Warsztaty aktywności lokalnej - partycypacja społeczna w rozwoju

Projekt dofinansowany ze środków Programu Operacyjnego
„Fundusz Inicjatyw Obywatelskich”
Warsztaty aktywności lokalnej partycypacja społeczna w rozwoju lokalnym
Jerzy Kosanowski
ECRD Biuro Doradztwa Gospodarczego i Rozwoju Obszarów
Wiejskich w Sandomierzu
Projekt: „Co u nas i dla nas? - chcemy rozmawiać i współdecydować”
realizowany przez Świętokrzyski Związek Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych
Buro Projektu 25-352 Kielce, ul. Mickiewicza 5
www.zrkior.pl ; e-mail: [email protected]
tel. 41 361 36 52, tel. 41 361 03 06, faks: 41
361 05 94
Idea badania


Badanie prowadzone w ramach projektu „Co u
nas i dla nas?-chcemy rozmawiać i
współdecydować”, realizowanego ze środków
Funduszu Inicjatyw Obywatelskich, przez
Świętokrzyski Związek Rolników, Kółek
i Organizacji Rolniczych w Kielcach.
ŚZRKiOR dzięki projektowi realizuje jeden z
jego celów, który odnosi się do zapewnienia
organizacjom społeczno-zawodowym
rolników udziału w decydowaniu o sprawach
związanych z rozwojem indywidualnych
gospodarstw rolnych i postępem społecznym
na wsi.
2
Cele badania



poznanie problemów społecznych, które
utrudniają rozwój społeczności lokalnej,
zamieszkującej obszar Gminy Włoszczowa i
Gminy Sędziszów;
uzyskanie wiedzy, w jakim stopniu gminne
strategie rozwiązywania problemów
społecznych są skutecznym narzędziem do
wywoływania pozytywnych i oczekiwanych
przez społeczność lokalną zmian
społecznych;
uzyskanie wiedzy czy lokalne społeczności są
zainteresowane wpływaniem na ustalanie
kierunków lokalnej polityki społecznej.
3
Pojęcie rozwoju lokalnego



Rozwój lokalny to proces zmian ukierunkowanych na
zamierzoną poprawę stanu istniejącego na określonym
terytorium – w ujęciu szerokim – polegająca na
tworzeniu korzystnych warunków życia dla społeczności
lokalnej,
Zintegrowany rozwój lokalny to proces pozytywnych
zmian o charakterze ilościowym i jakościowym w sferze
społecznej, gospodarczej, ekologicznej i przestrzennej,
uwzględniających potrzeby, preferencje oraz systemy
wartości mieszkańców.
Terytorium:
◦ przestrzeń wyznaczona granicami administracyjnymi
◦ wspólnota zamieszkująca tę przestrzeń
◦ występujące w niej więzi społeczno-gospodarcze
4
Scenariusze rozwoju lokalnego


Lokalny rozwój gospodarczy powinien się opierać na
lokalnych zasobach, tymczasem często są one
niewykorzystywane a nawet lekceważone.
Scenariusze rozwoju lokalnego:
◦
◦
◦
Pierwszy z nich, który narzucany jest odgórnie. Wg tego
scenariusza ludzie czekają, aż państwo wszystko zmieni.
Drugi scenariusz, w którym rozwój przychodzi z zewnątrz.
Wszyscy czekają na zagranicznych inwestorów? To w Polsce
jest scenariusz często utożsamiany z sukcesem.
Trzeci – oddolny, taki, który opiera się na wykorzystaniu
lokalnych zasobów, do nich się ogranicza. Jednym z
najważniejszych zasobów lokalnych jest człowiek i praca.
5
Uspołecznianie rozwoju lokalnego –
partycypacja społeczna i stymulowanie rozwoju



Partycypacja społeczna i stymulowanie rozwoju to włączanie organizacji
pozarządowych, lokalnego biznesu oraz inicjatyw obywatelskich, czyli
mniej sformalizowanych grup obywateli, w rozwiązywanie problemów
lokalnych i podejmowanie kluczowych decyzji dotyczących wspólnoty
lokalnej.
Partycypacja społeczna jest nieodłącznie związana z komunikacją
społeczną, stanowi bowiem wyższą – w stosunku do komunikowania –
formę współpracy władz publicznych z mieszkańcami oraz ich
organizacjami.
W obszarze partycypacji społecznej i stymulowania rozwoju społecznego
kluczowymi wyzwaniami dla urzędu są:
◦ zapewnienie skutecznej komunikacji dwustronnej pomiędzy urzędem
i obywatelem oraz obywatelem i urzędem [JAK?]
◦ kształtowanie zinstytucjonalizowanej współpracy trójstronnej między
samorządem terytorialnym, organizacjami pozarządowymi oraz
lokalnym biznesem [JAK?]
◦ wspieranie organizacji pozarządowych oraz grup obywatelskich w
realizacji celów ważnych dla lokalnej wspólnoty [JAK?]
6

Szczególne wyzwanie dla sfery partycypacji społecznej oraz
stymulowania rozwoju społecznego stanowią problemy związane z
wiejskim charakterem jednostek terytorialnych, a w szczególności:
◦ małe zróżnicowanie profilu organizacji pozarządowych,
◦ specyfika organizacji pozarządowych, które obok podstawowych
funkcji statutowych realizują często dodatkowe zadania na rzecz
wspólnoty lokalnej, co powinno być rozpoznane i uwzględnione (np.
Ochotnicza Straż Pożarna – OSP, Ludowe Zespoły Sportowe – LZS, Koła
Gospodyń Wiejskich),
◦ na terenach wiejskich dużą rolę odgrywają inicjatywy obywatelskie
zawiązujące się doraźnie ze względu na potrzeby infrastrukturalne,
dla nich także należy znaleźć miejsce w systemie partycypacji
społecznej,
◦ można i należy wykorzystać tradycyjną instytucję zebrań wiejskich,
które są dobrze znaną i bardzo naturalną formą organizowania się
mieszkańców wsi i ich partycypacji w procesach decyzyjnych,
◦ dużo większą rolę odgrywają w środowisku wiejskim kontakty osobiste
i więź sąsiedzka, co należy brać pod uwagę w budowaniu programów
działania.
7
„Po ojcowsku” czy „po partnersku” –
czyli wybieramy metodę pracy
Metoda paternalistyczna – menadżerska
 Rozumienie demokracji, w którym rola obywatela kończy się
na akcie elekcji, a potem przez cztery lata ktoś myśli za
niego, nazywamy podejściem paternalistycznym.
 Wójt/Burmistrz jest jak ojciec, a mieszkańcy — jak jego
trochę „nierozgarnięte dzieci”, za które musi podejmować
najważniejsze decyzje.
 Przy takim podejściu on także samodzielnie opracuje
strategię. Taką metodę możemy nazwać „menadżerską”
 „+” Wiele decyzji wymaga naprawdę fachowej wiedzy, której
mieszkańcy nie mają. Toteż pozornie logiczne jest, aby
wzorem firm komercyjnych takie decyzje podejmowali
menedżerowie-fachowcy na podstawie wiedzy, a nie — na
podstawie wyniku debaty mieszkańców. Poza tym — metody
demokratyczne są długotrwałe i żmudne. Samemu po prostu
pracuje się szybciej i sprawniej.
8



„-”
Zaangażowanie mieszkańców w sprawy publiczne to
rzadkie i cenne dobro, które trzeba pielęgnować. Takie
zaangażowanie nie pojawi się z niczego. Ludzie
zaangażują się w tedy, gdy poczują, że od ich zdania
coś realnego i ważnego zależy. Że ktoś ich traktuje jak
poważnego partnera. Odsunięcie ich od
wypracowywania decyzji strategicznych ucina szansę na
późniejsze zaangażowanie mieszkańców w realizację
strategii. „Sam sobie napisał niech sam realizuje!" —
powiedzą. I dobrze tak gminnemu ojcu-menedżerowi.
Niemożność uzyskania obiektywnego spojrzenia na
sprawy gminy z fotela, z którego się tą gminą na co
dzień zarządza. Nie ma takiego mądrego. Ktoś musi
spojrzeć na nas z boku. obiektywnie. Tym kimś jest na
ogół ekspert.
9
Metoda ekspercka
 Jeszcze dziś w wielu samorządach pokutuje
przeświadczenie, że pisanie strategii to zadanie czysto
eksperckie. Metodę pisania strategii przez wynajętych
specjalistów nazwiemy metodą ekspercką. Forma
kontaktu z gminą ogranicza się w tym modelu z reguły
do współpracy z branżowymi specjalistami administracji
gminnej: planistami przestrzennymi, specjalistami od
ochrony środowiska, mieszkalnictwa itp.
 Krytyka modelu eksperckiego najczęściej podnosi fakt, że
strategie, tworzone w taki sposób, są robione według
mechanicznie powtarzanego schematu, bez zagłębiania
się w lokalną specyfikę (eksperci przywożą czasami
gotowy produkt do gminy i w tedy właśnie pierwszy raz
widzą ją z bliska). Wydaje się jednak, że taka krytyka
uderza raczej w złą praktykę, a nie w wady samego
modelu: jest przecież możliwa strategia zrobiona w
modelu eksperckim, a jednocześnie — nie schematyczna
10
i głęboko wnikająca w specyfikę lokalną.
Metoda ekspercko-konsultacyjna i menedżersko-konsultacyjna
 Przedstawicielstwo społeczności w procesie budowania
strategii lokalnej bywa rozumiane bardzo różnie .
 Często jest to jedynie któraś z prostych form zasięgania opinii
publicznej w lokalnej skali: ankieta, wywiady zogniskowane w
grupach, publiczne zaproszenie do składania propozycji i
wniosków, dyskusja w lokalnych mediach.
 Takie podejście choć rzadko bywa proponowane przez autorów
, zajmujących się metodologią budowania strategii lokalnych, w
praktyce jest stosowane bardzo często.
 W odróżnieniu od modelu eksperckiego, nazwiemy taką
metodę pracy „ekspercko-konsultacyjną” i w podobny sposób
„menedżersko-konsultacyjna”.
 Można stwierdzić, że takie minimalistyczne rozumienie udziału
obywateli w tworzeniu lokalnej strategii także marnuje istotną
szansę zbudowania wśród obywateli poczucia rzeczywistego
współuczestnictwa w najważniejszych sprawach wspólnoty.
11
Metoda partycypacyjna (uczestnicząca)
 W warunkach polskich zdecydowanie więcej
autorów zaleca (a praktyków stosuje) model
partycypacyjny, polegający na powołaniu
zbiorowego podmiotu, reprezentującego lokalną
społeczność zespołu, który de facto będzie
zbiorowym autorem przyszłej strategii. Taki model
pracy nad strategią nazwiemy „partycypacyjnym”.
 Ciało społeczne, powoływane dla wspólnej z
ekspertami pracy nad strategią, bywa nazywane
różnie: Rada Lokalnych Liderów; Komisja d.s.
Strategii Rozwoju Miasta/Gminy; Forum Rozwoju
Miasta/Gminy; Komitet Lokalny; Rada Rozwoju
Gospodarczego; Społeczny Komitet ds. Rozwoju;
Konwent Rozwoju Gminy, itp.
12
Interesariusze u procesie tworzenia strategii lokalnej to cztery grupy:
I. Wybieralni funkcjonariusze lokalni.
II. Inni przedstawiciele władzy: aparat administracyjny, doradcy i instytucje nadzoru
III. Klienci usług publicznych, w tym:
 właściciele domów i inni mieszkańcy,
 użytkownicy urządzeń publicznych (parków, bibliotek, sądów, transportu
zbiorowego).
 nauczyciele i uczniowie,
 klienci pomocy społecznej.
 grupy specjalne, o szczególnych potrzebach
IV. Inne organizacje i jednostki, w tym:
 biznes i organizacje biznesu.
 pracownicy firm miejscowych (niezależnie od tego czy są mieszkańcami danego
terenu),
 lokalne szkoły i uczelnie,
 organizacje non profit.
 zarządcy urządzeń publicznych,
 zarządcy urządzeń kultury.
 przywódcy wspólnot religijnych.
 komendanci baz wojskowych, żołnierze, pracownicy cywilni armii,
 turyści i przejezdni.
13
Źródło: „Metodologia wspierania rozwoju społecznego
gminy poprzez partycypację społeczną” – MPiPS. Warszawa
2010 r
14
Analiza problemów w gminie w oczach
społeczności lokalnej
1. Stan społeczno-gospodarczy (pomoc
społeczna, ochrona zdrowia, działalność
społeczna, rynek pracy, działalność
gospodarcza)
2. Obszar rolnictwa
3. Kapitał ludzki (oświata, edukacja wszystkich
grup społecznych)
4. Kultura i dziedzictwo kulturowe.
5. Kultura fizyczna – sport, rekreacja, turystyka
6. Infrastruktura techniczna gminy (drogi, kolej,
wodociągi, kanalizacje, gaz, dostęp do
internetu, telekomunikacja, energia cieplna,
15
eletroenergetyka, zasoby mieszkaniowe_
Projekt dofinansowany ze środków Programu Operacyjnego
„Fundusz Inicjatyw Obywatelskich”
Dziękuję Państwu za uwagę
Jerzy Kosanowski
e-mail – j
[email protected]
tel: 606 242 381
Buro projektu 25-352 Kielce, ul. Mickiewicza 5
www.zrkior.pl ; e-mail: [email protected]
tel. 41 361 36 52, tel. 41 361 03 06, faks: 41
361 05 94