TREŚĆ, ZNACZENIE I ZAKRES ZNACZENIOWY WYRAZU

TREŚĆ, ZNACZENIE I ZAKRES ZNACZENIOWY WYRAZU
Znaczenie wyrazu to treść, której znakiem jest wyraz. Jego treść znaczeniową wyznacza zespół cech stanowiących stałe elementy znaczenia, natomiast zakres znaczeniowy - ogół przedmiotów nazwanych danym
wyrazem, np. wyraz „kwiat" ma uboższą treść znaczeniową niż „róża", lecz szerszy zakres znaczeniowy.
Im szersza jest treść znaczeniowa wyrazu, tym mniej jest egzemplarzy przedmiotów tą nazwą objętych, czyli
zakres wyrazu maleje, i odwrotnie – im mniejsza jest treść wyrazu, tym większa jest liczba egzemplarzy
przedmiotów objętych tą nazwą, czyli zakres wyrazu rośnie, np. :
TREŚĆ WYRAZU
ZAKRES WYRAZU
Ćwiczenie :
Uporządkuj następujące wyrazy pod względem treści i zakresu, wypisując je w kolejności – od wyrazów
mających treść najbogatszą i zakres najwęższy do wyrazów o treści najuboższej i zakresie największym.
a.
książka, podręcznik, druk, podręcznik do polskiego;
b.
tygodnik, czasopismo, Cogito;
c.
światowy, polski, europejski, warszawski.
Wyrazy mogą mieć dwa lub kilka znaczeń. Tworzą one hierarchię - strukturę znaczeniową. Jej centrum
stanowi znaczenie podstawowe, z którym mogą, choć nie muszą, być związane znaczenia poboczne, np. wyraz „rak" oznacza przede wszystkim skorupiaka, ale może też nazywać rodzaj narzędzia w kształcie szczypiec.
Zjawisko polegające na tym, że wyraz posiada więcej niż jedno znaczenie, nazywane jest polisemią. Wśród
wyrazów polisemicznych wyróżniamy;
1. homonimy, czyli wyrazy o jednakowym brzmieniu i różnych znaczeniach, np. „rola" aktora i „rola" uprawna, „fuzja" jako broń myśliwska i „fuzja" przedsiębiorstw jako połączenie, scalenie.
• Homonimy częściowe to wyrazy zbieżne w postaci dźwiękowej i różniące się formą zapisu (np. strużka stróżka), wyrazy o tej samej formie zapisu i różne pod względem brzmienia oraz wyrazy stanowiące
identyczne formy odmiany różnych wyrazów (np. Ryba wypadła wydrze z łap - Nikt już nie wydrze ci tych
pieniędzy).
• Homonimy całkowite to wyrazy jednakowe i pod względem formy zapisu, i brzmienia, np. „parówka" jako
kiełbaska i jako rodzaj kąpieli;
2. synonimy, czyli wyrazy tożsame lub bliskie znaczeniowo innemu wyrazowi, np. ładny - piękny. Różnią się
one cechami znaczeniowymi (pensja - honorarium) lub nacechowaniem uczuciowym i stylistycznym
(lekarz - konował; specjalista - spec), a także łączliwością, gdy wyrazy mają podobne albo identyczne
znaczenia, lecz występują w innych kontekstach i dlatego są niewymienne (krucze włosy - kary koń).
• Synonimy kontekstowe są wyrazami bliskoznacznymi tylko w jednym związku, poza którym ich treść jest
całkiem różna („szczere" lub „puste" pole, ale „szczera" rozmowa i „pusty" kubek);
3. antonimy, czyli wyrazy o treściach przeciwstawnych lub odwrotnych, które mają część kontekstów wspólnych, np. dobry - zły.
• Antonimy słowotwórcze tworzone są za pomocą przedrostków nie- (brzydki - niebrzydki), bez-(rozumny bezrozumny), anty- (komunista - antykomunista), a- (religijny - areligijny), poza-(szkolny - pozaszkolny).
• Antonimy słownikowe są odrębnymi wyrazami (drogi - tani);
4. wyrazy oceniająco-emocjonalne, czyli wartościujące i nacechowane uczuciowo, których znaczenie zawiera stały składnik tego rodzaju, jednakowy w wypowiedziach wszystkich członków danej społeczności
(Twoja propozycja to bomba! Ależ baran z tego Tomka!).