Ocena jakości wody do spożycia pod względem parametrów: ołów

Ocena jakości wody do spożycia pod względem parametrów: ołów, miedź i
nikiel∗
Rekomendacja Federalnej Agencji Środowiska po konsultacji z Komisją ds. Wody do
Spożycia przy Federalnym Ministerstwie Zdrowia i Opieki Społecznej
1. Wstęp
1.1 Czynniki
Stężenia metali: ołowiu, miedzi i niklu w próbach wody przeznaczonej do spożycia
pobranych z kranu konsumenta oznaczane są z uwzględnieniem następujących czynników:
• Materiały, z których wykonano instalację wodociągową
• Projekt instalacji wodociągowej, w szczególności instalacji wewnętrznej
• Warunki działania (czas przepływu i stagnacji, zachowania konsumentów)
• Wiek instalacji wody do spożycia
• Fizykochemiczne cechy wody do spożycia.
Ze względu na różnorodność i nakładanie się wpływu wyżej wymienionych czynników
wyniki analiz prób pobranych z kranu konsumenta mogą różnić się o całe rzędy wielkości nie
tylko w różnych miejscach, ale również w czasie. Dlatego też oceniając wyniki należy wziąć
pod uwagę warunki miejscowe w punkcie pobrania próby oraz warunki próbobrania.
1.2 Dyrektywa 98/82/WE w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi
(Dyrektywa UE w sprawie Wody do Spożycia)
Dyrektywa 98/82/WE w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi
(Dyrektywa UE w sprawie Wody do Spożycia) uwzględnia okoliczności opisane powyżej
odnosząc wartości parametryczne dla ołowiu, miedzi i niklu – w zgodzie z ich
toksykologicznym uzasadnieniem – do próby „otrzymanej odpowiednią metodą pobierania
próbek z kranu oraz pobranej w taki sposób, by była reprezentatywna dla średniej
tygodniowej spożywanej przez konsumentów”. W tym kontekście, Dyrektywa przewiduje, że
„metody pobierania próbek i monitorowania muszą być stosowane w sposób
zharmonizowany”, który ma zostać opracowany zgodnie z art. 7 ust. 4. Dyrektywa wymaga
również, by Państwa Członkowskie uwzględniały „występowanie poziomów szczytowych,
które mogą powodować szkodliwe skutki dla zdrowia ludzkiego” (Załącznik I, Część B,
Uwaga 3, Dyrektywa UE ws. Wody do Spożycia).
Według Dyrektywy wartości parametryczne mają być osiągane „w punktach czerpalnych w
terenie lub w zabudowaniach i obiektach, z zaworów używanych zwykle do pobierania wody
przeznaczonej do spożycia przez ludzi” (Artykuł 6, ust. 1a, Dyrektywa UE ws. Wody do
Spożycia). W ogromnej większości przypadków, na użytek monitoringu będą to krany w
instalacji domowej (kran konsumenta).
Dyrektywa zwalnia Państwa Członkowskie z odpowiedzialności za zmiany jakości wody w
instalacji domowej, za wyjątkiem przypadków, gdzie woda dostarczana jest ogółowi
społeczeństwa. Jednak pozostają one odpowiedzialne za zapewnienie podjęcia stosownych
środków zaradczych w przypadku, gdy istnieje ryzyko niezgodności wody w kranie
konsumenta z wartościami parametrycznymi.
Tłumaczenie z nieoficjalnej wersji dokumentu w języku angielskim; obowiązującą wersją niniejszego
dokumentu jest wersja niemieckojęzyczna – przyp. tłum.
∗
Jako, że Dyrektywa ws. Wody do Spożycia zakłada podział odpowiedzialności pomiędzy
dostawców wody, właścicieli nieruchomości oraz konsumentów, dopuszcza wydawanie
stosownych rekomendacji lub instrukcji dla wszystkich zainteresowanych stron (Artykuł 6,
ust. 3, Dyrektywa UE ws. Wody do Spożycia).
1.3 Rozporządzenie w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi
(Trinkwasserverordnung – TrinkwV 2001)
Odniesienie wartości parametrycznych dla ołowiu, miedzi i niklu do „średniej tygodniowej
wartości spożywanej przez konsumentów”, zgodnie z zapisem Dyrektywy ws. wody do
spożycia, zostało uwzględnione również w Rozporządzeniu ws. wody do spożycia
(Załącznik 2, Część II, TrinkwV 2001).
Urząd ds. zdrowia ma obowiązek monitorować instalacje zaopatrzenia w wodę w
rozumieniu Artykułu 3 p. 2(c) TrinkwV 2001 (instalacje wewnętrzne), jeżeli są one
wykorzystywane do publicznego zaopatrzenia w wodę (Artykuł 18(1), drugie zdanie
TrinkwV 2001). W tym celu Urząd musi stworzyć „program monitoringu na podstawie
właściwych prób pobieranych losowo” (Artykuł 19 (7) TrinkwV 2001).
Jeżeli do urzędu ds. zdrowia napłyną skargi w sprawie innej instalacji zaopatrzenia w
wodę, może uwzględnić taką instalację w monitoringu (Artykuł 18 (1), drugie zdanie
TrinkwV 2001). Jeżeli w ramach monitoringu stwierdzi się, że przyczyną skarg jest
instalacja wewnętrzna, urząd informuje o tym konsumentów i doradza wszystkim
zainteresowanym stronom na temat możliwych działań naprawczych nakazując ich
wykonanie, jeżeli jest to konieczne (Artykuł 20 (3) TrinkwV 2001).
Aby spełnić te wymogi, urząd ds. zdrowia stosować musi odpowiednie metody
pobierania prób i oceniać wyniki badań z uwzględnieniem warunków pobierania prób.
1.4 Krótki opis czynności próbobrania przeprowadzanych lub nakazywanych przez
urząd ds. zdrowia
Dyrektywa WE ws. wody do spożycia oraz Rozporządzenie ws. wody do spożycia z
2001 r. umożliwiają urzędowi ds. zdrowia pobranie lub nakazanie pobrania prób wody do
badania parametrów: ołowiu, miedzi i niklu w następujących sytuacjach:
1. obowiązkowy monitoring stężeń ołowiu, miedzi i niklu w strefach zaopatrzenia,
2. obowiązkowy monitoring instalacji wewnętrznych, z których czerpana jest woda
do celów publicznych (Artykuł 18 (1), zdanie pierwsze oraz Artykuł 19 (7) TrinkwV
2001),
3. po otrzymaniu skarg na instalacje zaopatrzenia w wodę (Artykuł 18 (1), zdanie 2
oraz w rozumieniu Artykułu 16 (3) TrinkwV 2001),
4. określanie obecności rur ołowianych w sieci dystrybucyjnej dostawcy wody
oraz, w szczególności, ołowianych rur doprowadzających (Artykuł 6 TrinkwV
2001),
5. monitoring nowych instalacji (Artykuł 17 (1) TrinkwV 2001).
2 Rekomendowane metody pobierania prób
Stosuje się następujące metody pobierania prób (patrz załącznik):
2.1 Próba losowa (próba L)
W budynku wybranym według kryteriów losowych w strefie zaopatrzenia pobiera się
próbę objętości 1 litra z kranu konsumenta o losowej porze dnia, bez spuszczania wody.
Może być to budynek, z którego instalacji wewnętrznej woda udostępniana jest
publicznie.
Uzasadnienie
Wyniki pomiaru stężenia ołowiu, miedzi i niklu w próbach losowych są częścią
monitoringu audytowego służącego wypełnieniu obowiązków nakładanych przez Artykuł
7 Dyrektywy ws. wody do spożycia WE.
2.2 Pobieranie prób po spuszczaniu i odstaniu wody (próbobranie etapowe)
Z często używanego kranu spuszcza się wodę do momentu, kiedy osiągnie ona jakość
wody dostarczanej przez dostawcę (np. osiągnie stałą temperaturę). Próba objętości 1
litra pobrana z bieżącej wody (próba S-0) jest reprezentatywna dla jakości wody
dostarczanej przez dostawcę.
Po zakończeniu spuszczania wody, kran jest zamykany na okres t (czas stagnacji w
godzinach) 4 godzin, ale nie mniej niż 2 godzin. Należy zapewnić, aby w tym czasie nie
pobierano wody z tego kranu. Nie ma to wpływu na konsumpcję w innych częściach
budynku. Po okresie stagnacji pobiera się jedna po drugiej dwie dalsze próby objętości 1
litra każda, bez uprzedniego spuszczania wody (próby S-1 i S-2). Stężenie w próbie S-1
odzwierciedla wpływ instalacji wewnętrznej łącznie z kranem (co jest istotne, na przykład
w przypadku niklu i ołowiu), natomiast próba S-2 pokazuje tylko wpływ innych elementów
instalacji wewnętrznej.
Stężenia ołowiu, miedzi i niklu oznaczane są we wszystkich trzech próbach.
Jeżeli okres stagnacji jest krótszy niż 4 godziny, ale nie krótszy niż 2 godziny, zmierzone
stężenie ekstrapoluje się na stężenie po czterech godzinach przez mnożenie przez
współczynnik 4/t (zmierzone stężenie * 4/t = stężenie znormalizowane).
Stężenie znormalizowane porównywane jest z wartością parametryczną i
wykorzystywane do stwierdzenia, czy została ona przekroczona. Jeżeli znormalizowane
stężenie przekracza wartość parametryczną, pobierana jest próba po okresie stagnacji
trwającym dokładnie 4 godziny; wyniki badania tej próby wykorzystywane są jako
podstawa oceny i decyzji urzędu ds. zdrowia podejmowanych na mocy Artykułu 20 (3)
TrinkwV 2001.
Uzasadnienie
Zmienny okres stagnacji trwający od 2 do 4 godzin wybrany został ze względów
praktycznych. Określenie, że okres stagnacji trwać musi na przykład dokładnie 4 godziny
znacznie zmniejszyłoby elastyczność organizacyjną i utrudniłoby inspektorowi pobranie
większej liczby prób w ciągu dnia.
Założenie liniowego zwiększania się stężeń wraz z upływem czasu prowadzi do
przeszacowania wyników uzyskanych przy krótszych okresach stagnacji w porównaniu z
próbami pobranymi po 4 godzinach. Jednak w większości przypadków nie będzie to
miało znaczącego wpływu na ocenę. Jeżeli jednak wyliczone stężenie po 4 godzinach
przekroczy wartość parametryczną, należy pobrać kolejną próbę po dokładnie 4
godzinach stagnacji w celu walidacji. Odnosi się to wyłącznie do próby S-2.
3 Rekomendacje dotyczące wyboru metody próbobrania i oceny wyników
Stężenie w próbie reprezentatywnej dla tygodniowej średniej wartości spożywanej przez
konsumenta przy danej jakości wody i typie materiału zależy od czasu, w trakcie którego
woda przebywa w systemie dystrybucji. Okresem referencyjnym jest czterogodzinny
okres stagnacji. Jeżeli po dokładnie 4 godzinach stagnacji stężenie w próbie nie
przekroczy danej wartości parametrycznej mało prawdopodobne jest, że przekroczy ono
średnią wartość tygodniową.
Jeżeli wartość parametryczna zostanie przekroczona, urząd ds. zdrowia musi
przeprowadzić inspekcję na miejscu w celu oceny instalacji wewnętrznej oraz rur
doprowadzających i tam, gdzie to konieczne wydać zalecenia zgodne z Artykułem 20 (3)
TrinkwV 2001.
3.1 Dochodzenia mające na celu oznaczenie stężeń ołowiu, miedzi i niklu w strefie
zaopatrzenia na podstawie Artykułu 7 (4) Dyrektywy ws. wody do spożycia
Przy prowadzeniu tych dochodzeń („monitoring audytowy”) zaleca się stosowanie
procedury pobierania prób losowych zgodnie z opisem w punkcie 2.1 powyżej.
Ocena
Wyników badań prób losowych nie można wykorzystać do ustalenia, czy wartości
parametryczne, zdefiniowane jako średnie wartości tygodniowe, zostały przekroczone w
przypadku konkretnych instalacji lub konsumentów. W zasadzie można wykorzystać je
wyłącznie jako wskazówkę, czy istnieje ryzyko przekroczenia wartości parametrycznych
w danej strefie zaopatrzenia.
Jeżeli stwierdzi się, że wartości parametryczne zostały przekroczone, przyczyny muszą
zostać ustalone w ramach dochodzenia według procedury podanej w 2.2 powyżej.
Wytyczne w sprawie oceny wyników badania prób etapowych – patrz rozdział 3.3.
3.2 Obowiązkowy monitoring instalacji wewnętrznych służących do publicznego
zaopatrzenia w wodę
Do celu monitorowania instalacji wewnętrznych służących do publicznego zaopatrzenia
w wodę zaleca się stosowanie próbobrania losowego wg 2.1 lub próbobrania etapowego
wg 2.2. Wybór typu próbobrania zależy od sposobu wykorzystania budynku oraz danej
grupy konsumentów. Jest on określony w ramowych programach monitoringu
poszczególnych krajów związkowych.
Ocena
Patrz 3.1 oraz 3.3.
3.3 Monitorowanie w przypadku podejrzenia lub stwierdzenia przekroczenia
wartości parametrycznych dla ołowiu, miedzi i niklu
Do celów ustalenia przyczyn, określenia działań, które mają być podjęte oraz
poinformowania konsumentów zaleca się zastosowanie metody próbobrania etapowego,
zgodnie z 2.2.
Przykłady oceny
1. Jeżeli znormalizowane stężenia (patrz rozdział 2.2) wymienionych trzech
parametrów nie przekraczają odpowiednich wartości parametrycznych w żadnej z
prób S-1 i S-2, nie wymagane jest podejmowanie dalszych działań.
2. Jeżeli
stwierdzone
zostanie
przekroczenie
odpowiednich
wartości
parametrycznych w pierwszej próbie pobranej po stagnacji (S-1), ale nie w drugiej
(S-2), ani w próbie referencyjnej po spuszczeniu wody (S-0), należy doradzić
konsumentowi, aby spuszczał jeden litr wody przed pobraniem jej do konsumpcji
lub higieny osobistej (drugie zalecenie ma związek z przekroczeniem wartości
parametrycznej dla niklu). Zwraca się uwagę na szczególną sytuację
występowania alergii na nikiel. Dodatkowe działania zaradcze nie są konieczne.
Należy spodziewać się, że sytuacja taka występować będzie stosunkowo często
dla parametrów ołów i nikiel. Ale zawory i wodomierze wykonane ze stopów
miedzi mogą również prowadzić do zwiększenia stężenia ołowiu.
Przekroczenie wartości parametrycznej dla niklu jest szczególnie prawdopodobne
tam, gdzie zainstalowane są elementy niklowane lub armatura chromowana
posiadająca powierzchnie kontaktujące się z wodą, gdzie warstwa niklu nie
pokryta jest warstwą chromu.
3. Jeżeli w drugiej próbie po stagnacji (S-2) stwierdzone zostanie przekroczenie
wartości parametrycznych, wymagana jest ocena kompleksowa. W ocenie tej
należy wziąć pod uwagę projekt instalacji (konfiguracja i typy materiałów). Może
wystąpić konieczność zastosowania technicznych środków zaradczych, np.
montażu rury doprowadzającej o średnicy odpowiadającej poziomowi spożycia
wody lub wymiany elementów niklowanych. Przyczyna nieprawidłowości może
również leżeć po stronie dostawcy wody, np. ołowiana rura doprowadzająca. W
przypadku przekroczenia wartości parametrycznej dla ołowiu zaleca się ustalenie
przyczyn zgodnie z rozdziałem 3.4.
W każdym przypadku należy ustalić, czy możliwe jest obniżenie stężenia
omawianych związków poniżej wartości parametrycznych przez zmianę
zachowań konsumenta (spuszczanie wody przed jej użyciem).
Jeżeli znormalizowane stężenie w drugiej próbie po stagnacji (S-2) przekracza
odpowiednią wartość parametryczną dwukrotnie, nie będzie możliwe osiągnięcie
odpowiedniej jakości wody z wystarczającą pewnością przez samą zmianę
zachowań konsumenta. W takich przypadkach należy rozważyć zastosowanie
dodatkowych środków technicznych.
4. Jeżeli stwierdzone zostanie przekroczenie wartości parametrycznej w próbie
pobranej po spuszczeniu wody (S-0), przyczyna może leżeć po stronie dostawcy
wody, np. ołowiana rura doprowadzająca. W przypadku przekroczenia wartości
parametrycznej dla ołowiu zaleca się ustalenie przyczyn zgodnie z rozdziałem
3.4.
3.4 Ustalanie obecności rur ołowianych w wodociągu danego dostawcy, w
szczególności rur doprowadzających
W celu ustalenia obecności rur ołowianych w wodociągu danego dostawcy zaleca się
pobranie prób metodą etapową przy wodomierzu, zgodnie z punktem 2.2.
Ocena
Oceniając wyniki należy wziąć pod uwagę fakt, że na jakość wody wpływać mogą
elementy instalacji wewnętrznej położone za rurą doprowadzającą. Postępowanie
przebiegać powinno zgodnie z zaleceniami Federalnej Agencji Środowiska p.t. “Zur
Problematik der Bleileitungen in der Trinkwasserversorgung” (Problem rur ołowianych w
systemach zaopatrzenia w wodę do spożycia) (Bundesgesundheitsbl Gesundheitsforsch
Gesundheitsschutz 46 (2003) 9:825-826).
3.5 Monitoring nowych instalacji
Jeżeli możliwe jest wykazanie, że podczas zakładania nowej instalacji przestrzegano
wymogów DIN 50930 Część 6 oraz DIN 50931, nie uważa się za konieczne
przestrzeganie wartości parametrycznych dla ołowiu, miedzi i niklu w ramach
monitoringu.
Ocena
Standardy dla nowych instalacji są bardziej rygorystyczne, niż dla instalacji
istniejących, ponieważ Artykuł 10 Dyrektywy ws. wody do spożycia wymaga, aby
Państwa Członkowskie podejmują wszelkie środki niezbędne do zapewnienia, że
żadne materiały dla nowych instalacji wykorzystywanych w dystrybucji wody
przeznaczonej do spożycia przez ludzi lub zanieczyszczenia związane z takimi
materiałami nie zmniejszają, ani bezpośrednio ani pośrednio, ochrony zdrowia
ludzkiego przewidzianej w tej Dyrektywie. Rozporządzenie ws. wody do spożycia z
2001 r. uwzględnia ten przepis wymagając w Artykule 17 (1) przestrzegania
powszechnie uznanych standardów technicznych.
W przypadku nowych instalacji wymaga się, aby oznaczone stężenia ołowiu, miedzi i
niklu nie przekraczały wartości parametrycznych w żadnej z prób; dotyczy to
wszystkich przypadków, również prób pobranych po czterogodzinnym okresie
stagnacji wody. Ograniczenia użytkowania opisane w DIN 50930 Część 6 zostały
ustalone na tej podstawie.
Załącznik
Procedury próbobrania
Pobieranie próby losowej (próba L)
W budynku wybranym według kryteriów losowych w strefie zaopatrzenia pobiera się
próbę objętości 1 litra z kranu konsumenta o losowej porze dnia, bez spuszczania wody.
Może być to budynek, z którego instalacji wewnętrznej woda udostępniana jest
publicznie.
Pobieranie prób po spuszczaniu i odstaniu wody (próbobranie etapowe)
Z często używanego kranu spuszcza się wodę do momentu, kiedy osiągnie ona jakość
wody dostarczanej przez dostawcę (np. osiągnie stałą temperaturę). Próba objętości 1
litra pobrana z bieżącej wody (próba S-0) jest reprezentatywna dla jakości wody
dostarczanej przez dostawcę.
Po zakończeniu spuszczania wody, kran jest zamykany na okres t (czas stagnacji w
godzinach) 4 godzin, ale nie mniej niż 2 godzin. Należy zapewnić, aby w tym czasie
nie pobierano wody z tego kranu. Nie ma to wpływu na konsumpcję w innych
częściach budynku. Po okresie stagnacji pobiera się jedna po drugiej dwie dalsze
próby objętości 1 litra każda, bez uprzedniego spuszczania wody (próby S-1 i S-2).
Stężenie w próbie S-1 odzwierciedla wpływ instalacji wewnętrznej łącznie z kranem
(co jest istotne, na przykład w przypadku niklu i ołowiu), natomiast próba S-2
pokazuje tylko wpływ innych elementów instalacji wewnętrznej.