienie Psalm 62 •przyjdzie Tylko wmoje Bogu znajdzie œ œ œ Tyl - ko w Bo - gu # W œ od œ œ Nie - go znaj - dzie przyj - dzie œ œ spo - kój mo , j œ œj œ W du - sza œ - œ œ œ je œ œ zba - m.: D. Kusz OP mo wie - ja, - nie. j j œ œ œ 1. Jedynie w Bogu spokój znajduje ma dusza, 1. Jedynie w Bogu spokój znajdu ma du zbawienie, - sza, od Niego przychodzi mo - je zba -wie - nie. od Niego pochodzi- jemoje 10 , j i zbawieniem # tylko j moim, W On jest opoką œ œj œ W œ œ œ & On J moją twierdzą, więc się nie zachwieje. Tylko On jest opoką i zba -wie-niem mo - im; On moją twierdzą, więc się nie za - chwie - ję. 2. Jedynie w Bogu szukaj spokoju, duszo moja, bo od Niego pochodzi moja nadzieja, 2. Jedynie w Bogu szukaj spokoju, duszo moja, tylko On jest opoką i zbawieniem moim, bo od Niego pochodzi moja nadzieja. Tylko On jest opoką i zbawieniem moim, On moją twierdzą, więc się nie zachwieje. On moja twierdzą, więc się nie zachwieję. 3. W Bogu zbawienie moje i chwała 3. W Bogu zbawienie moje i chwała, opokąmojej mocy mojej i mojąucieczką ucieczką. Bóg opokąBóg mocy i moją Tylko On jest opoką i zbawieniem moim, Tylko On jest opoką i zbawieniem moim On moją twierdzą, więc się nie zachwieję. On moją twierdzą, więc się nie zachwieję. Blażeni/Błogosławieni (Osiem błogosławieństw) Błogosławieni ubodzy w duchu, albowiem do nich należy królestwo niebieskie. Błogosławieni, którzy się smucą, albowiem oni będą pocieszeni. Błogosławieni cisi, albowiem oni na własność posiądą ziemię. Błogosławieni, którzy łakną i pragną sprawiedliwości, albowiem oni będą nasyceni. Pieśni 123 Błogosławieni miłosierni, albowiem oni miłosierdzia dostąpią. Błogosławieni czystego serca, albowiem oni Boga oglądać będą. Błogosławieni, którzy wprowadzają pokój, albowiem oni będą nazwani synami Bożymi. Błogosławieni, którzy cierpią prześladowanie dla sprawiedliwości, albowiem do nich należy królestwo niebieskie. Czym się Panu odpłacę (Psalm 116) Ref.: Czym się Panu odpłacę za wszystko, co mi wyświadczył? Podniosę kielich zbawienia Psalm • Czym i wezwę 116 imienia Pana się Panu odpłacę m.: P. Bębenek 3 &b 4 œ œ œ œ Czym się &b 9 œ nio - sę œ œ Pa- nu od - pła œ œ œ . kie -lich zba - wie - - cę nia za œ i œ œ œ œ . wszy stko, co mi wy - świad œ œ œ we - zwę œ i - mie - nia . Pa œ - czył? Pod - - . na. j j j j j j & b 1. Miłuję W głos mego œbłagania, œ œ œ œ W œ œ œ usłyszał Pana, albowiem 17 bo skłonił ku mnie swe ucho w którym 1. Miłuję Pana, albowiem u - sły -szał w dniu, głos me - gowołałem. bła - ga - nia, j j j j œ œśmierci, & b 2.WOplotły mnieœ więzi W œ œ 19 j j j j œ œ œ œ œ dosięgły mnie pęta otchłani, bo skłonił ku mnie swe u - cho w dniu, w któ rym ogarnął mnie strach i udręka, ale wezwałem imienia Pana, „Panie, ratuj moje życie!” wo - ła - łem. 2. Oplotły mnie więzy śmierci, † 6. Wypełnię me śluby dla Pana dosięgły mnie pęta Otchłani, przed całym Jego ludem. 3. Pan jest łaskawy i sprawiedliwy, ogarnął mnie strach i udręka. Cenna jest w oczach Pana Ale wezwałem Bóg imienia nasz Pana: jest miłosierny, śmierć Jego wyznawców. «Panie, ratuj moje życie!» Pan strzeże ludzi prostego serca, 7. Panie, jestem Twoim sługą, 3. Pan jestbyłem łaskawy iw niedoli, sprawiedliwy, a On mnie Twym sługą, synem Twojej służebnicy. wybawił. Bóg nasz jest miłosierny. Tyś rozerwał moje kajdany, † Pan strzeże ludzi prostego serca: Tobie złożę ofiarę pochwalną byłem w niedoli, a On mnie wybawił. i wezwę imienia Pana. 4. Wróć, duszo moja, do swego spokoju, bo Pan ci dobro wyświadczył. Uchronił bowiem moją duszę od śmierci, 8. Wypełnię me śluby dla Pana przed całym Jego ludem, w dziedzińcach Pańskiego domu, 124 Pieśni Pochwału prynesu / Oddaję Tobie chwałę 1. Oddaję Tobie chwałę, słodki Jezu, bo Tyś moją sławą, chwałą wszystkich ludzi, Pochwału prynesu Jezu najpiękniejszy! # & c œ œ œ œ & # 1. Od - da - ję sła - wą, œ . œJ œ œ œ œ œ œ chwa - łę To - bie, słod - ki Je - zu, bo Tyś mo - ją œ . œJ œ œ chwa - łą wszys-tkich j œ. œ œ œ œ œ œ œ lu - dzi, m.: ukraińska Je - zu naj - pię - kniej - szy! 2. W Trójcy Cię sławimy, sławimy, niepojęty Panie! 2. W Trójcy Cię niepojęty Panie, Stwórco Archaniołów, pogromco demonów, Jezu najpiękniejszy! Stwórco Archaniołów, pogromco demonów, Nigdy nie opuszczaj, lecz znajdź mnie na nowo Jezu 3.najpiękniejszy! w grzechu upadłego, gdy powstać nie mogę, Jezu najpiękniejszy! 3. Nigdy nie opuszczaj, lecz znajdź mnie na nowo 4. Stworzycielu Duchów, Zbawicielu ludzi, nie zapomnij o mnie, nie daj, zginął, Jezu najpiękniejszy! w grzechu upadłego, gdyabym powstać nie mogę, Jezu 5.najpiękniejszy! Tyś radością smutnych i starców podporą, wspieraj mnie w mej walce, ześlij pocieszenie, Jezu najpiękniejszy! 4. Stworzycielu Duchów, Zbawicielu ludzi, 6. Nigdy nie opuszczaj, lecz znajdź mnie na nowo, nie zapomnij o mnie, nie daj, abym zginął, mój dobry Pasterzu, Najmiłosierniejszy, Jezu najpiękniejszy! Jezu najpiękniejszy! 7. Przyjmij me błagania, niczym są przed Tobą; uwielbieniesmutnych niech będzie Cii starców miłe, Jezu najpiękniejszy! 5. Tyśmoje radością podporą, wspieraj mnie w mej walce, ześlij pocieszenie, 8. Ostatnią modlitwę do Ciebie zanoszę pokornym sercem wołam Ciebie, Panie, Jezu najpiękniejszy! Jezu inajpiękniejszy! 6. Nigdy nie opuszczaj, lecz znajdź mnie na nowo, mój dobry Pasterzu, Najmiłosierniejszy, Jezu najpiękniejszy! 7. Przyjmij me błagania, niczym są przed Tobą; moje uwielbienie niech będzie Ci miłe, Jezu najpiękniejszy! 8. Ostatnią modlitwę do Ciebie zanoszę i pokornym sercem wołam Ciebie, Panie, Jezu najpiękniejszy! Pieśni 125 Pieśń o nadziei (W swoim wielkim miłosierdziu) Ref. W swoim wielkim miłosierdziu Bóg nas zrodził do nadziei, Pieśń o nadziei do wielkiej nadziei &b c œ œ œ œ W swo - im œ œ œ œ œ œ wiel - kim 1. do 2. na - dzie - i, do œ œ œ œ œ œ œ œ mi - ło - sier - dziu & b œ œ œ œ œ .. œ œ œ œ œ 4 œ na - dzie - i, do m.: D. Kusz OP Bóg œ œ wiel - kiej nas œ zro - dził na - dzie - i! Na wieki będę wyśpiewywał Na wieki będę wyśpiewywał Na wieki będę wyśpiewywał Twe miłosierdzie, Panie. # & c œJ .. œ . œj œ œ œ Na wie - ki bę - dę . j j œ œ œ œ œ . Jœ . œ œ œ œ œ . œj œ œ œ wy - śpie wy - wał t.: Ps 103 m.: P. Pałka Twe mi - ło - sierdzie, Pa - nie. Na Będę śpiewał Tobie Będę śpiewał Tobie, mocy moja. Ty, Boże, jesteś mą nadzieją. Będę śpiewał Tobie ufam i bać się nie będę. Tobie ## & # # 43 œj œj # ## & # œ. 4 Bę - dę j œ œ œ œ. śpie - jœ œ œ J J Jœ œ J wał To œ Bo - że, jes - teś mą na - dzie - ją, - j j œ œ c bie, j j œ œ œ To bie Mo - cy m.: J. Sykulski mo - œ. ja. j j œ œ œ œ œj œj œ u - fam i bać się nie bę - dę. j œ Ty, 126 Pieśni Niechaj Cię, Panie Niechaj Cię, Panie, wielbią wszystkie Twoje dzieła i święci Twoi niech Cię błogosławią. Niech mówią o chwale Twojego Królestwa I niech głoszą Twoją Psalm potęgę.145 b &b c œ Nie - j œ Jœ chaj Cię, œ œ Pa - œ J r r œ œ œJ nie, wiel bią j j j b j j & b œ œ Jœ Jœ œ œ œ œj 3 świę - ci Two - i niech Cię bło - go - sła b &b œ 6 j œ œj œ je - go Kró - le - œ stwa œ J - dzie wią, - ła i j j œ Jœ œ œ œ Jœ j œ œ œ. j j œ œ œ œ œ wszy - stkie Two - je j j j œ œ œ œ J i œ J œ J m.: P. Bębenek niech mó - wią o chwa - le Two - œ niech gło - szą Two - j œ œj ją po - tę - gę. 127 Lokalizacja Centrum Kongresowego 128 Spis rzeczy 3 Słowo wstępne Prymasa Polski 5 Deklaracja programowa X Zjazdu Gnieźnieńskiego 8 Program Zjazdu 16 Warsztaty chrześcijańskiej wolności 26 Rachunek sumienia polskiego chrześcijaństwa – nabożeństwo ekumeniczne w katedrze 36 Informacje o Kościołach 46 Nabożeństwa ekumeniczne w parafiach gnieźnieńskich 47 Kaplica zjazdowa 50 Wystawa „Chrzest – Św. Wojciech – Polska” 52 Wystawa „Wyzwalająca moc sztuki” 54 Koncert „Muzyka nowych początków” 57 Sacer Nidus (Święte Gniazdo) – o programie 62 Sacer Nidus – teksty pieśni 80 Patron Honorowy 80 Komitet Honorowy 82 Przewodniczący Zjazdów Gnieźnieńskich 82 Organizator 82 Współrealizator 83 Współorganizatorzy 83 Współudział 84 Komitet Organizacyjny 86 Komisje Komitetu Organizacyjnego 89 Partnerzy 89 Patroni medialni 90 Historia Zjazdów Gnieźnieńskich 96 Gniezno – historia miasta 98 Drzwi Gnieźnieńskie 100 Św. Wojciech – patron duchowej jedności Europy 103 Biogramy prelegentów 119 Pieśni 127 Lokalizacja Centrum Kongresowego Partnerzy Patroni medialni Misja Zjazdów Gnieźnieńskich Odnowione Zjazdy Gnieźnieńskie są na początku XXI wieku ważnym miejscem spotkań chrześcijan z Europy Środkowo‑Wschodniej, którzy poprzez dyskusje, warsztaty, modlitwę i wydarzenia artystyczne wyrażają swoją odpowiedzialność za przyszłość Kościoła, swojej ojczyzny i naszego wspólnego kontynentu. Zjazdy organizowane są w Gnieźnie – kolebce polskiego katolicyzmu i pierwszej stolicy Polski. Mają szeroki charakter ekumeniczny, a także międzyreligijny. Zapraszamy do Gniezna również ludzi niewierzących, aby podjąć z nimi dialog w imię wspólnego dobra całego społeczeństwa. W ten sposób chcemy tworzyć kulturę spotkania, o co tak bardzo apeluje papież Franciszek. Przewodniczący Zjazdu: Abp WOJCIECH POLAK Metropolita Gnieźnieński, Prymas Polski Honorowy patronat: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej ANDRZEJ DUDA www.zjazd.org
