Przedsiębiorczość akademicka jako metoda

Projekt „DOTWIT – miejsce spotkań biznesu z nauką”
współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
CZŁOWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
Przedsiębiorczość akademicka jako metoda komercjalizacji wiedzy na
Dolnym Śląsku. Stan obecny i kierunki rozwoju
Małgorzata Wawrzyniak
I. Przedsiębiorczość akademicka w Polsce w kontekście komercjalizacji wiedzy z
uczelni do biznesu. Możliwości i uwarunkowania prawne
Przedsiębiorczość akademicka oznacza najczęściej zakładanie spółek typu spin - off i spin
- out. Jednakże w szerszym ujęciu do tego zjawiska można zaliczyć także tzw. "kooperacyjne
formy transferu technologii" (jak prowadzenie badań na zlecenie przemysłu, umowy
licencyjne, wspólne wdrożenia czy doradztwo ze strony pracowników naukowych dla
przedsiębiorstw) oraz przedsiębiorczość studentów i absolwentów jako osobną kategorię1.
Same firmy odpryskowe są definiowane jako "nowe przedsiębiorstwo, które powstało w
drodze usamodzielnienia się pracowników przedsiębiorstwa macierzystego lub innej
organizacji oraz wykorzystuje w celach gospodarczych intelektualne i organizacyjne zasoby
organizacji macierzystej"2. Spółka spin - off stanowi zupełnie niezależny kapitałowo i
organizacyjnie w stosunku do uczelni wyższej podmiot, tymczasem spin - out jest uzależniona
udziałowo lub w inny sposób z jednostką naukową.
1
Definicja za Matusiak K. B., Matusiak K. B. (red.), Innowacje i transfer technologii – słownik pojęć, Polska
Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2011, s. 231 – 233.
2
Definicja za Głodek P., Guliński J., Ibidem, s. 78-79.
LIDER: Agencja Rozwoju Innowacji SA, ul. Ostródzka 38, 54 – 116 Wrocław, tel./fax 71 354 07 93
PARTNERZY PROJEKTU: Uniwersytet Wrocławski, Agencja Rozwoju Regionalnego ARLEG SA, Powiat Legnicki
Projekt „DOTWIT – miejsce spotkań biznesu z nauką”
współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
CZŁOWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
Rys.1 Przedsiębiorczość akademicka i jej elementy składowe
Transfer technologii i
wspólne wdrożenia
Przedsiębiorczość
akademicka
Wiedza i postawa
proinnowacyjna
Doradztwo i badania
na zlecenie
Przedsiębiorczość
studentów
Zakładanie spółek
odpryskowych
Źródło: opracowanie własne
Badania przeprowadzone na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości
wskazują na niedostateczny stopień rozwoju przedsiębiorczości akademickiej rozumianej jako
prowadzenie własnych firm typu spin-off, spin-out. Z raportu wynika, iż zaledwie 6%
badanych prowadziło własną działalność gospodarczą (9% kadry naukowej i 2% studentów)3.
Z drugiej strony wyniki badań prezentują dość wysoki w porównaniu z powyższym
wskaźnikiem stopień zainteresowania zakładaniem firm odrębnych od uczelni, które deklaruje
prawie połowa studentów oraz 25% pracowników naukowych4.
3
Banerski G., Gryzik A., Matusiak K. B., Mażewska M., Stawasz E., Przedsiębiorczość akademicka (rozwój
firm spin – off spin – out) z- zapotrzebowanie na szkolenia służące jej rozwojowi. Raport z badania, Polska
Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2009, s. 10.
4
Badaniem zostali objęci studenci, doktoranci i pracownicy naukowi wybranych uczelni wyższych w całej
Polsce. Patrz: Banerski G., Gryzik A., Matusiak K. B., Mażewska M., Stawasz E., Przedsiębiorczość
akademicka (rozwój firm spin – off spin – out) z- zapotrzebowanie na szkolenia służące jej rozwojowi. Raport z
badania, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2009.
LIDER: Agencja Rozwoju Innowacji SA, ul. Ostródzka 38, 54 – 116 Wrocław, tel./fax 71 354 07 93
PARTNERZY PROJEKTU: Uniwersytet Wrocławski, Agencja Rozwoju Regionalnego ARLEG SA, Powiat Legnicki
Projekt „DOTWIT – miejsce spotkań biznesu z nauką”
współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
CZŁOWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
W Polsce brakuje pełnych danych co do liczby istniejących spółek odpryskowych, nie
tylko z uwagi na brak prowadzonych badań statystycznych w tym zakresie, ale także ze
względu na dynamikę i trudności z definiowaniem samej przedsiębiorczości akademickiej.
Powstawanie spin – off i spin - out nie jest regularnie monitorowane, tylko kilka krajów
prowadzi taki monitoring na poziomie krajowym5.
Do podstawowych przyczyn powstawania spółek odpryskowych na świecie i w Polsce
zalicza się głębokie przeobrażenia w modelu funkcjonowania uczelni i instytucji naukowobadawczych oraz ich relacji z gospodarką. W ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym z 18
marca 2011 roku zawarto informacje o aktywności uczelni wyższych w tworzeniu firm na
bazie tworzonych technologii. Art. 86a. 1. mówi, iż „uczelnia, w celu komercjalizacji
wyników badań naukowych i prac rozwojowych tworzy spółkę z ograniczoną
odpowiedzialnością lub spółkę akcyjną, zwaną dalej "spółką celową". Spółkę celową tworzy
rektor za zgodą senatu uczelni lub innego organu kolegialnego uczelni. Do zadań spółki
celowej należy w szczególności obejmowanie udziałów w spółkach kapitałowych lub
tworzenie spółek kapitałowych, które powstają w celu wdrożenia wyników badań naukowych
lub prac rozwojowych prowadzonych w uczelni”6. W praktyce oznacza to możliwość
komercjalizowania badań zespołów naukowych nie tylko poprzez sprzedaż i licencjonowanie
patentów, ale także w formie przekazywania własności intelektualnej do spółek (w tym spółek
odpryskowych), przy jednoczesnym wsparciu finansowym i organizacyjnym uczelni.
Ponadto, komercjalizacja wiedzy poprzez zakładanie przez studentów i naukowców
działalności gospodarczej jest też stymulowana w regulaminach i strategiach stanowiących
wewnętrzne akty normatywne uczelni wyższych, jak strategie rozwoju uniwersytetów i
5
Tamowicz P., Przedsiębiorczość akademicka. Spółki spin – off w Polsce, Polska Agencja Rozwoju
Przedsiębiorczości, Warszawa 2006, s. 12.
6
Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach
naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych
ustaw), Dz. U. z 2011 r. Nr 84, poz. 455, Nr 112, poz. 654, z 2012 r. poz. 1544.
LIDER: Agencja Rozwoju Innowacji SA, ul. Ostródzka 38, 54 – 116 Wrocław, tel./fax 71 354 07 93
PARTNERZY PROJEKTU: Uniwersytet Wrocławski, Agencja Rozwoju Regionalnego ARLEG SA, Powiat Legnicki
Projekt „DOTWIT – miejsce spotkań biznesu z nauką”
współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
CZŁOWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
politechnik. Politechnika Wrocławska na przykład „świadczy usługi na rzecz małych firm
innowacyjnych, zwłaszcza odpryskowych oraz kieruje się zasadą odsuniętych w czasie
korzyści — niskie ceny za udział w ewentualnych korzyściach”7. Takie formy wsparcia
sprzyjają zainteresowaniu przedsiębiorczością akademicką oraz tworzą dobry klimat dla
bardziej wdrożeniowego myślenia o badaniach naukowych.
Wsparcie w zakresie rozwoju przedsiębiorczości akademickiej, podobnie jak w przypadku
transferu technologii, przybiera także instytucjonalny charakter. Głównymi organizacjami
oferującymi doradztwo i pomoc w zakładaniu spółek odpryskowych oraz komercjalizowaniu
badań są, oprócz samych uczelni, akademickie inkubatory przedsiębiorczości, centra transferu
technologii, instytucje otoczenia biznesu, parki technologiczne oraz inne jednostki działające
na rzecz współpracy nauki i biznesu. Oferta dla studenta, doktoranta czy pracownika
naukowego – potencjalnego „przedsiębiorcy” jest szeroka, jednak zróżnicowana w zależności
od partykularnych oczekiwań zainteresowanych i możliwości wsparcia danej instytucji.
Można ją podzielić na fazę pomocy przed powstaniem spółki odpryskowej (doradztwo,
przygotowanie biznes planu, opracowanie strategii wdrożeniowej produktów i usług) oraz po
powstaniu firmy (na przykład inkubacja przedsiębiorstwa, doradztwo prawne i księgowe,
pozyskiwanie inwestorów i odbiorców technologii).
II. Diagnoza przedsiębiorczości akademickiej na dolnośląskich uczelniach wyższych
w kontekście komercjalizacji wiedzy
Rozwojowi branż uznanych za innowacyjne w sektorze prywatnym nie towarzyszy
satysfakcjonujący wzrost powstających przedsiębiorstw typu ‘spin-off’ oraz ‘spin-out’ (tzw.
firmy odpryskowe). Potwierdzają to wyniki badań przeprowadzone w ramach raportu
7
Patrz: Strategia Rozwoju Politechniki Wrocławskiej uchwalona przez Senat dnia 21 marca 2013 r. (Uchwała nr
127/7/2012-2016) .
LIDER: Agencja Rozwoju Innowacji SA, ul. Ostródzka 38, 54 – 116 Wrocław, tel./fax 71 354 07 93
PARTNERZY PROJEKTU: Uniwersytet Wrocławski, Agencja Rozwoju Regionalnego ARLEG SA, Powiat Legnicki
Projekt „DOTWIT – miejsce spotkań biznesu z nauką”
współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
CZŁOWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
”Przedsiębiorczość akademicka. Raport z badania”. Według przedstawionych danych własną
firmę typu spin-off lub spin-out prowadzi obecnie 6% studentów i doktorantów w Polsce, a
tylko 2% studentów wykorzystuje swoją wiedzę profesjonalną w biznesie 8. Z drugiej jednak
strony 40% uwzględnionych w badaniu chciałoby założyć firmę i tym samym wykorzystywać
swoją wiedzę profesjonalną w celu komercyjnym. Zdecydowanie częściej swoją firmę
planowaliby mieć studenci (51%) w porównaniu z pracownikami naukowymi (31%) 9. Raport
pokazuje także, iż studenci i pracownicy naukowi uczelni wyższych Polsce obawiają się przy
założeniu działalności gospodarczej między innymi: braku wiedzy i wsparcia w jej założeniu i
prowadzeniu oraz braku klientów na oferowane produkty czy usługi10.
Autorzy „Katalogu dobrych praktyk przy wspieraniu i rozwoju firm odpryskowych na
Dolnym Śląsku” wskazują, iż „dostępne badania dotyczące przedsiębiorczości studentów
wskazują, że większość z nich, bo aż 76%, chce po studiach podjąć pracę jako pracownicy
najemni, 16% rozważa możliwość założenia własnego przedsiębiorstwa, ale tylko 2,7%
prowadzi taką działalność”11. Badania ankietowe przeprowadzone na zlecenie Dolnośląskiej
Platformy Promocji Przedsiębiorczości Akademickiej wskazują, iż zainteresowanie studentów
pracą na własny rachunek różni się w zależności od profilu i kierunku studiów. Na przykład
studenci kierunków technicznych Politechniki Wrocławskiej wykazują mniejszą chęć
założenia po studiach firmy odpryskowej, twierdząc iż sytuacja na rynku pracy nie zachęca do
prowadzenia własnej działalności gospodarczej12. Wyniki przeprowadzonych ankiet ogółem
na wszystkich przebadanych uczelniach we Wrocławiu dowodzą jednak, iż spora część
8
Banerski G., Gryzik A., Matusiak K. B., Mażewska M., Stawasz E., Przedsiębiorczość akademicka. Raport z
badania, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2009, s.68.
9
Ibidem, s. 68-69.
10
Ibidem, s. 78.
11
Kubiński P., Kwieciński L., Safin K., Katalog dobrych praktyk przy wspieraniu i rozwoju firm odpryskowych
na Dolnym Śląsku, Dolnośląska Platforma Promocji Przedsiębiorczości Akademickiej, Wrocław 2010, s. 5.
12
Brajer – Marczak R., Marciszewska A., Safin K., Tiukało A., Witwicka – Dudek A., Przedsiębiorczość
akademicka. Jak komercjalizować wiedzę powstającą we wrocławskim środowisku naukowym, Dolnośląska
Platforma Promocji Przedsiębiorczości Akademickiej, Wrocław 2010, s. 34-36.
LIDER: Agencja Rozwoju Innowacji SA, ul. Ostródzka 38, 54 – 116 Wrocław, tel./fax 71 354 07 93
PARTNERZY PROJEKTU: Uniwersytet Wrocławski, Agencja Rozwoju Regionalnego ARLEG SA, Powiat Legnicki
Projekt „DOTWIT – miejsce spotkań biznesu z nauką”
współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
CZŁOWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
studentów (251 na objętych badaniem 672), to jest 37 % jest zdecydowana otworzyć własną
firmę po ukończeniu nauki13.
Poniższa tabela ilustruje obszary wiedzy, których brakuje studentom i doktorantom
deklarującym chęć założenia firmy po zakończeniu studiów:
Źródło: Brajer – Marczak R., Marciszewska A., Safin K., Tiukało A., Witwicka – Dudek A.,
Przedsiębiorczość akademicka. Jak komercjalizować wiedzę powstającą we wrocławskim środowisku
naukowym, Dolnośląska Platforma Promocji Przedsiębiorczości Akademickiej, Wrocław 2010, s. 46.
W tym celu proponowanym rozwiązaniem jest wsparcie w zakresie zakładania firm
odpryskowych przez studentów, absolwentów oraz pracowników naukowych uczelni
wyższych w Polsce. Wskaźnik zainteresowania studentów i absolwentów takimi szkoleniami i
doradztwem jest wysoki. Autorzy raportu podają, iż „zarówno studenci, jak i kadra naukowa
na pierwszym i drugim miejscu stawiają szkolenia z zakresu pozyskiwania środków
finansowych na działalność gospodarczą i procedur związanych z formalną rejestracją firmy.
Wciąż jeszcze panuje powszechne przekonanie, że do założenia firmy potrzebne są przede
wszystkim pieniądze. To właśnie przekonanie może przyczyniać się do tego, że szkolenia w
zakresie identyfikacji atrakcyjnych pomysłów biznesowych w obu grupach zajęły dopiero
13
Ibidem, s. 44.
LIDER: Agencja Rozwoju Innowacji SA, ul. Ostródzka 38, 54 – 116 Wrocław, tel./fax 71 354 07 93
PARTNERZY PROJEKTU: Uniwersytet Wrocławski, Agencja Rozwoju Regionalnego ARLEG SA, Powiat Legnicki
Projekt „DOTWIT – miejsce spotkań biznesu z nauką”
współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
CZŁOWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
ósmą pozycję. Na dalszych pozycjach za pieniędzmi i aspektami formalno-prawnymi
wymiennie pojawiły się biznes plan i języki obce”14.
III. Dobre praktyki i kierunki rozwoju w zakresie wspierania przedsiębiorczości
akademickiej i komercjalizacji wiedzy
Przedsiębiorczość akademicka wymaga stałych środków finansowych i instrumentów
wsparcia, tak w skali całego kraju, jak i na poziomie województwa dolnośląskiego. Wysoki
potencjał badawczy i dydaktyczny uczelni wyższych w regionie nie przekłada się bowiem w
dostatecznym stopniu na wyniki w postaci ilości założonych przez absolwentów i środowisko
akademickie spółek odpryskowych. Dlatego też do bardzo istotnych działań należy
informowanie studentów, doktorantów i pracowników naukowych o korzyściach i
możliwościach komercjalizacji wiedzy, propagowanie idei innowacyjności i postaw
przedsiębiorczych. Do tej pory służyło temu wiele projektów, głównie współfinansowanych
ze środków Unii Europejskiej, poza tym uczelnie wyższe same wykazują pewną aktywność w
tym względzie, wprowadzając na przykład przedmiot pt. „przedsiębiorczość akademicka” do
programów studiów wyższych dla studentów. Ciekawym pomysłem, który funkcjonuje w
wielu uczelniach wyższych krajów zachodnioeuropejskich jest analiza tematów i potencjału
prac magisterskich i doktorskich pod kątem możliwości wdrożenia wyników. Wiele bowiem
badań prowadzonych przez studentów i doktorantów ma szanse na komercjalizację czy
wykorzystanie w dalszych badaniach. Dotyczy to zwłaszcza obszarów sfery high-tech, jak
IT/ICT czy biotechnologia, w których poziom „praktyczności” badań jest bardzo wysoki, a
sama dziedzina zaliczana do najbardziej prorozwojowych i innowacyjnych.
14
Banerski G., Gryzik A., Matusiak K. B., Mażewska M., Stawasz E., Przedsiębiorczość akademicka. Raport z
badania, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2009, s. 113.
LIDER: Agencja Rozwoju Innowacji SA, ul. Ostródzka 38, 54 – 116 Wrocław, tel./fax 71 354 07 93
PARTNERZY PROJEKTU: Uniwersytet Wrocławski, Agencja Rozwoju Regionalnego ARLEG SA, Powiat Legnicki
Projekt „DOTWIT – miejsce spotkań biznesu z nauką”
współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
CZŁOWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
Rys. 2 Dobre praktyki służące rozwojowi przedsiębiorczości akademickiej i
komercjalizacji wiedzy
Przedsiębiorczość akademicka
i komercjalizacja wiedzy
Promocja wiedzy i postaw proinnowacyjnych
Szkolenia i doradztwo dla środowiska akademickiego
Programy badań i prac zamawianych
Staże i praktyki naukowców w przedsiębiorstwach
Współpraca w zakresie badań i komercjalizacji wiedzy
Źródło: opracowanie własne
Do dobrych praktyk należy korelowanie badań prowadzonych na uczelniach z
przedsiębiorstwami na Dolnym Śląsku i w Polsce. Zadanie to ma polegać na sprawdzaniu
możliwości komercjalizacji wyników badań jednostek badawczych o profilu i próbie
skojarzenia z zapotrzebowaniem ze strony przemysłu na określone rozwiązania innowacyjne
czy technologie. Współpraca pomiędzy obiema stronami może przebiegać na kilka sposobów,
między innymi poprzez prowadzenie specjalnych warsztatów i spotkań dla zainteresowanych,
LIDER: Agencja Rozwoju Innowacji SA, ul. Ostródzka 38, 54 – 116 Wrocław, tel./fax 71 354 07 93
PARTNERZY PROJEKTU: Uniwersytet Wrocławski, Agencja Rozwoju Regionalnego ARLEG SA, Powiat Legnicki
Projekt „DOTWIT – miejsce spotkań biznesu z nauką”
współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
CZŁOWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
wzajemne zatrudnienie i współpracę w realizacji projektów czy też staże i praktyki kadry
akademickiej w przedsiębiorstwach.
Ważnym rozwiązaniem warunkującym rozwój przedsiębiorczości i komercjalizacji
technologii jest analiza zapotrzebowania ze strony naukowców na rodzaje wsparcia w
zakresie transferu ich rozwiązań, a następnie dostosowanie oferty ośrodków transferu
technologii, inkubatorów przedsiębiorczości i innych organizacji do tego zapotrzebowania.
Takie działanie pozwala na konstruowanie programów szkoleń, staży oraz założeń projektów
(np. tych współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej) w zgodzie z realnymi
potrzebami studentów, doktorantów i pracowników naukowych.
LIDER: Agencja Rozwoju Innowacji SA, ul. Ostródzka 38, 54 – 116 Wrocław, tel./fax 71 354 07 93
PARTNERZY PROJEKTU: Uniwersytet Wrocławski, Agencja Rozwoju Regionalnego ARLEG SA, Powiat Legnicki