Cud purymowy reż.Izabella Cywińska MATERIAŁY DYDAKTYCZNE

Cud purymowy
reż. Izabella Cywińska
MATERIAŁY DYDAKTYCZNE
DLA NAUCZYCIELI
SPIS TREŚCI
1. Informacje o filmie. (str. 2)
2. Scenariusz lekcji godziny wychowawczej (str.5 )
Temat: Co buduje naszą tożsamość? – Cud purymowy, reż. Izabella Cywińska
3. Karta pracy (str.9)
INFORMACJE O FILMIE
NOTA O FILMIE
Reżyseria: Izabella Cywińska
Scenariusz: Maciej Karpiński. Zdjęcia: Piotr Wojtowicz. Scenografia: Magdalena Dipont. Kostiumy:
Weronika Orlińska. Muzyka: Jerzy Satanowski. Dźwięk: Andrzej Bohdanowicz. Montaż: Anna Wagner.
Charakteryzacja: Iwona Blicharz. Kierownik produkcji: Małgorzata Fogel-Gabryś.
Aktorzy: Sławomir Orzechowski (Jan Kochanowski), Danuta Stenka (Jadwiga, jego żona), Grzegorz
Małecki (ich syn Heniek), Andrzej Szopa (adwokat Aaron Silberstein), Zygmunt Hobot (Holzman,
sąsiad Kochanowskich), Eliza Ryciak (Sara, córka Holzmana), Mirosław Zbrojewicz (Waldek, kolega z
pracy Kochanowskiego), Cezary Kosiński (rabin), Karolina Muszalak (Kathleen, asystentka Silbersteina),
Tomasz Kozłowicz (dealer samochodowy), Izabela Dąbrowska (pracownica działu kadr w fabryce),
Przemysław Kaczyński (policjant), i inni.
Produkcja wykonawcza: Studio Filmowe „Perspektywa”
Produkcja: Telewizja Polska – Agencja Filmowa (dla Programu I TVP), Polska, 2000.
Premiera: 09.05.2000
Czas trwania: 57’
Wybrane nagrody i festiwale:
2000 – nagroda Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji podczas Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w
Gdyni
2000 – Berlin („Prix Europa”): Nagroda Specjalna Parlamentu Europejskiego
2000 – Berlin („Prix Europa”): Nagroda Publiczności im. Willego Brandta
Izabella Cywińska – reżyserka teatralna, filmowa i telewizyjna oraz scenarzystka – urodziła się w
Kamieniu Puławskim 25 marca 1935 roku. Zanim została reżyserem skończyła etnografię na
Uniwersytecie Warszawskim. Debiutowała w teatrze w 1965 – rok później skończyła Wydział reżyserii
na PWST w Warszawie. Pracowała w teatrach warszawskich, w Białymstoku, Nowej Hucie, Poznaniu.
W roku 1969 została dyrektorem teatru w Kaliszu, w 1973 objęła dyrekcję teatru Nowego w Poznaniu.
W latach 1989-1991 była Ministrem Kultury i Sztuki w rządzie Tadeusza Mazowieckiego. W 1991
wróciła do zawodu, reżyserując w teatrze i telewizji – dużą popularność Cywińskiej przyniósł
kontrowersyjny serial Boża podszewka. W latach 2008-2011 była dyrektorem artystycznym
warszawskiego Teatru Ateneum. W 2013 roku otrzymała Honorowe Obywatelstwo miasta Poznania w
„uznaniu wybitnych osiągnięć i zasług dla miasta oraz kultury narodowej”. Ponadto jest reżyserką
ponad 30 spektakli telewizyjnych. Jej mężem jest aktor Janusz Michałowski.
Wybrana filmografia:
Film fabularny:
2005 – KOCHANKOWIE Z MARONY
Film fabularny – telewizyjny
2000 – ŚWIĘTA POLSKIE: CUD PURYMOWY
Serial fabularny
1997 – BOŻA PODSZEWKA
2005 – BOŻA PODSZEWKA. CZĘŚĆ DRUGA
Film dokumentalny
1999 – OCZAROWANIE FRYDERYKA
1998 – RAKUCINISZKI - JURYSZKI. DALEKA DROGA
Cud purymowy powstał w ramach jednej z najciekawszych inicjatyw Telewizji Polskiej, czyli
cyklu Święta polskie. Pomysłodawcą tego swoistego serialu jest scenarzysta Grzegorz Łoszewski, a
trzynaście godzinnych filmów telewizyjnych powstawało kolejno w latach 2000-2007 (są plany
kontynuacji cyklu w 2015 i 2016 roku). Każdy film dotyczy tematyki psychologicznej lub moralnej w
kontekście konkretnego święta religijnego lub świeckiego obchodzonego w Polsce i poprzez
świąteczne rytuały ujawnia postawy i poglądy współczesnych Polaków. Cykl ten cieszył się dużym
powodzeniem u widzów, co w dużej mierze było zasługą świetnych aktorów (np. Janusz Gajos, Piotr
Fronczewski, Wojciech Malajkat), jak i wybitnych reżyserów, m.in.: Janusza Morgensterna, Andrzeja
Barańskiego, Ryszarda Bugajskiego, Roberta Glińskiego i Janusza Kondratiuka. Twórcy cyklu stawiali na
masowego widza: równocześnie podnosili ważne kwestie w często przejaskrawionym komediowym
tonie, co w połączeniu z formułą filmu telewizyjnego nie mogło prowadzić do zbyt pogłębionej w
fabule
problematyki
społeczno-moralnej.
Pierwszym zrealizowanym i emitowanym w TVP dziełem z tego cyklu był właśnie Cud
purymowy. Film spodobał się publiczności zgromadzonej przed telewizorami oraz jurorom wielu
festiwali filmowych. Komediowo przejaskrawiona akcja tego dzieła koncentruje się wokół postaci
łódzkiego robotnika, Jana Kochanowskiego, który po stracie pracy w fabryce, coraz bardziej upatruje
wszelkiego zła w kapitalizmie czasów transformacji i „spisku żydowskim”. Antysemitą okazuje się też
Heniek, syn głównego bohatera, zagorzały kibic miejscowego ŁKS-u. Sytuacja ulega diametralnej
zmianie, kiedy do Jana dzwoni tajemniczy prawnik z Nowego Jorku i proponuje wspólną kolację.
Adwokat Aaron Silberstein podczas rozmowy, przekazuje zdezorientowanemu bezrobotnemu, że jego
bliski krewny zmarł zapisując cały swój majątek dla niego. Dowcip w całej tej sytuacji polega na tym,
że ów krewny był Żydem i nazywał się Cohen, a rodzice Jan zmienili nazwisko na Kochanowski w 1954
roku oraz zataili przed nim jego żydowskie korzenie. Ponadto już całkowicie oszołomiony bohater
dowiaduje się o jedynym, ale twardym warunku otrzymania spadku: musi powrócić do wiary
przodków i prowadzić przykładne życie według przepisów judaizmu, na co stopniowo przystaje.
W ten sposób – według jednego z krytyków – otrzymujemy bardzo „przewrotny portret
człowieka uwikłanego w dylematy związane z tożsamością narodową i religijną, który przestaje być
antysemitą”. Do owego cudu dochodzi podczas żydowskiego święta Purim, obchodzonego 14 i 15 dnia
miesiąca adar (luty lub marzec według kalendarza gregoriańskiego). Dla znawców przedwojennego
kina jidysz w Polsce tytuł filmu Cywińskiej może kojarzyć się z Purimszpiler (Błazen purymowy, 1937)
Józefa Greena i Jana Nowiny-Przybylskiego, z którym łączy go motyw niespodziewanego spadku z
Ameryki oraz chaplinowskie poczucie humoru skontrastowane sentymentalnym zakończeniem.
Różnorodne życie żydowskie kilkumilionowej diaspory w międzywojennej Polsce zostało
bezpowrotnie utracone w czasie Zagłady podczas II wojny światowej. Nieliczni Żydzi, którzy przeżyli
Holocaust, a nie wyjechali do Palestyny lub na Zachód, bardzo często ukrywali swoje pochodzenie
przed sąsiadami, bojąc się co jakiś czas powracających nastrojów antysemickich sterowanych przez
władzę komunistyczną. Dopiero po upadku PRL-u mogło swobodnie odrodzić się życie żydowskie
(obok festiwali kultury, czy od niedawna Muzeum POLIN, powstają nowe wspólnoty religijne, a wielu
Polaków odkrywa swoje żydowskie korzenie).
Strach związany z ukrywaniem się podczas zagrożenia i radość wynikająca z odzyskania praw
do zachowania własnej tradycji, to nie tylko uogólnione streszczenie czasów wojny i PRL-u, ale także
biblijnej Księgi Estery, do której nawiązuje tytułowe Purim – święto Losów (jako pamiątka uratowania
Żydów przez królową Esterę z rąk Hamana – doradcy króla perskiego Aswerusa). Estera, która także
była Izraelitką, ryzykując własne życie wyprosiła u swego męża Aswerusa ocalenie swoich rodaków.
Nazwa święta wywodzi się od losów, które rzucał Haman, by ustalić dzień rzezi Izraelitów.
Purim jest świętem ludowym, swoistym „żydowskim karnawałem”, dniem powszechnej
wesołości i zabawy, kiedy nawet w synagogach hałasuje się kołatkami (podczas czytania o niecnych
czynach Hamana), ulicami ciągną pochody przebierańców (popularne jest przebieranie się mężczyzn
za kobiety i odwrotnie). Uczniowie żartują ze swoich nauczycieli oraz wygłaszają absurdalne
wykładnie nauk judaizmu, a dorośli piją alkohol do momentu kiedy nie są w stanie odróżnić słów
„niech będzie pochwalony Mordechaj” (biblijny Mardocheusz był krewnym i opiekunem Estery) od
„niech będzie przeklęty Haman”. Zanim jednak pobożny Żyd doprowadzi się do tego stanu powinien
dać jałmużnę ubogim i poczęstować co najmniej jednego znajomego np. „hamantaszen” („uszy
Hamana” – trójkątne ciasteczka z makiem). Mimo swego świeckiego charakteru dla wyznawców
judaizmu święto Losów ma też wymiar teologiczny – według pewnej przepowiedni, w czasach
mesjańskich będzie świętowane tylko i bez przerwy Purim, które byłoby w ten sposób ważniejsze od
szabatu. Przytoczoną przepowiednię można odnieść do zakończenia filmu Cywińskiej.
Na koniec warto odnotować jeszcze sprawę wykorzystania tego dzieła w resocjalizacji kiboli.
Otóż w 2015 roku Sąd Okręgowy w Warszawie podtrzymał wyrok dla 17 pseudokibiców Legii
Warszawa, którzy podczas meczu z Widzewem Łódź w 2011 roku wznosili antysemickie okrzyki,
nakazując oprócz prac społecznych oraz wypłacenia części poborów na rzecz Związku Gmin
Wyznaniowych Żydowskich w Polsce, także… seans Cudu purymowego. Sędzia w uzasadnieniu tego
wyroku stwierdził, że obejrzenie tego filmu "zapobiegnie popełnieniu przez oskarżonych ponownie
podobnego przestępstwa".
SCENARIUSZ LEKCJI
Opracowała: Anna Równy
Temat: Co buduje naszą tożsamość? – Cud purymowy, reż. Izabella Cywińska.
CELE LEKCJI
CELE LEKCJI
Podczas lekcji uczeń:
 doskonali umiejętność analizy i interpretacji dzieła filmowego;
 zapoznaje się za pośrednictwem tekstów kultury z różnymi postawami moralnymi;
 ćwiczy umiejętność dyskusji;
 postrzega film jako źródło wiedzy o współczesnym świecie;
 kształci w sobie postawę obywatelską i poznaje zagadnienia związane z dojrzewaniem
społecznym.
METODY I FORMY PRACY



praca z tekstami kultury (film, ryciny);
burza mózgów;
dyskusja.
ŚRODKI DYDAKTYCZNE




karty pracy,
ekran/ tablica interaktywna,
komputer z dostępem do Internetu,
rzutnik multimedialny.
POJĘCIA KLUCZOWE




tożsamość,
antysemityzm,
tolerancja wobec innych narodów i kultur,
stereotypy.
CZAS
1 godzina lekcyjna
PRZED LEKCJĄ
Na lekcji poprzedzającej temat zadaj uczniom pracę domową.
Praca domowa przed lekcją:
Zapoznaj się z prezentacją multimedialną ze strony internetowej Sztetl:
http://www.sztetl.org.pl/template/gfx/prezentacje/zwyczaje.pdf i wypisz
z kulturze żydowskiej. Zwróć szczególną uwagę na święto Purim.
najważniejsze
święta
PRZEBIEG LEKCJI
1.Rozpocznij lekcję od odwołania się do pracy domowej uczniów. Ich prace uzupełnij o informacje
na temat święta Purim. Pokaż uczniom ryciny z XVI wieku przedstawiające obchody tego święta.
Ryciny udostępnione są do pobrania w celach edukacyjnych w Centralnej Bazie Judaików na stronie
internetowej Muzeum Historii Żydów Polskich:
http://judaika.polin.pl/dmuseion/results?q=purim&action=SimpleSearchAction&mdirids=&type=-2
Zwróć uwagę na radosny charakter tego święta, przypominający obchody karnawału (przebieranie się,
zabawa, taniec, śpiew, itp). Cytując za Arkadiuszem Walczakiem
(http://www.edukacjafilmowa.pl/materialy-edukacyjne/film-i-wychowanie/item/284-cudpurymowy): „to święto obchodzi się na miesiąc przed Paschą, w czternastym dniu miesiąca Adar.
Upamiętnia ono opisane w biblijnej Księdze Estery ocalenie Żydów perskich przed zamierzoną
eksterminacją ze strony Hamana podczas rządów króla Ahaswerusa. Datę egzekucji wybrał Haman
za pomocą losowania – stąd nazwa święta: „purim" po hebrajsku znaczy „losy". Rytuał nakazuje
czytanie rano i wieczorem Księgi Estery. Przyjął się zwyczaj, aby za każdym razem, gdy wymawiane jest
imię Hamana, zagłuszać je tupaniem, okrzykami, uderzeniami w kołatki. Przyjął się również zwyczaj
posyłania w wigilię tego święta anonimowych prezentów przyjaciołom i ubogim. Dzieci otrzymują
podarunki, nie wolno odmówić biedakowi jałmużny. Panuje wesoły nastrój, bo święto to ma charakter
karnawału, ludzie się przebierają, bawią się, tańczą. W południe zaczynają się zabawy połączone
z przebieraniem i maskaradą. Po południu zaczyna się posiłek przeciągający się do późnej nocy,
podczas którego można, a nawet trzeba się upić. Jedną z popularnych potraw są trójkątne
lub kwadratowe ciastka nadziewane orzechami, zwane uszami lub kieszeniami Hamana. W czasie
Purim świętuje się uwolnienie ludu Izraela od nieprzyjaciół oraz dziękuje za cud ocalenia”.
Źródło: http://judaika.polin.pl/dmuseion/docmetadata?id=4325&show_nav=true
Źródło: http://judaika.polin.pl/dmuseion/docmetadata?id=4358&show_nav=true
Pokaż uczniom również zdjęcia z tegorocznych obchodów święta Purim na całym świecie (galeria 12
zdjęć): http://wiadomosci.dziennik.pl/swiat/galeria/484570,1,purim-czyli-zydzi-swietujakarnawal.html
2. Odwołaj się do obejrzanego z uczniami filmu „Cud purymowy”. Ustal z uczniami, jaką problematykę
podejmują twórcy. Poproś o wypisanie na tablicy słów kluczowych związanych z filmem (burza
mózgów).
3. Zainicjuj dyskusję na temat: Z czego, Twoim zdaniem, wynikają postawy antysemickie
w społeczeństwie polskim?
Po zamknięciu dyskusji podejmij z uczniami rozmowę, w jaki sposób można zwalczać poglądy
i postawy antysemickie obserwowane wokół nas (burza mózgów).
4. Rozdaj uczniom kartę pracy - artykuł Mariusza Jałoszewskiego „Kibole obejrzą Cud purymowy.
Ostateczna decyzja w sprawie nawoływania do nienawiści”:
http://wyborcza.pl/1,75478,17331977,Kibole_obejrza__Cud_purymowy___Ostateczna_decyzja.html.
Zapytaj uczniów, co sądzą na temat decyzji sądu? Czy uważają, że sztuka może mieć wymiar
wychowawczy?
5. Zadaj uczniom pracę domową, z zaznaczeniem, że chętni uczniowie, którzy zaprezentują ją
na następnej godzinie wychowawczej, zostaną nagrodzeni oceną ze sprawowania.
Praca domowa: Zastanów się co, Twoim zdaniem, decyduje o naszej tożsamości? Przygotuj
prezentację multimedialną, którą przedstawisz na następnej godzinie wychowawczej.
KARTA PRACY NA LEKCJI
Przeczytaj poniższy artykuł i odpowiedz, czy zgadzasz się z poniższą decyzją sądu? Czy uważasz,
że sztuka może mieć wymiar wychowawczy?
Mariusz Jałoszewski
Kibole obejrzą "Cud purymowy". Ostateczna decyzja sądu w sprawie nawoływania do nienawiści
Sąd utrzymał w mocy precedensowy wyrok na kibiców Legii Warszawa za antyżydowskie hasła
na meczu ligowym.
Precedensowy wyrok wydał w październiku 2013 r. sędzia Wojciech Łączewski z Sądu
Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia. Wczoraj bez wahania podtrzymał go stołeczny sąd okręgowy,
który wystąpił w roli sądu odwoławczego.
Sędzia Łączewski skazał 17 kibiców, którzy w 2011 r. na stadionie Legii podczas meczu
z Widzewem Łódź wyciągali ręce z zaciśniętą pięścią, krzycząc: "Hamas, Hamas, Juden auf den Gas!"
(Hamas, Hamas, Żydzi do gazu). Sędzia uznał, że było to nawoływanie do nienawiści na tle różnic
narodowościowych i wyznaniowych. I wymierzył im po dziewięć miesięcy prac społecznych,
po 30 godzin w miesiącu. Mają też wpłacać przez ten okres po 20 proc. wynagrodzenia na Związek
Gmin Wyznaniowych Żydowskich.
Wyjątkowe w tym wyroku było jednak nakazanie kibicom obejrzenia filmu "Cud purymowy"
w reżyserii Izabelli Cywińskiej z 2000 r. Jest to historia łódzkiego robotnika Jana Kochanowskiego,
mieszkającego w skromnym mieszkaniu z żoną i synem - kibicem. Robotnik stracił pracę. Oskarża
o to zachodnich kapitalistów i Żydów. Pewnego dnia dzwoni do niego prawnik z USA z informacją,
że odziedziczył spadek po zmarłym krewnym, o którym nie wiedział. Kochanowski dowiaduje się,
że ma żydowskie korzenie, a jego krewni nosili nazwisko Cohen. Do żydowskich korzeni przyznaje się
żona. Żeby przyjąć spadek, Kochanowski musi jednak przejść na judaizm. Film pokazuje, jak wszyscy
odkrywają - również syn, zagorzały kibic wykrzykujący antysemickie hasła - żydowską tradycję i wiarę.
Sędzia był pewny, że obejrzenie tego filmu "zapobiegnie popełnieniu przez oskarżonych
ponownie podobnego przestępstwa". Ale kibice nie chcieli go oglądać. Część z nich złożyła apelacje,
uważając, że sąd dowolnie ocenił materiał dowodowy. Kwestionowali nagrania z monitoringu,
na których był tylko obraz bez dźwięku. Twierdzili, że na jego podstawie nie da się zindywidualizować
winy. Podkreślali, że podobne okrzyki są czymś normalnym na stadionach całego świata.
- Można mówić, że takie zachowania, burdy są typowym elementem meczów ligi piłkarskiej.
Ale nie można przymykać na to oka i akceptować - podkreślał na rozprawie apelacyjnej prokurator
Wiesław Piotrowski. Prokuratura chciała, by sąd dodatkowo nałożył na kibiców zakaz wstępu na
imprezy masowe.
Sąd odwoławczy nie przymknął oka na antysemickie okrzyki. Oddalił apelacje i utrzymał wyrok
w mocy. Tłumaczył, że nie jest konieczny zakaz wstępu na imprezy masowe, bo kibice dostali taki
zakaz od Legii. Nie dostrzegł też błędów w wyroku Łączewskiego. Sąd przypomniał, że większość
kibiców przyznała się w prokuraturze, choć potem w sądzie zaprzeczali, mówiąc, że krzyczeli co innego
lub bezwiednie przyłączyli się do tłumu.
Wyrok jest prawomocny. Kto zorganizuje teraz kibicom pokaz filmu? - Może to zrobić sąd
lub komuś zlecić. Ważne, by nie było to tylko odhaczenie obecności na pokazie - komentuje mec.
Krzysztof Stępiński, reprezentujący Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce, które miało w
tej sprawie status oskarżyciela posiłkowego.
Stępiński podkreśla, że skazanie kibiców było możliwe dzięki dobrej jakości nagraniom z
monitoringu, które przekazał klub Legii. Pomogła też twarda postawa stołecznej prokuratury
okręgowej, która oskarżyła kibiców i nie poddała się, gdy inny skład sądu za pierwszym razem chciał
umorzyć sprawę.
Źródło:http://wyborcza.pl/1,75478,17331977,Kibole_obejrza__Cud_purymowy___Ostateczna_decyzj
a.html#ixzz3Vn1TlLns. Publikacja z dnia 30.01.2015