radiologicznej metody identyfikacji

Miros³aw Kaliszczak
W kwestii alternatywnego określenia dla
„radiologicznej metody identyfikacji”
Uœciœlanie i definiowanie pojêæ, równie¿ w zakresie
identyfikacji, ma istotne znaczenie nie tylko dla teorii,
lecz tak¿e w znacznym stopniu dla rozwi¹zania kwestii
empirycznych w kryminalistyce. Dyskusja na temat œcis³oœci niektórych nazw jest bardzo potrzebna i mo¿e
znacznie przyczyniæ siê do ich logicznego precyzowania, a tak¿e poprawiæ adekwatnoœæ danego okreœlenia
w sferze poszukiwañ badawczych, jak równie¿ w praktycznym zastosowaniu1. Potrzeba takiej dyskusji rodzi
siê w wyniku prób prawid³owego pojmowania danego
okreœlenia, pojawiaj¹cych siê w¹tpliwoœci i wielu nowych problemów semantyczno-logicznych, z którymi
powinna uporaæ siê doktryna kryminalistyki.
Przystêpuj¹c do omówienia problematyki objêtej tematem zagadnienia, autor nie mia³ na celu tworzenia
nowego pojêcia za wszelk¹ cenê, dla samej tylko sztuki formu³owania definicji i – jak sugeruj¹ to niektórzy
zwolennicy teoretycznych uogólnieñ2 – wy³¹cznego
zaprezentowania teoretycznych i ma³o przydatnych dla
nauki i praktyki rozwa¿añ. Przede wszystkim kierowa³o
autorem przeœwiadczenie o praktycznej przydatnoœci
alternatywnych okreœleñ i chêæ odpowiedzi na pytanie,
jaki to nowo tworzone pojêcie mo¿e mieæ konstruktywny wp³yw na rozwi¹zanie istniej¹cego problemu dotycz¹cego, moim zdaniem w¹tpliwej ju¿ – z uwagi na dynamiczny rozwój nowych nierentgenowskich technik
obrazowania diagnostycznego – przydatnoœci okreœlenia „metoda radiologiczna identyfikacji”. Innymi s³owy,
okreœlenie badañ identyfikacyjnych osób lub zw³ok na
podstawie cech pourazowych koœæca w rentgenowskim obrazie diagnostycznym mianem metody radiologicznej mog³o byæ w pewnym stopniu uzasadnione,
jednak wówczas, gdy nie by³y jeszcze wprowadzone
do diagnostyki obrazowej nowoczesne techniki obrazowania narz¹dów wewnêtrznych cia³a ludzkiego bez naruszania jego ci¹g³oœci, jak np. pozytonowa tomografia
emisyjna (PET), cyfrowa angiografia ró¿nicowa (DSA),
ultrasonografia (USG), scyntygrafia, czyli diagnostyka
izotopowa (DJ), i tomografia NMR (Nuclear Magnetic
Resonance), czyli obrazowanie na podstawie zjawiska
magnetycznego rezonansu j¹drowego.
Wymienione dla przyk³adu techniki od dawna znajduj¹ powszechne zastosowanie w diagnostyce cech
patologii koœæca3 – przede wszystkim ze wzglêdu na
to, ¿e pozwalaj¹ uzyskaæ lepsz¹ od radiologicznej rozdzielczoœæ przestrzenn¹ obrazu i dok³adniejsz¹ lokali-
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 259 (styczeñ–marzec) 2008
zacjê cech analizowanych zmian kostnych. Umo¿liwiaj¹ ponadto przeprowadzenie bardziej szczegó³owej
analizy porównawczej przebiegu procesów patologicznych i naprawczych tworz¹cych indywidualne cechy
uk³adu szkieletowego w nieradiologicznym obrazie diagnostycznym, który stanowi dokumentacjê cech tych
zmian, powsta³¹ wskutek zastosowania wymienionych
wy¿ej technik. Jednakowo¿, nie maj¹c niczego wspólnego z technik¹ radiologiczn¹, stosowane techniki obrazowania nie mog¹ mieœciæ siê w zakresie znaczeniowym pojêcia „metoda radiologiczna identyfikacji”4.
Przyjête powszechnie w literaturze przedmiotu okreœlenie badañ identyfikacyjnych polegaj¹cych na porównywaniu obrazów diagnostycznych ujawniaj¹cych indywidualne cechy pourazowe koœæca nazw¹ zawê¿on¹
zakresowo jedynie do radiologii jest nieadekwatne
i niejednoznaczne.
Problem nie jest wy³¹cznie teoretyczny. Jest tym
bardziej istotny, gdy¿ w zakresie jednej tylko dyscypliny, jak¹ jest kryminalistyka, funkcjonuj¹ dwa identyczne okreœlenia, a mianowicie „metoda radiologiczna”,
wskazuj¹ce dwie ró¿ne metody identyfikacji. Pierwsze
z nich oznacza identyfikacjê osób i zw³ok na podstawie
radiografii zmian patologicznych koœæca i pojawia siê
przede wszystkim w fachowych artyku³ach literatury
zagranicznej5. Analiza tego pojêcia zosta³a doœæ
szczegó³owo przedstawiona na ³amach „Problemów
Kryminalistyki”6 – autor artyku³u ukaza³ mo¿liwoœæ rozwi¹zania omawianego problemu poprzez propozycjê
alternatywnego okreœlenia, jakim jest osteopatoskopia,
które to okreœlenie jest jego zdaniem bardziej adekwatn¹ nazw¹ dla tej metody identyfikacji.
Osteopatoskopia to okreœlenie metody identyfikacji.
Sk³ada siê ono z trzech cz³onów, których znaczenia
wskazuj¹ na przedmiot badañ porównawczo-identyfikacyjnych:
1. osteo (³ac.) – koœæ, koœciec,
2. pato (³ac.) – patologia: stan chorobowy, zmiana
chorobowa,
3. skopia (grec. skopein) – ogl¹daæ, badaæ.
Pojêcie to przedmiotowo, œciœle i jednoznacznie
okreœla metodê identyfikacji osób i zw³ok na podstawie
ró¿norodnych, tzn. radiologicznych, a tak¿e nieradiologicznych technik obrazowania diagnostycznego cech
patologicznych koœæca uwidocznionych za pomoc¹
tych technik.
41
Drugie wystêpuj¹ce w literaturze kryminalistycznej
okreœlenie „metoda radiologiczna” dotyczy innego sposobu identyfikacji zw³ok, polegaj¹cego na wykonaniu
zdjêcia znalezionej czaszki w skali 1:1 i wkopiowaniu
w nie jej radiogramu7. Powy¿sz¹ metodê wykorzystuje
siê wówczas, gdy ma siê do dyspozycji radiogram
czaszki wykonany za ¿ycia osoby, której zw³oki poddane s¹ identyfikacji.
Przedmiotem badañ identyfikacyjnych okreœlanym
przez omawiane pojêcie s¹ dwa elementy, tzn. zdjêcie
szkieletu czaszki i zdjêcie rentgenowskie czaszki. Obie
fotografie zostaj¹ poddane badaniom porównawczym
za pomoc¹ projekcyjnej metody fotograficznej, która
polega na nak³adaniu na siebie, w takiej samej pozycji,
dwóch zdjêæ czaszki: rentgenowskiego oraz negatywu
zdjêcia czaszki nieznanych zw³ok i wykonaniu jednego
pozytywu fotografii przedstawiaj¹cej jednoczeœnie
zdjêcie czaszki znalezionego szkieletu osoby zaginionej oraz przedœmiertne zdjêcie rentgenowskie czaszki
wytypowanej osoby. Analiza wyników badañ porównawczych ma wykazaæ relacje uk³adu punktów antropologicznych na fotografii czaszki nieznanych zw³ok
i na radiogramie czaszki przez ustalenie ich identycznoœci lub odmiennoœci.
W tym miejscu nale¿y zaznaczyæ, ¿e druga metoda
radiologiczna identyfikacji jest w pewnym stopniu zbli¿ona do superprojekcji, która – jak s³usznie podkreœla
Z. Dêbiñski – jest z kolei analiz¹ porównawcz¹ szkieletu czaszki ze zdjêciem osoby zaginionej. Analizê przeprowadza siê na podstawie mniej lub bardziej kompleksowych badañ, zakres poszczególnych badañ uzupe³niaj¹cych ma zaœ charakter grupowej analizy porównawczej8.
Przedstawiona analiza metody badañ porównawczych jednoznacznie dowodzi, ¿e dwie ró¿ne metody
identyfikacji koœæca ludzkiego zosta³y okreœlone w literaturze przedmiotu tym samym pojêciem – „metoda radiologiczna”. Pierwsza z nich jest oparta na badaniach
porównawczych cech patologii koœæca w diagnostycznym obrazie rentgenowskim, natomiast druga na badaniach porównawczych uk³adu punktów antropologicznych na fotograficznym zdjêciu czaszki i na rentgenowskim zdjêciu czaszki wykonanym za pomoc¹ projekcyjnej metody fotograficznej.
Uwzglêdniaj¹c powy¿sze ustalenia, mo¿na podj¹æ
próbê sformu³owania okreœlenia pozwalaj¹cego na odró¿nienie nazw tych metod, a bêd¹cego alternatyw¹
dla owego kontrowersyjnego pojêcia. Nazw¹, która powinna – zdaniem autora – oznaczaæ identyfikacjê
zw³ok na podstawie projekcyjnej metody fotograficznej
szkieletu czaszki i radiogramu czaszki, mo¿e byæ fotoprojekcja radiograficzna.
Przedstawione w opracowaniu spostrze¿enia wymagaj¹ niew¹tpliwie dalszej dyskusji. Sformu³owanie
42
propozycji nowych okreœleñ obu metod identyfikacji,
jak osteopatoskopia i fotoprojekcja radiograficzna, nie
ma na celu uczynienia z nich ostatecznych definicji.
Nazwy te stwarzaj¹ natomiast mo¿liwoœæ sprecyzowania terminologii i wzbogacenia aparatury pojêciowej,
s³u¿¹cej pog³êbieniu wiedzy dotycz¹cej omawianej
problematyki. Wskazuj¹ one na elementarn¹, niejako
wyjœciow¹ treœæ tych pojêæ, które winny chyba ulec dalszemu doprecyzowaniu b¹dŸ ewentualnemu sprostowaniu. Uœciœlenia teorii w zakresie poruszanej problematyki s¹ konieczne i powinny spe³niæ tu swoj¹ funkcjê.
PRZYPISY
1 Por. Kryminalistyczne i transplantologiczne aspekty adekwatnoœci normatywnych pojêæ „zw³ok” i „szcz¹tków,
„Problemy Kryminalistyki” 1998, nr 221, s. 9–12.
W powy¿szym artykule autor wyrazi³ krytyczne uwagi
dotycz¹ce normatywnych sformu³owañ. Przedstawi³
w³asne propozycje definicji ww. pojêæ, wykazuj¹c jednoczeœnie ich nieadekwatnoœæ. Z tego te¿ powodu autor
zg³osi³ w tej publikacji, jak równie¿ w innych artyku³ach
dotycz¹cych tego problemu, postulat zmiany § 16 Rozporz¹dzenia Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony
Œrodowiska oraz Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z dnia
20.10.1972 r. (Dz.U. nr 74 poz. 299), w którym kontrowersyjne sformu³owanie tych pojêæ zosta³o zamieszczone. Wymieniony przepis terminem „zw³oki” okreœli³ cia³a
osób zmar³ych z pominiêciem cia³ zmar³ych noworodków, natomiast noworodki niezdolne do ¿ycia, które nie
prze¿y³y 24 godzin, noworodki martwo urodzone i p³ody
zaliczy³ do szcz¹tków. W dniu 7 grudnia 2001 r. ukaza³o
siê Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia w sprawie postêpowania ze zw³okami i szcz¹tkami ludzkimi (Dz.U. nr
153 poz. 1783), które zmieni³o dotychczasowe przepisy
oraz kontrowersyjn¹ definicjê pojêcia zw³ok i szcz¹tków
ludzkich. Obecnie, aktualne sformu³owanie definicji
zw³ok zawarte jest w § 2 znowelizowanego rozporz¹dzenia, które stanowi, ¿e „za zw³oki uwa¿a siê cia³a
osób zmar³ych i dzieci martwo urodzonych”. Nowe sformu³owanie definicji zw³ok usunê³o z tych przepisów chaos pojêciowy, a uœciœlenia teorii i postulat w zakresie de
lege ferenda da³y pozytywny efekt i odegra³y swoj¹ rolê;
2 J. Gurgul: O prawid³owoœci definiowania pojêæ s³ów kilka, „Problemy Kryminalistyki” 1998, nr 222, s. 61;
3 W. Jakubowski, M. Serafin-Król: Diagnostyka obrazowa w traumatologii narz¹du ruchu, pod red. D. Tylmana
i A. Dziaka, t. I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1996, s. 59;
4 M. Kaliszczak: Wartoœæ diagnostyki obrazowej dla kryminalistycznej identyfikacji osób, „Problemy Kryminalistyki” 2003, nr 239, s. 17–20; ten¿e: Obrazowanie diagnostyczne w kryminalistycznej identyfikacji koœæca,
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 259 (styczeñ–marzec) 2008
Wydawnictwo Akademii im. Jana D³ugosza w Czêstochowie, Czêstochowa 2006, s. 165;
5 W.A Murphy, F.G Spruill, G.E Gantner: Radiologic
Identification of Unknown Human Remains, „Journal of
Forensic Sciences” 1980, t. 25, nr 4, s. 727–735; A.C.
Singleton: The Rentgenological Identification of Victims
of the Noronic Disaster, „American Journal of Rentgenology, Radium Therapy and Nuclear Medicine” 1951,
t. 66, nr 3, s. 375–384; W. Martel J.D. Wicks, R.C. Hendriks: The Accuracy of Radiologic Identification of Humans Using Skeletal Landmarks: A Contribution to Fo-
rencic Pathology, „Radiology” 1977, t. 124, s. 681–684;
L. Atkins, M.S. Podsaid: Rentgenographic Identification of Human Remains, „Journal of the American Medical Association” 1978, t. 240, nr 21, s. 2307–2308;
6 M. Kaliszczak: WartoϾ diagnostyki obrazowej... op.cit.;
7 B. Ho³yst: Kryminalistyka, Wydawnictwa Prawnicze
PWN, Warszawa 2000, s. 820 i 826;
8 Z. Dêbiñski: Specyfika badañ porównawczych metod¹
superprojekcji, „Problemy Kryminalistyki” 1992,
nr 193–194, s. 30.
Oferta wydawnicza CLK KGP
Kszta³towanie siê osobniczych cech pisma (ZM 3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 z³
Podstawy fizjologii wêchu, uczenia siê i etologii zwierz¹t (ZM 4) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 z³
Deformacje pisma rêcznego (ZM 5) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 z³
Analiza nieorganiczna w praktyce CLK KGP (ZM 10) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 z³
Czynniki wp³ywaj¹ce na obraz pisma (ZM 12) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 z³
Aktualne zagadnienia biologii kryminalistycznej (ZM 15) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 z³
Wp³yw czynników wolicjonalnych i pozawolicjonalnych na obraz podpisu (ZM 18) . . . . . . . . . . . . . . . .13,5 z³
Wybrane zagadnienia dotycz¹ce rekonstrukcji wypadków drogowych (ZM 19) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20 z³
Œlady ma³¿owiny usznej (ZM 20) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 z³
Wybuch i jego skutki – kryminalistyczne badania materia³ów i urz¹dzeñ wybuchowych (ZM 21) . . . . . . .37 z³
Analiza DNA w systemie SGM PLUS (ZM 22) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 z³
Portret pamiêciowy – wybrane zagadnienia (ZM 23) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28 z³
Wybrane zagadnienia z zakresu badañ dokumentów (ZM 24) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32 z³
Wp³yw pod³o¿a i monotonii sensorycznej na obraz pisma rêcznego i podpisów (ZM 25) . . . . . . . . . . . . .41 z³
Zbigniew Ruszkowski: Fizykochemia kryminalistyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 z³
Jaros³aw Moszczyñski: Daktyloskopia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26 z³
Andrzej Filewicz: Kryminalistyczne badania pozosta³oœci po wystrzale z broni palnej (GSR) . . . . . . . . . . .35 z³
Leonarda Rodowicz: Kryminalistyczne badanie œladów obuwia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10 z³
Waldemar S. Krawczyk: Profilowanie narkotyków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25 z³
Waldemar S. Krawczyk: Chromatografia gazowa w kryminalistyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25 z³
Andrzej Pietrych: Fa³szerstwa oznaczeñ identyfikacyjnych w pojazdach samochodowych
i ich wykrywanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 z³
Waldemar S. Krawczyk: Nielegalne laboratoria narkotykowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29 z³
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 259 (styczeñ–marzec) 2008
43