podstawowe informacje o ochronie prawnej oznaczeń

PODSTAWOWE INFORMACJE O OCHRONIE PRAWNEJ
OZNACZEŃ GEOGRAFICZNYCH ORAZ NAZW POCHODZENIA DLA PRODUKTÓW
ROLNYCH ORAZ ŚRODKÓW SPOśYWCZYCH
Z dniem 1 maja 2004 roku Polska stała się członkiem Unii Europejskiej. Od tej daty na
terytorium Polski obowiązuje wspólnotowy system prawny.
Podstawowe akty prawne dotyczące ochrony oznaczeń pochodzenia są następujące:
•
•
•
•
•
•
Rozporządzenie Rady (EWG) Nr 2081/92 z 14 lipca 1992 r. w sprawie ochrony
oznaczeń geograficznych oraz nazw pochodzenia produktów rolnych i środków
spoŜywczych ( Dz. Urz. W E 1992, L 208/1).
Rozporządzenie Rady (WE) Nr 535/97 z 17 marca 1997r. zmieniające
rozporządzenie Rady (EWG) Nr 2081/92 w sprawie ochrony oznaczeń
geograficznych oraz nazw pochodzenia produktów rolnych i środków
spoŜywczych (Dz.Urz. (WE) 2003, L 83/3).
Rozporządzenie Rady (WE) Nr 692/2003 z 8 kwietnia 2003r. zmieniające
rozporządzenie Rady (EWG) Nr 2081/92 w sprawie ochrony oznaczeń
geograficznych oraz nazw pochodzenia produktów rolnych i środków
spoŜywczych (Dz.Urz. (WE) 2003, L 99/1).
Rozporządzenie Rady (EWG) Nr 2037/93 z 27 lipca 1993r. ustanawiające
szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (EWG) Nr 2081/92 w
sprawie ochrony oznaczeń geograficznych oraz nazw pochodzenia produktów
rolnych i środków spoŜywczych (Dz.Urz. WE 1993 L 185/5 z późn. zm.).
Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 1107/96 z 12 czerwca 1996r. w sprawie
rejestracji oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia na podstawie procedury
ustanowionej w art.17 Rozporządzenia Rady (EWG) Nr 2081/92 (Dz.Urz.(WE)
1996 L 148/1) oraz późniejszymi rozporządzeniami Komisji uzupełniającymi
załącznik do tego rozporządzenia, na podstawie których wpisywane są kolejne
nazwy do europejskiego rejestru (zgodnie z art.17 rozporządzenia Nr 2081/92 –
tzw. procedura uproszczona).
Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 2400/96 z 17 grudnia 1996r. w sprawie wpisu
niektórych nazw do „Rejestru chronionych nazw pochodzenia oraz chronionych
oznaczeń geograficznych” przewidzianego w rozporządzeniu Rady (EWG) Nr
2081/92 w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych oraz nazw pochodzenia
produktów rolnych i środków spoŜywczych (Dz. Urz. WE 1996, L 327/11) oraz
późniejszych rozporządzeń Komisji uzupełniających załącznik do tego
rozporządzenia, na podstawie których wpisywane są kolejne nazwy do
europejskiego rejestru.
1. DEFINICJE
1.1. Ochrona nazw pochodzenia oraz oznaczeń geograficznych na podstawie
rozporządzenia (EWG) nr 2081/92
Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2081/92 rozróŜnia dwie kategorie nazw objętych ochroną:
nazwy pochodzenia oraz oznaczenia geograficzne. Kategorie te róŜnią się stopniem
powiązania ze specyficznym obszarem geograficznym, którego nazwę noszą. Przykłady
nazw juŜ zarejestrowanych są dostępne na oficjalnej stronie internetowej Wspólnoty.1
Rozporządzenie definiuje równieŜ pojęcie nazw rodzajowych, które nie mogą zostać objęte
ochroną
1.1.1. Ochrona nazw pochodzenia (PDO)
Ochrona nazw pochodzenia dotyczy produktów blisko związanych z obszarem, którego
nazwę noszą. Produkt musi spełnić następujące dwa warunki:
• jakość lub cechy charakterystyczne produktu muszą pozostawać w związku ze
szczególnym środowiskiem geograficznym, które zawiera właściwe dla niego
naturalne i ludzkie czynniki, takie jak klimat, jakość ziemi, oraz lokalne know - how;
• produkcja i przetwarzanie surowca, do momentu uzyskania produktu finalnego, musi
mieć miejsce na określonym obszarze geograficznym, którego nazwę nosi dany
produkt.
1.1.2.Ochrona oznaczeń geograficznych (PGI)
Chronione oznaczenia geograficzne równieŜ dotyczą produktu powiązanego z obszarem
geograficznym, którego nazwę noszą. Jednak powiązanie to jest innego rodzaju niŜ
powiązanie z danym obszarem geograficznym produktu, którego dotyczy chroniona nazwa
pochodzenia. Aby uzyskać ochronę oznaczenia geograficznego, produkt musi spełniać
łącznie następujące warunki:
•
•
produkt musi zostać wyprodukowany na danym obszarze geograficznym. W
przeciwieństwie do ochrony nazw pochodzenia wystarczy, Ŝe jedna z faz produkcji
ma miejsce na tym obszarze geograficznym i tak np. surowce uŜywane do produkcji
mogą pochodzić z innych obszarów;
produkt musi pozostawać w związku z obszarem geograficznym, jednakŜe warunek
ten nie musi być spełniony, tak jak w przypadku nazwy pochodzenia. Wystarczy, Ŝe
specyficzna jakość, renoma bądź inne cechy charakterystyczne będą przypisane
pochodzeniu geograficznemu danego produktu.
Zgodnie z zasadami ochrony oznaczeń geograficznych, takie powiązanie moŜe opierać się
na renomie produktu, jeŜeli produkt zawdzięcza swoją reputację obszarowi geograficznemu.
W tym przypadku, właściwość produktu nie jest niezbędnym warunkiem do dokonania
1
http://europa.eu.int/comm/agriculture/foodqual/quali1_en.htm
rejestracji; wystarczy, Ŝe nazwa produktu, w czasie kiedy wniosek o rejestrację zostaje
złoŜony, cieszy się indywidualną renomą opartą w szczególności na jego pochodzeniu.
PowyŜsze zasady opierają się na załoŜeniu, iŜ oznaczenie geograficzne zasługuje na
ochronę nawet wtedy, jeŜeli nie moŜna udowodnić, Ŝe produkt zawdzięcza swoje
właściwości obszarowi geograficznemu, z którego pochodzi.
Tak więc na podstawie właściwości danego produktu, to producent decyduje czy będzie
ubiegał się o ochronę nazwy pochodzenia czy oznaczenia geograficznego.
1.1.3. Nazwy rodzajowe
Nazwy rodzajowe, w zasadzie, nie mogą zostać zarejestrowane jako chronione oznaczenia
geograficzne czy nazwy pochodzenia. Przedmiotowe rozporządzenie definiuje nazwy
rodzajowe jako nazwy produktów, które pomimo iŜ odnoszą się do miejsca lub regionu, w
którym produkt ten lub artykuł był pierwotnie produkowany lub wprowadzony na rynek, stały
się pospolitymi nazwami tego produktu lub artykułu Ŝywnościowego, uŜywanymi w języku
potocznym. .
2. PROCEDURA
Procedura rejestracyjna obowiązująca w Unii Europejskiej jest jednakowa dla oznaczeń
geograficznych i nazw pochodzenia.
2.1. Rejestracja oznaczeń geograficznych oraz nazw pochodzenia
2.1.1. Procedura na szczeblu krajowym
Rejestracja jest wynikiem dobrowolnej inicjatywy zainteresowanej strony lub producenta. NaleŜy w tym
zakresie złoŜyć wniosek o rejestrację.
a) Wnioskodawca
System rejestracji jest dobrowolny i otwarty. KaŜdy producent działający na obszarze i
przestrzegający warunków produkcji wyszczególnionych w specyfikacji produktu jest
uprawniony do zarejestrowania nazwy w celu wprowadzenia produktów na rynek. W tym
celu, wniosek moŜna złoŜyć w imieniu grup producentów. Grupa oznacza kaŜde
stowarzyszenie rolników, producentów i/ lub przetwórców tego samego produktu. Inne
zainteresowane strony, na przykład konsumenci, mogą równieŜ tworzyć grupy.
Grupy przygotowują wniosek o rejestrację produktu. Wyjątkowo, zgodnie z
rozporządzeniem Nr 2037/93, które reguluje zasady wymagane dla rejestracji oznaczeń
geograficznych i nazw pochodzenia, w przypadku, gdy na określonym obszarze tylko jeden
podmiot wytwarza dany produkt, moŜe on wnioskować o rejestrację, o ile nikt inny nie
uŜywa specyficznego, lokalnego procesu wytwarzania oraz jeŜeli określony obszar
geograficzny wyraźnie róŜni się od obszarów sąsiednich, lub, jeŜeli produkt róŜni się
wyraźnie od innych produktów. Niemniej jednak, specyfikacje są dokładnie sprawdzane w
celu uzyskania pewności, Ŝe nie są one sformułowane w ten sposób, iŜ dają jednemu
producentowi monopol nad produktem. I tak, zgodnie z Rozporządzeniem nr 2081/92,
kaŜdy producent działający na określonym obszarze geograficznym moŜe uŜywać nazwy
tak długo jak długo warunki specyfikacji są spełniane. Specyfikacja musi być przejrzysta,
jasno zdefiniowana oraz ogłoszona publicznie.
b) Zawartość wniosku
Wniosek musi wyraźnie określać czy nazwa ma zostać zarejestrowana jako chronione
oznaczenie geograficzne czy tez jako chroniona nazwa pochodzenia.
Wniosek o rejestrację nazwy powinien zawierać następujące elementy:
• specyfikację produktu, w której przedstawione są informacje dla kaŜdego elementu
wymienionego w art. 4 rozporządzenia nr 2081/92;
• dodatkową dokumentację, na podstawie której Państwo Członkowskie decyduje o
kompletności wniosku. Na przykład dokumentacja powinna zawierać wyniki ankiet
lub prac literackich dowodzących reputacji nazwy, a takŜe mapy wskazujące
szczególne naturalne elementy obszaru geograficznego. MoŜna równieŜ załączyć
dodatkowe ilustracje tj. zdjęcia, przepisy, menu, faktury.
• skrócony wniosek o rejestrację.
Skrócony wniosek zostaje opublikowany w Dzienniku Urzędowym Wspólnot
Europejskich we wszystkich oficjalnych językach Unii w celu moŜliwości wniesienia
sprzeciwu przez kaŜdą osobę mającą interes ekonomiczny lub prawny do wniesienia
sprzeciwu.
Głównym elementem wniosku jest specyfikacja. Specyfikacja jest niezbędnym czynnikiem zarówno dla
dokonania rejestracji jak teŜ dla przestrzegania zasad dotyczących wytwarzania produktu.
c) Główne elementy specyfikacji
Nazwa
Nazwa powinna zawierać nazwę regionu, specyficznego miejsca lub, w wyjątkowych
przypadkach, nazwę kraju (uwaga: w zasadzie nazwy kraju nie mogą być zarejestrowane,
jednakŜe jest to moŜliwe, jeŜeli obszar państwa posiada jednorodne środowisko
geograficzne). W przypadku oznaczeń geograficznych moŜe to być tradycyjna nazwa,
niekoniecznie geograficzna, wskazująca na to, iŜ produkt rolny lub artykuł Ŝywnościowy
pochodzą wyłącznie ze specyficznego regionu lub zdefiniowanego obszaru geograficznego.
Ponadto, nazwa nie moŜe zostać zarejestrowana w przypadku, gdy:
•
•
pozostaje w sprzeczności z nazwą odmiany roślin lub rasy zwierząt, skutkiem czego
moŜe wprowadzić w błąd, co do pochodzenia produktu,
rejestracja nazwy moŜe wprowadzić konsumenta w błąd, co do prawdziwej
toŜsamości produktu, gdy istnieje znak towarowy o szczególnej renomie, reputacji
lub sławie i wieloletnim okresie uŜywania w obrocie gospodarczym.
Opis
Opis musi określać surowiec, który zostanie uŜyty do produkcji oraz określać właściwości produktu:
•
•
•
•
•
zewnętrzne (tj. kształt, kolor, waga);
chemiczne( tj. minimalna zawartość tłuszczu, maksymalna zawartość wody);
mikrobiologiczne (tj. rodzaj obecnych bakterii);
biologiczne (tj. rasa, gatunek);
i/lub organoleptyczne (tj. kolor, smak, zapach) właściwości produktu lub artykułu
Ŝywnościowego.
Bardzo istotnym jest równieŜ wskazanie, w jaki sposób produkt moŜe zostać
zaprezentowany, gdyŜ dla takiej formy zostanie on zarejestrowany, np. jako produkt świeŜy,
konserwowy, suszony itp.. JeŜeli nazwa moŜe określać produkt w dalszej fazie dystrybucji
np. przetworzony, krojony, starty, i/lub zapakowany musi to zostać wyszczególnione łącznie
z innymi wymaganymi warunkami. Pozwoli to wnioskodawcy określić, do którego momentu
transformacji produkt określa cechy charakterystyczne dla nazwy.
Obszar geograficzny
Jest to obszar, na którym ma miejsce produkcja i/lub proces przetwórczy. Zasadniczo,
ograniczenia obszaru są określane przez czynniki naturalne i/lub ludzkie, które nadają
produktowi finalnemu szczególne właściwości.
Dodatkowo załączone muszą być inne dokumenty np. mapy w formie uproszczonej.
Ponadto, naleŜy przedstawić dokumenty ilustrowane, jak np. tabele pokazujące
poszczególne etapy produkcji, etapy kontroli itp.
Metody produkcji
Powinny one zawierać:
•
•
•
metody uzyskania produktu rolniczego lub artykułu Ŝywnościowego;
jeŜeli jest to moŜliwe, niezmienne i lokalne metody produkcji;
w pewnych przypadkach, informacje dotyczące pakowania, o ile grupa składająca
wniosek określi i oceni, Ŝe pakowanie musi mieć miejsce na ograniczonym obszarze
geograficznym przy zachowaniu wymogów bezpieczeństwa oraz przy zapewnieniu
odpowiedniej kontroli.
Powiązania
Wyjaśnienie zwrotu „powiązania” jest najwaŜniejszym elementem specyfikacji w kontekście
rejestracji. „Powiązanie” musi wyjaśniać, dlaczego dany produkt jest powiązany z jednym
obszarem a nie z innym, np. jak daleko produkt końcowy jest warunkowany przez
charakterystykę regionu, w którym został wyprodukowany. Zarówno dla ochrony oznaczeń
geograficznych jak i ochrony nazw pochodzenia wykazanie, iŜ obszar geograficzny jest
wyspecjalizowany w produkcji nie jest wystarczające do dokonania oceny powiązania. We
wszystkich przypadkach powinien być wskazany wpływ środowiska geograficznego lub
innych czynników lokalnych na jakość produktu.
Wyjaśnienie powinno zawierać opis obszaru geograficznego z jego naturalnymi i ludzkimi
czynnikami, które mają wpływ na jakość i właściwości danego produktu.
Naturalne czynniki mogą składać się z właściwości obszaru, wpływających na technikę oraz
uŜywać lub nadawać surowcowi uŜytemu do wytworzenia danego produktu szczególne
cechy charakterystyczne. Odpowiednie informacje mogą dotyczyć jakości gleby lub gruntu
rodzimego, warunków geograficznych danego obszaru tj. rzeźby terenu, pochyłości, klimatu
czy mikroklimatu, roślinności, krajobrazu itp. Powinno zostać wyjaśnione, w jaki sposób te
specyficzne właściwości mogą wpłynąć na produkt końcowy i dlaczego produkcja została
przystosowana do tego szczególnego środowiska.
Czynniki ludzkie obejmują lokalne i specyficzne metody produkcji na danym obszarze.
Obejmują one np. moŜliwość wyboru obszaru pod uprawę (np. obszar chroniony przed
wiatrem), dostosowanie obszaru geograficznego w ten sposób aby odpowiadał metodom
produkcji, specjalnym konstrukcjom niezbędnym przy produkcji (np. młyny, magazyny), a
takŜe rozwój lokalnych know-how lub specjalnych umiejętności produkcyjnych. W
większości przypadków czynniki naturalne ściśle współdziałają z czynnikami ludzkimi.
Istotnym jest wyjaśnienie, w jaki sposób producenci wykorzystali specyficzne właściwości
obszaru w celu unowocześnienia produktu.
Organ kontrolny
Struktura kontroli
Rejestracji moŜna dokonać pod warunkiem zapewnienia właściwego systemu kontroli.
Ustanowienie systemu kontroli jest obowiązkowe.
Komisja nie przeprowadza kontroli osobiście. Państwa członkowskie są w całości odpowiedzialne za kontrolę i
mają pełną swobodę działania co do zorganizowania własnego systemu inspekcji. Kontrole mogą być
przeprowadzane poprzez odpowiednie organy kontrolne, lub przez autoryzowane podmioty prywatne. Dla
kaŜdego chronionego oznaczenia geograficznego lub chronionej nazwy pochodzenia, obligatoryjne jest
wskazanie właściwego organu inspekcyjnego. Odpowiedzialnością za to mogą zostać obciąŜone instytucje
krajowe. W celu zapewnienia efektywności, rozporządzenie określa pewne szczegółowe wymagania dla
zaakceptowanych organów inspekcyjnych lub instytucji krajowych. Zgodnie ze standardami EN 45011 z dnia
26 czerwca 1989 roku organy te muszą zapewnić gwarancje obiektywności i bezstronności.
Wszelkie koszty związane z przeprowadzeniem kontroli pokrywają producenci uŜywający zarejestrowanej
nazwy. JeŜeli system kontroli jest publiczny a nie prywatny, producenci powinni zostać obciąŜeni wszystkimi
kosztami wykonywanych czynności.
Na dzień dzisiejszy upowaŜnioną krajową jednostką kontrolną jest Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów
Rolno SpoŜywczych (podstawa prawna: ustawa z dnia 21 grudnia 2000r. o jakości handlowej artykułów rolno
spoŜywczych. (Dz.U. z 2001 Nr 5, poz.44) oraz ustawa z 18 grudnia 2003 o zmianie ustawy o jakości
handlowej artykułów rolno spoŜywczych (Dz.U. z 2003r. Nr 223, poz.2220).
Etykietowanie
Logo Wspólnoty (wzór zamieszczony na wniosku o rejestrację) moŜe być jedynie uŜywane na
zarejestrowanych produktach. NaleŜy zatem wskazać do jakiej kategorii naleŜy zarejestrowany produkt (PDO
i/lub PGI).
d) Organ Państwa Członkowskiego właściwy do przyjmowania wniosku o rejestrację
W Polsce właściwym do przyjęcia wniosku o rejestrację
jest Urząd Patentowy
Rzeczypospolitej Polskiej.
Wniosek jest sprawdzany pod kątem zasadności jego wniesienia oraz spełnienia wymogów
formalnych (musi być kompletny i zawierać niezbędne dokumenty).
Urząd Patentowy RP przeprowadza procedurę w tym zakresie a następnie w przypadku
uznania, Ŝe wniosek wraz ze specyfikacją jest kompletny i prawidłowy, ogłasza ten wniosek
w „Wiadomościach Urzędu Patentowego” (WUP) dostępnych na stronie internetowej
Urzędu Patentowego RP. Publikacja wniosku niezbędna jest do zgłaszania sprzeciwu na
etapie procedury krajowej. KaŜda zainteresowana osoba fizyczna lub prawna moŜe bowiem
wnieść sprzeciw wobec zgłoszonego wniosku. Jest to bardzo istotne, gdyŜ sprzeciw
pochodzący od tego samego Państwa Członkowskiego nie moŜe być rozpatrywany
podczas procedury rejestracyjnej na szczeblu Wspólnoty. W przypadku przeprowadzenia
pełnej procedury na szczeblu krajowym wniosek przekazywany jest do Komisji Europejskiej
w Brukseli.
Od momentu przekazania wniosku do czasu podjęcia decyzji o rejestracji przez Komisję
Europejską istnieje tzw. ochrona tymczasowa.
2.1.2. Procedura na szczeblu Wspólnoty
a) Badanie przez Komisję
W ciągu sześciu miesięcy, od momentu otrzymania wniosku, Komisja przeprowadza
badanie w zakresie spełnienia wymogów, w szczególności czy nazwa moŜe uzyskać
ochronę. W przypadku stwierdzenia uchybień formalnych Komisja moŜe wezwać Państwo
Członkowskie do złoŜenia dodatkowych wyjaśnień. W tej sytuacji bieg terminu 6
miesięcznego liczy się ponownie od daty złoŜenia wyjaśnień przez Państwo Członkowskie.
b) Pierwsza publikacja
W przypadku, gdy Komisja uzna, Ŝe wniosek spełnia wszystkie wymagania niezbędne do
dokonania rejestracji, wydaje decyzję o publikacji skróconego wniosku w Dzienniku
Urzędowym Wspólnot Europejskich. Od dnia publikacji w ciągu sześciu miesięcy mogą być
składane sprzeciwy co do rejestracji oznaczenia geograficznego i/lub nazwy pochodzenia.
c) Procedura sprzeciwowa
Sprzeciw jest dopuszczalny, jeŜeli:
• produkt nie spełnia wymaganych warunków,
• nazwa jest nazwą rodzajową,
• rejestracja nazwy spowoduje konflikt pomiędzy znakiem towarowym a oznaczeniem
geograficznym.
Komisja odrzuca oświadczenie o sprzeciwach, jeŜeli uzna je za niedopuszczalne. W tym
przypadku nazwa zostanie zarejestrowana.
W sytuacji, gdy Komisja uzna sprzeciw za dopuszczalny, przekazuje sprawę Państwu
Członkowskiemu aby w ciągu 3 miesięcy przeprowadził tzw. „procedurę pojednawczą”.
d) Rejestr
O ile oświadczenie o sprzeciwie nie zostało złoŜone w ciągu 6 miesięcy, lub, jeŜeli w wyniku
procedury sprzeciwowej została wydana decyzja o zarejestrowaniu nazwy, nazwa zostaje
wpisana do Rejestru Chronionych Nazw Pochodzenia i Oznaczeń Geograficznych.