docWEWNĘTRZNY SYSTEM ZAPEWNIANIA JAKOŚCI
download 
Reklamacja Transkrypt
WEWNĘTRZNY SYSTEM ZAPEWNIANIA JAKOŚCI
Tomasz Saryusz-Wolski, Renata Figlewicz Wewnętrzny system zapewniania jakości kształcenia w WSHE– ewolucja czy rewolucja Od momentu masowego powstawania uczelni niepaństwowych zapewnienie wysokiego poziomu jakości kształcenia stanowi jedno z największych wyzwań systemu edukacji. Sytuacja uczelni niepaństwowych jest niezmiernie trudna ze względu na fakt, iż zatrudniają pracowników, dla których podstawowym miejscem pracy są w większości uczelnie państwowe. Istnieje ryzyko, że praca w uczelni macierzystej oraz związane z tym obciążenia nie pozwolą pracownikowi na wypełnianie obowiązków w kolejnym miejscu pracy, z wystarczającą energią i poświęceniem. Rozwiązanie tego problemu wymaga intensyfikacji działań systemowych. Do pewnego sformalizowania procesu zapewniania jakości kształcenia zmuszają nas zarówno uwarunkowania wewnętrznych systemów zarządzania szkołą wyższą jak i presja otoczenia stanowiąca czynnik zewnętrzny. Do tych pierwszych możemy zaliczyć dynamiczny rozwój uczelni, wymuszający stworzenie odpowiednich procedur działania w celu zapanowania nad procesem kształcenia. Wzrost liczby studentów i pracowników, rozległość infrastruktury uczelni, zwiększenie oferty dydaktycznej oraz uelastycznienie systemu nauczania mogą zakłócić funkcjonowanie procesu dydaktycznego. Dlatego też niezbędnym jest rozpoznanie stanu aktualnego wszystkich elementów mających wpływ na jakość kształcenia oraz opracowanie konkretnych procedur umożliwiających nie tylko monitoring tego procesu, ale także system zapewniający prawidłowy jego przebieg. System zarządzania jakością, stworzony przede wszystkim dla społeczności akademickiej, ma pełnić rolę pomocniczą w podnoszeniu jej kwalifikacji zawodowych oraz w wypracowaniu wzajemnych relacji pomiędzy studentami i wykładowcami. Funkcjonowanie takiego systemu zmusza do wymiany opinii oraz stanowi inspirację do samodoskonalenia i autorefleksji. Wewnętrzny system pomoże określić skuteczność metod mających na celu utrzymanie standardów kształcenia. Uwarunkowania zewnętrzne są jeszcze silniejszym bodźcem zmuszającym do prowadzenia działań projakościowych. Upowszechnienie i masowość kształcenia, na poziomie szkół wyższych zrodziły szereg niebezpieczeństw wcześniej nie występujących. Zwiększająca się konkurencja ofert edukacyjnych wymaga ciągłego ich doskonalenia, między innymi poprzez stworzenie wewnętrznych systemów zapewniania jakości. Stale zmieniające się warunki na rynku pracy stanowią między innymi pryzmat, przez który oceniana będzie oferta Centrum Badań i Rozwoju Kształcenia edukacyjna szkół wyższych. Dobra ocena zewnętrzna całej uczelni jest najskuteczniejszą metodą przekazywania społeczeństwu informacji o walorach studiowania w danej szkole i wpływa bezpośrednio na liczbę zainteresowanych nauką abiturientów. Również wymiana międzyuczelniana studentów i wykładowców na podstawie umów bilateralnych z uczelniami partnerskimi w całej Europie zmusza uczelnie do zapewniania odpowiedniego programu kształcenia oraz wprowadzania systemów punktów kredytowych, co znacznie ułatwia kontynuowanie pewnych etapów studiowania poza uczelnią macierzystą. Rosnąca rola otoczenia w kształtowaniu procesu dydaktycznego przejawia się między innymi w powstawaniu różnego rodzaju instytucji zajmujących się jego monitorowaniem. Komisje akredytacyjne, stowarzyszenia działające na rzecz jakości a także przyszli pracodawcy wymagają od uczelni odpowiedniego zorganizowania oraz odpowiedniego zarządzania procesem dydaktycznym. Sprostanie wymogom konkurencji zmusza do wcześniejszego, odpowiedniego przygotowania planów strategicznych, które zakładałyby kształcenie młodzieży na lata przyszłe, w perspektywie 30-40 lat pracy zawodowej absolwenta. Musimy zadbać o to, aby nie tylko studenci, ale i pracodawcy, wykładowcy, a także zwykli podatnicy byli przekonani o tym, że pieniądze na kształcenie studentów zostały wydatkowane dobrze, z korzyścią dla całej społeczności lokalnej. Dzisiejszy student musi zdobyć w uczelni nie tylko wiedzę teoretyczną ale także praktyczne umiejętności. Konieczność dostosowania się do przekształcającego się ustawicznie świata zewnętrznego oraz zmieniających się oczekiwań pracodawców będzie wymagała od niego ogromnego wysiłku. Trudno jest przewidzieć, jaka będzie koniunktura rynkowa za kilkanaście czy kilkadziesiąt lat. Można założyć, że absolwent uczelni wyższej będzie zmuszony do wielokrotnej zmiany charakteru pracy, stanowiska, a nawet do zmiany zawodu. Dlatego też niezmiernie ważnym jest uświadomienie nauczającym, że nie uczą studenta na wczoraj, nawet nie na dziś, ale na jutro w perspektywie całej jego kariery zawodowej. Programy studiów muszą być zatem elastyczne i muszą przewidzieć zajęcia nastawione na kształtowanie świadomości studenta, jego osobowości oraz umiejętności sprawnego rozwiązywania problemów na jakie napotka w swojej drodze, nie tylko zawodowej. Przede wszystkim jednak, szkoła wyższa powinna nauczyć samokształcenia, które jest podstawowym warunkiem dostosowania swoich umiejętności do aktualnych potrzeb rynku pracy. Badanie i tworzenie systemów jakości kształcenia ma swoje korzenie w Wielkiej Brytanii, gdzie od dawna ma charakter instytucjonalny. Jakość dydaktyki jest tam badana od początku procesu edukacji i w różnych jej aspektach. W latach 80-tych i 90-tych w Centrum Badań i Rozwoju Kształcenia większości państw europejskich wprowadzono zewnętrzne systemy ewaluacji jakości kształcenia, w wielu krajach są prowadzone przez specjalne agencje ewaluacyjne. Wewnętrzne, działające na szczeblu uczelni systemy doskonalenia jakości kształcenia stały się standardem. W wielu uniwersytetach powołano komórki zajmujące się analizą jakości i wypracowujące dla władz uczelni propozycje odpowiednich decyzji. Także i u nas już od co najmniej piętnastu a nawet dwudziestu lat, próbowano zmierzyć efektywność przekazywania wiedzy, robiąc testy uczniom szkół podstawowych i ponad podstawowych. W drugiej połowie lat 90-tych, badaniem jakości kształcenia w uczelniach polskich zajęła się Rada Główna Szkolnictwa Wyższego. Ustawą o wyższym szkolnictwie zawodowym powołana została Komisja Akredytacyjna Wyższego Szkolnictwa Zawodowego. Uczelnie akademickie, nie mogąc się doczekać inicjatyw odgórnych, powołały Uniwersytecką Komisję Akredytacyjną, Komisję Akredytacyjną Uczelni Technicznych, Komisję Akredytacyjną Uczelni Medycznych. Szkoły niepaństwowe nie pozostawały w tyle i powołały własne komisje akredytacyjne (np. SEM „Forum”). Wszystkie te instytucje jako priorytet przyjęły badanie dbałości o jakość i informowanie o jego wynikach opinii publicznej. Ministerstwo Edukacji Narodowej wprowadziło do priorytetów programu TEMPUS zagadnienia związane z jakością kształcenia. W wyniku tego w kraju powstało szereg projektów, które poświęcone były zasadom wprowadzania wewnętrznych systemów jakości kształcenia w uczelniach, jak i metodologii ewaluacji zewnętrznej. Można więc powiedzieć, że badanie jakości kształcenia ma swoją tradycję, a obecnie przechodzi fazę instytucjonalizacji, także w szkolnictwie polskim. Obecny system szkolnictwa wyższego potwierdza konieczność podejmowania wszelkiego rodzaju zabiegów mających na celu ustawiczne podnoszenie jakości kształcenia. W dobie rosnącej konkurencji wolnorynkowej, która nie ominęła także sfery edukacji, oraz w obliczu niżu demograficznego, władze WSHE dostrzegły potrzebę intensyfikacji działań projakościowych, oraz konieczność ich upowszechnienia. Nie znaczy to jednak, że działania mające na celu ustawiczną poprawę jakości kształcenia nie były dotąd podejmowane przez Uczelnię. Od początku jej istnienia zbierano opinie studentów i pracowników na temat procesu dydaktycznego oraz szkolono i doskonalono młodych pracowników naukowo-dydaktycznych na kursach i studiach podyplomowych. Działania te jednak nie były częścią globalnego systemu zapewniania jakości kształcenia. Pierwszym projakościowych krokiem w WSHE, w kierunku były integracji ankietyzacje oraz i usystematyzowania wywiady wśród działań studentów przeprowadzane przez uczelniane Biuro Promocji i Rekrutacji. Po raz pierwszy badanie Centrum Badań i Rozwoju Kształcenia ankietowe opinii studentów miało miejsce w roku akademickim 1996/1997 i dotyczyło treści oraz formy prowadzonych zajęć. Efektem tego było sprawozdanie, umożliwiające identyfikację stanu aktualnego poziomu kształcenia, opracowane w lipcu 1997 publikowane w zeszytach naukowych. (Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi, nr 2, 1998) W roku akademickim 1998/1999 przeprowadzona została ankietyzacja wśród dużej grupy studentów, opracowana przez Dział Nauczania i oceniająca między innymi: • stosunek pracowników naukowo-dydaktycznymi do studentów (wzajemne relacje między nimi) • stopień trudności w przyswajaniu przekazywanych treści programowych oraz ich przydatność w praktyce • organizację zajęć i punktualność ich odbywania • dostępność materiałów pomocniczych, trafność przytaczanych przykładów. Analiza wyników tej ankietyzacji zaowocowała sprawozdaniem wewnętrznym, sygnalizującym konieczność uruchomienia odpowiednich procedur w celu zapewnienia jakości kształcenia. W roku akademickim 1999/2000 Dział Nauczania przeprowadził ankietyzację o szerszym zasięgu, obejmującą wszystkie grupy studenckie WSHE. Opracowanie objęło 8.370 ankiet, dających informację zwrotną 155 wykładowcom na temat 64 realizowanych w WSHE przedmiotów. W wyniku analizy przeprowadzonego badania podjęto szereg działań, które między innymi stały się zaczątkiem wewnętrznego systemu zapewniania jakości kształcenia w WSHE. Jednym z ważniejszych z punktu widzenia zarządzania procesem dydaktycznym było powołanie Rzecznika Praw Studenta oraz Komisji Jakości Kształcenia, mających sprawować kontrolę nad stanem jakości kształcenia w Uczelni oraz mobilizować jej władze do podejmowania określonych działań pro jakościowych, mających na celu usprawnienie procesu dydaktycznego. Wprowadzono system punktów kredytowych mający uelastycznić ścieżkę edukacyjną studenta oraz karty przedmiotów stanowiące bazę do publikacji przewodników dla studenta. W roku akademickim 2000/2001 Władze WSHE podjęły decyzję o wdrożeniu systemu badania jakości kształcenia poprzez badanie zadowolenia ze studiowania oraz badania satysfakcji z pracy nauczyciela akademickiego. Są to dwie metody badawcze wypracowane przez Uniwersity of Central England w Birmingham przeniesione na grunt Centrum Badań i Rozwoju Kształcenia polski przez Uniwersytet Jagielloński. Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna jest pierwszą Uczelnią niepaństwową, która wdrożyła obie metody. Ich nowatorski charakter polega na tym, że przyszli respondenci biorą udział w tworzeniu kwestionariusza ankietyzacyjnego. To oni decydują, jakie aspekty studiowania w przypadku studentów, czy pracy w przypadku nauczycieli akademickich są ważne. Nowością w tego typu badaniu jest fakt, że respondenci wyrażają nie tylko swoje zadowolenie, ale określają również stopień ważności zagadnienia, o które pytamy. Dwie siedmiostopniowe skale ocen transponowane są na macierz decyzyjną stanowiącą bazę dla decyzji podejmowanych przez władze Uczelni. Obie te metody weszły w skład kompleksowego systemu zapewniania jakości kształcenia w Wyższej Szkole Humanistyczno-Ekonomicznej. Wewnętrzny system zapewniania jakości w WSHE jest systemem żywym mającym reagować na potrzeby studentów, pracowników akademickich, rynku pracy i pracodawców. Prace nad jego opracowaniem zaowocowały publikacją pt. System zapewniania jakości kształcenia w WSHE w Łodzi. Stan obecny i propozycje rozwoju, będącej autorskim dorobkiem Uczelni. Powołany już został zespół do jego wdrażania i rozwijania. W obecnej chwili zaproponowany system podlega konsultacjom ze środowiskiem akademickim WSHE. Wprowadzenie do systemu nowoczesnych metod gromadzenia informacji na temat stanu jakości kształcenia w Uczelni (np. badanie satysfakcji różnych grup społeczności akademickiej) nadaje mu charakter innowacyjny, czy wręcz nowatorski. Planowane w WSHE badania satysfakcji z pracy pracowników administracyjnych, absolwentów oraz pracodawców, mające wejść na stałe do wewnętrznego systemu jakości kształcenia, pozwolą Szkole stanąć w rzędzie uczelni wykorzystujących nowoczesne metody badania, a w dalszej kolejności, zapewniania jakości kształcenia. Wydawać się może, że poszczególne elementy zaprezentowanego systemu zapewniania jakości kształcenia, zwłaszcza w odniesieniu do tradycyjnego systemu edukacji, posiadają charakter rewolucyjny. Jednak stopniowe ich implementowanie w istniejące, tradycyjne systemy badania jakości nauczania pozwala na elastyczne i ewolucyjne podążanie za zmieniającą się rzeczywistością. Ewolucja to czy rewolucja? Czytelnikowi pozostawiamy ocenę. Tomasz Saryusz-Wolski Renata Figlewicz Centrum Badań i Rozwoju Kształcenia
