Czym jest wielokulturowość?

Marian Golka
Czym jest wielokulturowość?
Wielokulturowość jest to uświadomione współwystępowanie na tej samej
przestrzeni (albo w bezpośrednim sąsiedztwie bez wyraźnego rozgraniczenia,
albo w sytuacji aspiracji do zajęcia tej samej przestrzeni) dwóch lub więcej grup
społecznych o względnie odmiennych kulturowych (niekiedy też rasowych)
cechach
dystynktywnych:
wyglądzie
zewnętrznym,
języku,
wyznaniu
religijnym, układzie wartości itd., które przyczyniają się do wzajemnego
postrzegania odmienności z różnymi tego skutkami. Istotne jest też to, że
postrzeganie tej względnej odmienności odbywa się w optyce jednostek,
niewielkich grup lokalnych, rówieśniczych czy sąsiedzkich. Ten stan łączy się
nie tylko z postrzeganiem odmienności, ale i z różnorodnymi wzajemnymi
relacjami.
Praktycznie każde społeczeństwo zajmujące obszar gdzie przecinają się
różne szlaki komunikacyjne i wędrówki ludów, gdzie przeplatały się ze sobą
drogi kupców, gdzie kierowały się przymusowe lub dobrowolne migracje i
przymusowe deportacje, gdzie ścierały się ze sobą interesy polityczne imperiów,
gdzie znajdowały się swoiste '"róże wiatrów" dyfuzji kulturowej - jest, z natury
rzeczy, społeczeństwem wielokulturowym. To wszystko bywało pogłębiane
przez procesy historyczne: przedziały stanowe wyniesione z feudalizmu, różnice
biorące się z oddziaływań kolonizatorów bądź zaborców, skutki wojen i przejść
różnorodnych armii. Do tego dochodzi obecnie także cywilizacja globalna z jej
łatwym przemieszczaniem się pieniędzy i towarów, ale także
wytworów
kulturowych i ludzi. To razem sprawia, że większość współczesnych
społeczeństw w ten czy inny sposób doświadcza wielokulturowości, choć
oczywiście różny jest jej stopień i różny charakter.
Należy zdawać sobie sprawę z różnorodności form wielokulturowości, której
przejawy i charakter są nader różnorodne. Są to zazwyczaj wielorakie i
zazwyczaj złożone relacje grupowe (np. sąsiedzkie, zawodowe, szkolne), ale też
administracyjno-prawne, polityczne (np. grupa etniczna czy mniejszość w
kategoriach europejskiego prawa wyborczego), ekonomiczne (poszczególne
grupy składowe nie mają jednakowej pozycji ekonomicznej). Nadto są to relacje
wewnątrzrodzinne oraz zachodzące wewnątrz jednostek.
Wielokulturowość przejawia różne stany i rodzi różne skutki: od nieufności
po zaciekawienie, od zaciekawienia po współpracę, ale też od współpracy do
konfliktów, od współdziałania do kulturowych niepokojów, od niepokojów po
walki uliczne itd. Innymi słowy, są to wszystkie przejawy stosunków
społecznych, które klasyczna socjologia formalna wyodrębniała: kooperacja,
opozycja, konfrontacja i rywalizacja oraz konflikt, różne postacie akomodacji,
kompromisu, tolerancji aż do różnych przejawów asymilacji, amalgamacji i
integracji.
Wielu autorów buduje różne skale stosunków międzykulturowych. Można
przyjąć, że wszystkie przypadki - w uproszczeniu - sprowadzają się do: (1)
otwartego antagonizmu, (2) pasywnego antagonizmu, (3) segregacji czy izolacji
jawnej lub skrywanej, (4) koegzystencji polegającej na wzajemnej akomodacji,
(5) asymilacji połączonej z pełną wzajemną adaptacją, akceptacją i amalgamacją
(np. małżeństwami międzykulturowymi) oraz współdziałaniem. Oczywiście te
przejawy w rzeczywistości są bardziej zróżnicowane. Przejawia się też wiele
stanów i sytuacji pośrednich – np. integracja bez asymilacji, albo chwilowe
antagonizmy mimo relatywnie długotrwałych przejawów koegzystencji i
akomodacji (lub odwrotnie – obecność częstych konfliktów przy rzadkich i
krótkotrwałych przejawach koegzystencji).
(Zobacz więcej w:
Marian Golka, Imiona wielokulturowości, WL Muza, Warszawa 2010).