materiały do pierwszego etapu szkolnego konkursu wiedzy o życiu i

MATERIAŁY
DO PIERWSZEGO ETAPU
SZKOLNEGO
KONKURSU WIEDZY
O ŻYCIU I TWÓRCZOŚCI MIECZYSŁAWA
KARŁOWICZA
(informacje zawarte w materiałach do pierwszego etapu obowiązują również w Finale)
KRONIKA ŻYCIA I TWÓRCZOŚCI MIECZYSŁAWA KARŁOWICZA
1876
11 grudnia urodził się w Wiszniewie (Litwa) Mieczysław Jan Karłowicz, czwarte dziecko Jana
Karłowicza i Ireny Karłowicz z domu Sulistrowskich.
Ojciec Mieczysława był wybitnym lingwistą i etnologiem, był również uzdolnionym muzycznie
uczniem Stanisława Moniuszki (grał na wiolonczeli i fortepianie). Matka kompozytora również lubiła
muzykę – grała na fortepianie i śpiewała.
1877-1882
Dzieciństwo Mieczysław spędził w Wiszniewie na Litwie (wielokrotnie tam powracał
w późniejszych latach w czasie wakacji), ucząc się od swojej niani – Janowej – pięknych piosenek
białoruskich, „nuconych niewielkim, lecz dźwięcznym, czystym sopranem”. Na charakter
Mieczysława wywarły wpływ dwa smutne wydarzenia z dzieciństwa – śmierć babci (1880) i jego
najstarszej siostry, Stanisławy (1881).
28 listopada 1881 roku kompozytor po raz pierwszy odwiedził z rodzicami Wilno i otrzymał skrzypce.
1882-1887
Jan i Irena Karłowiczowie opuszczają latem 1882 Wiszniewo, udając się z dziećmi za granicę.
Początkowo Karłowiczowie przebywali w Heidelbergu (Niemcy), Mieczysław uczęszczał tam do
gimnazjum. W 1883 rozpoczął również naukę gry na skrzypcach u znanego pedagoga – Rosenkranza.
W salonie Karłowiczów odbywały się koncerty. W roku 1884 Mieczysław wybrał się na pierwsze
przedstawienie operowe. Była to opera „Carmen” Georges’a Bizeta. W Heidelbergu uczęszczał też z
rodzicami na koncerty publiczne.
Od sierpnia 1885 do kwietnia 1886 Karłowiczowie mieszkali w Pradze. Mieczysław był tam uczniem
szkoły pijarów „Na Przykopie”, a następnie szkoły powszechnej na Winohradach. Prawdopodobnie
nadal uczył się gry na skrzypach. Chodził również do opery, gdzie obejrzał m.in. Sprzedaną
narzeczoną Bedřicha Smétany.
Od wiosny 1886 do lata 1887 Karłowiczowie mieszkali w Dreźnie. Mieczysław uczył się tam na
skrzypcach u Kratina i uczęszczał do szkół.
Latem 1887 Karłowiczowie osiedlają się na stałe w Warszawie. Warszawskie mieszkanie
Karłowiczów staje się ośrodkiem życia towarzyskiego i intelektualnego. Od grudnia 1887 Mieczysław
pobiera lekcje gry skrzypcowej u Jana Jakowskiego (do roku 1889).
1888
13 stycznia Karłowicz zostaje zapisany do szkoły realnej Wojciecha Górskiego. Interesują go
szczególnie doświadczenia przyrodnicze i fizyczne. Zdradza również zainteresowania literackie.
Jesienią bierze udział w koncertach domowych (uczestnicząc w wykonaniach kwartetów Haydna i
Mozarta).
1889
Mieczysław opracowuje pod kierunkiem Jakowskiego Koncert Beriota. Wakacje spędza
z matką w Zakopanem. Odbywa szereg wycieczek w Tatry. Po powrocie do Warszawy rozpoczyna
lekcje gry na skrzypcach u znakomitego pedagoga i wirtuoza Stanisława Barcewicza.
1890
Kompozytor występuje na prywatnych wieczorkach muzycznych, m.in. gra na tajnym koncercie (cel
społeczny)
Koncert
Beriota
i
Mazurka
Wieniawskiego.
Wakacje
spędza
w Nałęczowie. Zwiedza Lublin, Puławy i Kazimierz nad Wisłą. Jesienią zaczyna uczyć się gry na
fortepianie i pobiera lekcje harmonii (prawdopodobnie pod kierunkiem ojca).
1891
Dorywczo uczy się harmonii u znanego polskiego kompozytora, Zygmunta Noskowskiego. Powstają
pierwsze kompozycje Karłowicza: Chant du soir [czyt. Szą di suar, tzn. Pieśń wieczorna] na skrzypce
i fortepian oraz pieśń Cudowny kwiat do słów Czesława Jankowskiego. Karłowicz zaczyna się
interesować fotografiką oraz sportem (wrotki, rower, później narty).
1892
W domu Karłowiczów zostają wykonane m.in. odnalezione przez Jana Karłowicza w Wilnie dwa
Kwartety Stanisława Moniuszki oraz Kwartet Piotra Maszyńskiego.
Powstają kolejne utwory Mieczysława: Scherzando na fortepian oraz pieśń Zbudź się do słów W.
Gomulickiego. Lato spędza w Zakopanem. Odbywa szereg wycieczek tatrzańskich, pisze do „Kuriera
Zakopiańskiego” artykuł pt. Kominy.
1893
W czasie pobytu w Krakowie ogląda obraz ucznia Matejki – Bergmana - Stanisław Oświecim przy
zwłokach Anny, który stanie się z czasem inspiracją dla jednego z poematów symfonicznych
Karłowicza pt. Stanisław i Anna Oświecimowie. 20 czerwca zdaje egzamin maturalny. Jako wolny
słuchacz uczęszcza na Wydział Przyrodniczy Uniwersytetu Warszawskiego.
1894
Koncert dobroczynny w Pińsku. Powstaje utwór fortepianowy Chant de mai [czyt. Szant de me, tzn.
Pieśń majowa]. Latem Karłowicz wyjeżdża na krótko do Wiszniewa, Niemiec
i Zakopanego. Wrażenia z wycieczek opisuje w artykule: Wycieczka na Króla Tatrzańskiego
i Szczyt Mięguszowiecki. Karłowicz poznaje poezję Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Poeta ten stanie
się ulubionym autorem Karłowicza. Jesienią pracuje pod kierunkiem Barcewicza nad Koncertem
skrzypcowym Czajkowskiego. Rozpoczyna naukę kontrapunktu u Gustawa Roguskiego.
1895
Drugi koncert w Pińsku. 15 września wyjeżdża do Berlina, chcąc studiować grę na skrzypcach.
Planuje
zostać
skrzypkiem-wirtuozem.
Gry
na
skrzypcach
uczy
się
u doskonałego artysty Florina Zajica. Z czasem zmienia swoje zamiary – postanawia zostać
kompozytorem i rozpoczyna studia kompozycji pod kierunkiem Heinricha (Henryka) Urbana.
Uczęszcza na Uniwersytet Berliński (historia muzyki, fizyka), chodzi na zajęcia do Muzeum
Instrumentów oraz korzysta z Biblioteki Królewskiej i „z nut całego świata”. Pod koniec roku
rozpoczyna współpracę z „Echem Muzycznym” jako autor artykułów.
1896
Dalszy pobyt w Berlinie. Karłowicz uczęszcza na koncerty. Do ulubionych utworów zalicza VI
Symfonię Piotra Czajkowskiego, Moją Ojczyznę Bedřicha Smétany, wszystkie utwory Edvarda Griega.
Najsilniejsze wrażenie na Karłowiczu wywiera jednak poemat symfoniczny Wesołe psoty Dyla
Sowizdrzała Richarda Straussa. Jesienią przygotowuje do druku swoje Opus 1 (pieśni). Choruje na
neurastenię i podrażnienie wyrostka robaczkowego.
1897-1898
Dalsze studiowanie kompozycji u Urbana. Pod kierunkiem swego profesora kończy Serenadę na
orkiestrę smyczkową. W „Echu muzycznym” pojawia się przychylna recenzja Opusu 1 pióra M. M.
Biernackiego. W lipcu ukazuje się drukiem partytura Serenady. Karłowicz wyjeżdża z rodzicami do
Szwajcarii, odwiedza również północne Włochy i Alpy francuskie. „Echo muzyczne” zamieszcza
pozytywną
recenzję
Serenady,
również
napisaną
przez
M. M. Biernackiego. W Warszawie Zygmunt Noskowski wykonuje Serenadę na koncercie
Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego.
W 1898 Karłowicz rozpoczyna pracę nad wydaniem Nie wydanych dotychczas pamiątek po Chopinie
(ukażą się drukiem w roku 1903). Wychodzą drukiem Pieśni op. 3. Kompozytorowi udaje się uniknąć
służby wojskowej (w armii rosyjskiej). Wyjazd w celach kuracyjnych na dłuższy pobyt do Nervi
(Włochy).
1899
Ukazuje się drukiem Opus 4 (pieśni do słów Adama Asnyka pt. Najpiękniejsze piosenki) oraz Opus 5
(Preludium i fuga podwójna na fortepian).
1900
Warszawskie i berlińskie wykonanie Białej gołąbki (Bianca da Molena). Intensywna praca nad
Symfonią e-moll.
1901
Ostatni etap studiów u Urbana. W maju wraca na stałe do Warszawy. Jesienią podróżuje, m.in. do
Włoch. Orkiestra Filharmonii Warszawskiej wykonuje pod dyrekcją kompozytora Serenadę na
orkiestrę smyczkową.
1902
Karłowicz kończy Symfonię i Koncert skrzypcowy. Lato spędza w Zakopanem. Staje się członkiem
Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego i rozwija ożywioną działalność pedagogiczno-społeczną.
Angażuje się też w pisanie tekstów do „Gazety Polskiej”, w których to tekstach walczy o zmianę
repertuaru w Filharmonii Warszawskiej, tak, by było wykonywanych więcej utworów kompozytorów
polskich.
1903
Kompozytor organizuje orkiestrę smyczkową Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego.
W marcu i kwietniu odbywają się koncerty kompozytorskie w Berlinie i we Lwowie. 14 czerwca
umiera mu ojciec. W tym samym roku umiera również jego siostra – Wanda Wasilewska.
1904
Koncert kompozytorski w Wiedniu, pod dyrekcją Karłowicza. 28 listopada koncert kompozytorski w
Warszawie. W programie znalazło się prawykonanie poematu symfonicznego Powracające fale,
został wykonany również Koncert skrzypcowy oraz Symfonia Odrodzenie. Ukazują się nieprzychylne
recenzje.
1905
Podróżuje do Niemiec (Berlin, Lipsk, Drezno, Monachium, Norymberga). 3 maja zostaje wybrany
dyrektorem
muzycznym
Warszawskiego
Towarzystwa
Muzycznego
(WTM).
W lecie pobyt w Zakopanem.
1906
Rezygnacja ze stanowiska dyrektora WTM. Pobyt w Paryżu. W lecie ponownie przebywa
w Zakopanem i robi wiele wycieczek w Tatry. 1 października zapisuje się na kurs dyrygencki w
Lipsku u wybitnego dyrygenta Artura Nikischa [czyt. Nikisza]. Kończy poemat symfoniczny
Rapsodia litewska. Popiera działalność grupy kompozytorów zwanej „Młoda Polska”, do której
należeli:
Karol
Szymanowski,
Ludomir
Różycki,
Grzegorz
Fitelberg
i Apolinary Szeluto.
1907
Wynajmuje willę w Zakopanem, w której zamieszkuje wraz z matką. Odbywa liczne wycieczki
górskie, pisze artykuły tatrzańskie i rozważa możliwość osiedlenia się na stałe
w Zakopanem.
1908
Uczestniczy w pierwszym w Polsce kursie jazdy na nartach i odbywa pierwszą narciarską wycieczkę
w Tatry. 27 kwietnia odbywa się koncert w Filharmonii Warszawskiej na rzecz budowy pomnika F.
Chopina, podczas którego Karłowicz dyryguje prawykonaniem poematu symfonicznego Stanisław i
Anna Oświecimowie spotykając się z gorącym przyjęciem ze strony publiczności i prasy. W
listopadzie kompozytor sporządził testament, ustanawiając jedynym spadkobiercą Warszawskie
Towarzystwo Muzyczne. Praca nad ostatnim poematem symfonicznym: Epizod na maskaradzie.
1909
Uczestniczy w planach powołania do życia Tatrzańskiego Pogotowia Ratunkowego.
22 stycznia w Warszawie z orkiestrą Filharmonii Warszawskiej wykonuje Odwieczne pieśni.
Wykonanie jest wielkim tryumfem kompozytora. Wracając do Zakopanego Karłowicz odwiedza
Kraków. 8 lutego w czasie samotnej wycieczki narciarskiej ginie zasypany lawina śnieżną w pobliżu
Małego Kościelca.
(Kronika życia i twórczości oraz Wykaz ważniejszych kompozycji zostały opracowane na podstawie
książki Tadeusza Marka: Poematy Mieczysława Karłowicza, Kraków 1959)
WYKAZ WAŻNIEJSZYCH KOMPOZYCJI MIECZYSŁAWA KARŁOWICZA
Poematy symfoniczne
op. 9 Powracające fale (1904, wyd. w r. 1907)
op. 10 Odwieczne pieśni (1906, wyd. w r. 1908)
op. 11 Rapsodia litewska (1906, wyd. w r. 1909)
op. 12 Stanisław i Anna Oświecimowie (1907, wyd. w r. 1912)
op. 13 Smutna opowieść (1908, wyd. w r. 1912)
op. 14 Epizod na maskaradzie (dokończony i zinstrumentowany przez Grzegorza Fitelberga, wyd. w r.
1930)
Inne utwory na orkiestrę symfoniczną
op. 2 Serenada na orkiestrę smyczkową (1897)
op. 6 Biała gołąbka (Bianca da Molena, 1900) – prolog symfoniczny i muzyka do dramatu
J. Nowińskiego
op. 7 Symfonia „Odrodzenie” (1902)
op. 8 Koncert skrzypcowy A-dur (1902, wyd. w r. 1906)
Pieśni na glos z towarzyszeniem fortepianu (1891-1898)
op. 1
nr 1 Zasmuconej. Słowa K. Glińskiego
nr 2 Skąd pierwsze gwiazdy. Słowa J. Słowackiego
nr 3 Na śniegu. Słowa M. Konopnickiej
nr 4 Zawód. Słowa K. Tetmajera
nr 5 Pamiętam ciche, jasne, złote dnie. Słowa K. Tetmajera
nr 6 Smutną jest dusza moja. Słowa K. Tetmajera
op. 3
nr 1 Mów do mnie jeszcze. Słowa K. Tetmajera
nr 2 Idzie na pola. Słowa K. Tetmajera
nr 3 Na spokojnym, ciemnym morzu. Słowa K. Tetmajera
nr 4 Śpi w blaskach nocy. Słowa H. Heinego (tłum. M. Konopnickiej)
nr 5 Przed nocą wieczną. Słowa Z. Krasińskiego
nr 6 Z erotyków. Słowa J. Waśniewskiego
Ponadto pieśni ze zbioru pt. Mieczysława Karłowicza pieśni zebrane, PWM 1953:
Z nową wiosną. Słowa Cz. Jankowskiego
O, nie wierz (skomponowana wspólnie z ojcem). Słowa L. Méyeta
Czasem gdy długo. Słowa K. Tetmajera
Rdzawe liście strząsa z drzew. Słowa K. Tetmajera
Po szerokim, po szerokim morzu. Słowa K. Tetmajera
W wieczorną ciszę. Słowa K. Tetmajera
Nie płacz nade mną. Słowa J. Iwańskiego
Zaczarowana królewna. Słowa A. Asnyka
op. 4
Najpiękniejsze piosnki. Słowa A. Asnyka
Pod jaworem. Słowa ludowe
Utwory fortepianowe
Preludium i fuga podwójna
Sonatina d-moll
Sonata (Allegro) B-dur
Na Anioł Pański
Utwory na skrzypce z towarzyszeniem fortepianu
Impromptu
Serenada marcowa z kotem.
Ponadto szereg drobnych kompozycji wokalnych, instrumentalnych, kameralnych i na orkiestrę dętą,
pisanych w czasie studiów u Henryka Urbana – przeważnie nie wydanych.
W 70 rocznicę śmierci kompozytora (w 1979 r.) imię Mieczysława Karłowicza nadano Paostwowej
Szkole Muzycznej w Zakopanem. Wtedy to odbył się koncert uczniów szkoły muzycznej i muzyków
Filharmonii krakowskiej. Wykonano m.in. utwory Karłowicza i Kościelec Wojciecha Kilara.
Od 1988 roku Szkoła przeniosła się do swojej nowej siedziby przy ul. Sienkiewicza 12, niedaleko willi
"Lutnia", w której mieszkał aż do śmierci Mieczysław Karłowicz.
w 2009 - Roku Mieczysława Karłowicza - z okazji 100 rocznicy śmierci kompozytora, zostały nagrane i
wydane jego pieśni /6 spośród 22/ przez Tatrzaoski Chór Kameralny, do którego należy wielu
absolwentów zakopiaoskiej Szkoły Muzycznej.
W tym roku obchodzimy 105 rocznicę śmierci patrona naszej szkoły Mieczysława Karłowicza.