32. Archeologia muzyczna. Prawo do pierwszych wydań

32. Archeologia muzyczna. Prawo do pierwszych wydań Nowelizacja z 2000 r. ustawy o prawie
autorskim i prawach pokrewnych wprowadziła nowy rodzaj prawa pokrewnego - prawo do pierwszych wydań
(art. 991 i 993 ustawy) - obejmujący także publikację utworu muzycznego lub inne jego rozpowszechnienie.
Podmiotem tego prawa może stać się wydawca, w rozumieniu tego przepisu zarówno osoba fizyczna, osoba
prawna jak i podmiot nie posiadający osobowości prawnej, który jako pierwszy (w skali świata) w jakikolwiek
sposób wprowadzi utwór do publicznego obiegu.
Przedmiotem tego prawa będzie np. utwór muzyczny, którego czas ochrony już wygasł (a więc upłynęło 70
lat od śmierci autora, liczonych latami pełnymi od roku następnego po śmierci) a jego egzemplarze lub on
sam nie były jeszcze publicznie udostępniane (kiedykolwiek i gdziekolwiek rozpowszechniane) lub taki, który
ze względu na czas powstania nigdy nie był objęty ochrona prawa autorskiego a więc powstał w czasach,
gdy prawa autorskiego jeszcze nie było. Dla porządku wypada dodać, że przedmiotem prawa będą także
utwory lub teksty, które ze względu na swój charakter nigdy nie były objęte ochroną prawa autorskiego.
Gdyby więc ktoś odnalazł utwór Mozarta dotąd nieznany i nigdy nie wydany w postaci egzemplarzy nut, ani
nie wykonany i pierwszy go opublikował (np. drukiem, na płycie CD itp.), nabędzie do tego utworu szczególne
prawo, prawo do pierwszego wydania. Podobnie byłoby przy publikacji utworów ludowych dotąd nieznanych
a odnalezionych w jakimś zakątku świata. To prawo przysługiwać będzie także, gdy wydawca dokona jako
pierwszy innego rozpowszechnienia utworu np. poprzez Internet, nadanie radiowe lub telewizyjne. Wydawca
ten musi jednak zrobić to w sposób zgodny z prawem, co oznacza, że wszedł w posiadanie takiego utworu
legalnie (np. kupując nuty od poprzedniego właściciela) i nie narusza praw osobistych faktycznego autora.
Prawo to, podobnie jak prawo autorskie, ma charakter prawa wyłącznego do rozporządzania tym utworem i
korzystania z niego na wszystkich polach eksploatacji (prawo majątkowe). Będą to co najmniej te pola, które
wymienia art.50 ustawy, m.in. zwielokrotnianie i wytwarzanie egzemplarzy różnymi technikami,
wprowadzanie do obrotu, najem, publiczne wykonywanie, odtwarzanie, nadawanie, reemisja, wprowadzanie
do Internetu.
Oznacza to, że korzystanie z tego utworu na jakimkolwiek polu przez inne osoby wymaga zgody tego
pierwszego wydawcy. Brak tej zgody będzie naruszeniem prawa pokrewnego i rodzić będzie
odpowiedzialność cywilną opisaną art.79 ustawy. Wydawcy prawo to przysługuje przez okres 25 lat od daty
pierwszej publikacji lub innego rozpowszechnienia utworu, liczonych od roku następnego po publikacji.
Ustawodawca nagradza w ten sposób ,,odkrywców" nieznanej dotąd twórczości, która nie znajduje się pod
ochroną prawa autorskiego. Zwykle to ,,odkrywanie" związane jest z różnymi przedsięwzięciami
organizacyjnymi, finansowymi a także intelektualnymi, które ostatecznie doprowadzają do udostępnienia
utworu publiczności i wpisania go w dorobek kulturalny ludzkości.
Jednak samo odkrycie utworu nie daje prawa do pierwszego wydania ale dopiero jego faktyczne
rozpowszechnienie. Kto inny może być odkrywcą (historyk sztuki, etnograf, archeolog) a kto inny wydawcą.
Tylko faktyczny pierwszy wydawca staje się pełnym dysponentem takiego utworu. Decyduje o udzielaniu
zezwoleń na jego eksploatację i ma prawo pobierać z tego tytułu wynagrodzenie. Może swoje prawo do
pierwszego wydania utworu przenieść na inne podmioty. Tak więc wydawca nieznanej partytury Mozarta
będzie decydować m.in. o wykonywaniu jej przez orkiestry, nagrywaniu itd. Z upływem jednak lat 25 od daty
pierwszej publikacji (rozpowszechnienia) prawo to gaśnie a utwór staje się dobrem publicznym. Oczywiście
przez cały ten czas, jak i po wygaśnięciu prawa do pierwszego wydania, autorowi utworu, jeśli jest znany,
przysługują prawa osobiste, nieograniczone czasowo (art.16 ustawy).
1/2
Prawa osobiste wydawcy przysługiwać będą w oparciu o kodeks cywilny (art.43 kc) a nie ustawę o prawie
autorskim. Aby jednak korzystać z ,,prawa do pierwszych wydań", wydawca musi mieć siedzibę lub miejsce
zamieszkania na terytorium Polski lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo ochrona przysługiwać
mu będzie z tytułu zawartych umów międzynarodowych, których na razie w tym zakresie brak.
Wykonywanie ,,prawa do pierwszych wydań" podlega ograniczeniom z tytułu dozwolonego użytku
prywatnego i publicznego, podobnie jak praw autorskich i innych pokrewnych.
Krzysztof Lewandowski
Wszelkie prawa zastrzeżone 2017 ZAiKS / data wygenerowania strony 02.03.2017 23:30:01
PDF ze strony: http://www.zaiks.org.pl/198,154,32_archeologia_muzyczna_prawo_do_pierwszych_wydan
2/2