działania profilaktyczne i naprawcze realizowane przez państwową

Rozdział IX
DZIAŁANIA PROFILAKTYCZNE I NAPRAWCZE
REALIZOWANE PRZEZ
PAŃSTWOWĄ AGENCJĘ ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW
ALKOHOLOWYCH
Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych jest specjalistyczną
agendą rządową łączącą profesjonalną działalność usługową (szkolenia, ekspertyzy, konsultacje,
opracowywanie nowych technologii oddziaływań, publikacje itp.) z zadaniami administracyjnokoordynacyjnymi (prace legislacyjne, nadzór nad lecznictwem odwykowym, interwencje,
opracowywanie standardów usług, zlecanie i finansowanie zadań, prowadzenie baz danych).
Agencja jest państwową jednostką budżetową. Środki finansowe na zadania realizowane przez
nią znajdują się w strukturze budżetu Ministra Zdrowia. Większość działań prowadzonych lub
koordynowanych przez Agencję finansowana jest w formie dotacji dla organizacji pozarządowych
lub zakupu usług specjalistycznych.
Głównym celem działania Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
jest inicjowanie i doskonalenie działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów
alkoholowych w Polsce oraz pomoc i współdziałanie z organizacjami pozarządowymi i administracją
samorządową, ustawowo zobowiązaną do realizowania programów profilaktycznych i naprawczych
w społecznościach lokalnych.
Zadania Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
•
Przygotowywanie projektu Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych oraz projektu podziału środków na jego realizację.
•
Opiniowanie i przygotowywanie projektów aktów prawnych oraz planów działań w zakresie
polityki dotyczącej alkoholu i problemów alkoholowych.
•
Prowadzenie działalności informacyjno-edukacyjnej, opracowywanie ekspertyz oraz
opracowywanie i wdrażanie nowych metod profilaktyki i rozwiązywania problemów
alkoholowych.
•
Udzielanie merytorycznej pomocy samorządom, instytucjom, stowarzyszeniom i osobom
fizycznym realizującym zadania związane z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów
alkoholowych oraz zlecanie i finansowanie realizacji tych zadań.
•
Współpraca z organami samorządu województw i pełnomocnikami samorządów terenowych ds.
rozwiązywania problemów alkoholowych.
•
Koordynacja i inicjowanie działań zwiększających skuteczność i dostępność lecznictwa
odwykowego.
•
Zlecanie i finansowanie zadań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów
alkoholowych.
•
Współpraca z organizacjami i instytucjami międzynarodowymi prowadzącymi działalność
w zakresie profilaktyki problemów alkoholowych.
Agencja służy pomocą, wiedzą i doświadczeniem ludziom, instytucjom i organizacjom
pozarządowym zajmującym się problematyką alkoholową oraz monitoruje realizację Narodowego
Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i przygotowuje projekt
sprawozdania z jego realizacji, które Rada Ministrów przedkłada do Sejmu RP.
Działalność Agencji koncentruje się wokół realizacji następujących programów merytorycznych
stanowiących integralną część Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych na lata 2000-2005 zatwierdzonego przez Radę Ministrów:
108
9.1. Program I – Zwiększanie dostępności i skuteczności pomocy terapeutycznej
dla osób uzależnionych i członków ich rodzin
W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów:
A. Niewystarczająca ilość osób o odpowiednich kwalifikacjach do prowadzenia nowoczesnej
terapii.
B. Potrzeba dalszego wdrażania systemu potwierdzania kwalifikacji zawodowych osób
prowadzących terapię.
C. Niewystarczająca jakościowo i ilościowo oferta nowoczesnych usług terapeutycznych.
D. Zbyt mały zasięg programów terapeutycznych dla członków rodzin z problemem alkoholowym
(współuzależnieni i Dorosłe Dzieci Alkoholików).
E. Brak programów terapeutycznych dla niektórych populacji np.: młodzieży, bezdomnych,
uzależnionych krzyżowo i in.
F. Zagrożenie dostępności usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od alkoholu
i współuzależnionych w związku z reformą służby zdrowia.
G. Problemy związane z reformą administracyjną i przekształceniami w służbie zdrowia.
H. Konieczność stworzenia spójnego systemu rejestracji danych dotyczących lecznictwa
odwykowego na terenie całego kraju.
I. Konieczność poszerzania i upowszechniania wiedzy dotyczącej podstaw naukowo–badawczych
dotyczących uzależnienia od alkoholu i terapii.
Prowadzone działania zmierzały do osiągnięcia następujących celów:
A. Zwiększenie ilości profesjonalnie przygotowanych terapeutów uzależnień i udoskonalenie
programów kształcenia.
B. Zwiększenie ilości certyfikowanych specjalistów psychoterapii uzależnień i instruktorów terapii
uzależnień.
C. Zwiększenie jakości i dostępności usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od alkoholu.
D. Zwiększenie ilości i dostępności usług terapeutycznych dla osób współuzależnionych i członków
rodzin.
E. Opracowanie i wspieranie powstających programów dla specyficznych populacji: więźniowie,
bezdomni, młodzież.
F. Zwiększenie orientacji w zakresie przepisów prawnych i innych regulacji wśród pracowników
lecznictwa odwykowego oraz współdziałających z nimi partnerów (kasy chorych, samorządy
terytorialne).
G. Kontynuacja prac nad stworzeniem spójnego systemu rejestracji danych a w konsekwencji
systemu monitorowania dostępności usług z zakresu lecznictwa odwykowego.
Realizacji wyżej przedstawionych celów służyły następujące działania:
1. Podstawowym działaniem na rzecz podwyższania kwalifikacji zawodowych pracowników
lecznictwa odwykowego są profesjonalne szkolenia dla terapeutów realizowane na zlecenie
PARPA przez Instytut Psychologii Zdrowia PTP:
• Studium Pomocy Psychologicznej (SPP) – program szkoleniowy obejmujący 250 godzin
dydaktycznych. Szkolenie to obejmuje umiejętności intra – i interpersonalne oraz podstawowe
umiejętności z zakresu pomocy psychologicznej w kontaktach indywidualnych i grupowych
oraz podstawowe elementy wiedzy dotyczącej uzależnienia od alkoholu i pomagania osobom
uzależnionym. W 2001 roku wzięło w nim udział 175 osób.
• Studium Terapii Uzależnień (STU) – program szkoleniowy zawierający około 400 godzin
dydaktycznych. Szkolenie to obejmuje wiedzę i praktyczne umiejętności dotyczące rozpoznawania
uzależnienia i współuzależnienia oraz innych problemów członków rodzin osób uzależnionych,
a także zasady terapii tych osób. W 2001 roku w Studium uczestniczyło 154 pracowników
lecznictwa odwykowego.
• Program Rozwoju Osobistego (PRO) – program edukacyjno–rehabilitacyjny obejmujący 250
godzin zajęć dla osób uzależnionych i współuzależnionych, po odbyciu własnej terapii – z tej
109
2.
3.
4.
5.
6.
7.
grupy rekrutują się instruktorzy terapii uzależnień. W roku 2001 w programie uczestniczyło
189 osób.
Podwyższaniu kompetencji zawodowych osób prowadzących terapię uzależnienia od alkoholu
i współuzależnienia służą także organizowane corocznie konferencje szkoleniowe pod nazwą
Letnia Szkoła Psychologii Zdrowia. Konferencje te obejmują cztery dni intensywnych zajęć
warsztatowych i wykładów. Każdy z uczestników bierze udział w dwóch cyklach 9–godzinnych
warsztatów, doskonalących kompetencje zawodowe. W roku 2001 w Letniej Szkole wzięło
udział ok. 400 osób. Hasłem naczelnym była “Psychoterapia a świat wartości”. Konferencja
odbyła się w dniach 12–15 września 2001 roku w Szczyrku.
Z uwagi na bardzo trudną sytuację finansową pracowników służby zdrowia w roku 2001
utrzymano tzw. fundusz stypendialny, wspierający osoby o najniższym dochodzie, które nie są
w stanie z własnych środków pokryć kosztów pobytowych w trakcie szkoleń specjalistycznych.
Z uwagi na ograniczone środki finansowe pomoc kierowano w zasadzie do uczestników szkoleń
STU. Dofinansowano w zróżnicowanym wymiarze, 33 osoby, przeciętnie znacznie mniejszymi
kwotami niż w roku poprzednim, w zależności od poziomu dochodów przypadających na
jednego członka rodziny.
Kolejnym elementem niezbędnym w procesie podwyższania kwalifikacji pracowników lecznictwa
odwykowego są staże i superwizje. Pracownicy lecznictwa odwykowego odbywają je jako
kontynuację nauki w Studium Terapii Uzależnień. Staże mają wymiar dwutygodniowy, wiążą
się z pobytem w jednej z placówek stażowych (Gdańsk, Działdowo, Stanomino, Pruszków,
Łuków, Stalowa Wola, Czarny Bór). W 2001 roku staże odbyło 87 osób. Superwizje obejmują 75
godzin, ich istotą jest osobista praca terapeutów mająca na celu optymalizację funkcjonowania
w roli zawodowej. Prowadzone są przez rekomendowanych superwizorów – certyfikowanych
specjalistów psychoterapii uzależnień, mających wysokie kompetencje profesjonalne
i umiejętności dydaktyczne, najczęściej wykładowców STU lub przełożonych wiodących
placówek odwykowych. W 2001 roku staże i superwizje finansowane przez PARPA objęły 176
osób.
Końcowym elementem procesu potwierdzania kwalifikacji zawodowych pracowników
lecznictwa odwykowego jest złożenie egzaminu certyfikacyjnego. Procesem potwierdzania
kwalifikacji pracowników lecznictwa odwykowego kieruje Rada ds. Potwierdzania Kwalifikacji
Osób Prowadzących Psychoterapię Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia. Do
jej obowiązków należy organizacja i prowadzenie sesji egzaminacyjnych, rozpatrywanie
wniosków osób zgłaszających się do egzaminów, praca nad dokumentami programowymi,
stanowiącymi podstawę tego procesu i innymi dokumentami stanowiącymi podstawę działania
ww. grupy zawodowej (m.in. Kodeks Etyczny), akredytacja programów szkoleniowych
oraz przygotowywanie innych ekspertyz i opinii. W roku 2001 Rada odbyła 3 posiedzenia.
Zorganizowano i przeprowadzono dwie sesje egzaminacyjne, w których uczestniczyło 73 osoby,
z których tytuł specjalisty psychoterapii uzależnień uzyskało 44 osoby, a tytuł instruktora terapii
uzależnienia uzyskało 29 osób.
Aby zwiększyć dostępność usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od alkoholu
prowadzono Program Aktywizacji Placówek Odwykowych. Program prowadzony jest od roku
1996. Jego istotą jest doprowadzenie do modernizacji programu terapeutycznego oferowanego
przez placówkę, w kierunków zgodności ze “Standardami świadczenia usług zdrowotnych
w lecznictwie odwykowym”. Podstawowym elementem programu jest organizacja nadzoru
superwizyjno–konsultacyjnego dla placówki oraz opłacenie ryczałtu lub godzin dodatkowych
dla terapeuty w przypadku, gdy personelu etatowego jest za mało, aby zrealizować niezbędne
w podstawowym programie terapeutycznym zajęcia. W 2001 roku zawarto porozumienia z
17 placówkami, pokryto koszty 32 konsultacji merytorycznych (w części placówek więcej niż
jedna konsultacja), w 2 placówkach opłacono ryczałty dla instruktorów terapii uzależnień,
w 7 ryczałty dla specjalistów psychoterapii uzależnień, w jednej placówce godziny dodatkowe
dla specjalisty psychoterapii uzależnień, w jednej placówce godziny dodatkowe dla instruktorów
terapii uzależnień, w 2 sfinansowano grupy terapeutyczne.
W związku z wdrażaniem rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 31 grudnia 1999 roku w sprawie
110
organizacji, kwalifikacji personelu, zasad funkcjonowania i rodzajów zakładów lecznictwa
odwykowego (...) prowadzona jest współpraca z Wojewódzkimi Ośrodkami Terapii Uzależnienia
i Współuzależnienia. Są to palcówki nowej kategorii, powoływane przez marszałków województw
od roku 1999. Ośrodki te wspierają inne placówki odwykowe z terenu danego województwa
w zakresie modernizacji programów, inicjują i nadzorują przebieg procesu podnoszenia
kwalifikacji personelu, udzielają konsultacji oraz gromadzą dane statystyczne, dotyczące
problemu uzależnienia i dostępności terapii odwykowej na terenie województwa. Współpraca
PARPA z Wojewódzkimi Ośrodkami Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia
trwała przez cały rok 2001. Jej podstawę stanowiły porozumienia i umowy, w ramach których
realizowane były zadania organizacyjno–szkoleniowe oraz statystyczno–badawcze na terenie
danego województwa. W roku 2001 podpisano 15 takich porozumień (wszystkie województwa
z wyjątkiem małopolskiego), w ramach których w każdym województwie zrealizowano 2–3 narady
dla pracowników lecznictwa odwykowego, udzielano konsultacji placówkom odwykowym (20
wizyt diagnostyczno–superwizyjnych, 18 wizyt interwencyjno–konsultacyjnych), zbierano dane
dotyczące lecznictwa odwykowego. W ramach porozumień finansowano obsługę programu,
poprzez zatrudnienie pracownika metodyczno–organizacyjnego.
8. W ramach zwiększania dostępności nowoczesnych programów terapeutycznych zostały
podpisane porozumienia z 5 placówkami, dotyczące rozwijania i wdrażania nowoczesnych
programów terapeutycznych. Porozumienia te dotyczą w większości placówek stażowo–
superwizyjnych, stanowiących bazę kształcenia kadr terapeutów odwykowych. W ramach tego
programu finansowane były przede wszystkim zajęcia z zakresu programu ponadpodstawowego
(after care), stwarzające dla szkolącej się w nich kadry możliwości rozszerzenia wachlarzu
umiejętności oraz terapia dla Dorosłych Dzieci Alkoholików, których Kasa Chorych nie
finansuje.
9. Podjęto prace nad kontynuacją w szerszym zakresie badań ewaluacyjnych osób uzależnionych–
opracowano założenia do bazy danych rejestracyjno–monitorującej “Pacjent” i zlecono
opracowanie aplikacji komputerowej. Na zlecenie PARPA wykonany został przez firmę
informatyczną program aplikacyjny bazy danych „Pacjent.” Zorganizowano 2 szkolenia dla
przyszłych użytkowników tego programu, w których wzięło udział 12 osób – administratorów
programu z wytypowanych placówek. Rozesłano aplikację 49 placówkom lecznictwa
odwykowego, które zgłosiły akces do badań.
10. W 2001 roku na zlecenie PARPA kontynuowano program rozwoju metod pomocy
psychologicznej dla członków rodzin alkoholików. Program ten był realizowany przez
Instytut Psychologii Zdrowia PTP i obejmował:
• Seminaria warsztatowe dla terapeutów pracujących z osobami współuzależnionymi,
• Seminaria warsztatowe w zakresie psychoterapii grupowej DDA,
• Zajęcia terapeutyczne dla osób współuzależnionych,
• Sesje psychoterapeutyczno–rozwojowe dla DDA – stacjonarne i ambulatoryjne
• Prowadzenie prac badawczo–ewaluacyjnych z zakresu problematyki zaburzeń występujących
u członków rodzin z problemem alkoholowym oraz metod terapeutycznych z tego obszaru
i sporządzenie na tej podstawie raportów badawczych.
11. W związku z niewystarczającą ilością i jakością pomocy terapeutycznej dla dzieci z rodzin
alkoholowych, zebrano – na podstawie wywiadów z pracownikami placówek odwykowych –
dokładne informacje na temat ilości i jakości profesjonalnej pomocy psychologicznej świadczonej
dla tej grupy w placówkach lecznictwa odwykowego w całej Polsce.
12. Aby zwiększyć dostępność programów terapeutycznych dla osób współuzależnionych
zorganizowano kolejną edycję szkoleń dla terapeutów pracujących z osobami współuzależnionymi
– szkolenia te obejmowały trzy czterdziestogodzinne sesje, w których wzięło udział 30 osób.
13. Aby zwiększyć dostępność usług terapeutycznych dla Dorosłych Dzieci Alkoholików
kontynuowano umowę z Fundacją „Zdrowie–Trzeźwość” (oddział warszawskim), dotyczącą
realizacji zajęć terapeutycznych dla tej grupy pacjentów. Programy te realizowane były od
stycznia do czerwca 2001 roku, objęły 2 grupy pacjentów (około 30 osób). Zajęcia zrealizowano
w postaci grup terapeutycznych uzupełnionych psychoterapią indywidualną.
111
14. Z uwagi na to, że w Polsce istnieje bardzo liczna grupa osób dorosłych, u których występują
specyficzne problemy przystosowawcze, związane z wychowywaniem się w rodzinach
alkoholowych (zespół DDA), a zagadnienia związane z tym typem problemów psychologicznych
i ich terapią są stosunkowo mało znane, w dniach 3–5 maja 2001 zorganizowano w Gdyni–
Redzie konferencję pod nazwą “DDA Szkoła Uczuć”. Konferencja obejmowała zajęcia
warsztatowe i wykłady. W konferencji wzięło udział około 150 osób, zarówno terapeutów, jak
i pacjentów tej grupy.
15. W związku z reformą służby zdrowia i koniecznością informowania Regionalnych Kas
Chorych o podstawach świadczenia usług z zakresu nowoczesnej terapii uzależnienia od
alkoholu, w roku 2001 przy współudziale kierowników WOTUW i innych ekspertów placówek
lecznictwa odwykowego zostały opracowane i rozesłane do wszystkich Kas Chorych materiały
informacyjne, zawierające informacje i propozycje dotyczące zasad kontraktowania usług
zdrowotnych z zakresu lecznictwa odwykowego. Materiały te zawierały oprócz wytycznych
i “Standardów udzielania świadczeń zdrowotnych w zakładach lecznictwa odwykowego”
także informacje rekomendacyjne, dotyczące jakości usług świadczonych przez poszczególne
placówki odwykowe. Rekomendacji nie przygotowano dla województw: pomorskiego,
zachodniopomorskiego, śląskiego i dolnośląskiego w związku z faktem, że kierownicy WOTUW
w tych województwach prowadzą własną współpracę z kasami chorych.
16. W związku z reformą systemu finansowania służby zdrowia podjęto około 18 różnego
typu interwencji w Regionalnych Kasach Chorych, 47 interwencji w samorządach
terytorialnych i 14 – w innych instytucjach. Interwencje dotyczyły nieprawidłowości związanych
z kontraktowaniem usług zdrowotnych przez Kasy Chorych oraz zagadnień związanych
z realizacją zadania własnego gmin wynikającego z przepisu art. 41 ust. 1 p.1 ustawy
o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi „zwiększenie dostępności pomocy
terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych od alkoholu”
17. W związku z przygotowywaniem przez wojewodów minimalnym planem zabezpieczenia
ambulatoryjnej opieki zdrowotnej stosownie do rozporządzenia MZ z dnia 10 października
2001 roku sporządzono i rozesłano do województw materiały wskazujące na konieczność
zabezpieczenia dostępności usług zdrowotnych z zakresu lecznictwa odwykowego dla
osób uzależnionych od alkoholu. Materiały te obejmowały dane o działalności zakładów
lecznictwa odwykowego w każdym z województw i wskazywały na konieczność odrębnego
uwzględnienia świadczeń z zakresu lecznictwa odwykowego.
18. Podjęto działania w kierunku rozszerzenia dostępności usług terapeutycznych z zakresu terapii
uzależnienia od alkoholu dla młodzieży. W ramach tych działań został ogłoszony konkurs
pn. „Program terapeutyczny dla młodzieży nadużywającej alkoholu i uzależnionej od
alkoholu”. Program dotyczy terapii ambulatoryjnej, obejmującej zajęcia grupowe dla młodzieży
poniżej 18 roku życia i konsultacje indywidualne dla młodzieży oraz dla ich rodziców, także
pojedyncze zajęcia maratonowe. Zajęcia terapeutyczne realizowane są przez specjalistów
psychoterapii uzależnienia od alkoholu w większości na terenie placówek odwykowych. Do
konkursu zgłoszono 11 programów terapeutycznych – 9 projektom przyznano granty na pokrycie
kosztów związanych z realizacją programu. Program trwał od czerwca do końca grudnia 2001
roku.
19. Narady i konferencje pracowników lecznictwa odwykowego:
• Odbyły się cztery kwartalne narady dla kierowników Wojewódzkich Ośrodków Terapii
Uzależnienia i Współuzależnienia, związane z wdrażaniem rozporządzenia Ministra Zdrowia
w sprawie zakładów lecznictwa odwykowego,
• Dofinansowano sympozjum “Uzależnienia: Neurologia i Farmakologia”, które odbyło się
18 maja 2001 roku w Warszawie. Konferencja organizowana była przez Polskie Towarzystwo
Badań Układu Nerwowego, Instytut Biologii Doświadczalnej i Instytut Psychiatrii i Neurologii.
Wzięło w niej udział ponad 120 specjalistów terapii i naukowców zajmujących się tą
problematyką. Prezentowano 8 doniesień naukowych, głównie z zakresu neurologicznych i
farmakologicznych aspektów alkoholizmu,
• Współorganizowano wraz ze Stowarzyszeniem Zastępczego Rodzicielstwa konferencję
112
„Światowy dzień FAS w Polsce”. Konferencja miała miejsce w Lędzinach 9 września 2001
roku. Zgromadziła około 100 uczestników.
20. W celu upowszechniania informacji dotyczących postępu wiedzy w zakresie uzależnienia
od alkoholu, nadużywania alkoholu i metod terapii kontynuowano finansowanie działalności
Centrum Informacji Naukowej. W ramach Centrum w roku 2001 podjęte zostały następujące
działania:
• Wydano 3 biuletyny z serii “Alkohol i Nauka”, każdy w nakładzie 500 egzemplarzy, w których
publikowane są doniesienia naukowe na ww. tematy;
• Utrzymywano działanie listy dyskusyjnej pracowników lecznictwa odwykowego, umożliwiającej
wymianę informacji pomiędzy przedstawicielami środowiska;
• Prowadzono internetowy Serwis Informacyjny IPZ dla profesjonalistów: psychologów,
psychiatrów i specjalistów psychoterapii uzależnienia, zawierający bieżące doniesienia
z Polski i innych krajów, dotyczące szeroko pojętej problematyki uzależnienia i służby
zdrowia;
• Utrzymywano funkcjonowanie strony internetowej IPZ zawierającej informacje o Instytucie
Psychologii Zdrowia, streszczenia publikacji, doniesienia badawcze i inne informacje.
W 2001 roku na tej stronie było 12.931 odwiedzin.
21. Aby zwiększyć dostęp pracowników lecznictwa odwykowego do nowoczesnej wiedzy
z dziedziny teorii i praktyki terapii uzależnień oraz stworzyć forum wymiany doświadczeń tego
środowiska wydawano dwumiesięcznik „Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia”.
W 2001 roku opublikowano 6 numerów w nakładzie 3.000 egzemplarzy. Więcej na ten temat
w omówieniu programu VII.
9.2. Program II – Wdrażanie do systemu ochrony zdrowia metod wczesnej
diagnozy i interwencji wobec pacjentów nadużywających alkoholu
W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów:
A. Brak wystarczającej wiedzy i umiejętności wśród pracowników służby zdrowia w rozpoznawaniu
problemów alkoholowych wśród pacjentów.
B. Brak wiadomości z zakresu uzależnienia od alkoholu w programach kształcenia pielęgniarek
i studentów Akademii Medycznych.
C. Brak dostatecznej wiedzy wśród pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej na temat używania,
nadużywania alkoholu oraz uzależnienia od alkoholu i jego terapii.
Prowadzone działania zmierzały do osiągnięcia następujących celów:
A. Wprowadzenie tematyki uzależnienia od alkoholu do programów uczelni medycznych i szkół
pielęgniarstwa.
B. Rozpowszechnianie wśród pracowników podstawowej opieki zdrowotnej i lekarzy rodzinnych
metod wczesnej diagnozy i krótkiej interwencji wobec pacjentów nadużywających alkoholu.
C. Rozpowszechnienie wśród pacjentów podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej
informacji na temat wpływu alkoholu na zdrowie.
Realizacji wymienionych powyżej celów służyły następujące działania:
1. Zrealizowano dwie edycje szkolenia dla studentów IV roku medycyny II Wydziału Akademii
Medycznej w Warszawie. Każda edycja obejmuje 50 godzin dydaktycznych dotyczących
problematyki używania, nadużywania, uzależnienia od alkoholu, podstawowych informacji na
temat terapii uzależnienia, bloki tematyczne dotyczące innych uzależnień. W obu edycjach
wzięło udział 96 studentów.
2. Przygotowano i przeprowadzono szkolenie dla instruktorek liceów pielęgniarskich dotyczące
problematyki używania, nadużywania, uzależnienia od alkoholu, podstawowych informacji na
temat terapii uzależnienia, bloki tematyczne dotyczące innych uzależnień. Szkolenie odbywało
się w dwóch turach, łącznie około 80 godzin. Uczestniczyło w nim 24 osoby. Szkolenia te
113
realizowane są od 1997 roku, wspólnie z Krajowym Ośrodkiem Wspierania Edukacji Zawodowej.
Uczestniczkami szkolenia są instruktorki i przełożone szkół kształcących pielęgniarki z całej
Polski.
3. Przeprowadzono 8 szkoleń dotyczących metod wczesnej diagnozy i krótkiej interwencji
dla lekarzy i pielęgniarek, pracowników podstawowej opieki zdrowotnej, w trakcie których
przeszkolono ok. 180 osób. Uczestnicy szkoleń mogą wiedzę dotyczącą sposobu zbierania
wywiadu od pacjentów na temat alkoholu zdobytą w trakcie szkoleń wdrażać do swojej praktyki
zawodowej.
4. Przygotowano materiały do przeprowadzenia akcji edukacyjnej dla pacjentów i personelu
podstawowej oraz specjalistycznej opieki zdrowotnej w postaci zestawu broszurek, zawierających
podstawową wiedzę na temat uzależnienia, współuzależnienia i terapii, przemocy w rodzinie oraz
wpływu alkoholu na kobiety w ciąży. Opracowano zestaw materiałów do kampanii: ”Kobieta,
jej dziecko i alkohol”. W zestawie znajdują się materiały m.in. na temat diagnozy FAS (Fetal
Alcohol Syndrome – Alkoholowego Zespołu Płodowego) oraz sposobu prowadzenia rozmowy
interwencyjnej z kobietą w ciąży nadużywającą alkoholu. Podjęto współpracę z Instytutem
Psychiatrii i Neurologii oraz Instytutem Matki i Dziecka mającą na celu zorganizowanie
i przeprowadzenie szkoleń dla lekarzy położników i ginekologów.
9.3. Program III – Rozwijanie profilaktyki szkolnej, rodzinnej i środowiskowej
w zakresie problemów alkoholowych
W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów:
A. Niski poziom kompetencji wychowawców i nauczycieli z zakresie skutecznych działań
profilaktycznych w szkole.
B. Niski poziom kompetencji rodziców w zakresie profilaktyki rodzinnej.
C. Nierównomierny dostęp różnych środowisk lokalnych i populacji do nowoczesnych technologii
profilaktycznych.
D. Łatwy dostęp młodzieży do alkoholu oraz agresywna reklama i promocja picia.
E. Deficyt profesjonalnych form pomocy dla dzieci, które piją alkohol i ich rodziców.
F. Niska świadomość młodzieży w zakresie zagrożeń alkoholowych oraz deficyt postaw
promujących abstynencję i zdrowy styl życia.
Prowadzone działania zmierzały do osiągnięcia następujących celów:
A. Dostarczenie nauczycielom i wychowawcom wiedzy w zakresie nowoczesnych strategii
profilaktycznych.
B. Zwiększenie kompetencji wychowawców i nauczycieli w zakresie pracy profilaktycznej
z młodzieżą.
C. Zwiększenie kompetencji wychowawców i nauczycieli w zakresie pracy z rodzicami.
D. Poszerzenie wiedzy i zwiększenie kompetencji rodziców w zakresie profilaktyki rodzinnej.
E. Upowszechnianie nowoczesnych technologii profilaktycznych.
F. Wdrażanie oddziaływań profilaktycznych adresowanych do populacji młodych dorosłych.
G. Ograniczenie dostępności alkoholu dla dzieci i młodzieży.
H. Zwiększanie dostępności placówek oferujących pomoc dzieciom pijącym alkohol i ich rodzicom
oraz skuteczności programów interwencyjnych.
I. Edukacja młodzieży w zakresie zagrożeń i strat bieżących związanych z piciem alkoholu.
J. Wspieranie liderów młodzieżowych.
Realizacji wyżej przedstawionych celów służyły następujące działania:
1. Wspieranie i doskonalenie ogólnopolskich programów profilaktycznych: „Drugi Elementarz,
czyli Program 7 Kroków”, „Noe”, „Trzy Koła”. Współpraca koncentrowała się głównie na:
wspieraniu i inicjowaniu zadań związanych ze szkoleniami nowych instruktorów prowadzących
szkolenia dla realizatorów; prowadzeniu ewaluacji programów; wdrażaniu innowacyjnych zmian
114
i nowych scenariuszy wzbogacających lub uzupełniających ofertę programową.
2. Podsumowaniu dziesięciu lat realizacji działań profilaktycznych w środowisku szkolnym służyło
seminarium naukowe „Dylematy i wyzwania profilaktyki problemowej”. Spotkanie odbyło
się w dniach 4–6 października 2001 roku w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą i zgromadziło
specjalistów zajmujących się profilaktyką problemową oraz przedstawicieli instytucji związanych
z systemem edukacji. Wśród problemów szczegółowo omawianych przez uczestników
spotkania znalazły się m.in. źródła zagrożeń, działania ograniczające rozmiary zagrożeń i ich
dotychczasowa skuteczność, kompetencje profilaktyka – profesjonalisty, zadania rodziców oraz
rola liderów młodzieżowych w działaniach profilaktycznych.
3. W dniach 11–13 października 2001 roku w Juracie odbyła się konferencja „Perspektywy
profilaktyki problemowej u progu trzeciego tysiąclecia”. Uczestniczyło w niej ok. 200 osób
z całej Polski. Konferencja zgromadziła m. in. absolwentów Profesjonalnej Szkoły Profilaktyki
Szkolnej i Rodzinnej, realizatorów programów profilaktycznych (np. Drugiego Elementarza,
Programu NOE, Spójrz Inaczej), pracowników poradni psychologiczno–pedagogicznych,
pedagogów szkolnych oraz pełnomocników wojewódzkich ds. profilaktyki i rozwiązywania
problemów alkoholowych. Obecni byli również przedstawiciele Krajowego Biura ds.
Przeciwdziałania Narkomanii oraz Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu (Departament
Profilaktyki Społecznej i Kształcenia Specjalnego). Konferencja miała na celu wymianę
doświadczeń osób podejmujących różnego rodzaju działania profilaktyczne, zapoznanie
się z różnymi formami pracy z młodzieżą oraz zaplanowanie dalszych kierunków pracy
profilaktycznej. Wspólne plany były tym ważniejsze, że konferencja ta zgromadziła nie tylko
osoby zajmujące się profilaktyką problemów alkoholowych, ale również działaniami z zakresu
zapobiegania narkomanii. Podczas dyskusji panelowej z udziałem ekspertów zajmujących się
profilaktyką problemową podjęto rozważania nad kwalifikacjami i rolą osoby podejmującej pracę
profilaktyczną z dziećmi i młodzieżą oraz nad miejscem profilaktyki w programie wychowawczym
szkoły. Uczestnicy konferencji podkreślali konieczność wypracowania standardów dotyczących
programów profilaktycznych.
4. W 2001 roku opracowano także założenia gminnego i szkolnego programu profilaktyki
problemowej, które zakładają systemowe podejście do tworzonych programów, uwzględniające
włączenie różnorodnych i systematycznych działań adresowanych nie tylko do młodzieży, ale
także rodziców, wychowawców, lokalnych decydentów czy wreszcie sprzedawców napojów
alkoholowych.
5. Podczas II Europejskiej Ministerialnej Konferencji WHO na temat „Młodzież i alkohol”
odbywającej się w dniach 19–21 lutego 2001 w Sztokholmie, polska delegacja zaprezentowała
dotychczasowy dorobek Polski w zakresie profilaktyki problemowej. Spotkanie pozwoliło
podsumować efekty pięciu lat realizacji Europejskiego Planu Działań wobec Alkoholu,
opracować plan działań na przyszłość oraz przyjąć „Deklarację w sprawie młodzieży i alkoholu”
– dokument, w którym pośród celów i strategii działania, jednoznacznie zapisano konieczność
chronienia dzieci i młodzieży przed propagowaniem alkoholu. Szerzej o udziale Polski w tej
konferencji napisano przy Programie XI.
6. Istotnym elementem programu zwiększania kompetencji rodziców w zakresie profilaktyki
rodzinnej oraz edukacji młodzieży w zakresie zagrożeń i strat bieżących związanych z piciem
alkoholu, było kontynuowanie działalności Pomarańczowej Linii – infolinii dla rodziców
(0–801–140–068), prowadzonej, na zlecenie PARPA, przez Profilaktyczno–Rozwojowy
Ośrodek Młodzieży i Dzieci PROM w Łodzi. Ogólnopolska infolinia działa od poniedziałku do
piątku w godz. 14–20.00. Połączenie kosztuje 33 grosze z każdego miejsca kraju, niezależnie
od długości rozmowy. Wśród osób dzwoniących do Pomarańczowej Linii 25% stanowili rodzice
pijących dzieci. Kolejną dużą grupą były osoby poszukujące pomocy w związku z nadużywaniem
alkoholu przez dorosłego członka rodziny. Co czwarta rozmowa dotyczyła edukacji w zakresie
tematyki alkoholowej. Stało się to wskazaniem do poszerzenia zakresu działania infolinii na
całokształt tematów związanych z problematyką alkoholową. Dzięki prowadzonej w Ośrodku
bazie danych placówek oferujących specjalistyczną pomoc na terenie całego kraju, osoby
dzwoniące mogą zostać skierowane w odpowiednie miejsce. W Ośrodku prowadzone są
115
również grupy wsparcia dla rodziców i młodzieży. Zespół wychowawców wraz z wolontariuszami
młodzieżowymi uczestniczył w wielu akcjach o charakterze edukacyjnym, np. na koncercie
„Woodstock”.
7. W dniach 16 – 18 marca 2001 roku w Otwocku odbyła się druga edycja szkolenia „Profilaktyka
– Pomoc Psychologiczna – Interwencja” dla osób prowadzących lokalne punkty konsultacyjne
i pracowników dyżurujących przy telefonie „Pomarańczowej Linii”. Szkolenie miało na celu
dostarczenie wiedzy i umiejętności dla osób pomagających w systemie „Pomarańczowa Linia”.
Podczas szkolenia podejmowane były zagadnienia związane z rolą rodziców w procesie pomagania
dziecku i podstawowymi zasadami komunikacji z ukierunkowaniem na kontakt telefoniczny.
W szkoleniu uczestniczyło 50 osób – lokalnych konsultantów pracujących w systemie
„Pomarańczowa Linia” na terenie całego kraju.
Obecnie zgłoszono do Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych ponad 200
lokalnych działających w tym systemie punktów pomocy rodzinie.
8. W celu zwiększenia kompetencji wychowawców i nauczycieli w zakresie pracy z rodzicami
opracowany został pakiet materiałów zawierający m.in. scenariusz wywiadówki profilaktycznej,
broszurkę dla nauczycieli dotyczącą prowadzenia działalności profilaktycznej na terenie szkoły,
broszurkę dla rodziców, ulotki dla młodzieży oraz kasetę VHS z materiałem filmowym z zakresu
profilaktyki problemowej. Przy współpracy z Centrum Onkologii – Zakładem Epidemiologii
Prewencji Nowotworów oraz Centrum Rozwoju Profilaktyki, Edukacji i Terapii Problemów
Alkoholowych – Fundacją ETOH, w ramach kampanii profilaktyczno–edukacyjnej „Nie truj się”
materiały te dystrybuowane były do blisko 6 tys. szkół gimnazjalnych i placówek oświatowych na
terenie całego kraju oraz do realizatorów różnych programów ogólnopolskich. Rekomendowano je
także gminnym komisjom ds. rozwiązywania problemów alkoholowych. Wykorzystując te materiały
wychowawcy i pedagodzy szkół mogli zainicjować różnorodne działania profilaktyczne adresowane
do młodzieży i rodziców. W czasie trwania kampanii w mediach ogólnopolskich i lokalnych
emitowane były „spoty” ukazujące szkody zdrowotne i społeczne spowodowane piciem alkoholu
i paleniem papierosów przez młodych ludzi.
9. W ramach przedsięwzięć profilaktycznych adresowanych do populacji młodych dorosłych
kontynuowano program profilaktyczny dla ponad 80 studentów Warszawskiej Akademii
Medycznej rozpoczynających pierwszy rok studiów. Celem programu jest wspieranie postaw
abstynenckich i przygotowanie grupy liderów do podejmowania działań o charakterze
profilaktyczno–interwencyjnym w środowisku rówieśników.
10. Wspieraniu liderów młodzieżowych oraz przygotowaniu ich do animowania działań
profilaktycznych służyły dwie Szkoły Liderów Młodzieżowych. W obozie zorganizowanym
przez Stowarzyszenie NOE uczestniczyło 50 osób. Programem Powiatowej Młodzieżowej
Szkoły Liderów – Młodzieżowych Animatorów Programów Profilaktycznych, uruchomionej
przez Stowarzyszenie Klub Abstynenta „Powrót”, objęto 60 uczestników. W czasie dwóch
sesji młodzież poznawała skuteczne strategie profilaktyczne, zapoznawała się z zasadami
prowadzenia grupy oraz nabywała różnorodne umiejętności interpersonalne.
11. Aby wzmocnić przykłady postaw abstynenckich wśród młodzieży we współpracy z Fundacją
Światło–Życie w Krościenku i środowiskiem Krucjaty Wyzwolenia Człowieka zorganizowano
sympozjum dla 80 osób „Ewangelizacja, profilaktyka, pomaganie” podsumowujące
doświadczenia i owoce 10–letniej pracy KWC. Prowadzono także szkolenia dla księży, kleryków
i osób świeckich prowadzących działalność profilaktyczną z młodzieżą. Wydano również
4 numery “Eleuterii” – biuletynu informacyjnego dla środowiska KWC poświęconego pracom
trzeźwościowym, oraz prowadzono stronę internetową.
12. Kontynuacją programu profilaktyczno–interwencyjnego “Korekta” dla żołnierzy służby
zasadniczej był realizowany w roku bieżącym program badawczy „Żołnierze 2001”. Przy
współpracy z Ministerstwem Obrony Narodowej dokonano badań ankietowych w grupie ok.
2000 osób. Celem projektu było: empiryczna analiza konsumpcji alkoholu i innych używek
w populacji żołnierzy zasadniczej służby wojskowej oraz nakreślenie dalszych kierunków
rozwoju działań profilaktycznych dla tej populacji.
13. Ograniczanie dostępności alkoholu jest jednym z podstawowych obszarów działań
116
profilaktycznych. Podjęto działania mające na celu aktywizację samorządów lokalnych w
zakresie kontroli rynku oraz szkoleń sprzedawców odnośnie przestrzegania przepisów
ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi i nie sprzedawania
alkoholu osobom nieletnim. Przed wakacjami zostały rozesłane do 2500 gmin pakiety materiałów
umożliwiających zainicjowanie środowiskowych działań służących realizacji powyższego
celu. Zawierały one m.in. scenariusz wakacyjnego programu profilaktycznego do realizacji
na koloniach i obozach, Wakacyjną Polisę Trzeźwości, materiały do pracy ze sprzedawcami
(w tym plakaty do wywieszania w sklepach), poradnik, jakie kroki można podejmować wobec
sprzedawcy łamiącego zakaz sprzedaży alkoholu nieletnim. Pakiety z wakacyjnymi materiałami
profilaktycznymi zostały także przekazane do kuratoriów wojewódzkich organizujących szkolenia
dla kadry obozów i kolonii letnich.
14. W czasie wakacji prowadzony był internetowy i telefoniczny bank informacji o różnorodnych
lokalnych akcjach profilaktycznych.
15. Jedną z bardzo ważnych instytucji pracujących zarówno z młodzieżą jak i z rodzicami są Poradnie
Psychologiczno–Pedagogiczne. Specjaliści pracujący w tych placówkach, są często pierwszym
ogniwem pomocy i wsparcia w przypadku problemów wychowawczych, zaburzeń zachowania
itp. W celu wyposażenia kadry w wiedzę merytoryczną i pomoce przydatne w pracy, w grudniu
2000 roku przekazano 598 pakietów z materiałami edukacyjnymi do wszystkich Poradni
Psychologiczno–Pedagogicznych działających na terenie kraju. W pakietach znalazły się
m.in. kasety i książki dotyczące tematyki pomocy rodzinom z problemem alkoholowym oraz
zjawiska przemocy wobec dzieci. Ankietę zwrotną z informacjami o działalności placówki
odesłało jak dotąd 262 poradni (tj. 44%). Analiza ankiet wskazuje m.in., iż:
• 258 (98%) Poradni Psychologiczno Pedagogicznych współpracuje ze szkołami w ramach
profilaktyki problemowej;
• 173 (66%) Poradni Psychologiczno Pedagogicznych realizuje programy pomocy
psychologicznej dla dzieci z rodzin alkoholowych;
• 137 (52%) Poradni Psychologiczno Pedagogicznych pracuje z młodzieżą nadużywającą
alkoholu/upijającą się.
17. W celu zwiększenia dostępu do wartościowych publikacji i informacji na temat profilaktyki
problemów alkoholowych oraz pracy wychowawczej z młodzieżą wydawano miesięcznik
„Remedium”. W 2001 roku opublikowano 12 numerów w nakładzie 5.000 egzemplarzy każdy.
Gratisowe numery tego miesięcznika zostały rozesłane do Kuratoriów Oświaty, Ośrodków
Doskonalenia Nauczycieli, Poradni Psychologiczno–Pedagogicznych i wytypowanych świetlic
socjoterapeutycznych. Obszerniej o tym zadaniu w omówieniu Programu VII
18. Pracownicy Agencji uczestniczyli również w konferencjach i seminariach związanych
z profilaktyką i promocją zdrowego stylu życia:
• 9 czerwca 2001 roku w siedzibie Ministerstwa Zdrowia odbyła się konferencja rozpoczynająca
ogólnopolską kampanię „Znajdź czas dla swojego dziecka”, organizowaną przez Krajowe Biuro
ds. Przeciwdziałania Narkomanii. Podstawowym celem kampanii było zwrócenie uwagi dorosłych
na rolę rodziny jako najważniejszego czynnika chroniącego dzieci przed używaniem substancji
psychoaktywnych.
• 22 czerwca 2001 roku w siedzibie Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu odbyło się spotkanie
„Ku bezpiecznej szkole – diagnoza i profilaktyka agresji i przemocy w środowisku szkolnym”.
Seminarium było okazją do wysłuchania referatów poświęconych zjawisku agresji oraz prezentacji
lokalnych inicjatyw obejmujących przeciwdziałanie przemocy i agresji.
• W dniach 5–8 września 2001 roku obyła się w Warszawie VIII Europejska Konferencja
dotycząca Rehabilitacji i Polityki Przeciwdziałania Narkomanii. Konferencja stała się okazją do
prezentacji polskich i zagranicznych rozwiązań w zakresie profilaktyki i terapii używania substancji
psychoaktywnych oraz kształtowania polityki społecznej i zdrowotnej państw w tym zakresie.
• 23 listopada w siedzibie Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu odbyła się konferencja
„Kształtowanie umiejętności życiowych uczniów jako ważny element edukacji zdrowotnej
i profilaktyki szkolnej”. Tematyka spotkania koncentrowała się wokół doświadczeń Szkół
Promujących Zdrowie oraz wdrażania w wybranych szkołach programów skierowanych na uczenie
117
umiejętności życiowych. Dyskutowano nad warunkami, jakie muszą być spełnione, aby szkoła
mogła to zadanie realizować oraz jakie mogą się pojawić bariery i zagrożenia.
9.4. Program IV – Doskonalenie i rozwijanie form i metod pomocy psychospołecznej,
psychologicznej i socjoterapeutycznej dla dzieci alkoholików
W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów:
A. Zbyt niski poziom kompetencji wychowawców pracujących z dziećmi alkoholików.
B. Niska jakość metod pracy socjoterapeutycznej z dziećmi alkoholików z różnych grup
wiekowych.
C. Deficyt profesjonalnych form pomocy dla dzieci alkoholików przebywających w różnorodnych
placówkach opiekuńczych i wychowawczych.
D. Mała dostępność placówek socjoterapeutycznych i terapeutycznych dla dzieci alkoholików
w różnych rejonach kraju.
E. Brak młodzieżowych liderów prowadzących grupy samopomocowe oraz zbyt niski poziom
wsparcia dla nich ze strony dorosłych.
Prowadzone działania zmierzały do osiągnięcia następujących celów:
A. Podnoszenie kompetencji osób pracujących z dziećmi alkoholików w świetlicach
socjoterapeutycznych i opiekuńczo–wychowawczych.
B. Upowszechnianie nowoczesnych metod pracy socjoterapeutycznej dla dzieci alkoholików.
C. Zwiększenie kompetencji wychowawców placówek świadczących opiekę całkowitą w zakresie
pomocy dzieciom alkoholików.
D. Upowszechnienie technologii pracy z dziećmi alkoholików przebywających w Domach
Dziecka.
E. Zwiększenie dostępności placówek socjoterapeutycznych dla dzieci alkoholików.
F. Rozwijanie sieci grup wsparcia typu Al–Ateen.
Realizacji wymienionych celów służyły następujące działania:
1. Aby podnieść kompetencje osób pracujących z dziećmi alkoholików prowadzono system
szkoleń dla wychowawców świetlic socjoterapeutycznych. Ogólnopolskie szkolenia
organizowane były w Warszawie oraz Gdańsku. Odbyło się 6 edycji 120–godzinnego “Kursu
pomocy socjoterapeutycznej dzieciom z rodzin z problemem alkoholowym”, w których
uczestniczyło łącznie 220 osób. W czasie szkolenia uczestnicy uzyskali podstawową wiedzę
w zakresie: uzależnienia, współuzależnienia, przemocy oraz zasad pomocy i interweniowania
w rodzinach objętych tymi problemami; sytuacji psychologicznej dziecka z rodziny alkoholowej
i zasad pomocy dziecku przy współpracy z rodzicami i różnymi instytucjami; metod i technik
pracy z dziećmi (np.: przy wykorzystaniu bajki, dramy, pedagogiki zabawy, przytulanek itp.),
zasad organizacji i prowadzenia zajęć w świetlicy socjoterapeutycznej. Dla absolwentów szkoleń
prowadzonych w ubiegłych latach, zorganizowano dodatkowe 40–godzinne szkolenia poświęcone
pogłębionej pracy socjoterapeutycznej z dziećmi z zaburzeniami zachowania i zaburzeniami
emocjonalnymi.
2. W dniach 3–5 czerwca 2001 roku w Gdańsku–Sobieszewie została zorganizowana przy
współpracy Fundacji ETOH – Oddział Regionalny w Gdańsku, IV konferencja „Pomoc
psychologiczna dla dzieci z rodzin alkoholowych”. W konferencji uczestniczyło 200 osób
z całej Polski pracujących z dziećmi alkoholików – pracowników świetlic socjoterapeutycznych,
poradni psychologiczno–pedagogicznych i organizacji pozarządowych. Celem konferencji była
wymiana doświadczeń, upowszechnianie nowoczesnych metod pracy, zwiększanie kompetencji
w zakresie pomagania dzieciom oraz intensyfikowanie działań na tym polu. Tematy wykładów
i warsztatów skupiały się wokół urazów emocjonalnych dziecka w rodzinie alkoholowej oraz pracy
z rodzicami. Jednym z tematów wiodących był problem krzywdzenia i zaniedbywania dzieci. Dzieci
krzywdzone stanowią szczególną populację wśród dzieci z rodzin z problemem alkoholowym.
118
Specyfika ich codziennego życia sprawia, iż są one przepełnione lękiem, poczuciem bezradności
i brakiem bezpieczeństwa. Różne formy zachowań agresywnych i represyjnych rodziców,
zaniedbywanie obowiązków opiekuńczych i potrzeb dziecka, wywierają destruktywny wpływ
na zdrowie fizyczne i psychiczne dzieci oraz na proces rozwoju. W związku z tym, tegoroczna
konferencja miała na celu uwrażliwienie osób pracujących z dziećmi z rodzin alkoholowych
na problem krzywdzenia dzieci oraz udzielenie pomocy w lepszym zrozumieniu sytuacji tych
dzieci. Ważnym celem było również podsumowanie pierwszego etapu kampanii „Dzieciństwo
bez przemocy”. Wybrane placówki (z Barlinka, Postomina, Olsztyna, Żywca, Grudziądza) miały
okazję zaprezentować działania, jakie podjęły w czasie trwania kampanii. Dystrybuowane także
były materiały edukacyjne (broszury, ulotki) z kampanii. Wykłady „Psychologiczne problemy
dziecka w rodzinie alkoholowej” oraz „Indywidualność dziecka a krzywdzenie i pomaganie”
miały na celu zwiększenie różnorodności perspektyw, w których patrzymy na dzieci z rodzin
alkoholowych, z którymi pracujemy w świetlicach socjoterapeutycznych. Dzieci żyjące w
rodzinach alkoholowych na pozór wychowują się w podobnych środowiskach, jednak problemy,
które ich dotykają, są bardzo zróżnicowane. Dlatego też, duży nacisk położono na uwrażliwienie
osób pracujących z dziećmi z rodzin z problemem alkoholowym na indywidualizację pracy
z dzieckiem. Podczas pierwszego warsztatu uczestnicy konferencji pracowali nad zagadnieniem:
„Urazy emocjonalne dziecka w rodzinie alkoholowej”. Warsztat ten dał możliwość zapoznania
się z rodzajami wydarzeń traumatycznych, które wywołują uraz. Duży nacisk położono na fakt,
iż uraz dzieci z rodzin z problemem alkoholowym często ma charakter chroniczny. Podjęto
rozważania nad tym jakie zachowania dorosłych pijących w rodzinie mogą wywołać traumę
u dziecka, jakiego urazu emocjonalnego doświadcza dziecko, jak w związku z tym może się ono
zachowywać oraz jak pracować z takim dzieckiem, w jaki sposób je wspierać i udzielać pomocy.
Warsztat drugi „Przystosowanie psychiczne dziecka z rodziny alkoholowej po podjęciu leczenia
przez rodziców” miał na celu nie tylko ukazanie sytuacji poszczególnych członków rodziny
w związku z podjęciem leczenia przez alkoholika, ale również ukazanie możliwości pomocy
dziecku w sytuacji rodzinnej zmiany. Konferencję zakończył wykład „Jak pomóc dziecku
pracując z jego rodzicami”. Podczas konferencji dokonano prezentacji wyników badań
populacji pracowników świetlic socjoterapeutycznych, środowiskowych i pedagogów
szkolnych. Aż 65% z nich zdecydowanie uznaje, że to co robią na co dzień jest sensowne.
Największą satysfakcję z pracy przynosi im przekonanie, że robią coś pożytecznego dla
innych oraz możliwość dawania drugiej osobie swojego wysiłku i opieki. Badanym towarzyszą
w pracy różnego rodzaju uczucia i straty emocjonalne szczególnie związane z osobistym
zaangażowaniem w rozumienie problemów dziecka i poszukiwaniem ich rozwiązań. Osobiste
emocjonalne zaangażowanie i specyficzny stosunek do problemów dzieci alkoholików może
wynikać z faktu, że w populacji pracowników świetlic socjoterapeutycznych jest znacząco wielu
takich, których dzieciństwo uwikłane było w problemy alkoholowe rodziców i doświadczenia
związane z przemocą domową. Co piąty badany (około 20%) przyznaje, że jego ojciec miał
problemy alkoholowe, 3% wychowywało się w domu, w którym piła matka. Prawie 40%
wspomina, że jako dziecko doświadczyło w związku z alkoholem sytuacji, o których trudno jest
im zapomnieć. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, iż badani opisują swoich podopiecznych
w bardzo negatywnych kategoriach. Uznają oni, że dzieci z rodzin z problemem alkoholowym
cechuje niski poziom aspiracji i życiowych ambicji, brak im cierpliwości, wytrwałości.
W kontaktach z innymi postrzegają je jako zamknięte w sobie, wycofujące się, skoncentrowane
na sobie i na swoich potrzebach, w małym stopniu altruistyczne i gotowe do współdziałania.
Uważają, że dzieci te nie są gotowe do przyjęcia ofiarowanej pomocy, są emocjonalnie
i społecznie niedojrzałe, o małej wrażliwości, egocentrycznie skupione na sobie, agresywne,
roszczeniowe, mało zdolne, bez szans na zrealizowanie życiowych ambicji i aspiracji. Jak
z tego wynika, zarysowujący się portret psychologiczny dziecka widziany oczyma tych, którzy
na co dzień mają mu pomagać radzić sobie z trudnościami życia, jest bardzo negatywny.
Rzutuje to na jakość relacji i charakter wsparcia, jaki dzieci te otrzymują. Podczas tegorocznej
konferencji przeprowadzono badania będące kontynuacją badań ubiegłorocznych. Ich wyniki
posłużą do planowania pracy, zwłaszcza w aspekcie szkoleń dla osób pracujących z dziećmi
119
3.
4.
5.
6.
7.
z rodzin z problemem alkoholowym. Z badań wynika, iż w działania edukacyjne adresowane do tej
populacji należy rozszeżyć o dodatkowe zajęcia pozwalające im lepiej poznać i rozumieć problemy
i potrzeby dzieci wychowujących się w rodzinach alkoholowych. Podczas konferencji podjęto
również działania zmierzające do stworzenia standardów pracy świetlic socjoterapeutycznych.
Służyło temu m.in. spotkanie z Minister Joanną Staręgą–Piasek (Ministerstwo Pracy i Polityki
Społecznej) oraz ankieta dotycząca organizacji i prowadzenia świetlic dla dzieci z rodzin
z problemem alkoholowym, która została przeprowadzona wśród uczestników konferencji.
Przez cały 2001 rok trwały prace zespołu doradców m.in. w sprawie opracowania standardów
funkcjonowania placówek wsparcia dziennego, do których zalicza się także świetlice
socjoterapeutyczne, oraz obszarów kompetencji wychowawców świetlic i merytorycznych
założeń programów pracy socjoterapeutycznej. Analiza dostępności placówek
socjoterapeutycznych dla dzieci alkoholików wykazuje bowiem, że w ciągu ostatnich trzech lat
ilość tych placówek wzrosła, ale znaczna ich część, choć często posiada w nazwie określenie
„socjoterapeutyczna”, nie realizuje takiego programu. Oferta tych miejsc związana jest raczej
z działalnością opiekuńczo–wychowawczą lub profilaktyczną. Opracowane standardy mają nie
tylko uporządkować nazewnictwo, ale przede wszystkim zakres programów tych placówek.
Jednym z priorytetowych zadań realizowanych w 2001 roku było doskonalenie metod
pomocy psychospołecznej dla dzieci alkoholików. Zbierane były informacje z placówek
oraz scenariusze zajęć z wykorzystaniem zestawu „Misiów Parpusiaków” – pluszowej rodziny
zabawek wyprodukowanej przez PARPA i rozdysponowanych do 600 placówek na terenie kraju.
Świetlice uczestniczące w projekcie otrzymywały zestawy materiałów edukacyjnych, pomocnych
w realizacji zajęć (nowe publikacje, pomoce do zajęć socjoterapeutycznych). W ramach zbierania
nowych technologii pracy z dziećmi z rodzin alkoholowych dofinansowano również prowadzenie
całorocznego programu socjoterapeutycznego w wybranej placówce. Rezultatem prowadzenia
tego projektu jest zebranie scenariuszy praktycznych zajęć całorocznych realizowanych
z dziećmi w różnych grupach wiekowych.
Istotnym przedsięwzięciem była kontynuacja współpracy szkoleniowej z wychowawcami
Domów Dziecka. Blisko 90% wychowanków placówek opieki całodobowej to dzieci z rodzin
alkoholowych. 40 osób z 22 placówek rozpoczęło 120–godzinne szkolenie z zakresu pomocy
psychologicznej dla dzieci z rodzin alkoholowych oraz pracy z ich rodzinami. Placówki te
zostały wyposażone w materiały edukacyjne oraz zestawy „Rodziny Misiów Parpusiaków”. Przy
współpracy z Pełnomocnikami Zarządów Wojewódzkich oraz Regionalnymi Centrami Polityki
Społecznej przeprowadzono diagnozę ilościową placówek opiekuńczo–wychowawczych,
zwłaszcza Domów Dziecka i Rodzinnych Domów Dziecka. Dyrektorzy tych placówek zostali
poinformowani o możliwości włączenia się do projektu wspierania profesjonalnych form pomocy
dla dzieci alkoholików przebywających w placówkach świadczących opiekę całkowitą.
Integralnym elementem programu rozwijania sieci młodzieżowych grup samopomocowych
było prowadzenie szkolenia dla liderów grup Al–Ateen. W obozie zorganizowanym przez
Stowarzyszenie Wspierania Rozwoju Dzieci i Młodzieży z Łodzi, przy współpracy z PARPA oraz
Instytutem Psychiatrii i Neurologii uczestniczyło ok. 50 młodych ludzi. Na obozie realizowano
zmodyfikowany program terapeutyczny oparty o ideologię grup samopomocowych Al–Ateen.
Dla uczestników powyższego programu zorganizowano IV Ogólnopolskie Forum Liderów
Młodzieżowych. W trzydniowej konferencji uczestniczyło ok. 100 młodzieżowych liderów grup
Al–Ateen. W czasie zajęć warsztatowych poruszano takie tematy problemowe, jak: radzenie sobie
ze stresem, komunikacja interpersonalna, samoakceptacja czy destruktywny wpływ sekt. W trakcie
konferencji poruszano również takie problemy jak: sytuacja dziecka alkoholika w środowisku, praca
nad Krokami AA, rola lidera w grupie samopomocowej, organizowanie współpracy z dorosłymi
profesjonalistami. Oprócz edukacyjnego charakteru konferencji, uczestnicy podkreślali ogromne jej
znaczenie w przezwyciężaniu poczucia izolacji i osamotnienia, jakie często towarzyszy dzieciom
żyjącym w rodzinach z problemem alkoholowym. Wspólne spotkanie sprzyjało otwartości,
budowaniu zaufania do innych, uzyskaniu wsparcia dla siebie i poczucia bezpieczeństwa.
8. Przedstawiciele PARPA uczestniczyli również w spotkaniach seminaryjnych i konferencjach
120
poświęconych poprawie sytuacji dzieci z zagrożonych środowisk:
• W dniach 17–21 marca 2001 roku Krajowy Komitet Wychowania Resocjalizującego im.
Kazimierza Lisieckiego zorganizował V Międzynarodowe Forum Przyjaciół Dzieci Ulicy.
Podczas seminarium zajęto się oceną sytuacji „dzieci gorszych szans” – opuszczonych,
maltretowanych, dzieci z utrudnieniami edukacyjnymi, „dzieci ulicy”, „dzieci pogranicza”
– dzieci pozbawionych szans równego z innymi startu życiowego, wymagających pilnej,
radykalnej i wielokierunkowej interwencji. Dokonano również prezentacji centralnych
i lokalnych projektów rozwiązań społecznych w dziedzinie opieki nad dzieckiem.
• 19 marca 2001 roku w gmachu Sejmu odbyła się konferencja „Na kartonik mleka każdy uczeń
czeka”, zorganizowana z inicjatywy przewodniczącej Parlamentarnego Zespołu ds. Dzieci,
p. Katarzyny Piekarskiej. Konferencja poświęcona była dyskusji nad propozycjami zapewnienia
uczniom codziennej porcji mleka niezbędnego w nich prawidłowym rozwoju. Szczególną uwagę
zwrócono na grupę dzieci niedożywionych, które często pochodzą z rodzin z problemem
alkoholowym.
9. W pierwszym kwartale 2001 roku Agencja wspólnie z Agencją Reklamową Hager włączyła się do akcji
promocyjnej firmy produkującej lody „Scheller”. Nawiązano kontakt ze świetlicami socjoterapeutycznymi
i do części z nich trafiły bezpłatne dostawy lodów.
10. Agencja włączyła się także w kampanię społeczną „Cała Polska czyta dzieciom” zorganizowaną
przez Fundację ABC XXI – Program Zdrowia Emocjonalnego. Zorganizowana została dystrybucja
60 tys. ulotek i kilku tysięcy plakatów z założeniami promowanego programu. Trafiły one głównie do
świetlic socjoterapeutycznych, poradni psychologiczno–pedagogicznych i placówek oświatowych.
9.5. Program V – Rozwijanie form i metod przeciwdziałania przemocy w rodzinach
alkoholowych
W ramach tego programu pracowano nad rozwiązywaniem następujących problemów:
A. Słaba dostępność i niska efektywność instytucjonalnego systemu pomocy ofiarom przemocy
w rodzinie.
B. Zbyt mała ilość programów i placówek pomocowych dla rodzin, w których dochodzi do przemocy.
C. Niedostateczna orientacja opinii publicznej w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej.
D. Narastające zjawisko przemocy wobec dzieci i zbyt mała oferta pomocy dla dzieci krzywdzonych
i zaniedbywanych.
Prowadzone działania zmierzały do osiągnięcia następujących celów:
A. Rozwój zasobów instytucjonalnych i kadrowych programu „Bezpieczeństwo w rodzinie”.
B. Wspieranie i upowszechnianie programów promujących metody pracy z rodziną uwikłaną
w przemoc.
C. Zwiększanie kompetencji przedstawicieli służb w zakresie pracy z ofiarami i sprawcami przemocy
domowej.
D. Wdrażanie i wspieranie procedury interwencji w sprawach przemocy w rodzinie „Niebieskie
Karty”.
E. Przygotowanie i przeprowadzenie ogólnopolskiej kampanii edukacyjnej przeciw krzywdzeniu
i zaniedbywaniu dzieci „Dzieciństwo bez przemocy”.
F. Zwiększenie oferty pomocy dla dzieci krzywdzonych i zaniedbywanych w rodzinach
alkoholowych.
Realizacji wyżej przedstawionych celów służyły następujące działania:
1. W 2001 roku kontynuowało pracę Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie
„Niebieska Linia”, prowadzone przez Instytut Psychologii Zdrowia na zlecenie Państwowej
Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Jednym z podstawowych zadań Pogotowia
jest prowadzenie ogólnopolskiego bezpłatnego telefonu interwencyjno–informacyjnego
(0–800–120–002). Osoby dzwoniące do Pogotowia „Niebieska Linia” mogą uzyskać wsparcie,
121
pomoc psychologiczną, prawną oraz informacje o lokalnych miejscach pomocy. W 2001 roku
przeprowadzono 12.597 rozmów telefonicznych, z tego 6.673 (53%) były to rozmowy z nowymi
klientami, którzy zadzwonili po raz pierwszy, 2.421 rozmów to ponowiony kontakt lub monitoring
rozpoczętych spraw, a 3.045 to rozmowy, które nie dotyczyły konkretnych przypadków przemocy.
W omawianym okresie odebrano 935 telefonów w sprawach dzieci. W porównaniu do poprzedniego
roku stanowi to wzrost o 67% i ma związek z trwającą od marca 2001 roku kampanią przeciw
krzywdzeniu i zaniedbywaniu dzieci „Dzieciństwo bez przemocy”. W wyniku rozmów telefonicznych
pracownicy Pogotowia „Niebieska Linia” przeprowadzili 409 interwencji; z tego 156, czyli trzy razy
więcej niż w roku poprzednim, dotyczyło spraw przemocy wobec dzieci. Zarówno w przypadku
przemocy ujawnianej przez dorosłych, jak i przez dzieci, bardzo częstym czynnikiem towarzyszącym
przemocy był alkohol. Dotyczyło to 53% przypadków zgłaszanych osobom dyżurującym przy
telefonie „Niebieska Linia”.
2. W 2001 roku zwiększyła się liczba członków Ogólnopolskiego Porozumienia Osób, Instytucji
i Organizacji Pomagających Ofiarom Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”. Porozumienie
jest ruchem społecznym, zawiązanym w 1996 roku podczas III Ogólnopolskiej Konferencji
Przeciw Przemocy, skupiającym osoby indywidualne oraz instytucje zajmujące się pomaganiem
rodzinom, w których dochodzi do przemocy. W bazie danych Pogotowia pod koniec 2001 roku
znajdowało się 2.162 członków indywidualnych i 863 instytucje. W 2001 roku członkowie
Porozumienia „Niebieska Linia” zostali zaangażowani w realizację zadań związanych
z kampanią „Dzieciństwo bez przemocy”. Blisko połowa przeszkolonych realizatorów
kampanii to członkowie Porozumienia. Wybrane osoby należące do Porozumienia „Niebieska
Linia” pracowały w 2001 roku nad przygotowaniem projektu ustawy o przeciwdziałaniu przemocy
w rodzinie. Odbyły się trzy spotkania grupy roboczej ds. prawnych, które zaowocowały
przekazaniem do Ministerstwa Sprawiedliwości pakietu z postulatami nowelizacji Kodeksu
Karnego. Członkowie Porozumienia „Niebieska Linia” angażowali się również w realizację
organizowanych przez Pogotowie „Niebieska Linia” tzw. akcji specjalnych. Dotyczyły one
uruchamiania działań wobec instytucji, które nie wywiązują się ze swoich ustawowych obowiązków
związanych z ochroną i zapewnieniem bezpieczeństwa ofiarom przemocy w rodzinie. W grudniu
2001 roku odbyło się również szkolenie dla wybranych członków Porozumienia „Niebieska Linia”
dotyczące aspektów prawnych przeciwdziałania przemocy domowej.
3. Na zlecenie PARPA Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”
prowadzi program środowiskowy, którego celem jest tworzenie środowiskowego systemu
wsparcia dla ofiar przemocy poprzez współpracę z lokalnymi instytucjami i organizacjami, które
w swoich zadaniach mają działania na rzecz osób doświadczających przemocy w rodzinie.
Program obejmuje konsultacje indywidualne, prowadzenie grup wsparcia i maratonów
terapeutycznych, prowadzenie programu psychokorekcyjnego dla dzieci, których rodzice
pozostają w kontakcie z pracownikami Pogotowia, udzielanie porad prawnych i prowadzenie
programu korekcyjno–interwencyjnego dla sprawców. W ramach środowiskowego programu
odbyły się 882 konsultacje i spotkania indywidualne z dorosłymi ofiarami przemocy w rodzinie.
W 2001 roku pracowały dwie grupy terapeutyczne dla ofiar przemocy w rodzinie: otwarta
i zamknięta. W pracy grupy otwartej wzięło udział 50 kobiet, w drugiej – terapeutycznej – 30
kobiet. Dla uczestniczek grup odbył się również jeden maraton terapeutyczny, w którym wzięło
udział 15 kobiet. W ramach programu środowiskowego kontynuowano program dla dzieci – ofiar
i świadków przemocy. Ogółem miało miejsce 209 spotkań, spośród których 150 to spotkania
z dziećmi. W 2001 roku odbywały się również konsultacje wychowawcze dla rodziców.
Programem takich spotkań objęto rodziców, którzy brali udział w spotkaniach z psychologiem.
W 2001 roku kontynuowana była realizacja programu edukacyjno–korekcyjnego dla
mężczyzn–sprawców przemocy w rodzinie. W tym zakresie przeprowadzono 123 spotkania
z osobami stosującymi przemoc. Z osób zgłaszających się do Pogotowia Niebieska Linia udało
się wyłonić grupę składającą się z 10 osób, której członkowie spotykają się w celu zmiany postaw
i zachowania w stosunku do swoich rodzin. W ramach programu środowiskowego prowadzono
również poradnictwo prawne. W 2001 roku prawnik „Niebieskiej Linii” przeprowadził 120
indywidualnych konsultacji oraz udzielił 538 telefonicznych konsultacji prawnych.
122
4. W 2001 roku w Pogotowiu „Niebieska Linia” kontynuowano realizację programu stażowego dla
studentów i absolwentów wyższych uczelni o profilu humanistycznym w celu przygotowania
ich do pracy w różnych obszarach przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Z możliwości odbycia
stażu skorzystało 30 osób.
5. W 2001 roku odbyły się trzy turnusy Studium Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, w których
łącznie wzięło udział 186 osób. Studium Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie (SPPwR) ma na
celu zwiększenie liczby osób profesjonalnie przygotowanych do udzielenia skutecznej pomocy
rodzinom, w których dochodzi do przemocy, wzbogacenie wiedzy i pogłębienie świadomości
w zakresie zjawisk związanych z problemami przemocy w rodzinie u osób realizujących lokalne
programy przeciwdziałania przemocy w rodzinie, rozwijanie praktycznych umiejętności niezbędnych
do przeprowadzenia interwencji pomagania ofiarom oraz animowanie i wspomaganie lokalnych
działań na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Kurs ten ma charakter interdyscyplinarny
i przeznaczony jest dla osób zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie: pracowników
socjalnych, przedstawicieli służby zdrowia, oświaty, sądownictwa, policji oraz różnych instytucji
państwowych i organizacji pozarządowych. Pełny kurs SPPwR obejmuje trzy sesje czterodniowe
z częstotliwością jednej sesji miesięcznie. W programie szkolenia są wykłady, seminaria, ćwiczenia,
warsztaty, filmy, spotkania z ekspertami. Uczestnicy kursu pracują nad następującymi zagadnieniami:
rozpoznawanie przemocy, analiza osobistych doświadczeń związanych z przemocą domową, zasady
pierwszego kontaktu z ofiarą przemocy w rodzinie, praca z dziećmi ofiarami przemocy, praca ze
sprawcą przemocy, współpraca służb w budowaniu lokalnego systemu wsparcia dla ofiar przemocy
domowej, przemoc seksualna, aspekty prawne przemocy. Podstawę zaliczenia szkolenia stanowi
realizacja zadań pomiędzy sesjami oraz obecność na wszystkich zajęciach. Ogółem od początku
istnienia (od 1995 roku), szkołę ukończyło 1.100 osób.
6. W 2001 roku zadaniem priorytetowym zespołu ds. bezpieczeństwa w rodzinie i miejscach
publicznych było przygotowanie i przeprowadzenie ogólnopolskiej kampanii przeciw
krzywdzeniu i zaniedbywaniu dzieci „Dzieciństwo bez przemocy”. Kampanię zorganizowała
PARPA we współpracy z Fundacją ”Dzieci Niczyje” i Ogólnopolskim Pogotowiem dla Ofiar
Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”. Kampania adresowana była do przedstawicieli służb
i instytucji pracujących z dziećmi krzywdzonymi, przedstawicieli władz lokalnych, rodziców
i szerokiej opinii publicznej. Cele jakie stawiali sobie organizatorzy kampanii to: zwiększenie
społecznego zaangażowania w sprawy przeciwdziałania przemocy wobec dzieci, edukacja
społeczna dostarczająca wiedzy o zjawisku krzywdzenia dzieci i sposobach radzenia sobie z tym
problemem, promocja pozytywnych rozwiązań merytorycznych i organizacyjnych związanych
z przeciwdziałaniem przemocy wobec dzieci, motywowanie społeczności lokalnych i instytucji do
podejmowania działań na rzecz dzieci krzywdzonych i ich rodzin oraz ulepszanie systemu pomocy
rodzinom, rozwijanie umiejętności i kształtowanie konstruktywnych postaw rodzicielskich.
Kampania obejmowała trzy nurty:
• debaty lokalne – spotkania z udziałem przedstawicieli środowiska lokalnego (decydentów,
przedstawicieli świata kultury, nauki, mediów), podczas których poszukiwano możliwości
skutecznego pomagania dzieciom krzywdzonym i zaniedbywanym z danej gminy.
Realizatorami debat lokalnych były specjalnie przygotowane osoby zwane ambasadorami
kampanii.
• debaty wojewódzkie, które integrowały działania lokalne w regionie i wspierały rozwiązania
modelowe w zakresie przeciwdziałania przemocy wobec dzieci
• kampania medialna – działania mające na celu zainteresowanie opinii publicznej
i informowanie o zjawisku krzywdzenia dzieci.
Przygotowania do kampanii przeciw krzywdzeniu i zaniedbywaniu dzieci:
• W trakcie przygotowań do kampanii „Dzieciństwo bez przemocy” w 2001 roku przeprowadzono
8 szkoleń, w których wzięło udział blisko 450 osób. Ogółem do realizacji debat lokalnych
oraz inicjowania i koordynacji działań zmierzających do ograniczenia zjawiska przemocy
wobec dzieci przygotowano 572 osoby (ponad 120 osób zostało przeszkolonych w listopadzie
i grudniu 2000 roku). Szkolenia prowadził zespół składający się z wykładowców Studium
Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i pracowników Fundacji „Dzieci Niczyje”.
123
• Przygotowano i przekazano ambasadorom kampanii materiały szkoleniowe zawierające
książki, broszury, plakaty, ulotki, kasety video, które mogli wykorzystywać podczas
organizowanych przez siebie narad i konferencji. Wydrukowano ponad 150 tys. plakatów
i ulotek edukacyjnych, 100 tys. naklejek i 2 tys. znaczków związanych z kampanią
„Dzieciństwo bez przemocy” i przeprowadzono dystrybucję tych materiałów.
• We współpracy z agencją reklamowa McCann Erickson Polska przygotowano medialną część
kampanii: 2 spoty radiowe, 1 spot telewizyjny, billboardy (1.300 sztuk), plakat zewnętrzny (20
tys. szt.).
• Utworzono Biuro Obsługi Kampanii, które mieściło się w siedzibie Ogólnopolskiego
Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”. W biurze kampanii uruchomiony
został telefon (022 666–00–60), gdzie można było uzyskać informacje na temat przebiegu
kampanii, miejsc i form pomocy dzieciom krzywdzonym i zaniedbywanym.
• Stworzono stronę internetową kampanii (
); od marca do końca 2001
roku stronę obejrzało ponad 18 tys. osób. Na stronie znajdują się materiały edukacyjne
przygotowane do kampanii, informacje o ambasadorach, sprawozdania z realizacji debat
itp.
Przebieg kampanii:
• Inauguracja kampanii „Dzieciństwo bez przemocy” nastąpiła 20 marca 2001 roku podczas
konferencji w Pałacu Prezydenckim, w której wzięli udział przedstawiciele organizacji
i instytucji, które w Polsce zajmują się udzielaniem pomocy dzieciom krzywdzonym
i zaniedbywanym. W spotkaniu wzięły udział Pani Prezydentowa Jolanta Kwaśniewska
i Minister Barbara Labuda z Kancelarii Prezydenta; obie panie objęły kampanię honorowym
patronatem i przystąpiły do koalicji na rzecz kampanii. Obecnie koalicja na rzecz kampanii
liczy 847 podmiotów, w tym 585 instytucji i 262 osoby. Wśród koalicjantów znajdują
się m.in. Fundacja „Porozumienie bez barier”, Kancelaria Prezydenta RP, Rzecznik Praw
Dziecka, Rzecznik Praw Obywatelskich, Komenda Główna Policji, Ministerstwo Edukacji
Narodowej i Sportu, 73 Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, 95 szkół różnego szczebla
i wiele innych.
• Ambasadorzy kampanii od marca 2001 roku przeprowadzili ponad 230 debat na terenie gmin
i powiatów. Bezpośrednimi działaniami zostało objętych ponad 15% społeczności lokalnych.
W wyniku debat podjęto decyzje m.in. o powołaniu 62 gminnych zespołów ds. przeciwdziałania
przemocy wobec dzieci, 22 lokalnych koalicji, uruchomieniu 42 interdyscyplinarnych szkoleń
dla przedstawicieli służb, 17 nowych świetlic socjoterapeutycznych, 13 Ośrodków Interwencji
Kryzysowych, powołaniu gminnych i powiatowych Rzeczników Praw Dziecka, utworzeniu
bezpiecznych miejsc przesłuchań dla dzieci – ofiar i świadków przemocy. Zdecydowano
również, że powstanie 29 informatorów o możliwościach uzyskania pomocy w przypadku
przemocy i kryzysu oraz, że uruchomione zostaną warsztaty umiejętności wychowawczych
dla rodziców.
• Nawiązano współpracę z mediami (prasa, radio, telewizja) dotyczącą programów i artykułów
dotyczących kampanii „Dzieciństwo bez przemocy” i zjawiska krzywdzenia dzieci.
• W czasie trwania medialnej części kampanii (marzec–lipiec 2001 roku) telewizja wyemitowała
37 programów dotyczących omawianej problematyki (TVP 1, TVP 2, TVN, Polsat, RTL 7, TV4).
W ponad 200 czasopismach lokalnych i ogólnopolskich znalazło się ponad 900 artykułów
na temat krzywdzenia dzieci. Na ulicach polskich miast pojawiło się 1.000 billboardów
z wizerunkiem bohaterki spotu telewizyjnego i napisem „Tysiące polskich dzieci są ofiarami
przemocy w domu. Nie bądź obojętny wobec ich cierpienia. Wspieraj kampanię „Dzieciństwo
bez przemocy”, 3.000 plakatów przystankowych (city lightów) z tzw. „Litanią” („Szanuj mnie,
żebym szanowała innych...)
• Podczas trwania kampanii przygotowano i wydano książkę „Zrozumieć dziecko”. Autorką
książki jest redaktor naczelna miesięcznika „Dziecko” – Justyna Dąbrowska. Publikacja
jest próbą udzielenia odpowiedzi na pytanie jak poruszać się po meandrach rodzicielstwa,
jak wychowywać dzieci, aby uniknąć pułapek wychowawczych. Książka trafi do wszystkich
ambasadorów i koalicjantów kampanii „Dzieciństwo bez przemocy”. Wkładką do jednego
124
z numerów miesięcznika „Dziecko” była ulotka „Mamo, Tato”, zwracająca uwagę rodziców na
problem krzywdzenia i zaniedbywania dzieci.
• Podczas kampanii współpracowano w Wydawnictwem Edipresse, które wydaje m.in.
miesięczniki dla młodych rodziców „Mamo to ja” i „Twoje Dziecko”. W ramach współpracy
przygotowano plakat dotyczący kampanii „Dzieciństwo bez przemocy”, który został
przekazany do 7 tys. przedszkoli w Polsce oraz eksponowany na przystankach (city light).
Kampania została wyróżniona kilkoma nagrodami: m.in. na europejskim festiwalu reklamy
w Portoroż w Słowenii otrzymała Złote Pałeczki w kategorii „reklama społeczna”, nagrodę mediów
„NIPTEL 2001” – „za medialny wyraz perspektywicznego myślenia, za przeciwstawianie się złu
i odpowiedni dobór formy i treści przekazu” oraz Złote Orły 2001 i Kreaturę 2001 w kategorii reklama
społeczna.
W listopadzie 2001 roku PARPA zleciła Ośrodkowi Badania Opinii Publicznej badanie
postaw społecznych wobec krzywdzenia dzieci i kampanii „Dzieciństwo bez przemocy”
(próba 1.116 osób). 2/3 ankietowanych Polaków zauważyło, iż w 2001 roku prowadzona
była kampania przeciw krzywdzeniu i zaniedbywaniu dzieci, a 95% uznało, że była
ona potrzebna. Przeprowadzone badania dotyczyły także postaw Polaków wobec zjawiska
krzywdzenia dzieci. Wynika z nich iż 54% polskiego społeczeństwa dopuszcza kilkakrotne
uderzenie dziecka pasem, 43% Polaków sprzeciwia się takim zachowaniom. 77% badanych
uznaje za dopuszczalne krzyki i groźby wobec dzieci, a 85% kilkakrotne uderzenie dziecka ręką
w pupę. Z kolei 60% ankietowanych twierdzi, że nic nie usprawiedliwia policzkowania dziecka.
Obserwując rodziny z najbliższego otoczenia Polacy dostrzegają, że rodzice szanują swoje dzieci
(86%) oraz słuchają i rozumieją dzieci (76%). Jednocześnie 14% ankietowanych dostrzega przejawy
psychicznego krzywdzenia dzieci (poniżanie, wyśmiewanie), a 23% spotyka się ze stosowaniem
kar fizycznych (4% „zdecydowanie tak” i 19% – „raczej tak”). Biorąc pod uwagę opinie Polaków na
temat wychowania dzieci należy stwierdzić, że 44% respondentów zgadza się z przekonaniem, że
„dziecko jest własnością rodziców i tyko oni mogą o nim decydować”, 24% – twierdzi, że „dziecko
powinno bać się rodziców i bez bicia dziecka się nie wychowa”, 39% badanych jest zdania, że
„surowe traktowanie dziecka przez rodziców hartuje dziecko i wychodzi mu na dobre”, 27% uważa,
że „dziecko jest odpowiedzialne za kary fizyczne, które je spotykają”, 47% jest przekonanych,
że „są sytuacje usprawiedliwiające stosowanie kar fizycznych w procesie wychowywania dzieci”
i prawie tyle samo (48%) twierdzi, że nic nie usprawiedliwia takich zachowań.
Przedstawione dane wyraźnie pokazują, że w czasie trwania kampanii nastąpiły zmiany
opinii Polaków dotyczących wychowywania dzieci. Na początku 2001 roku 52% dorosłych
uważało, że dziecko jest własnością rodziców, a 34% było zdania, że powinno bać się rodziców
(w listopadzie 2001 roku wskaźniki wynosiły 44% i 24%). Wyraźnie wzrosła jednak liczba osób,
które uważają, że „surowe traktowanie dzieci wychodzi im na dobre” – 23% na początku 2001
roku, 30% w listopadzie 2001 roku.
W badaniu pytano także o granice przemocy. Okazało się, że:
• Zdaniem 43% badanych nie jest przemocą werbalna agresja dorosłych wobec dziecka
– odwoływanie się do krzyków i gróźb. 39% nie uznaje za przemoc uderzenia dziecka ręką
w pupę. 18% respondentów uważa, że nie jest przemocą bicie dziecka pasem, tyle samo nie
uznaje za przemoc policzkowania dziecka.
• Uznanie określonego postępowania dorosłego wobec dziecka za przemoc nie jest tożsame
z jednoznacznym potępieniem takiego zachowania przez badanych. Nawet przemoc może
być w pewnych okolicznościach usprawiedliwiona. 46% badanych uznaje, iż klapsy wprawdzie
są przemocą, ale można je w pewnych sytuacjach usprawiedliwić; 36% badanych jest takiego
samego zadania w odniesieniu do bicia dziecka pasem, a 34% w odniesieniu do krzyków
i gróźb wobec dziecka.
• Za przemoc, wobec której nie ma żadnego usprawiedliwienia najczęściej uznawane jest
policzkowanie dziecka (60%) i bicie dziecka pasem (43%).
7. W 2001 roku PARPA kontynuowała współpracę z Komendą Główną Policji. Prowadzone były
prace nad przygotowaniem nowelizacji zarządzenia Komendanta Głównego Policji dotyczącego
125
procedury interwencji w sprawach przemocy w rodzinie pod nazwą „Niebieskie Karty”. W ramach
tych działań odbyło się kilkanaście narad roboczych z przedstawicielami wydziału ds. nieletnich
i patologii KGP oraz kilka spotkań z Dyrektorem Biura Koordynacji Służby Prewencyjnej Komendy
Głównej Policji. Efektem prac było przygotowanie nowej – uproszczonej i udoskonalonej – wersji
dokumentacji do procedury „Niebieskie Karty”. Procedura interwencji w sprawach przemocy
w rodzinie od października 1998 roku obowiązuje w Policji na mocy zarządzenia Komendanta
Głównego Policji. Zaopiniowana przez PARPA i zespół współpracowników dokumentacja została
w lipcu 2001 roku przekazana do Biura Prawnego KGP. W związku ze zmianami personalnymi
w Policji, procedurą w KGP zajmuje się nowy zespół policjantów i dopiero od początku 2002
roku podjęto działania na rzecz „Niebieskich Kart”.
8. W omawianym roku PARPA wspólnie z Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej prowadziła
działania związane z usankcjonowaniem prawnym procedury interwencji w sprawach
przemocy domowej „Niebieska Karta – Pomoc Społeczna”. Wspólnie z przedstawicielami
Departamentu Pomocy Społecznej podejmowano prace zmierzające do wprowadzenia tej
procedury do praktyki działania pomocy społecznej drogą rozporządzenia Ministra Pracy
i Polityki Społecznej. Obecnie procedura i przygotowana do niej dokumentacja obowiązuje
w pomocy społecznej na mocy zalecenia dyrektora Departamentu Pomocy Społecznej. Ze
względu na wagę przedsięwzięcia niezbędne jest wprowadzenie „Niebieskich Kart” do pracy
pracowników socjalnych drogą dokumentu wyższego rzędu. Projekt nowego rozporządzenia w
sprawie zasad przeprowadzenia wywiadu środowiskowego, którego elementem jest „Niebieska
Karta” napotkał sprzeciw Biura Legislacyjnego Rządu i nie został pozytywnie oceniony.
W związku z tym prace będą prowadzone w 2002 roku.
9. W 2001 roku trwały prace nad przygotowaniem procedury i dokumentacji „Niebieskie
Karty” dla gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych i dla lecznictwa
odwykowego. Opracowane zostały robocze wersje procedur, które przekazano do konsultacji.
W 2002 roku zaplanowano pilotaż „Niebieskich Kart” w gminach.
10. Pracownicy zespołu ds. bezpieczeństwa w rodzinie i miejscach publicznych brali udział
w naradach i konferencjach poświęconych przeciwdziałaniu przemocy domowej
organizowanych przez organizacje pozarządowe i instytucje. Były to m.in. Forum Powiatu
Pruszkowskiego, „Praca socjalna wobec zagrożeń dzieciństwa” organizowana przez Instytut
Rozwoju Służb Społecznych, II Dolnośląska Konferencja „Krzywdzenie Dzieci”, Międzynarodowy
Kongres „O godność dziecka” zorganizowany przez Klub Przyjaciół Ludzkiego Życia.
11. Przygotowano zaplanowaną na początek grudnia 2001 roku VI Ogólnopolską Konferencję
przeciw przemocy w rodzinie. Z uwagi na zablokowanie środków finansowych PARPA przez
Ministra Finansów w listopadzie 2001 roku, konferencja została odwołana
12. W 2001 roku wydawano dwumiesięcznik poświęcony problemom przeciwdziałania przemocy
w rodzinie „Niebieska Linia”. Pismo ukazywało się w nakładzie 6 tys. egz. i wydawane było
na zlecenie PARPA przez Instytut Psychologii Zdrowia PTP. (Więcej na temat tego zadania
napisano w programie VII).
13. W 2001 roku w ramach programu „Bezpieczeństwo w rodzinie i miejscach publicznych”
PARPA współpracowała z organizacjami pozarządowymi, w tym m.in. z Instytutem Psychologii
Zdrowia, Warszawskim Stowarzyszeniem Abstynenckim, Praskim Towarzystwem „Trzeźwość”,
Stowarzyszeniem Klub Abstynenta „Powrót”, Centrum Edukacji, Profilaktyki i Terapii Problemów
Alkoholowych Fundacją ETOH, Stowarzyszeniem im. Janusza Korczaka, Fundacją „Dzieci
Niczyje”, Fundacją ABC XXI – Programu Zdrowia Emocjonalnego.
9.6. Program VI – Rozwijanie programów przeciwdziałania zagrożeniom
bezpieczeństwa związanych z nietrzeźwością w miejscach publicznych
Przy realizacji tego programu najważniejszym problemem realizacyjnym był:
A. Brak ogólnopolskich, konkretnych działań na rzecz zmniejszenia ilości wypadków drogowych
126
z udziałem osób nietrzeźwych.
Prowadzone działania zmierzały do osiągnięcia następujących celów:
A. Zwiększenie wiedzy na temat przyczyn i ilości wypadków.
B. Rozwijanie inicjatyw legislacyjnych i współpracy z instytucjami zajmującymi się bezpieczeństwem
na drogach.
C. Zwiększanie wiedzy przedstawicieli różnych służb zajmujących się bezpieczeństwem na
drogach z zakresu problemów alkoholowych.
W ramach realizacji wyżej wymienionych celów podejmowano następujące działania:
1. Nawiązano współpracę z Departamentem Społeczno–Wychowawczym Ministerstwa Obrony
Narodowej w dziedzinie profilaktyki nietrzeźwości kierowców w wojsku. W ramach współpracy
przekazano do Departamentu broszurę „Alkohol i kierowca”. W listopadzie 2001 roku odbyła się
zorganizowana przez Departament 4–dniowa konferencja na temat profilaktyki alkoholowej w
wojsku. Pracownik zespołu ds. bezpieczeństwa w rodzinie i miejscach publicznych wygłosił wykład
na temat skutków nietrzeźwości kierowców i prawnych aspektów prowadzenia pojazdów w stanie
nietrzeźwym.
2. Dzięki współpracy z Grupą IMAGE, Biurem Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego i Fundacją
Zapobiegania Wypadkom Drogowym broszurę „Alkohol i kierowca” przekazano do
wszystkich szkół nauki jazdy przygotowujących przyszłych kierowców. Publikacja ta cieszy
się dużym zainteresowaniem kierowców i instruktorów szkół jazdy. Biuro Bezpieczeństwa Ruchu
Drogowego i Fundacja Zapobiegania Wypadkom Drogowym wydają biuletyn informacyjny
„Prawo Jazdy”, na łamach którego utworzona została rubryka poświęcona bezpieczeństwu na
drogach i problemom związanym z nietrzeźwością kierowców.
3. W 2001 roku zespół ds. bezpieczeństwa w rodzinie i miejscach publicznych utrzymywał kontakty
ze Stowarzyszeniem Psychologów Transportu ze Szczecina. Zaowocowały one projektem
zmian w „Prawie o ruchu drogowym” dotyczących badań psychologicznych dla kierowców.
Proponowane zmiany zostały częściowo uwzględnione i wprowadzone do Prawa o ruchu
drogowym.
4. Podjęto prace nad przygotowaniem programu reedukacyjnego dla kierowców zatrzymanych za
prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwym. Zarys programu powstał w oparciu o doświadczenia
państw zachodnich, w których takie rozwiązania już funkcjonują.
5. W 2001 roku PARPA utrzymywała kontakty z instytucjami i organizacjami pozarządowymi
zajmującymi się bezpieczeństwem na drogach: z Biurem Ruchu Drogowego Komendy Głównej
Policji, Instytutem Transportu Samochodowego, Krajową Radą Bezpieczeństwa Drogowego,
Inspekcją Transportu Drogowego, Fundacją Zapobiegania Wypadkom Drogowym i innymi.
9.7. Program VII – Prowadzenie i wspieranie edukacji publicznej w zakresie
problemów alkoholowych
W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów:
A. Niska wiedza o szkodach i problemach wynikających z picia alkoholu wśród młodzieży i dorosłej
populacji społeczeństwa.
B. Brak rzetelnej i szeroko dostępnej informacji o istocie pomocy i terapii dla osób uzależnionych
i ich rodzin.
C. Niewystarczający stan wiedzy o nowoczesnych metodach terapii uzależnień.
D. Niski poziom wiedzy o profilaktyce problemów alkoholowych wśród grup zawodowych mających
decydujące znaczenie dla wdrażania programów profilaktycznych w szkołach i środowiskach
lokalnych.
E. Niedostateczna wiedza o skali i specyfice zjawiska przemocy domowej.
F. Nieprzestrzeganie przez osoby nietrzeźwe zasad bezpieczeństwa w miejscach publicznych
i miejscach pracy.
G. Nieznajomość zadań i obowiązków wynikających z ustawy o wychowaniu w trzeźwości
127
i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych wśród pracowników jednostek samorządowych i ministerstw.
H. Konieczność szerokiego i skutecznego informowania o nowych przedsięwzięciach w zakresie
wdrażania nowoczesnych programów profilaktycznych i programów terapeutycznych
realizowanych przez Agencję lub we współpracy z Agencją oraz poszerzanie wiedzy na temat
problematyki alkoholowej – szeroko pojęta edukacja publiczna w tej dziedzinie.
Prowadzone działania zmierzały do osiągnięcia następujących celów:
A. Zwiększenie podstawowej wiedzy o alkoholu (m.in. zawartość alkoholu w napojach alkoholowych,
jego działanie na organizm itp.) i popularyzowanie wiedzy na temat szkód wynikających z picia
alkoholu dla życia rodzinnego i społecznego (ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży
i kobiet).
B. Zwiększenie dostępności informacji dla potencjalnych pacjentów lecznictwa odwykowego i ich
rodzin oraz grup samopomocowych.
C. Zwiększenie ilości specjalistycznych publikacji dla pracowników lecznictwa odwykowego oraz
lekarzy, pielęgniarek, psychologów, menadżerów służby zdrowia z zakresu programów i metod
terapii uzależnień od alkoholu (z naciskiem na osoby niepełnoletnie i kobiety).
D. Zwiększenie wiedzy o profilaktyce problemów alkoholowych wśród wychowawców i opiekunów
młodzieży (pedagodzy, psycholodzy, radni, dyrektorzy szkół i kuratorzy).
E. Zwiększenie wiedzy o formach profesjonalnej pomocy psychoterapeutycznej i socjoterapeutycznej
dla dzieci z rodzin alkoholowych.
F. Podniesienie świadomości społecznej w dziedzinie konieczności ochrony praw ofiar, obalanie
mitów na temat przemocy domowej i popularyzowanie nowoczesnych metod pomocy rodzinom,
w których występuje przemoc.
G. Zwiększenie świadomości zagrożeń i szkód powodowanych przez osoby nietrzeźwe w miejscach
publicznych i zapoznanie pracodawców z możliwościami wprowadzania programów pracowniczych
w dziedzinie profilaktyki problemów alkoholowych w podległych im zakładach.
H. Popularyzacja wiedzy na temat praw i zadań własnych samorządów wynikających z unormowań
prawnych.
I. Popularyzacja wiedzy o programach, sprawdzonych w innych krajach i społecznościach,
związanych z prewencją problemów alkoholowych.
Realizacji wyżej przedstawionych celów służyły następujące działania:
Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych prowadzi różnorodne
działania nastawione na zmianę modelu edukacji publicznej w zakresie problematyki alkoholowej.
Dzięki temu zmienia się nastawienie do tego tematu zarówno mediów, jak i całego społeczeństwa.
Zmiany w tej sferze pociągają za sobą zmiany w sposobie mówienia i opisywania problemów
związanych z używaniem i nadużywaniem alkoholu. Do rzadkości należą dziś publikacje,
w których pojawiają się slogany i stereotypy tworzące podstawy popularnej przed laty propagandy
antyalkoholowej. Perspektywa społeczno–ekonomiczna ukazująca różnorodne szkody i koszty
związane z nadużywaniem alkoholu oraz działania profilaktyczne i naprawcze podejmowane przez
administrację państwową i coraz liczniejsze podmioty pozarządowe stanowi obecnie podstawowy
nurt medialnych informacji i analiz. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
stara się przedstawiać problematykę uzależnienia od alkoholu w szerszej perspektywie zdrowia
publicznego.
1. Podstawowym działaniem na rzecz zwiększania wiedzy o szkodach i problemach wynikających
z picia alkoholu wśród młodzieży i dorosłej populacji społeczeństwa jest promocja wartościowych
programów telewizyjnych i radiowych oraz popularyzacja publikacji prasowych. W 2001 roku
przeprowadzono VII edycję corocznego Konkursu Ministra Zdrowia na najlepszą publikację
prasową, audycję radiową i program telewizyjny w dziedzinie rozwiązywania problemów
alkoholowych oraz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. W tegorocznej edycji Konkursu
dominowały materiały związane z przemocą w rodzinie, która jest często konsekwencją
nadużywania alkoholu.
128
• W kategorii najlepsza publikacja prasowa w dziedzinie profilaktyki i rozwiązywania
problemów alkoholowych przyznano trzy nagrody. Pierwszą nagrodę zdobył Jacek Hugo
Bader za reportaż pt. „Śmierć w żłobku” opublikowany na łamach „Gazety Wyborczej”, ukazujący
aktualne problemy izb wytrzeźwień oraz dramatyczne doświadczenia ich klientów. Druga
nagroda przypadła Iwonie Kurz za artykuł pt. „Kieliszki w dłoń” opublikowany w miesięczniku
„Dialog”, wnikliwie analizujący symbolikę, rolę i miejsce alkoholu w polskiej obyczajowości
ukazywanej w powojennym filmie. Trzecią nagrodę zdobył Marcin Kołodziejczyk za rzetelny
i wnikliwy raport pt. „Polska szkoła odwyku” opublikowany na łamach tygodnika „POLITYKA”,
prezentujący różne etapy rozwoju lecznictwa odwykowego w Polsce oraz jego współczesne,
nowe oblicze. W tej kategorii przyznano również wyróżnienie dla Tomasza Połecia za reportaż
pt. „Ślubuję Panu Bogu...” opublikowany w miesięczniku „CLAUDIA”, ukazujący motywy
i okoliczności powstania oraz rozwoju niezwykłego w polskiej obyczajowości zjawiska, jakim
są śluby trzeźwości składane przez podhalańskich górali.
• W kategorii najlepsza publikacja prasowa w sferze przeciwdziałania przemocy w rodzinie
przyznano dwie równorzędne nagrody: dla Anny Bikont za artykuł pt. „Tęsknię za tatem”,
opublikowany na łamach „Gazety Wyborczej” i Ewy Nowakowskiej za trzy artykuły: „Gorsze
dzieci”, „Dziedziczna bezradność” oraz „Baby z wozu”, opublikowane na łamach tygodnika
„POLITYKA”.
• W kategorii najlepsza audycja radiowa w dziedzinie profilaktyki i rozwiązywania
problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania przemocy w rodzinie przyznano dwie
równorzędne nagrody oraz jedno wyróżnienie. Nagrody w tej kategorii otrzymały: Irena
Piłatowska za reportaż pt. „Przed wyrokiem” zrealizowany w Studio Reportażu Polskiego
Radia, wyemitowany na antenie I Programu Polskiego Radia oraz Anna Bogdanowicz za
reportaż pt. „Po naszemu – Dyzio” zrealizowany i wyemitowany na antenie rozgłośni Polskiego
Radia w Białymstoku. Wyróżnienie otrzymała Agnieszka Czyżewska– Jacquemet za reportaż
pt. „Nikt zły się nie rodzi” zrealizowany i wyemitowany na antenie rozgłośni Polskiego Radia
w Lublinie.
• Nagrodę w kategorii najlepszy program telewizyjny w dziedzinie profilaktyki
i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania przemocy w rodzinie
otrzymała Lidia Duda za reportaż pt. „Tu wódka jest Bogiem a wiara nałogiem” wyemitowany
w Magazynie „Ekspresu reporterów” na antenie II Programu Telewizji Polskiej S.A.
2. W ramach prowadzenia edukacji publicznej na temat szkód wynikających z picia alkoholu
przez populację zarówno młodych ludzi, jak i dorosłych Państwowa Agencja Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych dofinansowywała miesięczniki „Świat Problemów” oraz kwartalnik
„Problemy Alkoholizmu”.
• „Świat Problemów” jest pismem poświęconym profilaktyce i rozwiązywaniu problemów
alkoholowych. Jego czytelnikami są pracownicy podstawowej i specjalistycznej opieki
zdrowotnej, pracownicy samorządów lokalnych i pomocy społecznej, psycholodzy, terapeuci
i wszyscy „ludzie pomagający ludziom”. Miesięcznik stanowi również forum dyskusji
nad powstającymi standardami działań dla gminnych komisji rozwiązywania problemów
alkoholowych, organizacji pozarządowych statutowo realizujących programy profilaktyczne
i prozdrowotne. Ukazuje się w nakładzie 5.000 egzemplarzy.
• „Problemy Alkoholizmu” to kwartalnik Polskiej Ligi Trzeźwość poświęcony alkoholizmowi i innym
uzależnieniom, skierowany do osób związanych ze wszystkimi ruchami trzeźwościowymi w Polsce,
a także do pedagogów, lekarzy, kuratorów szkolnych i społecznych. Ukazuje się w nakładzie 5.000
egzemplarzy.
3. W serii „Alkohol a zdrowie” opublikowany został raport pt. „Alkohol a ryzyko szkód zdrowotnych”
(nakład 1.000 egzemplarzy), który w sposób kompleksowy przedstawia niekorzystne zmiany w
sferze zdrowotnej człowieka spowodowane piciem alkoholu (m.in. marskość wątroby, rak jelita
grubego). Sporo miejsca autorzy publikacji poświęcili szkodliwemu wpływowi alkoholu na płód i
przebieg ciąży, czego skutkiem jest FAS – fetal alcohol syndrome.
4. W lutym 2001 roku na międzynarodowej konferencji w Sztokholmie „Alkohol i młodzież”
w ramach wystawy zorganizowanej przez gospodarzy konferencji Agencja przygotowała
129
5.
6.
7.
8.
9.
specjalną prezentację programów profilaktycznych skierowanych do młodzieży i rodziców oraz
ogólnopolskich kampanii profilaktyczno–edukacyjnych zrealizowanych w Polsce w ciągu ostatnich
lat. Dużym zainteresowaniem cieszyły się również przetłumaczone na język angielski dokumenty
prawno–organizacyjne tworzące podstawy systemu rozwiązywania problemów alkoholowych
w Polsce oraz wybrane materiały wykorzystywane podczas kampanii społecznych:
• Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (500 egz.),
• Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2000–
2005 (1.000 egz.),
• Informator o PARPA (500 egz.),
• ulotka dla młodzieży Bunt (1.000 egz.),
• broszura „Nasze dzieci i alkohol. Poradnik dla rodziców” (1.000 egz.).
Jednym z podstawowych działań w zakresie zwiększania wiedzy o nowoczesnych metodach terapii
uzależnień jest dofinansowanie dwumiesięcznika „Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia”.
Jest to pismo pracowników lecznictwa odwykowego. Jego odbiorcami są terapeuci, psycholodzy
i lekarze związani ze środowiskiem lecznictwa odwykowego, trzeźwi alkoholicy wspomagający
proces terapii oraz pracownicy instytucji i organizacji współpracujących z placówkami lecznictwa
odwykowego. Pismo ma charakter środowiskowego forum dyskusji nad problemami pracy
z osobami uzależnionymi i współuzależnionymi. Spełnia także ważną rolę edukacyjno–informacyjną
w zakresie zwiększania kompetencji zawodowych pracowników lecznictwa odwykowego. Ukazuje
się w nakładzie 2.500 egzemplarzy.
Wśród działań służących zwiększeniu wiedzy na temat najnowszych dokonań w dziedzinie
uzależnień należy wymienić także dofinansowanie przez PARPA kwartalnik „Alkoholizm
i Narkomania”, Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i Instytutu Psychiatrii i Neurologii,
poświęconego medycznym i psychologicznym aspektom uzależnień. Kwartalnik publikuje wyniki
badań prowadzonych w Polsce, a także komentarze do badań nad alkoholizmem prowadzonych
zagranicą. Pismo ukazuje się w nakładzie 1.200 egzemplarzy.
Pomoc psychoterapeutyczna i socjoterapeutyczna dla dzieci alkoholików jest jednym
z priorytetowych zadań Agencji. Aby umożliwić polskim specjalistom korzystanie ze
światowych metod i wzorców działań dodrukowano, wydaną w 2000 roku, książkę pt. „Pomoc
psychologiczna dla dzieci alkoholików” (nakład 3.000 egzemplarzy) amerykańskich autorów
Bryana E. Robinsona i J. Lyn Rhoden. Autorzy rozpatrują problemy i potrzeby dzieci dorastających
w rodzinach alkoholowych w kontekście najważniejszego dla nich środowiska – rodziny; badają
wpływ alkoholu na życie rodzinne w 4 jego najważniejszych aspektach: zaspokajania potrzeb
psychicznych, tworzenia odpowiedniego klimatu emocjonalnego do rozwoju, poczucia tożsamości
i problemu wyznaczania granic.
W ramach zwiększania wiedzy o profilaktyce uzależnień i wdrażania programów profilaktycznych
w szkołach i środowiskach lokalnych opublikowano następujące publikacje: „Profilaktyka
w szkole. Poradnik dla nauczyciela” (3.000 egz.), „Scenariusz spotkania z rodzicami
czyli wywiadówka profilaktyczna” (3.000 egz.) i „Zagrożoną młodzież” (3.000 egz.)
Broszura „Profilaktyka w szkole. Poradnik dla nauczyciela” jest zbiorem wskazówek i porad dla
pedagogów i nauczycieli, jak krok po kroku organizować działania profilaktyczne w szkołach.
Scenariusz wywiadówki to również broszura, która stanowi opis spotkania z rodzicami, jaki
może zorganizować nauczyciel w każdej szkole. Wywiadówka profilaktyczna jest szczególnym
rodzajem wywiadówki, ponieważ jej zadaniem jest pogłębienie wiedzy rodziców na temat
problemów alkoholowych i zachęcenie ich do bliższej współpracy ze szkołą, do zawiązania
koalicji profilaktycznej. „Zagrożona młodzież” to książka skierowana do pracowników poradni,
nauczycieli i psychologów. Prezentuje różne kategorie zagrożeń, na które narażona jest młodzież
i badania na ten temat. Omawia czynniki zwiększające ryzyko pojawienia się takich problemów
jak: przerywanie nauki w szkole, picie alkoholu i branie narkotyków, przestępczość i przemoc
wśród młodzieży.
Ważnym działaniem PARPA w dziedzinie profilaktyki dzieci i młodzieży jest wydawanie
miesięcznika „Remedium”. Pismo ukazuje się od 1996 roku, poświęcone jest profilaktyce
uzależnień i promocji zdrowego stylu życia. Jego czytelnikami są pedagodzy i psycholodzy,
130
nauczyciele, pracownicy poradni szkolnych i zdrowia psychicznego wszelkiego typu. Pismo
prezentuje oferty działań w szkołach i placówkach pedagogicznych, które chciałyby nowocześnie
wychowywać młodzież do aktywnego życia społecznego oraz zapobiegać skutkom wzrastania
w dysfunkcjonalnych rodzinach; podejmuje aktualne problemy związane z funkcjonowaniem
szkoły i całego systemu edukacji, inicjuje i organizuje panele dyskusyjne oraz sondaże
dotyczące postaw i opinii młodzieży oraz profesjonalistów w sprawach problemów związanych
z wychowaniem w kontekście zachodzących przemian społecznych. Ukazuje się w nakładzie
5.000 egzemplarzy.
10.Wśród wznowionych książek znalazła się publikacja pt. „Nastolatki i alkohol” Rogera E. Voglera
i Wayne’a R. Bartza (nakład 2.000 egzemplarzy). Autorzy opierając się na doświadczeniach
amerykańskich rodziców, dostarczają wiedzy o podstawowych metodach zapobiegania piciu
nastolatków i sposobach działania, w momencie gdy uzależnienie dziecka staje się faktem.
Książka adresowana jest do rodziców, wychowawców i pedagogów szkolnych. Do wznowionych
pozycji należy także „Drugi Elementarz czyli Program Siedmiu Kroków”, który jest zbiorem
scenariuszy do cyklu zajęć dla młodzieży starszych klas szkół podstawowych i pierwszych klas
szkół ponadpodstawowych oraz ich rodziców. Celem zajęć jest dostarczenie informacji o alkoholu
i innych substancjach uzależniających oraz o zagrożeniach towarzyszących ich zażywaniu,
a także wskazanie możliwości uniknięcia tych zagrożeń i sposobów radzenia sobie z nimi.
11.W związku z dynamicznie rozwijającymi się działaniami lokalnymi w dziedzinie programów o
charakterze profilaktycznym dla dzieci i młodzieży, prowadzonymi w czasie wakacji, dodrukowano
broszurę „Wakacyjna Polisa Trzeźwości dla naszych dzieci” (30.000 egzemplarzy) i ulotkę
„Quiz” (30.000 egzemplarzy) skierowaną do sprzedawców, a także kasetę „Alkohol kradnie
wolność” (500 sztuk).
12.Zapobieganie przemocy domowej jest jednym z najistotniejszych zadań Państwowej Agencji
Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Podstawowym działaniem na rzecz zwiększenia
wiedzy na temat skali i specyfiki tego zjawiska jest finansowanie i promowanie dwumiesięcznika
„Niebieska Linia” – pisma Ogólnopolskiego Porozumienia Osób i Organizacji Pomagających
Ofiarom Przemocy w Rodzinie. Jego odbiorcami są członkowie Porozumienia oraz placówki,
których statutowym zadaniem jest pomoc i praca na rzecz rodzin z problemami alkoholowymi
i grup ryzyka. Pismo ukazuje się w nakładzie 6.000 egzemplarzy.
13.Rok 2001 zdominowany był przez działania związane z kampanią przeciwko krzywdzeniu
i zaniedbywaniu dzieci „Dzieciństwo bez przemocy”. Na potrzeby kampanii przygotowano
i wydrukowano materiały informacyjno–edukacyjne w postaci plakatów oraz ulotek edukacyjnych
i informacyjnych: „Dzieciństwo bez przemocy” (40.000 egzemplarzy), „Mama i Tata” (150.000
egzemplarzy), „Jak wspierać kampanię” (30.000 egzemplarzy), które stały się narzędziami
do pracy dla ambasadorów kampanii i osób, którym bliskie były idee kampanii. Szczególną
publikacją przygotowaną z myślą o kampanii była książka Justyny Dąbrowskiej „Zrozumieć
dziecko” (nakład 5.000 egzemplarzy), która została napisana z myślą o rodzicach, aby mogli
rozwijać własne umiejętności rodzicielskie.
14.Podstawowym działaniem na rzecz przestrzegania bezpieczeństwa w miejscach publicznych
i miejscach pracy było dodrukowanie i promowanie broszury „Alkohol i kierowca” (nakład
10.000 egzemplarzy). Publikacja zawiera informacje niezbędne dla każdego kierowcy,
dotyczące prawa o ruchu drogowym, kwestii nietrzeźwych kierowców, sprawy uczestnictwa
osób nietrzeźwych w wypadkach na drogach i innych szkód wynikających ze spożywania przez
kierowców napojów alkoholowych.
15.W zakresie popularyzowania ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi
oraz Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych wśród
pracowników jednostek samorządowych i ministerstw wydano materiały dla członków gminnych
komisji rozwiązywania problemów alkoholowych – „Rekomendacje w sprawie realizowania
i finansowania programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych
w 2001 roku” w nakładzie 10.000 egzemplarzy, „Rozwiązywanie problemów alkoholowych.
Regulacje prawne i programy działania” (8.000 egzemplarzy), popularyzowano treść
„Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na
131
lata 2000–2005” oraz „Sprawozdania z realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości
i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w 2000 roku”.
16.W dziedzinie współpracy z Kościołem katolickim Agencja dofinansowuje dwumiesięcznik
„Trzeźwymi Bądźcie”, wydawany od 11 lat przez Ośrodek Apostolstwa Trzeźwości Warszawskiej
Prowincji Braci Mniejszych Kapucynów w Zakroczymiu. Odbiorcami pisma są duszpasterze oraz
osoby świeckie współpracujące z wyznaniowymi organizacjami propagującymi i wspierającymi
trzeźwość. Czasopismo zostało zatwierdzone przez władze kościelne jako ogólnopolskie pismo
trzeźwościowe i w tej chwili jest jedynym tego typu periodykiem. Ukazuje się w nakładzie 5.000
egzemplarzy.
17 Podstawowym działaniem na rzecz szerokiego informowania o nowych przedsięwzięciach w
zakresie wdrażania nowoczesnych programów profilaktycznych i programów terapeutycznych
realizowanych przez Agencję oraz wszelkich innych działaniach jest:
• prowadzenie własnej strony internetowej przez Agencję (www.parpa.pl),
• stałe wzbogacanie i aktualizacja materiałów prezentowanych na stronie www,
• stworzenie systemu łączności informatycznej, przekazywanie materiałów dziennikarzom,
• wydawanie „Monitora Problemów Alkoholowych” (nakład 1.000 egzemplarzy), biuletynu
prezentującego wszelkie przedsięwzięcia realizowane przez Agencję oraz takie, w których
Agencja współuczestniczy. Na jego łamach przedstawiane jest również to, co dzieje się
w profilaktyce i rozwiązywaniu problemów alkoholowych na świecie.
9.8. Program VIII – Wspieranie realizacji Narodowego Programu Profilaktyki
i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na szczeblu wojewódzkim
i centralnym
W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów:
A. Trudności organizacyjne i finansowe w realizacji zadań określonych w wojewódzkich programach
profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.
B. Ograniczona i dość powierzchowna w poprzednich latach współpraca w realizacji zadań
Narodowego Programu z większością ministerstw.
Prowadzone działania zmierzały do osiągnięcia następujących celów:
A. Merytorycznego, organizacyjnego i finansowego wsparcia samorządów województw w realizacji
wojewódzkich programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych
Realizacji wyżej przedstawionych celów służyły następujące działania:
1. W 2001 roku rozwijano współpracę z siecią Pełnomocników Zarządów Województw ds.
Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Jednym z ważnych elementów tej
współpracy były konsultacje podejmowane przez Agencję z Marszałkami Województw
oraz Pełnomocnikami Zarządów Województw w sprawie projektowanych zmian w ustawie
o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Rządowy projekt nowelizacji
wspomnianej ustawy przewidywał decentralizację decyzji dotyczących zasad obrotu hurtowego
napojami alkoholowymi (z wyjątkiem napojów spirytusowych) oraz przekazanie dotychczasowych
kompetencji Ministra Gospodarki w zakresie wydawania zezwoleń na obrót hurtowy piwem
i winem Marszałkom Województw. Kwestia ta była przedmiotem merytorycznych dyskusji oraz
szkoleń organizowanych przez Agencję dla Pełnomocników Zarządów Województw.
2. Współpracowano z samorządami województw koncentrując się na ulepszaniu dotychczasowych
działań profilaktycznych i naprawczych podejmowanych w ramach Wojewódzkich Programów
Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, w szczególności na pomaganiu
gminom w realizacji zadań własnych wynikających z ustawy o wychowaniu w trzeźwości
i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. PARPA współpracowała z większością pełnomocników także
w sferze edukacji publicznej – w ramach kampanii profilaktyczno–edukacyjnej „Nie truj się”
organizowanej wspólnie z Centrum Onkologii, pod patronatem sejmowej Komisji Zdrowia oraz
132
ogólnopolskiej kampanii „Dzieciństwo bez przemocy” dotyczącej krzywdzenia i zaniedbywania
dzieci w rodzinach alkoholowych. W obu tych przedsięwzięciach wielu pełnomocników osobiście
włączyło się w bezpośrednie działania medialne oraz współpracowało z różnymi instytucjami.
3. W 2001 roku odbyły się 4 narady szkoleniowe dla pełnomocników Zarządów Województw,
a większość z nich uczestniczyła również w ogólnopolskich konferencjach i seminariach
szkoleniowych organizowanych przez Agencję:
• dwie konferencje sieci „Gmin Wiodących” i „Dużych Miast” poświęcone budowaniu lokalnych
systemów pomocy dzieciom z rodzin z problemem alkoholowym (szerzej na ten temat
napisano w Programie X)
• seminarium naukowe „Dylematy i wyzwania profilaktyki problemowej” (więcej ja ten temat
napisano w Programie III);
• konferencja szkoleniowa „Perspektywy profilaktyki problemowej u progu trzeciego tysiąclecia”
(więcej ja ten temat napisano w Programie III);
4. W 2001 roku odbyła się również seria spotkań z przedstawicielami ministerstw i urzędów
centralnych poświęcona realizacji zadań określonych w Narodowym Programie Profilaktyki
i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2000–2005 przez urzędy centralne.
W spotkaniach tych uczestniczyli przedstawiciele Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej,
Ministerstwa Sprawiedliwości, Ministerstwa Gospodarki, Ministerstwa Edukacji Narodowej
i Sportu, Ministerstwa Infrastruktury oraz Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Efektem tych spotkań było podjęcie wspólnych, konkretnych działań dotyczących różnych
aspektów problemów alkoholowych np. interwencje wobec placówek terapii uzależnień
w sprawie przyjmowania na leczenie pacjentów sądownie zobowiązanych do podjęcia leczenia
odwykowego. Zaawansowane są również prace dotyczące standardów funkcjonowania
placówek socjoterapeutycznych oraz szkolnych i środowiskowych programów profilaktycznych
adresowanych do młodzieży. PARPA współpracuje w tym zakresie zarówno z Ministerstwem
Edukacji Narodowej i Sportu, jak i z Krajowym Biurem ds. Przeciwdziałania Narkomanii.
5. 17 grudnia 2001 roku w siedzibie Państwowego Zakładu Higieny odbyła się konferencja
poświęcona Narodowemu Programowi Zdrowia. Pomysł stworzenia takiego programu
zrodził się na początku lat osiemdziesiątych. Inicjatorem była Światowa Organizacja Zdrowia
(WHO), która przedstawiła strategię „Zdrowie dla wszystkich”. Do jej głównych celów należało
zmotywowanie rządów wszystkich krajów do wzmożonych działań na rzecz zdrowia. Dokument
przedstawiający europejską strategię „Zdrowie dla wszystkich” opublikowany został w 1985 roku
i zawierał 38 zadań dla poprawy zdrowia ludności. W Polsce w latach 1987 – 2000 opracowano
pięć kolejnych wersji Narodowego Programu Zdrowia. W najnowszym, opracowanym na lata
1996 – 2005, Narodowym Programie Zdrowia jako nadrzędny cel strategiczny podano: „poprawa
zdrowia i związanej z nim jakości życia ludności”. To co w programie najważniejsze, to stworzenie
skutecznego systemu profilaktyki, zdrowia i promocji. Jej twórcy pragną skoncentrować się
przede wszystkim na najważniejszej i najcenniejszej rzeczy, każdego człowieka – zdrowiu.
Główne zagrożenia dla zdrowia wynikają z wadliwego trybu życia, a przede wszystkim ze zbyt
małej aktywności fizycznej, nieprawidłowego sposobu żywienia, palenia tytoniu, nadmiernego
spożywania alkoholu, używania substancji psychoaktywnych. Coraz poważniejszym problemem
staje się również „chorobliwa otyłość” polskiego społeczeństwa. Są to obszary życia, w których
świadoma i dobra edukacja oraz działania profilaktyczne mogą uchronić przed wieloma
poważnymi chorobami. Zapobiegawcze działania są o wiele tańszym sposobem dbania
o zdrowie społeczeństwa. Najważniejsze wnioski konferencji dotyczyły tego, iż Narodowy
Program Zdrowia jest wciąż za mało znany wśród pracowników i menadżerów służby zdrowia
jak i wśród pacjentów i mediów. Z niedoinformowania wynika jeszcze jeden mankament – brak
współpracy pomiędzy ministerstwami, organizacjami, szpitalami, szkołami, słowem wszystkimi,
którzy mogliby wiele zrobić na rzecz programu. W wyniku tych wszystkich niedociągnięć państwo
ponosi ogromne koszty specjalistycznego leczenia i hospitalizacji, której w wielu wypadkach
można było uniknąć. Czwartym punktem Narodowego Programu Zdrowia jest Narodowy
Program Profilaktyki Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i w ramach tego programu
określa zadania i cele w profilaktyce rozwiązywania problemów alkoholowych.
133
9.9. Program IX – Inicjowanie i koordynacja badań naukowych, ekspertyz
oraz monitorowanie problemów alkoholowych i realizacji zadań wynikających
z ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi
W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów:
A. Niewystarczająca ilość wartościowych badań opisujących i monitorujących różne aspekty
problemów alkoholowych w Polsce.
B. Niewystarczająca ilość wartościowych diagnoz i analiz sięgających w głąb różnorodnych zjawisk
i problemów społecznych oraz ekonomicznych, przedstawiających rzeczywistość z perspektywy
problemów alkoholowych.
Prowadzone działania zmierzały do osiągnięcia następujących celów:
A. Lepsze zrozumienie wybranych zjawisk społecznych, ich przyczyn i skutków oraz wzajemnych
związków widzianych z perspektywy problemów alkoholowych.
B. Poznanie opinii różnych grup społecznych na temat oczekiwanych kierunków i form działania,
podejmowanych na rzecz rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania przemocy
w rodzinie.
C. Poznanie najbardziej wartościowych wyników badań z zakresu rozwiązywania problemów
alkoholowych prowadzonych na świecie.
Realizacji wyżej wymienionych celów służyły następujące działania:
1. Kontynuowała swą pracę powołana przez Dyrektora PARPA oraz Instytut Psychiatrii i Neurologii
Rada Programowa ds. Badań nad Problemami Związanymi z Alkoholem, która tak jak co roku
zorganizowała otwarty konkurs na badania naukowe w dziedzinie problemów alkoholowych. W 2001
roku Rada zaakceptowała i zatwierdziła do realizacji 11 projektów badawczych:
• Poszukiwanie reakcji behawioralnych w obrębie przekaźnictwa dopaminergicznego,
skorelowanych z podatnością na uzależnienie od alkoholu w modelu laboratoryjnym.
Kierownik tematu: prof. dr hab. Wojciech Kostowski, Instytut Psychiatrii i Neurologii
• Działanie etanolu na wykorzystanie aminokwasów do syntezy glukozy i glutaminy w kanalikach
kory nerki królika w warunkach normy i cukrzycy doświadczalnej. Kierownik tematu: prof. dr
hab. Jadwiga Bryła, Uniwersytet Warszawski
• Obraz rodziny z problemem alkoholowym w oczach jej członków. Kierownik tematu: prof. dr
hab. Irena Namysłowska, Instytut Psychiatrii i Neurologii
• Analiza komórek immunokompetentnych w narządach noworodków szczurzych pochodzących
od samic pojonych alkoholem podczas ciąży i/lub w okresie karmienia. Kierownik tematu: dr
hab. Teresa Wierzba–Bobrowicz, Instytut Psychiatrii i Neurologii
• Wpływ polimorfizmu enzymu konwertującego angiotensynę (ACE) na rozwój miażdżycy u
uzależnionych od alkoholu. Kierownik tematu: dr Maria Rodo, Instytut Psychiatrii i Neurologii
• Przydatność w badaniach przesiewowych oznaczania β–heksozoaminidazy do identyfikacji
osób pijących szkodliwie i ryzykownie. Kierownik tematu: dr Ewa Taracha, Instytut Psychiatrii
i Neurologii
• Psychospołeczne uwarunkowania wzrostu vs redukcji intensywności picia alkoholu w okresie
od dorastania do wczesnej dorosłości. Kierownik tematu: dr Ewa Stępień, Instytut Psychiatrii
i Neurologii
• Nadużywanie alkoholu a bezdomność. Kierownik tematu: dr Antoni Zieliński, Instytut
Psychiatrii i Neurologii
• Ewaluacja procesu wspomagania rozwoju psychospołecznego dzieci z rodzin z problemem
alkoholowym w świetlicy terapeutycznej. Kierownik tematu: mgr Wioletta Junik, Akademia
Bydgoska im. K. Wielkiego
• Ocena przydatności i funkcjonowania metody krótkiej interwencji w szkole. Kierownik tematu:
mgr Anna Borucka, Instytut Psychiatrii i Neurologii
• Ocena pilotażowego wdrożenia programu wczesnej profilaktyki alkoholowej Project
134
Northland. Część druga: Amazing Alternatives. Kierownik tematu: mgr Agnieszka Pisarska,
Instytut Psychiatrii i Neurologii
2. Przeprowadzono analizę raportów wojewódzkich omawiających realizację ustawy
o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi na poziomie województw oraz
szereg informacji dotyczących współpracy samorządów województw z gminami. Zgromadzone
dane dotyczyły m.in. programów profilaktycznych realizowanych w szkołach (dla dzieci,
nauczycieli i rodziców), programów socjoterapeutycznych dla dzieci z rodzin alkoholowych,
działalności grup samopomocowych, zakresu świadczeń udzielanych przez placówki terapii
uzależnień, programów pomocowych dla ofiar przemocy w rodzinie, punktów konsultacyjnych dla
osób z problemem alkoholowym, telefonów zaufania, środków finansowych wykorzystywanych
na te działania przez samorządy gminne.
3. Na zlecenie PARPA Instytut Psychologii Zdrowia zrealizował następujące projekty badawcze:
• „Żołnierze 2001” przy współpracy z Ministerstwem Obrony Narodowej dokonano badań
ankietowych, w grupie około 2.000 osób. Celem projektu było: empiryczna analiza konsumpcji
alkoholu i innych używek w populacji żołnierzy zasadniczej służby wojskowej oraz nakreślenie
dalszych kierunków rozwoju działań profilaktycznych dla tej populacji.
• „Pracownicy świetlic socjoteraputycznych, charakterystyka badanych ich doświadczeń
życiowych i zawodowych”. Badania przeprowadzono w trakcie IV Ogólnopolskiej Konferencji
„Pomoc dzieciom z rodzin alkoholowych” (Sobieszewo 2001)). Wyniki posłużą do planowania
pracy, zwłaszcza w aspekcie szkoleń dla osób pracujących z dziećmi z rodzin z problemem
alkoholowym.
• zbiór projektów badawczych analizujących przebieg i efekty terapii prowadzonej z różnymi
grupami pacjentów w placówkach lecznictwa odwykowego i w systemie przeciwdziałania
przemocy w rodzinie:
• Ewaluacja procesu terapii i efektów leczenia osób uzależnionych od alkoholu,
• Ewaluacja procesu terapii i efektów leczenia osób współuzależnionych,
• Ocena efektów programów szkoleniowych,
• Ewaluacja procesu terapii Dorosłych Dzieci Alkoholików,
• Badania nad przemocą domową i innymi zjawiskami.
Szczegółowe wnioski z tych badań zawarte są w merytorycznych rozdziałach
Sprawozdania.
9.10. Program X – Wspieranie rozwoju lokalnych systemów rozwiązywania
problemów alkoholowych
W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów:
A. Błędne koncepcje i zbyt niski poziom realizacji gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania
problemów alkoholowych.
B. Niewłaściwe decyzje finansowe i merytoryczne dotyczące realizacji gminnych programów.
C. Potrzeba dostosowania działań dotyczących profilaktyki i rozwiązywania problemów
alkoholowych do specyfiki środowiska lokalnego, będącego miejscem ich realizacji.
D. Potrzeba gromadzenia i porządkowania danych w związku z realizacją zadań wynikających
z ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
E. Zróżnicowane jakościowo zaangażowanie organizacji pozarządowych, w działania profilaktyki
i rozwiązywania problemów alkoholowych w społecznościach lokalnych.
F. Potrzeba inicjowania aktów prawnych w zakresie polityki dotyczącej alkoholu i problemów
alkoholowych.
Prowadzone działania zmierzały do osiągnięcia następujących celów:
A. Wspieranie samorządów gminnych w tworzeniu i realizacji gminnych programów profilaktyki
i rozwiązywania problemów alkoholowych.
B. Wspieranie samorządów gminnych w sferze decyzji i działań związanych z wydawaniem i cofaniem
135
C.
D.
E.
F.
G.
H.
zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych, tworzeniem prawa lokalnego związanego z lokalną
polityką ograniczania dostępności alkoholu (liczba i zasady usytuowania miejsc sprzedaży napojów
alkoholowych; określenie miejsc, obiektów, określonych obszarów gminy, gdzie należałoby
wprowadzić czasowy lub stały zakaz sprzedaży, podawania, spożywania oraz wnoszenia
alkoholu).
Wspieranie pełnomocników/koordynatorów ds. profilaktyki i rozwiązywania problemów
alkoholowych, członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych
w zdobywaniu niezbędnej wiedzy dla realizacji zadań wynikających z ustawy o wychowaniu
w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
Wspieranie, dokumentowanie i upowszechnianie działań gmin – spośród charakterystycznych
dla danej kategorii (wiejskie, małe i średnie miejskie, duże miejskie) – których działania uznano
za wiodące w obszarze profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych;
Wspieranie, opiniowanie i pracy nad pojawiającymi się projektami nowelizacji ustawy
o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
Monitoring realizacji gminnych programów oraz przygotowanie sprawozdań i opracowań
dotyczących realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
Współpraca i wspieranie organizacji pozarządowych, zaangażowanych w działania profilaktyki
i rozwiązywania problemów alkoholowych w społecznościach lokalnych. Współpraca
z Kościołem Katolickim.
Zacieśnienia współpracy z duszpasterzami trzeźwości działającymi w Kościele katolickim –
opracowanie wspólnie z Zespołem Apostolstwa Trzeźwości działającym przy Komisji Episkopatu
Polski specjalnego przewodnika dla duszpasterzy trzeźwości
Realizacji wyżej wymienionych celów służyły następujące działania:
1. Wspierano samorządy gminne przy opracowywaniu nowych gminnych programów
profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych opartych o specyficzne potrzeby
lokalnych społeczności. Konsultowano nadesłane projekty programów (ich strukturę, zasadność
projektowanych działań, zgodność z prawem). Zdecydowana większość nadsyłanych do
konsultacji programów gminnych nie była oparta o diagnozę problemów występujących
w środowisku lokalnym. Stwarzało to ryzyko podejmowania działań nieadekwatnych,
przypadkowych, bez jednolitej i poddawalnej ewaluacji koncepcji. Idące w ślad za tym projekty
wydatkowania środków finansowych, w większości pochodzących z opłat za korzystanie
z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych (które zgodnie z art. 182 ustawy o wychowaniu
w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi „mogą być wykorzystywane jedynie na realizację
gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych”) było pozbawione
podstaw merytorycznych. Podejmowano interwencje w celu usunięcia błędnych sformułowań.
Przeprowadzono kilkadziesiąt interwencji, które w zdecydowanej większości doprowadziły do
wprowadzenia niezbędnych zmian. Przy podejmowaniu interwencji posiłkowano się wynikami
kontroli NIK dotyczącej sposobu wydatkowania środków publicznych na zadania w zakresie
przeciwdziałania alkoholizmowi.
2. Odpowiedziano na ok. 700 pism związanych bezpośrednio z problemami samorządów gminnych.
Udzielano pomocy merytorycznej w tworzeniu uchwał rad gmin zwłaszcza gminnych
programów. Przedmiotem wielu pytań ze strony organów samorządów oraz przedsiębiorców
prowadzących sprzedaż napojów alkoholowych były wątpliwości związane z interpretacją
przepisów prawnych dotyczącym procedury wydawania i cofania zezwoleń na sprzedaż napojów
alkoholowych, szczególnie pobierania opłat za korzystanie z zezwoleń. Zdecydowana większość
pytań miała związek z nowelizacją ustawy, która zmieniała sposób naliczania tych opłat. Ponadto
pytania z gmin w dużej części dotyczyły wątpliwości związanych z planowaniem zadań w ramach
gminnego programu i ich merytorycznego związku z zadaniami ustawy o wychowaniu w trzeźwości
i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Odpowiedzi na najważniejsze i najczęściej pojawiające się
pytania ze strony gmin zostały umieszczone na stronie internetowej Agencji.
3. W ciągu roku udzielono ponad 4.000 porad telefonicznych członkom gminnych komisji,
pracownikom samorządów lokalnych oraz radnym w dziedzinie nowoczesnych metod
136
4.
5.
6.
6.
przeciwdziałania problemom alkoholowym, wielokrotnie spotykano się z przedstawicielami
samorządów gminnych, instytucji i organizacji w siedzibie Agencji oraz w poszczególnych
gminach. Duża część pytań dotyczyła znowelizowanych przepisów ustawy o wychowaniu w
trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi dotyczących naliczania opłat za korzystanie z
zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych.
Pełnomocnicy zarządów gmin, koordynatorzy gminnych programów oraz członkowie gminnych
komisji byli wspierani udziałem pracowników Agencji w szkoleniach organizowanych
lokalnie (przez gminy – najczęściej w koalicji kilku sąsiadujących gmin jednocześnie) lub przez
pełnomocników zarządów województw. Nadzorowano również program merytoryczny szkolenia
dla nowych członków gminnych komisji organizowanego przez Centrum Profilaktyki i Terapii
Problemów Alkoholowych – Fundację ETOH.
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi
jednostki samorządu terytorialnego są obowiązane do podejmowania działań zmierzających do
ograniczania spożycia napojów alkoholowych oraz zmiany struktury ich spożywania, inicjowania
i wspierania przedsięwzięć mających na celu zmianę obyczajów w zakresie sposobu spożywania
tych napojów, działania na rzecz trzeźwości w miejscu pracy, przeciwdziałania powstawaniu
i usuwania następstw nadużywania alkoholu, a także wspierania działalności w tym zakresie
organizacji społecznych i zakładów pracy. Aby wzmocnić realizację tych zadań kontynuowano
rozpoczęte w 2000 roku szkolenie dla pracowników Powiatowych Centrów Pomocy
Rodzinie pod nazwą Studium Pomocy Rodzinie. Realizatorem szkolenia na zlecenie PARPA
był Instytut Psychologii Zdrowia.
Cele, stawiane przed szkoleniem, można określić następująco:
• zdobycie podstawowej wiedzy o psychologicznym funkcjonowaniu rodziny;
• zwiększenie wiedzy o psychologicznych prawidłowościach rozwojowych dzieci i zjawiskach
towarzyszących dojrzewaniu;
• pogłębienie wiedzy o najczęściej pojawiających się przejawach problemów społecznych,
tzn. o uzależnieniu od alkoholu, o współuzależnieniu, narkomanii, przemocy domowej,
psychologicznych skutkach biedy, zjawiskach towarzyszących samotnemu rodzicielstwu
i budowaniu rodziny zastępczej;
• nauka nawiązywania kontaktu z osobą zgłaszającą się po pomoc;
• zdobycie umiejętności postawienia diagnozy problemowej rodzinie, która tej pomocy
potrzebuje;
• nauka przeprowadzenia podstawowych interwencji w zakresie nie przekraczającym
kompetencji PCPR.
W roku bieżącym, w odpowiedzi na zgłaszane przez uczestników potrzeby, w ramach studium
przeprowadzono warsztat pracy z Dorosłymi Dziećmi Alkoholików. Ważnym celem szkolenia
było przekazanie wiedzy i umiejętności potrzebnych do organizowania współpracy instytucji
i służb społecznych koniecznych do stworzenia planu kompleksowych oddziaływań wobec
wspomaganej rodziny. W 2001 roku w szkoleniu brało udział 110 osób zatrudnionych w
PCPR–ach. Inni uczestnicy to współpracujący z PCPR kuratorzy sądów rodzinnych, pracownicy
ośrodków kryzysowych, pracownicy Ośrodków Pomocy Społecznej.
W dniach 9–11 maja 2001 roku w Rynii k. Warszawy zorganizowano konferencję dla
z przedstawicieli Samorządów Dużych Miast, realizujących Miejskie Programy Profilaktyki
i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Określenia „Duże Miasta” używamy umownie dla
oznaczenia dużych ośrodków miejskich (ok. 80–100 tys. mieszkańców), z którymi PARPA
utrzymuje bliski kontakt, i które są jej partnerami w szeregu działaniach. Wiodącym tematem
obecnej konferencji była pomoc dzieciom z rodzin z problemem alkoholowym. Szczególny nacisk
położono na rozwiązania systemowe tej pomocy, tzn. angażujące w sposób uporządkowany
jak największą ilość służb, instytucji i organizacji, przy wypracowanej komunikacji (formalnej
i nieformalnej) między nimi. Mając na uwadze złożoność problemów dzieci w rodzinach
z problemem alkoholowym, staje się coraz bardziej niezbędnym tworzenie takich rozwiązań
we wszystkich społecznościach lokalnych. Na tym zagadnieniu skoncentrowany był
wykład otwierający konferencję. Konferencje tego typu już tradycyjnie stają się okazją do
137
zaprezentowania (i poddania pod dyskusję z udziałem słuchaczy) rozwiązań już istniejących,
czy też prób ich tworzenia. Podobnie w Ryni, zaproszeni przedstawiciele samorządów:
Zielonej Góry, Przemyśla oraz Gdańska, zaprezentowali funkcjonujące w ich miastach
formy pomocy dzieciom, akcentując elementy współpracy i systemowości rozwiązań. Należy
podkreślić duży profesjonalizm wszystkich trzech prezentujących i duże zainteresowanie,
jakie ich wypowiedzi wzbudziły. Znacznie różniąca się od pozostałych, ale budząca duże
zainteresowanie była prezentacja nowej kampanii edukacyjnej „Piwo to też alkohol”,
skierowanej przede wszystkim do dzieci i młodzieży (grupa celowa kampanii to populacja
w wieku 12–25 lat), której organizatorem jest miasto Wrocław. Kampanię tę, z całym bagażem
niezwykle sympatycznych gadżetów zaprezentowała zatrudniona dla celów kampanijnych przez
Urząd Miasta Wrocławia profesjonalna agencja reklamowa. Dla niektórych nową, przez innych
odebraną jako potwierdzającą prowadzone już działania, stała się zachęta do podejmowania
przez Gminne Komisje Rozwiązywania Problemów Alkoholowych działań o charakterze
monitorujacym sytuację dziecka w rodzinach z problemem alkoholowym. Jak podkreślił Dyrektor
PARPA, są to dzieci, które w przeważającej liczbie znamy z nazwiska, przede wszystkim jako dzieci
pacjentów lecznictwa odwykowego. Dodając do tego dzieci osób, wobec których podejmowane
były przez Gminne Komisje działania zmierzające do orzeczenia o zobowiązania do leczenia
odwykowego, dzieci, które były ofiarami lub świadkami przemocy w rodzinie (a o takich aktach
informację posiadają ww. komisje), uzyskujemy kilkusettysięczną rzeszę dzieci, których warunki
rodzinne, domowe, są powodem do cierpienia, narastających dysfunkcji; dzieci, którym pomoc
jest konieczna. Takie możliwości koordynujące, monitorujące prowadzone działania pomocowe,
zaangażowanie odpowiednich instytucji i organizacji, znajdują się w rękach Komisji, które mogą
i powinny podejmować taki wysiłek. Istotne zainteresowanie wzbudziły informacje o nowelizacji
ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Nowelizacja ta tworzy nową
perspektywę dla samorządów dając im nowe instrumenty prawne i nowe kompetencje w zakresie
rozwiązywania problemów alkoholowych. Ważnym tematem dyskusji stały się także prezentacje
PARPA, dotyczące nowych lub odnowionych obszarów zaangażowania PARPA i zaproszenie
do współpracy Dużych Miast, przede wszystkim – zbliżający się okres wakacji, który zawsze
jest czasem wzmożonego zagrożenia bezpieczeństwa dzieci i młodzieży, zwłaszcza w związku
z alkoholem. Jak co roku, a szczególnie intensywnie obecnie, będzie prowadzona wymiana informacji
o rodzaju działań, motywowanie do podejmowania wysiłku przez poszczególne społeczności
lokalne, głównie w związku z realizacją zakazu sprzedaży alkoholu nieletnim, i na ewentualne
skutki spożywania go przez nieletnich, którym często – pomimo zakazu – udaje się nabyć alkohol.
W PARPA rozpocznie intensywną pracę centrum informacyjne, promujące najciekawsze działania,
starając się rozszerzyć obszary ich realizacji. Duże zainteresowanie wzbudziła dyskusja na temat
współpracy samorządów gminnych i placówek lecznictwa odwykowego. Coraz bardziej staje się
widoczna potrzeba bezpośredniego zaangażowania samorządów gmin w ratowanie upadających
(paradoksalnie także bardzo dobrych) placówek odwykowych. Reforma opieki zdrowotnej
doprowadziła do znaczącego utrudnienia dostępności gwarantowanej (wszystkim potrzebującym
obywatelom naszego kraju) pomocy terapeutycznej w tym zakresie.
7. W dniach 23–25 kwietnia 2001 roku w Rynii odbyła się konferencja blisko 100 pełnomocników
gmin wiodących, wyłonionych na podstawie ankiet gminnych opracowywanych przez PARPA oraz
rekomendacji Pełnomocników Zarządów Wojewódzkich. Gminy wiodące podejmują do realizacji
wszystkie zadania zapisane w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi,
a sposób prowadzenia działań w zdecydowanej większości tych gmin ma charakter innowacyjny.
Tematem wiodącym obydwu konferencji były najnowsze zmiany w ustawie o wychowaniu w
trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz praktyczne konsekwencje dla działalności
samorządów. Podczas konferencji pracowano również nad stworzeniem projektu systemu pomocy
dla dzieci z rodzin alkoholowych w środowisku lokalnym pomyślanego jako kontynuacja kampanii
„Dzieciństwo bez przemocy”.
8. W dniach 26 – 27 listopada odbyła się w Rynii koło Warszawy konferencja, w której uczestniczyli
przedstawiciele Dużych Miast oraz Gmin Wiodących. Temat spotkania brzmiał: „Rozwiązywanie
problemów alkoholowych – nowe wyzwania”. Konferencja skoncentrowała się wokół dwóch
138
najważniejszych zagadnień – praktycznych rozwiązań związanych z ustawą o wychowaniu w
trzeźwości oraz planów rozwiązań ochrony rodziny przed przemocą i pomocy ofiarom przemocy.
Dużym zainteresowaniem cieszył się wykład na temat możliwości realizacji jednego z punktów
ustawy – gmina jako oskarżyciel publiczny ( Art. 4 ust. 1 pkt 6). Stosowanie tego punktu ustawy
to jedno z zadań, które stoi przed przedstawicielami gminy, i które wciąż wzbudza wiele
wątpliwości i pytań. Rola gminy jako oskarżyciela publicznego odnosi się przede wszystkim do
łamania prawa dotyczącego reklamy napojów alkoholowych oraz nieprzestrzegania przepisu
mówiącego o zakazie sprzedaży alkoholu dzieciom i młodzieży poniżej 18 roku życia. Wykład
zatytułowany „Diagnozowanie i planowanie pomocy dla rodziny alkoholowej – nowe perspektywy
dla gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych” w dużym stopniu dotyczył
mechanizmów powstawania przemocy w rodzinie oraz sposobom jej zapobiegania i pomocy
krzywdzonym osobom. Podkreślono rolę rodziny, lokalnej społeczności, pracowników gminy,
pracodawców, kościoła w przeciwdziałaniu przemocy i wspieraniu krzywdzonych członków
rodziny. Pierwszy dzień zakończono dyskusją panelową zatytułowaną „Instytucja sądowego
zobowiązania do leczenia a inne formy ochrony rodzin przed przemocą – realizacja przez
gminy art. 4[1] ust. 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi”.
Drugi dzień konferencji to przede wszystkim omówienie kampanii „Dzieciństwo bez przemocy”
z perspektywy samorządów gminnych oraz wprowadzania procedury „Niebieskie Karty”. Dyskusja
kończąca listopadowe spotkanie skupiła się wokół potrzeby stworzenia stowarzyszenia gmin.
Samorządowcy podkreślali potrzebę wymiany doświadczeń i współpracy pomiędzy gminami.
Wniosek dotyczący próby stworzenia takiego stowarzyszenia był najważniejszym akcentem
kończącym konferencję.
9. W związku z trwającymi w 2001 roku pracami legislacyjnymi nad nowelizacją ustawy
o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi powołano Zespół Konsultacyjny
składający się z przedstawicieli gmin, celem bieżących konsultacji proponowanych projektów
zmian. Wraz z członkami Zespołu Konsultacyjnego, pracownicy PARPA uczestniczyli w pracach
komisji sejmowych i senackich związanych z projektem nowelizacji.
10. Dużą pomocą dla samorządów gminnych w trakcie realizacji zadań ustawowych było
opracowanie Rekomendacji do wybranych elementów gminnego programu. Treść publikacji
dotyczyła głównie szerokich zmian wprowadzonych do ustawy o wychowaniu w trzeźwości
i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, także nowej procedury ustawowego obowiązku występowania
gmin przed sądem w charakterze oskarżyciela publicznego w sprawach łamania zakazu
reklamy i sprzedaży alkoholu nieletnim. Wskazano również katalog zadań rekomendowanych
do realizacji w roku 2002 w zakresie zwiększania dostępności pomocy terapeutycznej, rozwoju
pomocy socjoterapeutycznej dla dzieci z rodzin alkoholowych oraz przeciwdziałania przemocy
domowej. Rekomendacje zostały rozesłane do wszystkich gmin w Polsce.
11. W związku z nowelizacją ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi
w zakresie reklamy i promocji napojów alkoholowych wysłano informację z komentarzem
o nowych przepisach prawnych do stacji telewizyjnych i radiowych, potencjalnych zleceniodawców
kampanii reklamowych oraz agencji reklamowych specjalizujących się w przygotowaniu reklam
piwa.
12. Utrzymywano stały kontakt z wieloma organizacjami pozarządowymi zaangażowanymi
w profilaktykę i rozwiązywanie problemów alkoholowych w społecznościach lokalnych.
Szczególną troską PARPA objęte były stowarzyszenia abstynenckie, tworzone przez osoby,
które w przeszłości osobiście doświadczyły tragedii związanych z alkoholem, a obecnie angażują
się w pomoc innym. Pracownicy Agencji byli uczestnikami wielu organizowanych lokalnie, przez
stowarzyszenia abstynenckie, konferencji szkoleniowych.
13. W dniach 28–31 maja i 18–20 czerwca 2001 roku we współpracy z Ośrodkiem Apostolstwa
Trzeźwości w Zakroczymiu przeprowadzono szkolenia dla księży – członków gminnych
komisji rozwiązywania problemów alkoholowych. Szkolenie obejmowało wiedzę na
temat uzależnienia od alkoholu, jego wpływu na rodzinę oraz specyficzną sytuacje dzieci
wychowujących się w rodzinach alkoholowych. Omówiono również strategie pomocy ofiarom
przemocy w rodzinie. Podczas szkolenia szczególnie akcentowano, znaczącą rolę jako mogą
139
odegrać księża, jako członkowie gminnych komisji, w swoim środowisku lokalnym.
14. Bardzo użytecznym działaniem było gromadzenie informacji w formie Gminnej Bazy Danych,
w której znalazły się dane z 85% polskich gmin (2109 gmin), pozwalając tym samym na
zdiagnozowanie jakości działań prowadzonych w gminach oraz monitorowanie dynamiki
zjawiska poprzez porównanie z danymi zebranymi w latach ubiegłych.
15. Aby zwiększyć liczbę osób profesjonalnie przygotowanych do lokalnych działań w sferze
rozwiązywania problemów alkoholowych, stworzyć miejsce wymiany doświadczeń, a także
dostarczać informacji i nowych rozwiązań systemowych w 2001 roku opublikowano 12 numerów
miesięcznika „Świat Problemów”. (Szerzej o tym zadaniu przy opisie działań w ramach
programu VII.)
9.11. Program XI – Inne (interwencje, legislacja, współpraca zagraniczna)
W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów:
A. Niska skuteczność w egzekwowaniu ustawowego zakazu reklamy napojów alkoholowych oraz
powszechne jego omijanie poprzez tzw. kryptoreklamę.
B. Poszukiwanie dodatkowych środków finansowych na zadania samorządów wojewódzkich i powiatowych
określone w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
C. Krytyczna ocena dotycząca możliwości ochrony praw obywatelskich osób zatrzymanych
w izbach wytrzeźwień oraz licznych wątpliwości związanych z zasadami funkcjonowania
i finansowania tych placówek.
Prowadzone działania zmierzały do osiągnięcia następujących celów:
A. Poprawa skuteczności egzekwowania prawa zakazującego reklamy napojów alkoholowych.
B. Dalsza decentralizacja rynku napojów alkoholowych poprzez przekazanie samorządom
województw dotychczasowych kompetencji Ministra Gospodarki w zakresie wydawania
zezwoleń na obrót hurtowy piwem i winem.
C. Stworzenie prawnych możliwości dofinansowywania wojewódzkich programów profilaktyki
i rozwiązywania problemów alkoholowych w ramach środków pozabudżetowych.
D. Stworzenie możliwości lepszej ochrony praw obywatelskich dla osób zatrzymanych w izbach
wytrzeźwień oraz zracjonalizowania zasad działania i finansowania tych placówek.
Realizacji wyżej wymienionych celów służyły następujące działania:
1. W 2001 roku Sejm RP po raz kolejny znowelizował ustawę o wychowaniu w trzeźwości
i przeciwdziałaniu alkoholizmowi wprowadzając szereg istotnych zmian w różnych
obszarach jej funkcjonowania. Nowe regulacje prawne objęły zarówno sferę rynku napojów
alkoholowych, jak i kwestie dostępności alkoholu dla osób nieletnich, nietrzeźwości
w miejscach publicznych oraz reklamę napojów alkoholowych. Wspomniana nowelizacja była
jedną z najbardziej obszernych i jednocześnie najważniejszych zmian w tej ustawie w ostatnich
latach. Przedstawiciele Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz
współpracujący z nią eksperci z zakresu profilaktyki problemów alkoholowych (przedstawiciele
samorządów gminnych, organizacji pozarządowych oraz jednostek i instytucji profesjonalnie
zajmujących się problemami alkoholowymi) uczestniczyli w pracach legislacyjnych, biorąc udział
w posiedzeniach sejmowej komisji zdrowia oraz przygotowując analizy i materiały do dyskusji.
Agencja aktywnie współpracowała również z komisjami senackimi konsultując propozycje
poprawek do nowelizacji ustawy.
Najważniejsze zmiany wynikające z nowelizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości
i przeciwdziałaniu alkoholizmowi dotyczyły:
• przekazania dotychczasowych kompetencji Ministra Gospodarki w zakresie wydawania
zezwoleń na obrót hurtowy piwem i winem marszałkom województw;
• przekazania środków finansowych za wydawanie zezwoleń pobieranych przez samorządy
województw na realizację wojewódzkich programów profilaktyki i rozwiązywania problemów
alkoholowych;
140
• rozszerzenia kompetencji samorządów gminnych i Państwowej Agencji Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych poprzez przekazanie im prawa do występowania przed sądem
– w charakterze oskarżyciela publicznego – w sprawach dotyczących sprzedaży napojów
alkoholowych osobom nieletnim i nietrzeźwym oraz w przypadku reklamy napojów
alkoholowych;
• zmiany kwalifikacji prawnej czynu, jakim jest sprzedaż alkoholu osobom nieletnim i nietrzeźwym
– działanie takie stało się przestępstwem (poprzednio było to wykroczenie);
• przyznania specjalnych uprawnień sprzedawcom napojów alkoholowych –uzyskali oni
ustawowe prawo do żądania okazania przez klienta dokumentu potwierdzającego jego
pełnoletniość;
• uniemożliwienia omijania obowiązującego dotychczas zakazu reklamy napojów alkoholowych
np. poprzez dopisanie słów „piwo bezalkoholowe” lub świadome wykorzystywanie podobieństwa
znaków towarowych producentów alkoholu w reklamach produktów i usług pozornie niezwiązanych z
alkoholem np. łódka „BOLS”, WTK „Soplica”;
• stworzenia możliwości legalnego prowadzenia reklamy i promocji piwa w określonych
miejscach (np. wewnątrz lokali gastronomicznych, hurtowni alkoholu) oraz w określonych
mediach (np. w prasie dla dorosłych) na ściśle określonych warunkach – wcześniej w Polsce
obowiązywał całkowity i bezwyjątkowy zakaz reklamowania napojów alkoholowych;
• określenia zasad regulujących możliwość informowania o sponsorowaniu imprez sportowych,
koncertów muzycznych i innych imprez masowych przez producentów i dystrybutorów
napojów alkoholowych;
• wprowadzenia nowego trybu powoływania gminnych komisji rozwiązywania problemów
alkoholowych oraz rozszerzenia zakresu działania tych komisji – m.in. opiniowanie wniosków w
sprawie cofania zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych;
• wprowadzenia możliwości funkcjonowania alternatywnych wobec izb wytrzeźwień placówek
dla osób nietrzeźwych (utworzonych lub wskazanych przez samorządy gminne) oraz
stworzenia prawnych podstaw do składania zażaleń do sądu w sprawie doprowadzenia lub
zatrzymania w izbie wytrzeźwień.
2. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych aktywnie włączyła się również
w prace legislacyjne dotyczące ustawy prawo o ruchu drogowym. Opracowany przez Agencję
i wspierany przez Ministra Zdrowia projekt zmian do tej ustawy przewidywał wprowadzenie
specjalnego programu edukacyjno–rehabilitacyjnego dla nietrzeźwych kierowców zatrzymanych
przez Policję za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości. Podobne programy z dużym
powodzeniem od kilku lat funkcjonują w niektórych krajach Unii Europejskiej (Niemcy, Szwecja,
Dania, Belgia, Holandia itd.), a także w Stanach Zjednoczonych. W wymienionych państwach
obowiązuje prawo zobowiązujące nietrzeźwych kierowców, którym w związku z kierowaniem
pojazdem w stanie nietrzeźwości odebrano prawo jazdy, do uczestnictwa w specjalnych programach
profilaktyczno–terapeutycznych (finansowanych przez samych kierowców). Zaświadczenie
o ukończeniu wspomnianego programu jest jednym z warunków odzyskania zatrzymanego prawa
jazdy. Wyniki badań przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych pokazują, iż po wprowadzeniu
programów dla nietrzeźwych kierowców w latach 1982–1997 liczba ofiar śmiertelnych
w wypadkach związanych z użyciem alkoholu spadła tam aż o 36% (National Highway Traffic
Safety Administration, 10th Special Report to the U.S. Congress on Alcohol and Health, June
2000). W 2000 roku Policja w Polsce skierowała 130.861 wniosków do kolegiów ds. wykroczeń za
kierowanie pojazdami w stanie nietrzeźwym. Niemal co 10 wypadek, jaki zdarzył się na polskich
drogach, był spowodowany przez nietrzeźwego kierowcę – w 2000 roku takich wypadków było
5.243. W tym samym roku nietrzeźwi uczestniczyli w 9.367 wypadkach drogowych (ponad 16%
spośród wszystkich wypadków jakie zdarzyły się w 2000 roku). W wypadkach spowodowanym
przez nietrzeźwych kierowców straciło życie w 2000 roku 676 osób a rannych zostało 7.247.
Oznacza to, iż co 10 ofiara śmiertelna na polskich drogach to ofiara nietrzeźwego kierowcy.
W porównaniu do roku 1999 nastąpił wzrost liczby wypadków spowodowanych przez nietrzeźwych
kierowców o 3,3%. (Wypadki drogowe w Polsce, Wydział Ruchu Drogowego Komendy Głównej
Policji, Warszawa 2001) Wyniki badań zrealizowanych na zlecenie PARPA przez Pracownię Badań
141
Społecznych w Sopocie w listopadzie 2000 roku – na reprezentatywnej, losowej próbie dorosłych
Polaków – pokazują, iż co trzeci badany (32%) był w ciągu ostatnich 12 miesięcy świadkiem
sytuacji, gdy osoba nietrzeźwa kierowała samochodem lub innym pojazdem mechanicznym, zaś
3% przyznaje, iż tym okresie osobiście prowadziło samochód w stanie nietrzeźwości.
Sejm poprzedniej kadencji znowelizował w 2001 roku ustawę prawo o ruchu drogowym, nie
uchwalił jednak wszystkich zmian zaproponowanych przez Ministra Zdrowia i Państwową Agencję
Rozwiązywania Problemów Alkoholowych dotyczących wprowadzenia specjalnych programów
edukacyjno–rehabilitacyjnych dla nietrzeźwych użytkowników dróg. Mamy nadzieję, iż wspomniane
propozycje zmian do ustawy, sprawdzone w pilotażowych programach realizowanych w 2002 roku
przez samorządy gminne zostaną przyjęte przez nowo wybrany Parlament. Mimo zaostrzenia
kar za kierowanie pojazdami w stanie nietrzeźwości, po polskich drogach nadal jeździ bardzo
wielu nietrzeźwych kierowców. Aby w istotny sposób zmniejszyć rozmiary tego zjawiska należy –
w opinii Ministra Zdrowia oraz PARPA – uzupełnić obowiązujące aktualnie prawo, wprowadzając
obowiązek uczestniczenia przez kierowców, którym zatrzymano prawo jazdy za jazdę w stanie
nietrzeźwości w specjalnych programach edukacyjno–rehabilitacyjnych. Programy te powinny
być zróżnicowane zarówno pod względem zawartości merytorycznej, długości trwania oraz
wysokości opłaty za udział w programie. Podstawowym kryterium decydującym o zakwalifikowaniu
kierowcy do odpowiedniego programu jest ocena poziomu ryzyka ponownego naruszenia prawa
– tj. jazdy w stanie nietrzeźwości. Szczegółowy zakres tych programów, ich organizację, warunki
i tryb przeprowadzania powinien określi w drodze rozporządzenia minister właściwy do spraw
zdrowia. Wspomniane rozporządzenie powinno również określać dodatkowe kwalifikacje osób
upoważnionych do prowadzenia takich programów oraz maksymalne stawki opłat za uczestnictwo
w tych programach, przy czym wszelkie koszty w tym zakresie powinni pokrywać sami kierowcy.
3. W 2001 pracownicy Agencji uczestniczyli w przygotowaniu projektów odpowiedzi dla Ministra Zdrowia
na kilkadziesiąt interpelacji poselskich oraz wniosków i zapytań senatorskich dotyczących głównie zasad
funkcjonowania rynku alkoholowego, problemów alkoholowych wśród młodzieży oraz problemów i szkód
związanych z reklamą napojów alkoholowych.
4. W dniach 19–21 lutego 2001 roku w Sztokholmie odbyła się druga Międzynarodowa Konferencja
Ministrów Zdrowia Europejskiego Regionu WHO poświęcona problemom alkoholowym
w Europie. W konferencji, która stała się jednym z najważniejszych przedsięwzięć zorganizowanych
przy współpracy rządu szwedzkiego w okresie prezydentury tego kraju w Unii Europejskiej,
uczestniczyło 50 delegacji rządowych z krajów europejskich (w tym ponad 30 ministrów
i wiceministrów zdrowia) oraz kilkudziesięciu obserwatorów reprezentujących organizacje
pozarządowe z Europy i USA. Konferencja odbywała się pod hasłem „Alkohol i młodzież” i w całości
koncentrowała się na różnych aspektach problemów i szkód związanych z używaniem alkoholu
przez młodych ludzi. Na czele kilkuosobowej polskiej delegacji rządowej, która uczestniczyła
w konferencji stanął Minister Zdrowia prof. Grzegorz Opala. PARPA była jedną z ośmiu europejskich
instytucji tworzących Radę Konsultacyjną tej konferencji (obok Rady Europy, Komisji Europejskiej,
UNICEF itd.). Członkiem kilkuosobowego zespołu roboczego przygotowującego projekt końcowego
dokumentu przyjętego podczas konferencji Deklaracji w Sprawie Młodzieży i Alkoholu był Dyrektor
PARPA prof. Jerzy Mellibruda. Minister Zdrowia prof. Grzegorz Opala przewodniczył podczas
konferencji grupie warsztatowej zajmującej się problemami alkoholowymi w rodzinie, a prof.
Janusz Grzelak (psycholog z Uniwersytetu Warszawskiego), przewodniczący Rady Programowej
do Badań nad Problemami Związanymi z Alkoholem, reprezentował polską delegację w debacie
podsumowującej na forum pracę poszczególnych grup. Polska przygotowała również jedną
z najwyżej ocenianych podczas konferencji wystaw, pokazującą różnorodne programy
profilaktyczne i kampanie edukacyjne adresowane do młodzieży oraz rodziców, prowadzone w
ciągu ostatnich kilku lat, a także Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych na lata 2000–2005. Podczas plenarnych sesji konferencji przedstawiono m.in. wyniki
badań przeprowadzonych w ostatnim czasie w różnych krajach europejskich dotyczących picia
alkoholu przez młodzież oraz postaw i zachowań związanych z używaniem alkoholu przez młodych
ludzi. W tym kontekście na szczególną uwagę zasługują Europejskie Badania Szkolne na temat
Alkoholu i Narkotyków (ESPAD) przeprowadzone w 1999 roku – już po raz drugi (poprzednia
142
edycja badań była w roku 1995) – w 26 państwach europejskich. Prezentowana podczas konferencji
sztokholmskiej analiza porównawcza wspomnianych badań w poszczególnych krajach ujawniła
trendy w zakresie struktury spożycia oraz częstości i ilości konsumowanego alkoholu. Spotkania
warsztatowe, podczas których dyskutowano o różnych strategiach profilaktyki i rozwiązywania
problemów alkoholowych odbywały się w siedmiu grupach roboczych:
• Perspektywy światowe
• Strategie Unii Europejskiej względem alkoholu
• Bezpieczne i wspierające środowisko
• Polityka wobec alkoholu i udział młodych ludzi w jej kreowaniu
• Informacja, komunikacja i wspieranie
• Alkohol a system ochrony zdrowia
• Rodzina
Wiele uwagi podczas konferencji poświęcono zagadnieniu promocji i reklamy napojów
alkoholowych zaadresowanej do młodych ludzi. Pani Gro Harlem Brundtland Dyrektor
Generalny WHO w swoim inauguracyjnym wystąpieniu stwierdziła m.in. „ (...) Ograniczenia
dotyczące reklamy obniżają spożycie. Kraje OECD, w których przestrzegany jest całkowity
zakaz reklamy alkoholu notują spożycie niższe o 16%, a liczba wypadków drogowych
jest tam mniejsza nawet o 23%. Jak pokazują najnowsze badania: zwiększenie o 5
minut dziennie reklamy alkoholu powoduje wypicie przez młodego człowieka 5 gramów
alkoholu więcej”. Kwestie związane z reklamą napojów alkoholowych stały się przedmiotem
pogłębionych analiz realizowanych przez ekspertów z różnych krajów Europy m.in. prof.
G. Hastings’a z Uniwersytetu Strathclyde w Glasgow (Wielka Brytania), który zaprezentował
nowe strategie marketingowe stosowane przez producentów napojów alkoholowych
ukierunkowane na młodzież. Dyskusja koncentrowała się również wokół przepisów prawnych,
które pozwoliłyby ograniczyć agresywną reklamę alkoholu skierowaną do nastolatków.
Najważniejszym dokumentem przyjętym podczas konferencji sztokholmskiej była Deklaracja
w Sprawie Młodzieży i Alkoholu (Declaration on Young People and Alcohol). Dokument
ten formułuje główne cele jakie stawiają przed sobą rządy krajów europejskich w kontekście
problemów wynikających z używania alkoholu przez młodzież oraz strategie działań służące
realizacji tych celów.
5. W dniach 14–16 października 2001 przedstawiciel Agencji uczestniczył w konferencji pod nazwą
„Alcohol Policy and Public Health” organizowanej w Budapeszcie (Węgry) przez Schweitzer
Regional Institute i Open Society Institute. Ich partnerem ze strony polskiej była Fundacja im.
Stefana Batorego. Obradom przewodniczył dr Julius Landswirth – Dyrektor Programów Polityki
Zdrowotnej Instytutu Schweitzera. Konferencja adresowana była do przedstawicieli krajów Europy
Środkowej i Wschodniej, zajmujących się rozwiązywaniem problemów alkoholowych. Tematami
wiodącymi konferencji były: epidemiologia problemów alkoholowych w Europie, porównanie
inicjatyw zmierzających do rozwiązywania problemów alkoholowych w różnych krajach i ocena
stopnia zaawansowania wdrażania działań praktycznych w poszczególnych dziedzinach,
dyskusja na temat terapii uzależnienia i profilaktyki, dyskusja na temat efektywnej komunikacji
społecznej i strategii zmian społecznych. Przedstawiciel Agencji aktywnie uczestniczył
w dyskusjach na temat epidemiologii, regulacji prawno–organizacyjnych, a także lecznictwa
odwykowego na terenie Polski. Na konferencji dużym uznaniem cieszyły się dostarczone
przez Agencję materiały w języku angielskim, zawierające przegląd artykułów profilaktycznych
z ostatnich lat, jakie ukazały się w wydawanym przez Agencję miesięczniku „Remedium”, a także
wydane w jęz. angielskim dokumenty – ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu
alkoholizmowi, Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na
lata 2000–2005 oraz informator o PARPA i realizowanych przez nią programach.
6. 1 czerwca 2001 roku Dyrektor Europejskiego Biura Regionalnego Światowej Organizacji Zdrowia
(WHO) Marc Danzon, spotkał się w gmachu Ministerstwa Zdrowia z instytucjami, które na terenie
Polski współpracują z WHO w zakresie promocji zdrowia. Na spotkaniu reprezentowane były różne
instytucje zajmujące się zagadnieniami zdrowia publicznego. Wśród nich m.in. PARPA. Spotkanie
miało charakter roboczy, jego celem była wzajemna prezentacja instytucji i nawiązanie kontaktów.
143
7. 25 kwietnia 2001 roku odbyła się w Wilnie (Litwa) konferencja pod nazwą „Prewencja używania
alkoholu”. Organizatorem była litewska organizacja pozarządowa BALTU AINIA. W spotkaniu
wzięli udział zaproszeni goście z Litwy, Łotwy, Białorusi i Polski. Z dużym zainteresowaniem
spotkał się przedstawiony przez uczestniczącego w konferencji pracownika Agencji polski
model rozwiązywania problemów alkoholowych.
8. W sierpniu 2001 roku w Bielsku–Białej odbyła się konferencja organizowana przez
Międzynarodową Federację Błękitnego Krzyża, protestancką organizację utworzoną w 1877
roku w Szwajcarii w celu niesienia pomocy osobom z problemem alkoholowym. Organizacja
ta podejmuje również działania informacyjne i prewencyjne dotyczące używania alkoholu
i narkotyków wśród młodzieży. Działania podejmowane przez Błękitny Krzyż koncentrowały
się dotychczas głównie na terenie krajów Europy Zachodniej, częściowo w Afryce i w Indiach.
Obecnie działania tej organizacji rozszerzają się na teren Europy Środkowej i Wschodniej.
Także w Polsce działa Stowarzyszenie Błękitnego Krzyża. Organizacja prowadzi ośrodki
terapeutyczne, świetlice dla dzieci i schroniska. Zaproszony do udziału w konferencji
przedstawiciel PARPA prezentował polski model rozwiązywania problemów alkoholowych
i organizację polskiego lecznictwa odwykowego. Organizatorem konferencji był Ośrodek Terapii
Uzależnienia od Alkoholu w Żywcu.
9. 5–8 września 2001 roku w Warszawie odbyła się VIII Europejska konferencja dotyczącą rehabilitacji
i polityki przeciwdziałania narkomanii, pod hasłem „XXI wiek – wartości duchowe i etyczne w
prewencji, leczeniu i badaniach”. Konferencja organizowana była pod auspicjami Europejskiej
Społeczności Federacji Społeczności Terapeutycznych. W Polsce głównymi organizatorami były
Krajowe Biuro ds. Narkomanii i Fundacja Maraton. Uczestniczący w konferencji przedstawiciel
PARPA zaprezentował polski model lecznictwa odwykowego – podstawy organizacyjno–prawne
i teoretyczne.
10. W czerwcu 2001 delegacja PARPA oraz Warszawskiego Stowarzyszenia Abstynenckiego
odbyła roboczą wizytę w Chicago (USA) na zaproszenie Haymarket Center, ośrodka
terapeutycznego dla osób uzależnionych od alkoholu i narkotyków. Częstymi klientami tej
placówki są m.in. mieszkający i pracujący w Chicago obywatele polscy (funkcjonuje tam m.in.
polskojęzyczna grupa terapeutyczna). Celem wizyty było m.in.: zapoznanie się z rozwiązaniami
prawno–organizacyjnymi stanowiącymi podstawę programów psycho–korekcyjnych dla
kierowców skazanych przez sądy za jazdę w stanie nietrzeźwości (DUI – Drive Under
Influence), zapoznanie się z rozwiązaniami prawno–organizacyjnymi stanowiącymi podstawę
ochrony ofiar przemocy domowej oraz programami terapeutycznymi dla osób uzależnionych,
w tym programami adresowanymi do matek w ciąży uzależnionych od alkoholu i narkotyków.
Członkowie delegacji uczestniczyli jako obserwatorzy m.in. w kilku rozprawach sądowych
z udziałem kierowców zatrzymanych przez Policję za kierowanie pojazdem w stanie
nietrzeźwości, spotkali się również z przedstawicielami organizacji pozarządowych (działających
na terenie sądu) pomagających ofiarom przemocy domowej, uczestniczyli jako obserwatorzy
w zajęciach terapii grupowej dla osób uzależnionych od alkoholu.
11. W dniach 8–9 listopada 2001 odbyła się w Paryżu międzynarodowa konferencja na
temat „Zdrowie publiczne a rozszerzenie Unii Europejskiej”. Na zaproszenie Ministra
Zatrudnienia i Spraw Społecznych Francji Bernarda Kouchnera w konferencji tej wziął udział
Dyrektor PARPA, który wygłosił referat na temat polskich rozwiązań prawno–organizacyjnych
stanowiących podstawę polskiego modelu rozwiązywania problemów alkoholowych. Konferencja
adresowana była do krajów kandydujących do Unii Europejskiej. Dotyczyła możliwości wymiany
profesjonalistów z dziedziny zdrowia publicznego pomiędzy krajami europejskimi, możliwości
podejmowania wspólnych działań i wspólnych badań epidemiologicznych na terenie krajów
Europejskich.
9.12. Środki finansowe na realizację ww. Programów poniesione z budżetu Ministra
Zdrowia
W 2001 roku budżet Ministra Zdrowia w cz. 46 dziale 851 rozdz. 85154 „Przeciwdziałanie
144
alkoholizmowi” wynosił 10.903.240 zł. W związku z problemami, z którymi borykał się budżet
państwa jesienią 2001 roku dokonano zablokowania przekazywania środków, co spowodowało
znaczną redukcję (780.000 zł) faktycznie wydanych nakładów z budżetu ministra zdrowia na
realizację zadań Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiazywania Problemów Alkoholowych.
Faktyczne wydatki w 2001 roku wyniosły 10.123.240,00 zł.
We wszystkich programach realizowano zadania będące kontynuacjami z lat ubiegłych, oraz
zrealizowano lub rozpoczęto kilka nowych przedsięwzięć. Realizatorami większości programów
zlecanych przez PARPA były organizacje pozarządowe.
Największe sumy zostały przeznaczone na programy:
• Zwiększanie dostępności i skuteczności pomocy terapeutycznej dla osób uzależnionych
i członków ich rodzin – 2.991.363,12 zł (Program I)
• Wdrażanie do systemu ochrony zdrowia metod wczesnej diagnozy i interwencji wobec pacjentów
nadużywających alkoholu – 40.839,40 zł (Program II)
• Rozwijanie profilaktyki szkolnej, rodzinnej i środowiskowej w zakresie problemów alkoholowych
– 331.776,88 zł (Program III);
• Doskonalenie i rozwijanie form i metod pomocy psychospołecznej, psychologicznej
i socjoterapeutycznej dla dzieci alkoholików – 433.222,08 zł (Program IV);
• Rozwijanie form i metod przeciwdziałania przemocy w rodzinach alkoholowych – 1.549.221,40
zł (Program V);
• Rozwijanie programów przeciwdziałania zagrożeniom bezpieczeństwa związanych
z nietrzeźwością w miejscach publicznych – 5.002,00 zł (Program VI);
• Prowadzenie i wspieranie edukacji publicznej w zakresie problemów alkoholowych –
1.497.148,35 zł (Program VII);
• Wspieranie realizacji Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych na szczeblu wojewódzkim i centralnym – 89.866,29 zł (Program VIII);
• Inicjowanie i koordynacja badań naukowych, ekspertyz oraz monitorowanie problemów
alkoholowych i realizacji zadań wynikających z ustawy o wychowaniu w trzeźwości
i przeciwdziałaniu alkoholizmowi – 266.872,00 zł (Program IX);
• Wspieranie rozwoju lokalnych systemów rozwiązywania problemów alkoholowych – 444.152,33
zł (Program X);
• Inne zadania (interwencje, legislacja, współpraca zagraniczna) – 49.995,00 zł (Program XI).
Istotnym elementem polityki finansowej PARPA jest uruchamianie lokalnych źródeł finansowania lub
współfinansowania zadań inicjowanych przez Agencję i kontynuowanych przez inne podmioty. Przykładem
tego jest stopniowe przejmowanie przez samorządy terytorialne finansowania największych programów
profilaktycznych adresowanych do młodzieży.
Środki z budżetu Ministra Zdrowia wydatkowane na realizację zadań wynikających z ustawy
o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi wydawane są w trybie powierzania
konkretnych zadań i nie mają formy podmiotowego wspierania instytucji lub organizacji. Szczegółowe
rozliczenia dotyczące poszczególnych umów są kwartalnie przedmiotem analiz Departamentu
Budżetu, Finansów i Inwestycji Ministerstwa Zdrowia. Związki PARPA z partnerami pozarządowymi
mają charakter prawny co oznacza, iż w przypadku każdego realizowanego przez te podmioty
zadania zawierana jest umowa szczegółowo regulująca zakres i tryb realizacji projektu oraz zasady
rozliczania i kontroli finansowej.
145