więcej

Specjalistyczna Poradnia Profilaktyczno – Terapeutyczna
w Tarnowie
33-100 Tarnów, ul. Józefa Szujskiego 25,
tel: 014 622 27 96, 014 636 27 96
www.sppt.tarnow.pl e-mail: [email protected], [email protected]
Zjawisko przemocy rówieśniczej z
wykorzystaniem nowych technologii
informacyjnych wśród młodzieży
tarnowskich szkół.
Agnieszka Latos
(przy współpracy zespołem SPPT)
Tarnów 2008
- Wstęp Na temat przemocy rówieśniczej powstała ogromna ilość badań, opracowań i analiz
psychologicznych, socjologicznych, społecznych. Można nawet czasem odnieść wrażenie
przesytu informacjami dotyczącymi tej problematyki
Poniższa publikacja poświęcona jest szczególnemu rodzajowi przemocy, dotąd chyba
najmniej opisanemu i poznanemu, a mianowicie – cyberprzemocy. Ten rodzaj przemocy wraz
z postępującą rewolucją informacyjną, nabiera ostatnio na sile i niestety poszerza swój zakres.
Powszechny dostęp do Internetu oraz sieci komórkowych, oprócz ogromnych możliwości,
stwarza także okazje do nadużyć.
Poniższa publikacja przedstawia zjawisko cyberprzemocy wśród młodzieży uczącej się w
Tarnowie.
I.
Czym jest cyberprzemoc? – zakres badań.
Pojęcie to ma kilka swoich definicji, najkrócej możemy powiedzieć, że cyberprzemoc to
przemoc z użyciem technologii informacyjnych i komunikacyjnych (w głównej mierze jest to
Internet i telefonia komórkowa).
Inna nazwa na to zjawisko, która w Polsce jest mniej znana, to cyberbullying (z ang. słowo
bullying oznacza znęcanie się, tyranizowanie, szykanowanie. Słowo to zawiera w sobie
mocny ładunek emocjonalny). Zazwyczaj oba pojęcia stosuje się względem nieletnich.
Cechami charakterystycznymi cyberprzemocy (w porównaniu z innymi rodzajami
przemocy) są: trudność w wykryciu sprawcy (anonimowość sprawcy), często ofiara może
pozostawać w nieświadomości swojej roli, poza tym w przeciwieństwie do np. przemocy
fizycznej w nie jest konieczna przewaga siły- sprawca może bowiem działać z ukrycia,
poprzez co formy cyberprzemocy stają się coraz bardziej wyrafinowane.
Do najczęściej wyróżnianych form w jakich przejawia się cyberprzemoc należą:
 Flame - to obraźliwa wiadomość, przesłana na forum internetowym, czacie,
zazwyczaj prowokująca do negatywnych reakcji. Osoba wysyłająca taką wiadomość
czeka na czyjąś odpowiedź, by wdać się z tą osobę w ostrą wymianę zdań. Często ma
to swoje dalsze konsekwencje np. sprawca rozpoczyna potem wysyłanie obraźliwych
e-maili dotyczących wyglądu lub charakteru użytkownika. Ten rodzaj cyberprzemocy
nie trwa zbyt długo, zazwyczaj kończy się, kiedy ofiara przestaje odpowiadać na maile
i zaczepki na forum lub czacie. Zazwyczaj osoby między którymi dochodzi do
wymiany zdań nie znają się osobiście.

Celowy atak w Internecie lub poprzez komórkę skierowany na konkretną osobę. W
takiej sytuacji zazwyczaj sprawca i ofiara znają się osobiście- cyberprzemoc ma wtedy
bardzo osobisty charakter (sprawca może znać intymne szczegóły z życia ofiary) przez
co bardzo mocno uderza w ofiarę. Cyberprzemoc może być rozszerzeniem przemocy
stosowanej w prawdziwym świecie lub odwrotnie. Przykładami takiej przemocy mogą
być: smsy lub mmsy rozsyłane po znajomych z obraźliwymi treściami na temat ofiary,
umieszczanie obraźliwych zdjęć lub filmików (bez zgody ofiary, najczęściej bez
wiedzy osoby, której to dotyczy) na portalach społecznościowych typu: grono.pl,
nasza-klasa.pl, fotka.pl, portalach na których można umieszczać pliki filmowe lub
zdjęcia typu youtube.com, wrzuta.pl. Czasami dręczyciele tworzą nawet specjalne
strony internetowe poświęcone swoim ofiarom, na których publikują obraźliwe uwagi,
prywatne informacje lub zdjęcia, nie tylko ofiary ale również jej rodziny lub
znajomych.
2

Obraźliwe komentarze na blogach i profilach ofiar w portalach społecznościowych
(nasza klasa, grono, epuls itp.). Mogą to być przykre komentarze pod wypowiedziami
na blogach, nieprzyjemne uwagi pod zdjęciami, obraźliwe wpisy do księgi gości na
osobistych stronach www, a także obraźliwe wpisy na szkolnych stronach WWW i
forach . Takie komentarze lub wpisy zazwyczaj można łatwo usunąć, jednakże zanim
się to zrobi mogą wyrządzić już sporo szkód.

Podszywanie się pod kogoś w Internecie. Sprawcy podszywają się pod kogoś na
czatach, forum, portalach społecznościowych, komunikatorach typu gg, a nawet na
portalach aukcyjnych itd. Zazwyczaj podszycie się pod kogoś nie jest trudne, sprzyja
temu anonimowość sieci, a także niefrasobliwe zachowania samych użytkowników
np. poprzez automatyczne zapamiętywanie haseł dostępu, pozostawianie otwartych
sesji na ogólnie dostępnych komputerach (szkolne pracownie informatyczne,
kawiarenki internetowe).
II. Badania ankietowe wśród uczniów
W maju 2008 roku zostały przeprowadzone ankiety wśród uczniów tarnowskich szkół na
temat cyberprzemocy. Ankietę wypełniło 575 uczniów (wśród nich uczniowie mieszkający i
uczący się w Tarnowie oraz uczniowie spoza Tarnowa, uczący się w Tarnowie). Szkoły w
których były przeprowadzane ankiety były losowo wybierane na każdym poziomie nauczania
(podstawowym, gimnazjalnym, ponadgimanzjalnym).
W badaniach nacisk został położony na przemoc rówieśniczą z wykorzystaniem nowych
technologii informacyjnych. Obejmuje ona min. dręczenie, straszenie, obrażanie przez telefon
komórkowy, smsy, emaile, komunikatory typu gg; umieszczanie w Internecie i rozsyłanie
obraźliwych i krzywdzących dla innych zdjęć, filmików, informacji
Należy pamiętać, że badania poniżej przedstawione dotyczą tylko wycinka problematyki
związanej z zagrożeniami jakie płyną z korzystania z nowych technologii informacyjnych.
Nie obejmują one takich zjawisk jak: niedozwolone treści w Internecie, zagrożenia płynące z
gier komputerowych, zwłaszcza tych online, wykorzystywania dzieci w Internecie itd.
1. Cel badań
Celem głównym przeprowadzonych badań jest poznanie w jakim stopniu cyberprzemoc
(w odniesieniu do przemocy rówieśniczej) jest obecna w świadomości i rzeczywistości
uczniów tarnowskich szkół.
Wyniki uzyskane z badań pozwolą odpowiedzieć na poniższe szczegółowe pytania:
1) W jakim wymiarze występują poszczególne odmiany cyberprzemocy w środowisku
młodych ludzi?
2) Jaki rodzaj cyberprzemocy dominuje w zachowaniach młodych ludzi?
3) Kim są sprawcy przemocy?
4) Jakie skutki psychologiczne, społeczne może nieść ze sobą zjawisko cyberprzemocy?
Jaka jest świadomość zagrożeń z tym związanych?
5) Czy uczniowie, którzy doznali takiej przemocy szukają w takiej sytuacji pomocy, a
jeśli tak to gdzie i u kogo?
6) Czy uczniowie byli informowani o skutkach cyberprzemocy?
3
2. Metodologia badań
Techniką uzyskiwania materiału badawczego, zastosowaną w omawianych badaniach,
była ankieta audytoryjna. Jej zaletą jest wysoki stopień standaryzacji oraz możliwość
przeprowadzenia w krótkim czasie badania na dużej liczbie respondentów.
Kwestionariusz ankiety składał się z 18 pytań, w tym 3 pytania metryczkowe, dotyczące
zmiennych niezależnych (wiek, płeć, rodzaj szkoły do której uczęszcza).
Ankiety zostały przeprowadzone w tarnowskich szkołach w maju 2008 roku, na próbie
575 uczniów w wieku 13-19 lat, ze szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadginazjalnych.
Wśród respondentów przeważały dziewczęta, których było 56,7% a chłopców 43,3%.
Rysunek nr 1. Przedział wiekowy respondentów.
142
150
128
Licze bnoś ć
111
100
53
51
39
50
50
1
0
19 lat
18 lat
17 lat
16 lat
15 lat
14 lat
13 lat
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat, N=575
Rysunek nr 2. Rozkład płci respondentów.
Dziew czę ta
56,70%
Chłopcy
43,30%
0%
20%
40%
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat, N=575
III. Wyniki badań ankietowych
4
60%
Pozos tali
1.Niechciane zdjęcia i filmy
Nagrywanie, robienie zdjęć bez zgody zainteresowanego.
W ankiecie nieprzypadkowo zadano pytanie o nagrania i zdjęcia bez zgody respondenta,
ponieważ wyznacza to pewną granicę między tym co jest dozwolone a tym co nie. W intencji
robiącego zdjęcia, czy filmu niekoniecznie musi być chęć skrzywdzenia kogoś, szczególnie
dzieci często nie mają świadomości, że zrobione dla żartu zdjęcie może kogoś skrzywdzić.
• Ponad 62% uczniów przyznało, że zostało nagrane lub sfotografowane wbrew ich woli.
Takie zdarzenie nie należy do rzadkości w środowisku uczniowskim, bo już co piąty
respondent był nagrywany lub fotografowany co najmniej 2-5 razy.
• Najczęściej autorem nagrań lub zdjęć jest kolega/koleżanka ze szkoły, taką odpowiedź
wskazało prawie 50% badanych.
• W odbiorze respondentów najczęstszym powodem robienia niechcianych zdjęć i nagrań
jest chęć „zażartowania”, tak uważa ponad 60% respondentów, a więc intencja sprawcy
nie jest świadome wyrządzenie krzywdy.
• Z wyników ankiety wynika, że stosunkowo rzadko osoby nagrywane wbrew woli
zwracają się z prośbą o pomoc do kogoś innego. Najczęściej po prostu nikomu o tym
nie mówią (36,2%).
Rysunek nr 3. Zdjęcia, nagrania, filmy bez zgody respondenta – częstotliwość.
Nigdy
37,60%
1 raz
12,30%
Nie wiem
21,20%
Powyżej 5
razy 6,40%
2-5 razy
22,40%
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat, N=575
Rysunek nr 4. Autor zdjęć, nagrań, filmów bez zgody respondenta.
5
Znajomy dorosły
1,10%
Nieznajomy dorosły
1,40%
1,40%
Nieznajomy w wieku szkolnym
1,90%
Ktoś inny
9,70%
Nie wiem, nie pamiętam
11,40%
Kolega/koleżanka spoza szkoły
47,10%
Kolega/koleżanka ze szkoły
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
45%
50%
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat, N=359, które były nagrywane bez zgody.
Rysunek nr 5. Zdjęcia, nagrania, filmy bez zgody respondenta – powody (w opinii
ofiar).
Dla szantażu
Inne pow ody
Ze złośliw oś ci
Chęc popisania się przed innym i
Nie w ie m
0,80%
2,80%
5,60%
7,50%
8,60%
8,60%
Że by ośm ieszyć
60,40%
Dla żartu
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat, która potwierdziła, że była nagrywana lub fotografowana bez zgody,
N≠100% (możliwości odpowiedzi było więcej niż jedna).
Rysunek nr 6. Zdjęcia, nagrania, filmy bez zgody respondenta – informowanie innych.
6
K o mu ś in n emu
D oro słemu z e szko ły
R o dz ico m/in nym d o ro słym z
ro dz in y
1,40%
1,70%
3,60%
26,70%
K o ledz e/ko leż an ce/ro d zeń stwu
34,80%
B rak o d po wied z i
36,20%
N ikomu
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat, która potwierdziła, że była nagrywana lub fotografowana bez zgody,
N=359
2.Telefon komórkowy i Internet jako narzędzie przemocy
Zarówno Internet jak i telefon komórkowy dają złudzenie anonimowości, a wraz z nią
przestają działać hamulce społeczne i ograniczenia moralne. Stwarza to doskonałe pole do
przemocy psychicznej, zwłaszcza tej w formie werbalnej.
• Ponad połowa badanych (51,5%) przyznała, że doznała przemocy przez telefon,
Nieco więcej bo 57% przyznało, że doznało przemocy werbalnej przez Internet.
• Najczęściej wymienianymi formami było obrażanie, wyzywanie przez telefon (43,3%) i
Internet (44,5%). Porównując inne formy przemocy słownej (obrażania, straszenia,
szantażowania, poniżania itp.) przez telefon i przez Internet można zauważyć, że wyniki
te są zbliżone.
• W grupie, która doznała przemocy słownej przez Internet - 28% respondentów
stwierdziła, że był to przypadek jednorazowy, 28,2% stwierdziło, że było to kilka razy
(2-5 razy), 18% badanych dręczonych było więcej niż 5 razy.
W grupie, która doznała przemocy słownej przez telefon - 30,9% respondentów
stwierdziła, że był to przypadek jednorazowy, rzadziej miało to miejsce od 2 do5 razy
(22,2%), a jeszcze rzadziej ponad 5 razy (12,1%).
• Analizę częstotliwości straszenia/szantażowania – przez Internet - 56,4% osób tylko raz
było straszonych lub szantażowanych, 22% od 2 do 5 razy a 20,9% częściej niż 5 razy.
Przez telefon 27,5% osób tylko raz było straszonych lub szantażowanych,
25,6% od 2 do 5 razy , a17,9% częściej niż 5 razy.
• Spora grupa respondentów nie pamiętało ile razy miał miejsce akt przemocy werbalnej
– w przypadku Internetu było to 25,7%, a w przypadku telefonu 34,7%.
• Sprawcą przemocy z wykorzystaniem telefonu jest najczęściej kolega/koleżanka ze
szkoły (34,2%). Na drugim miejscu jest osoba nieznajoma w wieku szkolnym (23,5%),
7
co niekoniecznie oznacza, że sprawca jest nieznany ofierze, ale może też znaczyć, że
po prostu został nierozpoznany.
Przez Internet natomiast sprawcami są nieznajome osoby w wieku szkolnym (30,3%).
Analizując wyniki badań można wysnuć wniosek, że w większości przypadków sprawca
pozostawał anonimowy przynajmniej z imienia i nazwiska (biorąc pod uwagę również takie
odpowiedzi jak: „nie wiem”, „nieznajomy rówieśnik”, „nieznajomy dorosły”). W większej
mierze dotyczy to Internetu niż telefonu. Biorąc pod uwagę częstotliwość występowania
różnych form przemocy zauważalna jest pewna różnica między telefonem a Internetem tzn.
sprawca telefoniczny jest o wiele częściej znany ofierze niż sprawca internetowy.
• Na sytuację obrażania, ośmieszania, straszenia itp. najwięcej uczniów zareagowało
złością (35,8%), co jest naturalną reakcją w przykrej dla nich sytuacji.
• 1/3 badanych deklaruje, że te przykre zdarzenia nie robią na nich wrażenia.
• W sytuacji skrzywdzenia badani najczęściej zwracają się do swoich rówieśników
(49,5%) lub nikomu nic nie mówią (38,8%), niewielkim zaufanie cieszą się dorośli,
zaledwie co dziesiąta osoba zwróciła się do rodziców, a tylko jeden respondent zwrócił
się w tej sprawie do dorosłego ze szkoły.
Rysunek nr 7. Przemoc werbalna przez telefon i Internet – rodzaje.
Przemoc werbalna przez telefon
Przemoc werbalna przez Internet
6%
Inny rodzaj
18,30%
15,80%
13,60%
Straszenie, szantażow anie
Ośmieszanie, poniżanie
25,70%
24,70%
44,50%
Obrażanie, wyzyw anie
0%
43,30%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat, N≠100% (możliwości odpowiedzi było więcej niż jedna).
8
45%
Rysunek nr 8. Przemoc werbalna przez telefon – częstotliwość (łączna).
1 raz
2-5 razy
30,90%
Częstotliwość
0%
pow yże j 5 razy
10%
20%
22,1%
30%
40%
nie pam ię tam
12,10%
50%
60%
34,70%
70%
80%
90%
100%
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat, N=296 osób, które doznały przemocy słownej
Rysunek nr 9. Przemoc werbalna przez Internet – częstotliwość (łączna).
1 raz
Częstotliwość
0%
2-5 razy
pow yże j 5 razy
28,00%
10%
20%
28,3%
30%
40%
nie pam ię tam
18,00%
50%
60%
70%
25,70%
80%
90%
100%
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat, N=327 osób, które doznały przemocy słownej
9
Rysunek nr 10. Przemoc werbalna przez telefon – częstotliwość (zestawienie).
1 raz
2-5 raz
Ponad 5 razy
10,40% 14,60%
Inny s pos ób
Nie pamiętam
2,10%
72,90%
25,60%
56,40%
Stras ze nie /s zantażow anie
30,30%
Oś m ie s zanie /poniżanie
22,50%
31,70%
11,30%
26%
10%
20%
30%
40%
50%
37,20%
40,80%
14,50%
Obrażanie /w yzyw anie
0%
17,90%
60%
70%
28,10%
80%
90%
100%
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat, N=296 osób, które doznały przemocy słownej
Rysunek nr 11. Przemoc werbalna przez Internet – częstotliwość (zestawienie).
1raz
2-5 razy
Inny rodzaj
13,9%
Straszenie,
szantażowanie
2,8%
2,8%
22,0%
21,0%
10%
20%
20,9%
16,2%
32,0%
33,2%
Obrażanie, wyzywanie
nie pamiętam
80,5%
27,5%
Ośmieszanie, poniżanie
0%
ponad 5 razy
31,0%
30%
40%
50%
29,7%
31,1%
19,5%
60%
70%
16,4%
80%
90%
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat, N=327 osób, które doznały przemocy słownej
1
100%
Rysunek nr 12. Sprawca przemocy werbalnej – telefon, Internet.
Sprawca -telefon
Sprawca - Internet
11,0%
Nie w iem , nie pam ię tam
13,0%
0,9%
Znany Ci doros ły
1,5%
3,5%
Ktoś inny
2,4%
3,5%
Nieznany Ci doros ly
2,4%
11,3%
Kolega/koleżank a spoza
szkoły
20,8%
Nieznajom y w w ieku
s zk olnym
30,3%
23,5%
20,8%
Kolega/koleżank a ze szkoły
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
34,2%
35%
40%
45%
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat, osoby, które doznały przemocy.
Rysunek nr 13. Reakcja na zdarzenie przemocy przez Internet lub komórkę.
8,90%
Strach
13,80%
Trudno pow ie dzie ć
19%
Sm ute k , przyk roś ć
19,90%
Inna re ak cja
30,90%
Oboję tnoś ć
35,80%
Złoś ć
0%
5%
10%
15%
20%
25%
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat, N = 327
1
30%
35%
40%
50%
Rysunek nr 14. Przemoc rówieśnicza z użyciem komórki lub Internetu – informowanie
innych.
Dorosłem u ze szk oły
Kom uś inne m u
0,3%
2,6%
Rodzicom /innym dorosłym z
rodziny
9,3%
38,8%
Nikom u
49,5%
Koledze/kole żance /rodzeństw u
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
45%
50%
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat, N=325
3. Kompromitujące publikacje w Internecie
Pisząc o kompromitujących publikacjach mamy na myśli zdjęcia, filmy, które w
jakikolwiek sposób są ośmieszające lub upokarzające dla człowieka.
• Zdecydowana większość uczniów (88,3%) deklaruje, że nigdy nie była ofiarą
nieprzyjemnych publikacji w Internecie.
• Tylko 4,4% badanych przyznało, że było ofiarą kompromitujących publikacji w
Internecie, najczęściej były to pojedyncze zdarzenia. Co piątą osobę spotkało to więcej
niż jeden raz.
• Osoby, która umieszczały obraźliwe treści w Internecie były zazwyczaj znane ofierze i
najczęściej był to kolega lub koleżanka ze szkoły (68%).
• Najczęstszą reakcją na kompromitujące publikacje w Internecie była obojętność (28%)
(równie często pojawiała się odpowiedź „nie wiem” - 28%). Nieco mniej osób bo 20%
reagowało smutkiem, przykrością. O wiele rzadziej niż w przypadku innych form
przemocy reakcją była złość (12%).
• Ofiary najczęściej zwracały się po takich zdarzeniu do swoich rówieśników (48%), lub
nikomu o tym nie mówiły (20%).
1
Rysunek nr 15. Publikacja w Internecie kompromitujących zdjęć, filmików
dotyczących badanego respondenta.
Nie w ie m ,
nie
pam ię tam ;
7,30%
Tak ; 4,40%
Nie ; 88,30%
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat, N=575
Rysunek nr 16. Sprawca kompromitujących publikacji w Internecie.
90%
80%
68%
70%
60%
50%
40%
30%
16%
12%
20%
4%
10%
0%
Kolega/koleżanka
ze szkoły
Nie wiem, nie
pamiętam
Kolega/koleżanka
spoza szkoły
Niezanjomy
dorosły
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat którzy przyznali, że w Internecie opublikowano kompromitujące ich
zdjęcia, filmy, treści itp., N=25
Rysunek nr 17. Reakcja ofiar na kompromitującą ich publikację w Internecie.
1
8%
Ws tyd
12%
Złość
Wys trasze nie
16%
Inna reakcja
16%
20%
Sm ute k, przyk rość
Trudno pow iedzieć
28%
Obojętność
28%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat którzy przyznali, że w Internecie opublikowano kompromitujące ich
zdjęcia, filmy, treści itp., N≠100%
Rysunek nr 18. Kompromitujące publikacje w Internecie – informowanie innych.
8,0%
Kom uś inne m u
Doros łe m u ze s zk oły
12,0%
Rodzicom /innym doros łym z
rodziny
12,0%
20,0%
Nik om u
48,0%
Kole dze /k ole żance /rodze ńs tw u
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
45%
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat, N=25
4. Podszywanie się pod inne osoby w Internecie
• Ponad 30% badanych przyznaje, że ktoś podszywał się pod nich w Internecie.
1
50%
• Najczęściej były to pojedyncze przypadki (16,3%), co dziesiątej osobie przydarzyło się
to od 2 do 5 razy.
• Podszywanie się zdecydowanie najczęściej wywołuje złość, tak odpowiedziało 58%
badanych. Jest to najbardziej zdecydowana reakcja badanych z pośród wszystkich
wymienionych w ankiecie sytuacji przemocy.
• Ponad 30% badanych przyznało, że otrzymało przynajmniej raz w życiu smsa, maila ze
zdjęciem, filmikiem lub inną treścią, który był obraźliwy dla kogoś kogo znał.
• Badani, którzy otrzymali taką wiadomość najczęściej informowali o tym samych
zainteresowanych czyli osoby, dla których dany sms lub mail był krzywdzący (56%), co
piąta osoba przekazywała informacje o tym innym koleżankom, kolegom, a co siódma
zostawiała tą informacje dla siebie. O wiele rzadziej badani uczniowie mówili o takim
zajściu osobie dorosłej (10% powiedział rodzicom, a 3% dorosłemu ze szkoły).
• Z pośród osób, które otrzymało sms lub mail z obraźliwą treścią 13% rozesłało go dalej.
Rysunek nr 19. Podszywanie się pod kogoś w Internecie.
Brak odpow iedzi
0,70%
NIE 69,00%
TAK 30,30%
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat, N=575
Podszywanie się pod kogoś w Internet – częstotliwość
1
Brak odpow ie dzi
0,7%
Pow yże j 5 razy
3,6%
10,3%
2-5 razy
16,3%
1 raz
69,0%
Nigdy
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat, N=575
Rysunek nr 20. Reakcja na podszywanie.
Prze s tras ze nie s ię
Sm ute k , przyk roś ć
Zaw s tydze nie
Upok orze nie , poniże nie
2%
4%
6%
7%
14%
Inna re ak cja
15%
Trudno pow ie dzie ć
58%
Złoś ć
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat którzy przyznali, że w Internecie opublikowano kompromitujące ich
zdjęcia, filmy, treści itp., N≠100% (więcej niż jedna możliwość odpowiedzi)
1
90%
Rysunek nr 21. Przesyłanie obraźliwych treści poprzez smsy, maile itp.
Brak odpow iedzi
0,70%
NIE 69,00%
TAK
30,30%
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat, N=575
Rysunek nr 22. Reakcje badanych po otrzymaniu obraźliwych treści dotyczących kogoś
znajomego.
3%
Przekazan ie if. o zd arz en iu d o ro słemu ze sz ko ły
8%
In n a reakcja
10%
Prz ekazan ie inf. o zd arz en iu ro d zico m
13%
Po kazan ie, prz esłan ie in n ym
15%
Z ach owan ie tej in f. d la sieb ie
Przekazan ie in fo rmacji o tym zd arz en iu in nym ko leg om,
ko leż an ko m
Prz ekazan ie in fo rmacji o tym ko led z e/koleż an ce któreg o /ej to
do tycz yło
20%
56%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat która dostała obraźliwy filmik, zdjęcie, tekst dotyczący kolegi lub
koleżanki, N≠100% (więcej niż jedna możliwość odpowiedzi)
5. Wiedza na temat cyberprzemocy
1
60%
• Ponad połowa badanych potwierdziło, że było informowanych o cyberprzemocy i jej
skutkach.
• Najczęstszym źródłem informacji byli nauczyciele, pedagodzy szkolni (55%) oraz
rodzice (36%), spora grupa osób czerpało informacje z innych źródeł np. Internetu i
telewizji (14%).
Rysunek nr 23. Czy badani byli informowani na temat cyberprzemocy i jej skutków?
Brak
odpow ie dzi;
1,80%
NIE; 43,10%
TAK; 55,10%
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat, N=575
Rysunek nr 24. Od kogo pochodziły najczęściej informacje o cyberprzemocy.
11%
Kole ga/k ole żank a
14%
Inne źrodło
36%
Rodzice /opie k unow ie
55%
Nauczycie l/pe dagog s zk .
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
Podstawa: Młodzież w wieku 12-19 lat która była informowana o zagrożeniach związanych z cyberprzemocą,
N≠100% (więcej niż jedna możliwość odpowiedzi)
IV. Podsumowanie
1
1. Ofiara cybeprprzemocy
Tylko 15% badanych osób nigdy nie zetknęło się z żadną z form cyberprzemocy,
pozostałe osoby przynajmniej raz w życiu doznały nieprzyjemności z tego powodu.
2. Sprawca przemocy
Sprawca cyberprzemocy pochodzi zazwyczaj ze środowiska szkolnego ofiary i jest jej
rówieśnikiem. Jedynie w przypadku przemocy werbalnej (obrażanie, szantażowanie itp.)
przez Internet - sprawca często pozostaje nierozpoznany, istnieje jedynie podejrzenie, że jest
w wieku szkolnym (30,3%), ponad 20% badanych przyznaje jednak, że sprawcą był/a kolega/
koleżanka ze szkoły. Dane te świadczą o tym, że zjawisko to mocno dotyka gruntu szkolnego,
rzadziej dotyczy to kolegów, koleżanek spoza szkoły lub osób anonimowych.
3. Rodzaje cyberprzemocy
Najczęściej występującym rodzajem cyberprzemocy jest obrażanie i wyzywanie się przez
Internet (44,5%) lub telefon (43,3%). Co czwarta osoba była ośmieszana lub poniżana przez
Internet lub komórkę. Osób, które były straszone lub szantażowane w Internecie było 15,8%,
przez komórkę – 13,6%. Respondenci wymieniali też inne, specyficzne formy cyberprzemocy
np. dokuczanie sobie w grach internetowych (banowanie, eliminowanie z gry, obraźliwa
wymiana zdań).
4. Skutki cyberprzemocy
Akty cyberprzemocy często powodują u ofiar irytację, złość, smutek lub przeciwnie
obojętność. Przemoc werbalna (obrażanie, straszenie, szantażowanie itp.) przez Internet lub
komórkę najczęściej wywoływała złość (35,8%).
Wśród tych 4,4% osób (25 osób), które przyznały się do bycia ofiarą kompromitujących
publikacji w Internecie panowały raczej mieszane uczucia, najczęściej nie umieli określić
swoich uczuć, lub zaznaczali, że było im to obojętne, 20% zaznaczyło, że było im z tego
powodu smutno, 16% wystraszyło się, 12% zirytowało się a 8% poczuło wstyd.
Najmocniej emocjonalnie badane osoby zareagowały na fakt podszywania się pod nich w
Internecie. Aż 58% badanych zareagowało w pierwszej kolejności złością, 7% poczuło się
upokorzonych, 6% zawstydzonych, 4% zareagowało smutkiem, a 2% przestraszyło się.
Spora grupa osób w różnych przypadkach cyberprzemocy zaznaczała inną reakcję (od 14 do
20%), było to zachowania wynikające najczęściej z bezsilności np. chęć rewanżu, zemsty,
wściekłości połączonej z agresją (wyzywanie, chęć pobicia tej osoby), dezorientacji,
zagubienia, zdenerwowania.
Najczęściej powtarzały się odpowiedzi dotyczące rewanżu, ofiary odwdzięczały się swoim
oprawcom w ten sam sposób lub starając się pójść jeszcze dalej. Niepokojące były
wypowiedzi, w których badani reagowali groźbami lub agresją słowną a nawet fizyczną.
Oto przykłady niektórych wypowiedzi: „byłam dla tej osoby taka, jaka ona dla mnie”;
„wyklinałam tę osobę i ją poniżałam w sposób jeszcze bardziej perfidny niż ona mnie
poniżała”; „odwdzięczyłem się tym samym”; „odpowiadałem tym samym(jeszcze gorzej)”;
„uderzyłem tego kogoś”; „chciałem to rozwiązać dyplomatycznie a jak nie było skutku to od
tego są przyjaciele”; „byłem tym przejęty ale mam dużo znajomych, więc sprawę wyjaśniłem
z ich pomocą”; „również podszywałem się pod tą osobę”; „czułem się wykorzystany”; „nie
wiedziałam jak mam to komuś wytłumaczyć”; „nie chciałam chodzić do szkoły”.
W przypadku, kiedy badani dostawali obraźliwe dla swoich kolegów/koleżanek treści
(filmiki, zdjęcia, sms-y, mms-y itp.) zazwyczaj starali się poinformować o tym osobę, której
dotyczył dany sms, mms (56%), co piąta osoba przekazywała innym informacje o tym swoim
1
koleżankom i kolegom, 15% zachowywało tą informacje dla siebie, a 13% pokazywało lub
rozsyłało dalej obraźliwe treści.
5. Osoby do których zwraca się ofiara przemocy
W sytuacji przemocy ofiary zwracają się najczęściej do swoich rówieśników (prawie
połowa badanych, którzy byli ofiarami cyberprzemocy), lub nikomu nic nie mówią (blisko
1/3 badanych, którzy byli ofiarami cyberprzemocy). Tylko co dziesiąta osoba informowała o
zaistniałej sytuacji rodziców, o wiele rzadziej kogoś dorosłego ze szkoły (w przypadku
przemocy werbalnej przez telefon lub Internet tylko 0,3% informowało o tym kogoś ze
szkoły). Oznacza to, że w wielu przypadkach ani rodzice ani inni dorośli nie wiedzą co się
dzieje z ich dziećmi, co oznacza, że nie mogą odpowiednio zareagować ani im pomóc.
Większość badanych to adolescenci czyli młodzież będąca w okresie buntu przeciwko
dorosłym i negacji autorytetów, co może w części tłumaczyć, dlaczego tak mało osób szuka
pomocy u dorosłych. Jednakże wydaje się prawdopodobne, że niewielu dorosłych cieszy się
na tyle dużym zaufaniem młodzieży, żeby zwracać się do nich o pomoc. Zazwyczaj dorośli
dowiadują się i mogą zagregować, kiedy sytuacja staje się kryzysowa. Taka sytuacja nie jest
czymś wyjątkowym na tle kraju, badania ogólnopolskie Gemius nad cyberprzemocą,
potwierdzają, że dorośli rzadko są powiernikami zwierzeń o takich doświadczeniach
(straszenie, szantaż przez komórkę lub Internet –powiadomienie rodziców: 6%, pedagogów:
10%). Niepokojące jest też to, że spora część zostaje z problemem sama, nikomu nie mówiąc
o tym co im się przytrafiło. Jest to najgorsze z możliwych wyjść, ponieważ zazwyczaj
problem sam nie znika, a ofiara pozostaje sama ze swoimi trudnymi emocjami, jeśli przemoc
trwa dłuższy okres czasu lub miała wyjątkowo przykry przebieg może skutkować to
poważnymi zaburzeniami w psychice młodego człowieka a nawet próbami samobójczymi.
6. Przeciwdziałanie cyberprzemocy
Powyżej przedstawiono wyniki badań ankietowych wśród uczniów tarnowskich szkół, na
ich podstawie możemy postawić pewną diagnozę problemu. Jednakże od samej diagnozy
ważniejsze są działania, które zostaną podjęte na jej podstawie na terenie miasta Tarnowa,
zarówno makro jak i mikroskali.
Młodzi ludzie a zwłaszcza dzieci nie zawsze uświadamiają sobie jak krzywdzące
mogą być ich działania, a ofiary cyberprzemocy, które zazwyczaj nie szukają pomocy
dorosłych nie potrafią sobie poradzić z tym problemem. Cytując za
OnlineChildProtection.org: WordPress Osobie dorosłej cyberprzemoc może się wydać
niewielkim problemem, w końcu żadne fizyczne znęcanie się nie ma miejsca. Nie
zapominajmy jednak, że psychika dziecka jest bardzo krucha i takie doświadczenia mogą
prowadzić do utraty pewności siebie, depresji, izolacji od rówieśników – może to znacząco
wpłynąć na przyszłe życie dziecka. Sytuacja wygląda jeszcze gorzej jeśli dręczyciel i ofiara
uczą się w tej samej szkole lub są sąsiadami, ponieważ dziecko jest poniżane i znieważane
codziennie i nie czuje się już bezpiecznie, nie tylko w szkole, ale i w domu. Dręczyciel narusza
prywatną przestrzeń ofiary i pozbawia go poczucia bezpieczeństwa. „
Aby skutecznie przeciwdziałać cyberprzemocy potrzebne są działania wielokierunkowe:
profilaktyka i interwencja w szkole, rodzinie, kampanie społeczne, zmiany w prawie,
poszerzanie świadomości i wiedzy z zakresu mediów elektronicznych, skuteczna pomoc
ofiarą cyberprzemocy.
W wielu tarnowskich szkołach odbywają się zajęcia, akcje dotyczące cyberprzemocy,
interweniuje się w poszczególnych przypadkach przemocy, nie pozostaje się obojętnym
wobec tego problemu. Jednakże biorąc pod uwagę wyniki badań ankietowych wydaje się
2
wskazane zintensyfikowanie działań w obszarze szeroko rozumianej profilaktyki i
interwencji.
Problem przemocy z wykorzystaniem nowych technologii informacyjnych jest obecnie często
podnoszony nie tylko na szczeblu lokalnym ale także na stopniu ogólnokrajowym. W związku
z tym 10 lutego 2009 roku Fundacja Dzieci Niczyje oraz NASK zorganizowały po raz piąty
obchody światowego Dnia Bezpiecznego Internetu (DBI). Z tej okazji w mediach
wystartowała kampania poświęcona problemowi cyberprzemocy. W tym roku szczególny
nacisk położono na walkę z tym zjawiskiem. Podjęto szereg działań min ogólnopolska
kampanię społeczna „Stop cyberprzemocy”, w która można włączać się także na poziomie
lokalnym.
Przydatne strony www: www.dbi.pl (strona poświecona Dniu bezpiecznego Internetu),
www.helpline.pl (strona poświecona pomocy młodym Internautom w sytuacjach zagrożenia
w sieci) , www.dzieckowsieci.pl (strona poświecona bezpieczeństwu w sieci)
www.saferinternet.pl, www.dyzurnet.pl (strony na których można zgłaszać nielegalne i
podejrzane treści w Internecie), www.sieciaki.pl (strona promująca bezpieczny Internet dla
dzieci i młodzieży).
Równocześnie kontynuowane są zmiany w kodeksie karnym. W końcu ubiegłego roku w
życie weszła nowelizacja Kodeksu karnego przewidująca m.in. karanie za produkowanie,
rozpowszechnianie, prezentowanie, a nawet posiadanie treści pornograficznych zawierających
nierzeczywiste, ale wytworzone lub przetworzone komputerowo wizerunki dzieci
uczestniczących w czynnościach seksualnych. Osoba pokazująca takie treści małoletniemu
może trafić do więzienia nawet na dwa lata.
W Sejmie nadal natomiast przygotowywane są dwa kolejne rządowe projekty nowelizacji
przepisów przewidujących zwiększenie ochrony przed przestępstwami seksualnymi w sieci.
W sejmowych komisjach znajduje się pakiet zmian w prawie karnym wprowadzający m.in.
przepisy chroniące przed potajemnym utrwalaniem i rozpowszechnianiem w Internecie przez
partnerów seksualnych nagich wizerunków osób lub przebiegu kontaktów seksualnych.
Zgodnie ze zmianą osoba utrwalająca takie treści z udziałem pokrzywdzonego, a bez jego
zgody, miałaby podlegać karze do pięciu lat pozbawienia wolności. Natomiast za posiadanie
treści pornograficznych z udziałem osoby, która sobie tego nie życzy, grozi kara więzienia do
lat trzech.
Na etapie prac w komisji sejmowej jest też inny projekt nowelizacji prawa karnego dotyczący
zaostrzenia kar za przestępstwa pedofilskie, według którego m.in. osoba, która w celach
przestępczych nawiązuje kontakt z małoletnim za pomocą Internetu i tą drogą "podejmuje
czynności zmierzające do spotkania z nim" podlega karze do trzech lat więzienia.
Bardzo ważnym elementem profilaktyki jest poszerzanie świadomości nie tylko dzieci
i młodzieży ale także rodziców i innych dorosłych, nie tylko w zakresie samych zagrożeń, ale
praktycznej znajomości mediów elektronicznych. Media elektroniczne same w sobie nie
stanowią zagrożenia, jest nim sposób ich wykorzystania.
2