Laboratorium V - Akademia Muzyczna w Łodzi

Ewa Mrowca
Akademia Muzyczna im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi
Laboratorium V
Jednym z pierwszych w historii źródeł wspominających o klawesynie była encyklopedia
Liber viginti artium opracowana w latach 1459–1463 przez pochodzącego z Pragi profesora
Akademii Krakowskiej Paulusa Paulirinusa.
Do końca XVIII wieku, a potem na początku XX wieku powstawało wiele typów
instrumentów: wirginały, szpinety, klawesyny skrzydłowe. Te ostatnie były jednomanuałowe
lub dwumanuałowe, a czasami – jak te z pracowni Hieronymusa Albrechta Hassa – nawet
trzymanuałowe. Przez kolejne stulecia powstawały szkoły budownictwa, które ze względu na
obszar geograficzny klasyfikujemy jako: włoską, flamandzką, francuską, niemiecką, angielską.
Instrumenty, które powstały na przestrzeni ponad trzystu lat, były bardzo zróżnicowane
i mimo tego, że nazywają się tak samo, często wymagają od grającego zastosowania innej
techniki. Trudno porównać klawesyny z XVI wieku i z XVIII wieku: ogólna zasada ich działania
jest taka sama, lecz jakże odmienne są ich typy budowy i właściwości brzmieniowe.
Ktoś mógłby zapytać: po co to wszystko? Otóż dla klawesynistów ta różnorodność stanowi
dzisiaj niezwykłe źródło inspiracji.
Jednym z najpowszechniej kopiowanych współcześnie modeli jest instrument Pascala
Taskina znajdujący się w St. Cecillia Hall w Edynburgu. Reprezentuje on najwyższe osiągnięcia
francuskiej szkoły budownictwa klawesynowego XVIII wieku. Został zbudowany w Paryżu
w 1769 roku, do roku 1952 był w posiadaniu rodziny Taskinów. Jest jednym z dwóch
najwcześniejszych, samodzielnych instrumentów mistrza.
Sam budowniczy – Pascal Taskin (1723–1793) według opinii klawesynistów, muzykologów, instrumentoznawców i budowniczych, wyniósł budownictwo klawesynów na najwyższy poziom. Urodził sie w Theux niedaleko Liége, lecz większą część swojego życia
spędził w Paryżu, gdzie jako młody człowiek został przyjęty do warsztatu rodziny Blanchetów przy Rue de la Verrerie. Warsztat tej rodziny, z której kolejnych pokoleń pochodzili
wielcy budowniczowie, porównywano z antwerpskim warsztatem rodziny RuckersówCouchetów.
W 1766 roku, po przedwczesnej śmierci Françoisa-Etienne’a Blancheta, Taskin ożenił się
z wdową po swoim mistrzu Marie Geneviève Gobin i przejął renomowany warsztat rodziny
Blanchetów, a także nadany przez króla tytuł: Facteur du Clavessins du Roi.
Wokół rozety swojego instrumentu z 1769 roku umieścił następujący napis: Pascal
Taskin élève de Blanchet1. W 1772 Ludwik XV zaoferował mu stanowisko nadwornego
stroiciela instrumentów w Pałacu i Kaplicy Królewskiej w Wersalu. Taskin jednak nie przyjął
tej niezwykle prestiżowej posady, aby nie rezygnować z prowadzenia firmy w Paryżu.
1
Pascal Taskin uczeń Blancheta.
191
W warsztacie zajmował się zarówno budową nowych instrumentów, jak i – a może nawet
przede wszystkim – przebudową i poszerzaniem (tzw. ravalement) słynnych instrumentów
z warsztatu Ruckersów.
Kierując się typowymi dla epoki poszukiwaniami w zakresie różnorodnej kolorystyki
brzmienia, wprowadził do klawesynu słynny rejestr zwany peau de buffle2. Jego instrumenty były powszechnie znane i pożądane. W 1787 skonstruował swoje pierwsze pianoforte. Do dziś przetrwały trzy zbudowane przez niego tego typu instrumenty – w Berlinie,
Wersalu i w New Haven (Yale Collection).
Czas działalności Pascala Taskina przypadł na okres największego rozkwitu i złotego wieku
klawesynowej muzyki francuskiej. Zapoczątkowany w XVII wieku przez Jacquesa Championa
de Chambonnièresa rozwój twórczości klawesynowej doszedł do szczytu w XVIII wieku.
Sam klawesyn nie był w tym czasie wyłącznie domeną profesjonalnych muzyków, lecz
nauka gry na nim cieszyła się wielką popularnością także wśród zamożnej arystokracji
oraz w samej rodzinie królewskiej.
Od grudnia 2015 roku studenci Akademii Muzycznej w Łodzi mają do dyspozycji nowy
klawesyn – kopię instrumentu Pascala Taskina z 1769 roku, wykonaną w warsztacie Bruce’a
Kennedy’ego w Castelmuzzio.
Jest to klawesyn dwumanuałowy, o dyspozycji 2x8’, 1x4, wyposażony w rejestr
lutniowy. Skrzynię i klapę instrumentu wykonano z drewna topoli, a klawiaturę –
ze świerku. Klawisze diatoniczne obłożono hebanem pochodzącym ze Sri Lanki, natomiast chromatyczne obłożono kością. Arkadki z przodu klawiszy wykonano z gruszy.
Skoczki wykonane zostały z buka, a języczki z ostrokrzewu. Płyta rezonansowa wykonana
jest z ćwiartek pnia szwajcarskiego świerka, suszonego na powietrzu minimum 30 lat.
Wykorzystane w instrumencie struny odpowiadają wymogom stosowanym w XVIII wieku.
Cały instrument utrzymany jest w kolorystyce charakterystycznej i będącej „a la mode”
w XVIII wieku – mianowicie z zewnątrz instrument jest czarny, zdobiony 24-karatowymi
płatkami złota, od wewnętrznej strony jest w kolorze cynobru – chińskiej czerwieni ze złotymi
lamówkami. Stelaż klawesynu został wykonany w stylu Ludwika XVI.
Wspaniały nowy klawesyn o wybornym brzmieniu, niezwykłym rezonansie i niezawodnej mechanice stanowi nowe źródło inspiracji dla studentów i pedagogów Akademii
Muzycznej w Łodzi.
2
Rejestr barwowy w klawesynie – jego działanie polegało na zamianie tradycyjnego piórka szarpiącego
strunę, wykonanego z ptasiego pióra, na piórko z miękkiej skóry wołu.
192
Ilustracja 1. Klawesyn według modelu Pascala Taskina z 1769 roku, zbudowany w warsztacie Bruce’a
Kennedy’ego w Castelmuzzio w 2015 roku.
Ilustracja 2. Klawiatura klawesynu według modelu Pascala Taskina z warsztatu Bruce’a Kennedy’ego,
Castelmuzzio 2015.
193
Ilustracja 3. Rozeta klawesynu pochodzącego z warsztatu Bruce’a Kennedy’ego, Castelmuzzio 2015.
194